“№11 “Жеңіс” мектеп-гимназия” коммуналдық мемлекеттік мекемесінде қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Каримова Нұржамал

Абай Құнанбайұлының 180 жылдығына орай: Ұлы ойшылдың мұрасы және заманауи зерттеулер

Аннотация

Бұл мақала Абай Құнанбайұлының 180 жылдық мерейтойына арналған. Онда ақынның қазақ әдебиеті мен мәдениетіндегі орны, рухани мұрасы, қазіргі зерттеулер мен жаңалықтар талданады. Мақалада мұғалімдер үшін қолдануға ыңғайлы мәліметтер берілген.

Annotation

This article is dedicated to the 180th anniversary of Abai Kunanbayuly. It analyzes the poet’s role in Kazakh literature and culture, his spiritual heritage, and recent studies and discoveries. The article provides useful information for teachers.

Аннотация

Данная статья посвящена 180-летию Абая Кунанбайулы. В ней рассматривается место поэта в казахской литературе и культуре, его духовное наследие, современные исследования и новые открытия. Статья содержит полезную информацию для учителей.

Абай Құнанбайұлы — қазақ халқының ұлы ақыны, философы, ойшылы. Оның шығармашылығы ұлттық әдебиетті жаңа деңгейге көтеріп, қазақ қоғамының рухани дамуына зор ықпал етті. 2025 жылы Абайдың туғанына 180 жыл толып отыр. Бұл мерейтой — тек әдеби оқиға ғана емес, сонымен бірге ұлттық мәдениетімізді қайта саралап, оның құндылықтарын жаңаша тануға мүмкіндік беретін үлкен тарихи кезең.

Абайдың шығармалары — қазақ әдебиетінің алтын қазынасы. Ол поэзия, қара сөз, аударма, философиялық ой-толғамдар арқылы қазақ қоғамының әлеуметтік, мәдени мәселелерін көтерді. Абайдың қара сөздері — қазақ халқының рухани кодын танытатын бірегей мұра. Онда адамгершілік, еңбекқорлық, ғылым-білімге ұмтылыс, ұлттық сана мәселелері терең көрініс тапқан.

Абайдың 180 жылдығы қарсаңында елімізде түрлі ғылыми-практикалық конференциялар, әдеби кештер, халықаралық деңгейдегі форумдар ұйымдастырылуда. Зерттеушілер Абайдың мұрасын тек әдеби тұрғыдан ғана емес, философиялық, педагогикалық, әлеуметтанулық қырынан да қарастыруда.

Соңғы жылдары Абай мұрасын зерттеу жаңа әдіснамалық тұрғыдан жүргізілуде. Цифрлық гуманитаристика саласында Абай шығармаларын деректер базасына енгізу, оның мәтіндерін көптілді форматта жариялау, әлемдік аудиторияға таныстыру жұмыстары жүріп жатыр. Бұл бастамалар Абайдың мұрасын ғаламдық деңгейде насихаттауға жол ашады.

Мысалы, 2020 жылы Абайдың 175 жылдығына орай әлемдік деңгейде үлкен іс-шаралар өткізілсе, бүгінде 180 жылдығына арналған жобалар да қарқынды түрде жүзеге асуда. Жаңа зерттеулерде Абайдың шығыс ойшылдарымен байланысы, батыс философиясымен үндестігі, оның ойларының заманауи ғылыммен сабақтастығы жан-жақты талдануда.

Абайдың шығармашылығы — қазақ руханиятының темірқазығы. Оның өлеңдері мен қара сөздері тек әдеби мұра емес, сонымен қатар қазақ қоғамының дамуына бағыт-бағдар көрсеткен даналық ойлар жиынтығы. Абайдың поэзиясында адамзатқа ортақ құндылықтар – махаббат, әділет, ар-ұят, адал еңбек, ғылым мен білімге ұмтылыс басты тақырып болып табылады.

Абайдың өлеңдерінде қазақ халқының тұрмыс-тіршілігі, қоғамдағы қайшылықтар мен әділетсіздіктер бейнеленді. Ол халықты жалқаулықтан арылып, еңбекқорлық пен білімге ұмтылуға шақырды. «Ғылым таппай мақтанба», «Интернатта оқып жүр», «Сегіз аяқ» сияқты шығармаларында жастардың болашағы, елдің өркендеуі білім мен ғылымға байланысты екендігі айқын көрсетілген.

Абай қара сөздері – қазақтың рухани философиясының шыңы. Бұл еңбектерінде ойшыл адам табиғаты, мінез-құлық, дін мен мәдениет, адамгершілік мәселелерін терең талдаған. Әсіресе, 38-қара сөзінде Алланы тану, имандылық, адамдық парыз туралы тұжырымдары бар.

Абай мұрасы тек ұлттық шеңберде ғана емес, бүкіләлемдік деңгейде қарастырылады. Оның шығармалары Пушкин, Лермонтов, Гёте, Крылов шығармаларымен үндесіп, қазақ әдебиетін әлем әдебиетімен тоғыстырды. Абайдың аудармалары — қазақ оқырмандарын жаңа рухани кеңістікке жетелеген ерекше қадам болды.

Соңғы жылдары ғалымдар Абайдың ойларының Шығыс философиясымен, соның ішінде Фараби, Науаи, Сағди, Низами сияқты ойшылдармен үндестігін, сондай-ақ Батыс ойшылдары – Сократ, Кант, Толстой идеяларымен жақындығын атап өтуде. Бұл Абайдың ойлау кеңістігінің жаһандық деңгейін дәлелдейді.

Абайдың 180 жылдығына орай жаңа ғылыми жобалар қолға алынып жатыр. Университеттер мен ғылыми орталықтарда «Абайтану» ғылыми бағыттары кеңейіп, жас ғалымдардың зерттеулері жарық көруде. Әсіресе, цифрлық гуманитаристика саласында Абай шығармаларын электронды дерекқорға енгізу, көптілді аудармалар әзірлеу, онлайн платформаларда насихаттау жұмыстары жүргізілуде.

Халықаралық деңгейде де жаңа зерттеулер көп. Еуропа мен Түркиядағы ғылыми журналдарда Абайдың философиясы мен гуманизмі туралы мақалалар жариялануда. 2021 жылы жарық көрген «Abai Kunanbayev and the Philosophy of Humanism» атты еңбек Абайдың адамзат өркениетіне қосқан үлесін әлемдік деңгейде насихаттады.

Сонымен қатар, мектептерде «Абайтану» пәнінің оқытылуы жас ұрпақтың ойшыл мұрасын жүйелі меңгеруіне мүмкіндік беруде. Бұл үрдіс педагогика ғылымындағы жаңа зерттеулердің де дамуына ықпал етуде.

Абайдың ең өзекті идеялары – еңбек, ғылым, әділет, бірлік мәселелері бүгінгі күні де маңызын жойған жоқ. Қазіргі қоғамдағы жастар тәрбиесінде, ұлттық құндылықтарды дәріптеуде, рухани жаңғыру идеясын жүзеге асыруда Абай мұрасының орны ерекше. Оның «Адам бол» деген өсиеті – адамзат өркениетінде мәңгілік құндылық болып қала бермек.

Абайдың 180 жылдығы — қазақ халқы үшін үлкен тарихи оқиға. Бұл мерейтойда біз ұлы ойшылдың мұрасын қайта зерделеп, оның идеяларын бүгінгі қоғамға бейімдеудің маңызы зор. Абайдың адамгершілік, білімге ұмтылыс, бірлік туралы ойлары қазіргі заманда да өзектілігін жоғалтпайды. Сондықтан Абай мұрасын мұғалімдер, оқушылар және жас ғалымдар тереңінен зерттеп, насихаттауы тиіс.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Әуезов М. «Абай Құнанбаев». – Алматы: Ғылым, 2020.

2. Нұрғалиев Р. «Абай және қазақ әдебиеті». – Астана: Елорда, 2013.

3. Қирабаев С. «Абайтану тарихы». – Алматы: Білім, 2010.

4. Жұбанов Қ. «Абайдың тіл өрнегі». – Алматы: Санат, 2015.