"Абай -дара, Абай -дана қазақта" эссе

Ертіс ауданы Абай жалпы орта білім беру мектебі.

«Абай - дана, Абай - дара қазақта» эссе

«Адам ата-анадан туғанда есті болмайды: естіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, дүниедегі жақсы, жаманды таниды дағы, сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді болады.» он тоғызыншы қарасөзінен

Абай тақырыбын таңдаған себебім, мен оның өлендерін тыңдап өскен баламын. Абайдың өлеңдерін маған әжем оқитын, сонда мен таң қалатынмын, осыншама өлеңді қайдан біледі деп. Өсе келе, мен өзім Абай атамыз туралы мәлімет іздеп, оның қарасөздеріне тәңті болдым. Абай - ұлы ақын, философ, ағартушы-демократ, қазақ жазба әдебиетінің негізін салушы, композитор. Абайға қандай қиын және күрделі уақытта өмір сүруге тура келді. Билік үшін күрес күшейген, отарлық және феодалдық қысым. Осының барлығы Абайдың ойының және көркем сөздің өсуіне әсер етті.

Абай 1845 жылы 10 тамызда Семей облысы Шыңғыстау ауданында дүниеге келген. Әкесі мен әжесінің анасымен бірге өсіп, тәрбиеленді. Әкесі, ірі феодал, жергілікті уездердің бірі тобықты руын басқарды. Қатал, істерде әділ. Зере әжесі мен анасы Ұлжан мейірімді және жұмсақтықпен ерекшеленді. Олар, ең алдымен, болашақ ақынның тәрбиесіне ерекше көңіл бөлді. Құнанбай ұлына туған кезде Ибрагим есімді берді. Туған ауылында Абай бастауыш білім алды. Семей қаласының медресесінде білімім жалғастырды.

Бірақ Құнанбай ұлының оқуын тоқтатуды жөн көріп, оны ерте ме, кеш пе биге-билеушіге айналдыратын істерге, яғни әр түрлі шағымдар, ауыр және дау-дамайларды талдауға алып келді. Жаңа нәрсе болашақ ойшыл мен ақын үшін зиянды болды деп айтуға болмайды. Осы істер Абайды шығармаларына бай материал алып, сөз сезіміне сүйреп алды.

Абай жолы-бұл қоғамдық және жеке себептерге байланысты күрделі жолы. 1896 жылы Петербургте оқыған, дарынды ұлы Әбдірахман, ал одан кейін басқа ұлы-дарынды ақын Мағауия. Басқа қиындықтармен бірге бірден екі ұлдың жоғалуы ол үшін үлкен ауыртпалық болды. Бұл 1904 жылы Қазақ даласына үлкен оқиғалар мен өзгерістер жақындаған кезде болды.

Абай түсінігінде білім мен ғылымға құштарлық болып келеді. Абай халқымыздың мақтанышы ғана емес, ұлттық құндылығымыз. Ол туралы айтылар сөз, жасалар істер ешқашанда көп деп айта алмаймыз, оның мұрасы өз арнасын тауып жүр. Абай өшпес мұра қалдырды, оны, біз жастар, өзіміз танып, сосын әлемге таныту - біздің жастық парызымыз.

Біздің тұңғыш президентіміздің мына сөзіне назар аударғым келеді: «Менің балаларым мен ертеңгі ұрпағыма Абайдан артық, Абайдан ұлы, Абайдан киелі ұғым болмауға тиіс». Қандай мағына, қандай ой жатыр осы сөзде. «Жер жүзінде екі мың миллионнан көп артық адам бар, екі миллиондай қазақ бар. Біздің қазақтың достығы, дұшпандығы, мақтаны, мықтылығы, мал іздеуі, өнер іздеуі, жұрт тануы ешбір халыққа ұқсамайды.»,- деген Абай өзінің жиырма төртінші қарасөзіндегі асыл сөзін еске ала отырып, болашақ ұрпағымыздың бойына данышпан бабаларымыздың асыл қасиеттерін сіңіруді, қазіргі өмір талабы біздерге, соның ішінде жастарға айтылған. Сондықтан Абай туралы бар білгендерімізді бүгін жазып отырмын.

Барлық қазақ дейтін әрбір адамның жүрегінде Абайға деген жылы сезім бар. Оның терең мағыналы өлеңдері мен әндерін, қара сөздері мен дастандарын оқып, жаттап, айтып, өскен сайын терең үңіліп, ғибрат алып келемін деп айтсам артық емес.

Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін,

Жоқ-барды, ертегіні көрмек үшін,

Көкірегі сезімді, ойы орамды.

Жаздым үлгі жастарға бермек үшін,-

деп бар білімін жастарға, яғни біздерге жүктейді. Өзі туралы айтқанда:

Жасымда ғылым бар дер ескермедім,

Пайдасын көре тұра тексермедім.

Ер жеткен соң түспеді уысыма,

Қолымды мезгілінен кеш сермедім,-дейді осы өлең жолында өзіңді тани біл, өзіңнің құштарлығынды, құмарлығынды, ермегінді ашуға еңбек ет деп, оқыған балалар жайында дүниені тану үшін оқу керек екенін еске салады. Ақынның әр сөзінің мағынасы терең. Оның шығармалары «сырты күміс, іші алтын» болып келеді.

Мектеп табалдырығын аттағаннан Абай мұрасымен сусындаған бала, келешекте өз мемлекетінің бір кірпіші болып қаланып, елін көркейтері айдан анық.

Сенбе жұртқа, тұрса да қанша мақтап,

Әуре етеді ішіне қулық сақтап,

Өзіңе сен, өзіңді алып шығар,

Еңбегің мен ақылың екі жақта,-

деп кемеңгер, надандықтан шығар жол –оқу-білім, өнер екендігін айта келіп, оның жетістікке жетуіндегі еңбектің рөліне мән береді.Отыз сегізінші қарасөзіне жүгінсек: « Күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар. Сонан қашпақ керек: әуелі - надандық, екіншісі - еріншектік, үшінші - залымдық деп  білесің.

Надандық - білім-ғылымның жоқтығы, дүниеде ешбір нәрсені оларсыз  біліп  болмайды.

Білімсіздік хайуандық  болады.

Еріншектік - күллі дүниедегі өнердің дұшпаны. Талапсыздық, жігерсіздік, ұятсыздық,  кедейлік - бәрі осыдан  шығады.» осы сөздерден ұққаным адам баласы білімді болудан басқа, еңбекқор болу керек, неге десең, барлық зұлымдылық, зорлық еріншектен басталады. Яғни адам баласы ерінбесе, ісі де бір жақсылықпен болады да, тірегі шеберлікпен іске асады.

Биыл қазақ халқының ұлы ойшылы, кемеңгер ақыны Абай Құнанбайұлының туғанына 175 жыл.2020 жыл-қазақтың ұлы ақыны, ағартушысы Абай Құнанбаевтың 175 жылдығы және бұл ұлттың, бүкіл Қазақстан халқының рухани дамуына назар аударудың тағы бір себебі. Бұл айтулы оқиғаға Президентіміз Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың мақаласы да арналды. Ұлы қазақ ақыны, ағартушы Абай Құнанбаевтың туғанына 175 жыл толуына арналған Президент Қ. Қ. Тоқаевтың "ХХІ ғасырдағы Абай және Қазақстан" атты мақаласы бүгінгі таңда ерекше өзектілікке ие. Абай шығармаларының байлығы-бұл өскелең ұрпақты, ел болашағы үшін балалар мен жастарды тәрбиелеудің негізі. Абай мұрасы шексіз Ұлы ақынның аузынан әр адамға өмір сүруге қажетті күрделі ақиқаттар туралы сөздер естіледі. Ең алдымен, бұл өз Отанына деген сүйіспеншілік. Абайдың Қара сөздері жас ұрпақ үшін өте маңызды. Қазіргі жастар ақынды тыңдай отырып, өз халқының салт-дәстүрлерін ұстануға тырысады. Осылайша, біз қазақ халқының ұлттық намысын сақтаймыз, оны ұрпақтан-ұрпаққа береміз. Әлем өзгереді, әрбір сәт, бірақ оның шығармашылығына деген сүйіспеншілік, Отанға және өз жақындарына деген ұмтылыс, мейірімділік әрқашан біздің санамызда қалады. Бұл Абай үйрететін нәрсе, сондықтан оның шығармашылығы баға жетпес құндылық.

Қорытындылай келе, Абай атамыз қалдырған ғибратын аламыз, - деймін,  «Абай - дана, Абай - дара» деп бекер айтылмаған. Қазақ елінің ақыны көп, Абайы дара. Абай туралы әлі аз білемін. Оны алдағы уақыттарда да терең білуге тырысамын.  Абайы бар біздің ел  бақытты. Абайды білмей қазақ халқын білмейсің. Абайы бар ел –бай ел. Абай бүкіл әлемге әйгілі. Абайы бар елдің мерейі үстем. Мен мақтанышпен айтқым келеді: «Абай –қазақ баласы. Мен де қазақпын. Абайдың қалдырған мұрасын, аудармай-ақ оқимын.»