Тақырыбы: Артериалды гипертензия.

Артериалды гипертензия – қан қысымының реттеуіне қатысатын ішкі ағалардың қызметінің бұзылуына байланысты артериалды гипертония.

Этиологиясы:

• тұқымқуалаушылық;

• нервтік стрестік (эмоциялық стрестер) жағдайлар;

• тамақтану (ас тұзын көп қолдану, кальций және магний тапшылығы) ерекшілігі;

• диэнцефальдік- гипоталамустық жүйенің (әйелдерде климакс кезі) бұзылыстары;

• бұрыңғы бас миының жарақаттануы;

• зиянды (темекі шегу, ішімдікке салыну) әдеттер;

• семіздік;

• кәсіптік (құлаққа, көзге күш түсуі(диспетчерлер, шулы цехтар, компьютер алдында)) зиядылықтар.

Жіктелуі:

• Біріншілік (эссенциальді)гипертония;

• Екіншілік (симптоматикалы) (созылмалы гломерулонефрит, қант диабеті, каллогенезді аурулар) гипертония;

Дүниежүзілік денсалық сақтау ұжымының (ДДҰ) және Гипертония бойынша Халықаралық қоғам (ГХҚ) сарапшыларының шешімімен жіктемесі

• Оптимальді : систолдық <120 мм.сын.бағ.; диастолдық <80 мм.сын. бағ.;

• Қалыпты: систолдық <130 мм.сын.бағ.; диастолдық <85мм.сын. бағ.;

• Жоғары қалыпты: систолдық <130 мм.сын.бағ.; диастолдық <85мм.сын. бағ.;

• І-дәрежелі гипертония :<140-159 мм.сын.бағ.; диастолдық 85-89 мм.сын. бағ.;

• ІІ-дәрежелі гипертония :<160-179 мм.сын.бағ.; диастолдық <90-99 мм.сын. бағ.;

• ІІІ-дәрежелі гипертония :>180 мм.сын.бағ.; диастолдық >110 мм.сын. бағ.;

Клиникалық белгісі: негізгі симптомы бас ауруы, бас айналуы, құсу, лоқсу, құлақтың тұнуы, құсқан жеңілдік әкелмейді. Жүрек тұсының шаншуы, қан қысымының көтерілуі.

І -дәрежесі: негізгі клиникалық симптомдары, қан қысымының систолдық көрсеткіші 160/170 диастолы көрсеткіші 95/104 мм сын. бағанасынан көтеріледі. «нысана мүшелер»- дің зақымдалуы болмайды.

ІІ- дәрежесі: негізгі клиникалық симптомдары «нысана мүшелер»- дің зақымдалуына байлынысты: жүрек қағысының өзгеруі (аритмия), ентігу, көз көруінің нашарлауы байқалады. Қан қысымының систолдық көрсеткіші 180/190, диастолдық көрсеткіші 105/114 мм.сын.бағанасынан көтеріледі.

ІІІ- дәрежесі: негізгі клиникалық симптомдары «нысана мүшелер»- дің зақымдалуына

байлынысты, сонымен қатар созылмалы қан айналым жетіспеушілігі пайда болады, ентігу, жүрек тұсының шаншуы, аяқтарында ісік пайда болу. Бауыры ұлғайып, іш қуысында сұйықтық жиналады. Қан қысымының систолдық көрсеткіші 200/229, диастолдық көрсеткіші 115/129 мм сын.бағанасына дейін көтеріледі.

Диагностикасы:

• Көз түбін қарау – көз түбінің артериялары тарылуы, венулалары кеңейюі, көздің тор қабатына қан құйылу белгілері анықталады;

• Биохимиялық қан талдауы – холестирин көрсеткіші жоғарылауы;

• ЭКГ – 12 тіркемеде жүректің сол шекарасының гипертрофиясы, ритмдік соғысының өзгерісі анықталады;

• Ренгенограмма - жүректің сол шекарасы ұлғаюы, аорта қақпақшаларының өзгерістері анықталады.

Емдеу принципі:

Ем үздіксіз қан қысымының көтерілуіне байланыссыз.

Алғашқы мақсат: қан қысымының оптимальді деңгейін тәулік бойы қадағалап отыру, жас адамдарға 139/83 мм.сы. бағ.; ересек егде жастағыларға 140/90 мм.сын.бағ. құрайды.

Аралық мақсат: «нысаналы мүшелер» функцияларының бұзылуына жол бермеу.

Түпкілікті мақсат: «нысаналы мүшелер» жағынан асқынуларды болуына жол бермеу.

Диеталық стол №10 (суды шектеу, тұзды шектеу, жеміс жидектерді пайдалануды арттыру).

Антигипертензиялық дәрі-дәрмектер: минимальді дозадан бастау, әсері ұзаққа созылатын дәрілерді таңдау, әр түрлі дәрілердің үйлесімдігін таңдау.

І дәрежесі:

• Психотерапия:тыныштандыртын дәрілер (глицин, валериан, пустырник, персен, бромид, т.б)

• Антигипертензиялық дәрі-дәрмектер:

• β- адреноблокаторлар: анаприлин,берлиприл 5-10 мг 1 таб 1 рет таңертең атеналол 5-25 мг 1 таб 1 -2 рет таңертең кешке т.б.;

• Кальций-каналдарының антогонистері: конкор10 мг; коринфар, норваск т.б.;

• Симпатолитиктер: резерпин, изобарин, доксазолин т.б.

ІІ дәрежесі:

• Антигипертензивті дәрілер:

• β- адреноблокаторлар: анаприлин ,берлиприл 5-10 мг 1 таб 1 рет, атеналол 5-25 мг; бисопролол 1 таб 1 -2 рет таңертең кешке т.б;

• Кальций-каналдарының антогонистері:конкор10 мг; коринфар, норваск т.б.;

• шеттік вазодилятаторлар: нитраттар.

ІІІ дәрежесі:

• Антигипертензивті дәрілер:

• β- адреноблокаторлар: анаприлин, берлиприл 5-10 мг 1 таб 1 рет, атеналол 5-25 мг; бисопролол, 1 таб 1 -2 рет таңертең кешке т.б.;

• кальций-каналдарының антогонистері: конкор10 мг; коринфар, норваск, нефедиппин 5 гр – 1, 2 рет т.б.;

• шеттік вазодилятаторлар: нитраттар, диазоксид, нартий нитропруссид;

• Зәр қуатын дәрілер: гипотиазид 25 мг 1 рет аптасына, индапамид 2,5 мг тәулігіне 1рет (қанайналымының жетіспеушілігіне байланысты) т.б.;

• Жүрек гликозиттері (строфантин, коргликон);

• Метаболизмдік ем: рибоксин 0,2 1х2 рет, милдронат 0,25 1х3 рет, предуктал 20 мг 2х3 рет тәулігіне тағайындалынады;

Емдеу принциптерінің ерекшеліктері әр науқасқа жекеше, ұзақ мерзімге антигипертензивті дәрілерді әсер етуіне байланысты тағайындайды.

Алдын алу:

Біріншілік:

• жағымсыз қылықтан алшақ болу. Тәулігіне ішімдікті ер кісілер ˂30 г. ал, әйелдер ˂ 20 гр. артық қолдауға шектеу.

• ас тұзын мөлшері 5 г/ тәулігіне дейін қолдану. Құрамында калиге, кальциге, магниге бай жеміс- жидектерді жеу. Жануар майын қолданудан бас тарту.

• жұмыс режимін дұрыстау (түнгі кезек болмайды)

• дене салмағын қалыпқа келтіру. Дене салмағын ИМТ˂ 25 кг/м²

• салауатты өмір салтын қалыптастыру.

Екіншілік: скренинг жүргізу

Үшіншілік: «Д» тізімге алу. Жылына 1 рет ЭКГ түсіру, қан құрамын (холестерин) тексеру.

Асқынуы:

• Гипертониялық криз;

• Инсульт;

• Миокард инфаркты;

• Жүрек жетіспеушілігі.

Артериалды гипертензия және жүктілік.

Артериалды гипертензиямен ауыратын көп әйелдер жүктілікпен «Д» тізімге алынғанда ғана біледі. Жүктілік кезінде қолданатын дәрілер ұрыққа кері әсер етпеуі тиіс. Ең тиімді дәрілер: метилдопа, нифедипин, гидралазин, лабетол.

• І- кезеңде ешқандай жүктілік өзгеріссіз өтуі мүмкін.

• ІІ-ІІІ кезеңдерінде кеш токсикоз 18-86% , түсік тастау, өлі туу 17-18%, кездеседі. Приэкламсияда қан қысымы 170\110 мм.сын.бағ инсультты және эклампсияны болдырмау үшін қан қысымын тез түсіретін дәрілер қолданылады(нифидипин, лабетолол, гидралазин, магний сульфаты) Босану кезінде плацента уақытысынан бұрын бөлінуі, ұрықтың тұншығуы 2% кездеседі. Жүкті әйелдерді гипертония ауруының кезеңдеріне байланысты күтіп қадағалап емдейді. Қ/Қ 150/100 мм.сын.бағ. –на жоғарлауы тікелей жүкті әйелді стационарға жатқызу болып табылады. Гипертониялық кризді басу үшін магний сульфатын, гидралазин, лабетололды қан тамырға енгізеді. Жүктілікті үзуде әр әйелге жеке-жеке келеді. Босанғаннан кейінгі кезеңде қан қысымы қалпына қайта келуі немесе көтерілуі, босануда миға қан кетуі байқалады.

Гипертониялық криз.

Гипертониялық криз- бұл қан қысымының күрт жоғарылауымен, өмірлік маңызды органдардың «нысаналы мүшелер» дисфункциясы симптомдарының пайда болуымен немесе олардың дамуының нақты қаупімен, сондай-ақ нейротивегативті бұзылулармен сипатталатын клиникалық синдром.

    Гипертониялық криз АҚ 160/90 мм.с.б. көтерілгенде дамиды. Систолдық қысым 190- 270, ал диастолдық қысым 120-160 мм.с.б. дейін көтеріледі. Криздің ауырлығы «нысаналы мүшелер» жағынан (жүрек, ми) зақымдалуларға байланысты.

Криздің дамуына ықпал ететін факторлар:

• психикалық- эмоциялық стрестер;

• сұйықтықты, аз тұзын шектен тыс көп қолдану;

• атмосфераның өзгеруі;

• дәріні қабылдауды үзу;

• инфекциялық аурулар;

Гипертониялық криздің 2 түрге бөледі:

1түрі – гиперкинетикалық (адреналинді).

Криз күтпеген жағдайда басталады. Бас қатты солқылдап ауырады, әсіресе желке тұсы. Басайналады, құлағы тұнып шулайды, құсқысы келеді, көз алдында «перде» және «тұман» тұрады. Жүрек тұсы қысып ауырсынады, тахикардия, систолдық және диастолдық қысым көтеріледі. Криз бірнеше минуттан бірнеше сағатқа созылады. Тері шырышты қабаттары дымқылданып қызарады, диурез көбейеді.

2 түрі – гипокинетикалық (норадреналинді).

Криз біртіндеп баяу басталады. Бірнеше тәулік ішінде. Басы ауырады. Жүрек тұсы сұққылап ауырады, ауырсыну кеуденің сол бөлігіне беріледі. Науқастың бет әлпеті ісіңкі, терісі жер тәрізді көкшіл, құрғақ, көнілсіз, тобық ісіңкі, брадикардия, диурез азаяды. Диастолдық қысым көтеріледі. Пульстік қысым азаяды.

Алгоритмі:

Криздің нейровегетативті түрінде:

• науқасқа физикалық және психикалық тыныштық орнату, басын жоғары көтеріп жатқызу;

• қан қысымын өлшеу;

• 10 мг (1-2 таб.) нифедипин немесе каптоприл 12,5 мг (1-2 таб.) тіл астына салу;

• 1% -4-6 мл фуросемид ерітіндісін қан тамырға енгізу;

• Седативтік дәрілер: 2-3 таб. экстракт валериан шөп тұнбасы немесе 25-30 тамшы корвалол пероральды беру;

• Әсері болмаған жағдайда тіл астына 0,075-0,15 мг клонидин (клофелин) қою.

Криздің сулы-тұзды (ісік) түрінде:

• 1% -2-6 мл фуросемид ерітіндісін бір рет қан тамырға енгізу;

• 25 % - 10-20 мл магний сульфат ерітіндісін қан тамырға баяу енгізу.

Криздің тырысқақ түрінде:

• 0,5% - 2-6 мл диазепам ерітіндісін 0,9%-10 мл натрий хлорид ертіндісімен қан тамырға енгізу;

• Қан қысымын бақылап тұрып гипотензивті препараттар мен диуретиктер енгізу.

Ескерту:

• Әр 15 мин сайын қан қысымын және дем алу жиілігін бақылау;

• 30-40 мин аралығында дәрілердің гипотензивтік әсері болмаған жағдайда және де 15- 25 % қан қысымын түссе, одан ары қарай төмендетудің қажеті жоқ. Жедел ми қан айналым бұзылуы, жүрек астмасы, стенокардия пайда болғанда немесе дәрілердің көмегі болмаса, науқастың жағдайы жақсармаса көп профильді стационарға госпитализация жасау.

Гипертониялық криздің профилактикасы:

• нерв жүйесіне әсер ететін жұмысты шектеу;

• гимнастика және шынғу;

• темекі шегуден және ішімдік ішуден бас тарту;

• дәрігердің тағайындаған дәрілерді тұрақты түрде қабылдау;

• артериальды қысымды тұрақты түрде қадағалау (көрсеткішін дәптерге тіркеу);

• врача-кардиологқа тексеріліп тұру, консультация алу (жарты жылда 1рет)

ЖЕДЕЛ ЖӘРДЕМ КӨРСЕТУ АЛГОРИТМІ: