№

Тақырыбы

Сағат саны

Мерзімі

1

Адам және қоршаған орта туралы түсінік

1

2

Экология ғылымы және оған үлес қосқан ғалымдар

1

3

Дүниежүзіндегі экологиялық проблеманың туындау себебі, экологиялық дағдарыс

1

4

Қазақстанның экологиялық проблемелары

1

5

Қазіргі даму кезеңіндегі адам экологиясының оқытудың актуальдылығы

1

6

Адамға пайдалы және зиянды заттар.

1

7

Адам тіршілігі үшін экологиялық қолайлы және

қолайсыз аудандар

1

8

Апатты табиғат құбылыстарының адамға тигізетін әсері олармен күресуі

1

9

Биосфера-жердің тіршілік қабаты

1

10

Өсімдік – жер шарының өкпесі

1

11

Бөлме өсімдіктеріне күтім жасау

1

12

Дәрілік өсімдіктер

1

13

Жемістер мен көкөністер

1

14

Қазақстандағы эндемик өсімдіктер

1

15

Жануарлар әлемі

1

16

Қазақстандағы қорықтар

1

17

Қызыл кітапқа енген өсімдіктер мен жануарлар

1

18

Қорықтар- табиғат қорғаны

1

19

Табиғатты тиімді пайдалану

1

20

Табиғаттағы тепе-теңдік туралы ұғым

1

21

Өсімдіктер мен жануарларды қорғау саласындағы өзекті мәселелер

1

22

Судың адам денсаулығындағы маңызы. Сусындар мен шырындарды дұрыс дайындау

1

23

Дәрілік өсімдіктерді қолдану және емдік тамақтану

1

24

Қоршаған ортадағы қоқыс мәселесі

1

25

Өндірістік, ауыл шаруашылығының қалдықтары және тұрмыстық қоқыстар

1

26

Қоқыстарды тазалаудың маңызы

1

27

Адам денсаулығына ядролық жарылыстардың тигізетін зиянды әсері

1

28

Қоршаған ортаның радиоактивтік және таксикологиялық улануы

1

29-30

Өнеркәсіп орындары, транспорт түрлерінің, тұрмыстағы кейбір жағдайларының қала атмосферасына әсері.

1

31

Экологиялық проблемаларды оң шешу елімізге сын

1

32

«Жас биолог» сайысы

1

33

Салауатты өмір салтын сақтаймыз! (пікір алмасу)

1

34

Жобалық іс -әрекет

1

Барлығы 34 сағат

Тақырыбы: Адам және қоршаған орта туралы түсінік

Мектеп:

Күні:

Мұғалімдер:

Сынып:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Осы сабақ арқылы іске асатын оқыту мақсаттары

Балаларға флора және фауна туралы мәлімет беру. Өсімдік пен жануарлар дүниесіне деген жауапкершілік және қорғау қарым-қатынасын қалыптастыру. Күн және ауа тіршілік иелерінің өмір нәрі екені жөнінде мәлімет беру.

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: қоршаған орта не екенін біледі

Оқушылардың көпшілігі:адам және табиғат туралы өз ойларын айта алады

Оқушылардың кейбірі: қоршаған ортада салыстыру зерттеу жұмыстарын жүргізе алады

Тілдік мақсаттар

Оқушылар:

Пәндік сөздер мен сөз тіркестері: табиғат, адам, жер, топырақ, ауа

Диалог/жазу үшін пайдалы сөз тіркестері: Қоршаған ортаны қалай қорғау керек?

Талқылауға арналған сұрақтар: Адам мен табиғат тұтас

Жазбаша тапсырмалар:Айналамыздығ қоршаған ортамызды жақсартуға қандай үлес қосқан болар едіңіз?

Алдын ала игерілген білімдері

Тақырып бойынша алған білімдерін бекітеді, оны есептер шығаруда пайдаланады

Жоспар

Жоспарланған уақыт

Жоспарланған әрекеттер

Ресурстар

Басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, сынып бөлмесінің тазалығына көңіл бөлу, оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру, оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Оқушылардың арасында жағымды ахуал орнату мақсатында ынтымақтастық атмосферасын орнату.

Жер – Ана мен өз анаң егіз екен,

Мейірімдері мейлінше теңіз екен!

Анам туды – Жер – Ана жетілдірді ,

Осыны өзім өмірде негіз етем!-деп бүгінгі жаңа сабғымызды белгілі ақынымыз Ә.Тәжібаев ағамыздың жыр жолдарымен бастайық.

Ортасы

Ендеше, балалар, мына сұрақтарға жауап беріңіздер: балыққа не қажет деп ойлайсыңдар? – Су

Құсқа не қажет ? - Ауа.

Аңға не қажет? – Орман-тоғай.

Ал, адамға не қажет? – ОТАН! ТАБИҒАТ! ЖЕР – АНА!

Яғни, балалар, балыққа - су, құсқа - ауа, аңға-орман - тоғай қажет болса, адам баласы үшін шынында да ОТАН! ТАБИҒАТ! ЖЕР – АНА! деген ұғым сондай қажет екен.

«Табиғат» деген ұғымның аясы кең«Табиғат» сөзінің аясын кеңейтуге, мағынасын тереңдетуге, қасиетін арттыруға қазақ ақындарының қосып жатқан үлесі де өте зор, олай болса, табиғат пен Жер Ана тақырыбына байланысты ақындарымыздың өлең-жырларын іздестіріп, жаттауға берілген, сондықтан сөз кезегін өздеріңізге беремін. Кім өз еркімен айтқысы келеді?

1. оқушы:

2. оқушы.

3. оқушы:

4. оқушы.

5. оқушы

Табиғат, Жер – Ана, Отан, Туған жер, Атамекен құлаққа жылы естіліп, жүрекке шаттық сезім ұялататын ұлы да, қасиетті, бір-бірімен мағыналас, мазмұны бай сөздер екен. Мәтінмен таныспас бұрын мына тірек сызбаға көңіл аудара отырып, сұраққа жауап берейік

Қоршаған ортаға не жатады?

І. Енді сабағымызды әрі қарай жалғастыра отырып, тақырып бойынша мәтінмен танысайық. Мәтінді үнтаспа арқылы тыңдау. Мәтінді үнтаспа арқылы тыңдау.

• Бірнеше топ арқылы мәтінді оқу.

• Сөздікпен жұмыс (сөздік диктанты, буынды қайталау)

• Мәтін бойынша өзара сұқпаттасу.

Бізді қоршаған орта

Бүгінгі күні адамның қоршаған ортамен қарым-қатынасы күрделенді. Адам табиғаттың бір бөлшегі. Табиғат, Жер-Ана, Отан, туған жер, атамекен деген құлаққа жылы естіліп, жүрекке шаттық сезім ұялататын ұлы да қасиетті бір—бірімен мағыналас, мазмұны бай сөздер. Адам Жер-Ананың перзенті. Табиғатты, Жер-Ананы сүйе білу,оны аялау адамның азаматтық борышы. Табиғат байлықтарын тиімді пайдалану, қоршаған ортаны аялау, және оны қорғау қазіргі және болашақ ұрпақтың өмірі мен келешегі үшін маңызы орасан зор. Қоршаған ортаны сақтау үшін өндіріс орындарында жоғары сапалы тазартқыш қондырғылар орнатылу керек. Суды үнемді, тиімді пайдалану керек және су көздерін сақтау керек. Қазба байлықтары да орны толмас табиғат ресурстарына жатады. Өсімдіктер, соның ішінде, орман – орны толмас табиғат байлықтарының бірі.Оларды да тиімді пайдалану қажет. Адамдар жануарлар әлеміне де көп көңіл бөлуге тиіс. Табиғтсыз өмір жоқ. Табиғат - тіршілік көзі. Табиғатқа жасаған зиян- өзімізге жасаған қастандық. Мысалы, 1966 жылы біздің елімізде «Халықаралық табиғат қорғау қоғамы» құрылды. Оның басты мақсаты- саны азайып бара жатқан, аң құстарды, өсімдіктерді қамқорлыққа алып , арнайы кітапқа тіркеу.Бұл кітап «Қызыл кітап» деп аталады. Оның қызыл және сары парақтары болады. Қызыл парағына құрып бара жатқан, ал, сары парағына азайып бара жатқан аң, құстар, өсімдіктер тіркеледі.

Сөз салатынан сөйлем құрастырайық.

 (жазба жұмысы)

1. пайдалану үнемді, суды тиімді керек және керек көздерін су сақтау.

2. зиян жасаған табиғатқа - жасаған қастандық.өзімізге

Тестік тапсырма

1.Табиғатты адамдар ... ... 2. Табиғатқа деген жауапкершілікті ... ....

а) қорғауы керек, а) түсінуіміз;

ә) күтпейді, ә) қарамауымыз

б) қажет етеді б) күтуіміз

3.Табиғат адамдардан қамқорлық ... . 4. Табиғтсыз ... жоқ а) талап етпейді, а) жақсылық ә) күтеді, ә) өмір б) қажет етпейді б) жамандық

Төмендегі тіркестерді жалғастырып, ой қорытыңыздар

1. Табиғатты қорғау;

2. Дүниежүзілік мәселеге айналды;

3. Табиғат байлықтарын тиімді пайдалану;

4. Бәрі ластанған;

5. Қондырғылар орнатылу керек;

6. Тиімді пайдалану қажет;

Енді, балалар, болса табиғатқа байланысты ежелден келе жатқан ата бабаларымыздыңырым, тиым, дана сөздеріне де көңіл аударайық.(тірек сызбаман жұмыс жазбаша жұмыс)

1. Суға түкірме.

2. Жас талды кеспе.

3. Ұяны бұзба.

4. Аққуды атпа.

5. Құмырсқаның илеуін бұзба

Соңы

Қорытындылау:

Сонымен, балалар,сабағымызды қорытындылай келгенде, бүгінгі таңда 1. Қандай мәселе маңызды, өзекті болып отыр? 2. Табиғатқа жақын болу керек дегенді қалай түсінесіздер? 3. Аясы кең, мағынасы терең аялы да саялы табиғатымызды қалай қорғап, аялап

жүрміз? Осы сұрақтарға жауап бере отырып, мына кестені толтырайық.

Білдім

Білемін

Білгім келеді

Қосымша ақпарат

«Білімділер» «Ұстаз» ақпараттық порталымен жұмыс

Саралау - сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жоспарлайсыз?

Бағалау – оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспарлайсыз?

Пәнаралық байланыс Қауіпсіздік және еңбекті АКТ-мен байланыс Құндылықтардағы байланыс

Рефлексия

Сабақ/оқу мақсаттары шынайы ма? Бүгін оқушылар не білді? Мен жоспарланған шралар тиімді болды ма? Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе? Мен өз жоспарыма қандай түзетулер енгіздім және неліктен?

Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз. Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сәйкес келетін сұрақтарға жауап беріңіз.

Қорытынды бағалау

Қандай екі нәрсе табысты болды. (оқыуды да оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында менсынып немесе жекеленген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін не білдім?

Тақырыбы: Экология ғылымы және оған үлес қосқан ғалымдар

Мектеп:

Күні:

Мұғалімдер:

Сынып:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Осы сабақ арқылы іске асатын оқыту мақсаттары

Экология ғылымының қалыптасуының 3 кезеңін түсіндіру, табиғаттың адам өміріндегі маңыздылығын ұғындыру; Оқушылардың танымдық, есте сақтау қабілеттерін дамыту. Табиғатты аялауға, оған қамқорлық жасауға, оны сақтап, көркейту үшін үлес қосуға тәрбиелеу.

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: табиғат құбылыстарын таниды

Оқушылардың көпшілігі:табиғи құбылыстарды ажырата алады

Оқушылардың кейбірі: талдау жұмыстарын жүргізе алады

Тілдік мақсаттар

Оқушылар:

Пәндік сөздер мен сөз тіркестері: табиғат, адам, жер, топырақ, ауа

Диалог/жазу үшін пайдалы сөз тіркестері: Қоршаған ортаны қалай қорғау керек?

Талқылауға арналған сұрақтар: Адам мен табиғат тұтас

Жазбаша тапсырмалар:Айналамыздағы қоршаған ортамызды жақсартуға қандай үлес қосқан болар едіңіз?

Алдын ала игерілген білімдері

Тақырып бойынша алған білімдерін бекітеді, оны есептер шығаруда пайдаланады

Жоспар

Жоспарланған уақыт

Жоспарланған әрекеттер

Ресурстар

Басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, сынып бөлмесінің тазалығына көңіл бөлу, оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру, оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Оқушылардың арасында жағымды ахуал орнату мақсатында ынтымақтастық атмосферасын орнату.

Жер – Ана мен өз анаң егіз екен,

Мейірімдері мейлінше теңіз екен!

Анам туды – Жер – Ана жетілдірді ,

Осыны өзім өмірде негіз етем!-деп бүгінгі жаңа сабғымызды белгілі ақынымыз Ә.Тәжібаев ағамыздың жыр жолдарымен бастайық.

Ортасы

Жоспары

1 Бірінші кезең

2 Екінші кезең

3 Үшінші кезең

4 Экология ғылымының қазіргі жаңа бағыттары

Экология ғылымының калыптасуы тарихи дәуірлердегі коғамның және ондағы өндіргіш күштердің даму деңгейлерімен тығыз байланысты. Экология ғылымының тарихи дамуын, негізінен, үш кезеңге бөледі.

Бірінші кезеңде — экология ғылымы туралы деректер жеке организмдерге сипаттама беру арқылы жинақтала бастады. Бұл кезеңадамның пайда болған күнінен бастап XIX ғасырдың 60-жылдарына дейінгі уақыт аралығын қамтиды.

Алғашқы экологиялық түсініктер, ұғымдар ментұжырымдар

кез келген халықтың аңыз-әңгімелерінде, мақал-мәтелдерінде және басқа да ауыз әдебиет үлгілерінде жиі кездеседі. Мысалы, халқымыздың "құндыз — суда, құлан— қырда" деген мәтелі әрбір жануардың тіршілік ортасын нақты аңғартып тұр. Ал"Жылқының жауы — бөгелек, жыланның жауы — дегелек" деген мақал жануарлар арасындағы қоректік тізбекке нақты дәлел бола алады.

Экология ғылымы туралы кейбір ұғымдар мен түсініктер өте ерте кездерден басталды. Бастапқы экологиялық көзқарастар, негізінен, ботаника жәнезоология ғылымдарының жетістіктерінің нәтижесінде калыптасты.

Организмдердің тіршілік етуі өздері тіршілік ететін табиғи орта жағдайларымен тығыз байланысты болатындығы ертедегі ойшыл ғалымдар Эмпедоклдің(б.з.д. 490—430 жж.), Теофрасттың (б.з.д. 372—287 жж.), Аристотельдің (б.з.д. 384—322 жж.) еңбектерінде атап көрсетілген.

Орта ғасырлардағы өндіріс деңгейінің нашар дамуы және діни көзқарастардың кеңінен таралуы биология ғылымдарының дамуына едәуір кедергі болды. Дегенмен де Разес (865—925 жж.), Әбу Насыр әл-Фараби (870—950 жж.), Әбу Әли ибн Сина (Авиценна, 980—1037 жж.) және т.б. ғалымдардың еңбектерінде табиғат жайлы нақты ғылыми деректер кездеседі. Осындай ғылыми еңбектердің арқасында алғаш рет тірі организмдер мен орта жағдайларының өзара қарым-қатынасы туралы нақты деректер жинақталып, ғылыми қорытындылар жасала бастады.

Қайта өрлеу дәуірінде табиғат туралы зерттеулерге қызығушылық арта түсті. Ботаника және зоология, т.б. ғылым салаларында нақты ғылыми мәліметтер жинақталып, басқа да жаңа ғылым салалары қалыптаса бастады.

Көптеген саяхатшылардың жаңа жерлерді ашуына сәйкес сол аумақтардың өсімдіктері мен жануарлары туралы ғылыми еңбектер жарық көрді. Голланд ғалымы Антони ван Левенгуктің(1632—1723 жж.) микроскопты жасап шығаруы арқылы бұрын белгісіз болып келген ұсақ организмдер жайлы жаңалықтар жарияланды. Ағылшын ғалымы Джон Рей (1628—1705 жж.) "Өсімдіктер тарихы" деген еңбегінде 18 мыңнан астам өсімдік түрлеріне сипаттама жазды. Сонымен қатар ол биология ғылымына алғаш рет "түр" деген ұғымды енгізді. Көрнекті шведғалымы Карл Линней (1707—1778 жж.) өз еңбектерінде тірі организмдердің тіршілігінде климаттық жағдайлардың басты рөл атқаратындығын атап көрсетті. Француз ғалымы Жорж Бюффон (1707—1788 жж.) организмдер мен қоршаған орта жағдайларының арасында өзара тығыз байланыс болатынын ерекше атап жазды. Швейцариялық ғалым Абраам Трамбле (1710—1784 жж.) су жануарларының тіршілігі үшін температураның әсері, қоректік заттардың болуы және олардың өзара қарым-қатынасы туралы пікірлер айтты. Ағылшын ғалымы Эразм Дарвин (1731—1802 жж.) "Табиғат ордасы" және т.б. еңбектерінде организмдер арасындағы өзара тығыз байланыстар болатынын поэмалық толғау ретінде жазды. Француз ғалымы Жан Батист Ламарк (1744—1829 жж.) орта жағдайларының өсімдіктер мен жануарлардың тарихи дамуындағы рөліне ерекше назар аударды.

Экологиялық көзқарастардың дамуына орыс ғалымдары П.С.Паллас (1741—181 Іжж.), И.И. Лепехин (1740—1802 жж.), И.Г.Гмелин(1709—1755 жж.), С.П. Крашенинников (1711—1755 ЖЖ<) және т.б. үлкен үлес қосты.

Көрнекті неміс ғалымы Александр Гумбольдт (1769—1859 жж.) дүние жүзінің көптеген аймақтарына жасаған саяхаттарында жинаган материалдарының негізінде "Өсімдіктер географиясы туралы идеялар" деген еңбек жазды. Ғалым бұл еңбегінде табиғаттағы барлық организмдердің біртұтастығын және олардың орта жағдайлармен тығыз байланыстылығын ғылыми тұрғыда нақты атап көрсетті.

XVII—XVIII ғасырларда жарық көрген биологиялық еңбектерде нақты ғылыми экологиялық мәліметтердің үлесі мол болды. Көптеген саяхатшылардың еңбектерінде экологиялық бағыттағы зерттеулерге ерекше көңіл бөлінді. Тіпті кейбір ғалымдар (Ж.Ламарк, Т.Мальтус және т.б.) алғаш рет адамның табиғатқа әсер етуінен болатын жағымсыз жағдайлардан сақтану кажеттігін де ерекше ескертті.

Екінші кезеңде — экология ғылымы өз алдына жеке ғылым саласы болып қалыптасты. Бұл кезең XIX ғасырдың 60-жылдары мен XX ғасырдың 50-жылдар аралығын қамтиды. Бұл кезеңде орыс ғалымдары К.Ф.Рулье (1814—1858 жж.), Н.А.Северцов(1827—1885 жж.) және В.В.Докучаев (1846—1903 жж.) еңбектерінде алғаш рет көптеген экологиялық ұғымдар мен қағидаларга ғылыми тұрғыдан дәлелді қорытындылар жасалды.

К.Ф.Рулье органикалық дүниенің дамуы үнемі өзгеріп тұратын орта жағдайларының әсерлеріне тікелей байланысты деп қорытынды жасады. Сонымен катар ол жануарлар экологиясы ғылымының негізін салды.

Н.А.Северцов 1855жылы "Воронеж губерниясындағы аңдардың,құстардың, қосмекенділер мен жорғалаушылардыңтіршілігіндегі маусымдық құбылыстар" деген еңбегін жариялады. Бұл еңбек сол кездегі зоология ғылымындағы жан-жақты жүргізілген теңдесі жоқ экологиялық зерттеу деп бағаланды.

Топырақтану ғылымының негізін салғанВ.В.Докучаевтың табиғат белдемдері жайлы ілімі экология ғылымының дамуына зор ықпал етті. Ғалым өз еңбектерінде өсімдіктер мен топырақ арасында болатын өзара қарым-қатынастарға жан-жақты талдау жасады.

Экология ғылымының дамуына үлкен үлес қосқан ағылшын ғалымы Чарлз Дарвин (1809—1882 жж.) болды. Оның "тіршілік үшін күрес" және "табиғи сұрыпталу" туралы түйінді тұжырымдары тікелей тірі организмдердің өзара және олардың орта жағдайларымен байланыстарына негізделді.

Неміс ғалымы Эрнст Геккель алғаш рет экологияны өз алдына жеке ғылым саласы деп, оған ғылыми анықтама берді. Сондықтан да Э.Геккель экология ғылымының негізін салған ғалым деп өте орынды аталады.

XX ғасырдың 30—40-жылдарында табиғат жүйелерінде болатын өзара байланыстарды зерттеу жоғары сатыға көтерілді. Ағылшын ғалымы Артур Тенсли (1871—1955 жж.) 1935 жылы "экожүйе" ал орыс ғалымы В.Н.Сукачев (1880—1967 жж.) 1940 жылы "биогеоценоз" туралы ұғымдарға ғылыми нақты түсініктемелер берді.

Атақты орыс ғалымы В.И.Вернадскийдің (1864—1945 жж.) дүние жүзі ғалымдары мойындаған биосфера туралы ілімі қазіргі экология ғылымының ғылыми теориялық негізі болып есептелінеді.

Үшінші кезең — XX ғасырдың 50-жылдарынан басталып қазіргі уакытқа дейінгі аралықты қамтиды. бұл кезеңде экология ғылымы өз алдына көптеген жаңа салалар мен бағыттарға бөлінді. Сонымен бірге экология жаратылыстану жәнеқоғамтану ғылымдарының басын қосып отырған кешенді ғылымға айналды.

Экология ғылымының қазіргі жаңа бағыттары

Қазіргі жалпы экология ғылымы организмдерді тіршілік деңгейлеріне сәйкес жеке салаларға бөліп зерттеуге ерекше мән береді. Мысалы, жеке дараларды — аутэкология, популяцияларды — демэкология, табиғи бірлестіктерді — синэкология, ал биосфераны — ғаламдық экология ғылымдары зерттейді. Экология ғылымының бұл салалары мен негізгі бағыттары бір-бірімен өзара тығыз байланысты. Мұның бәрі де жалпы экология ғылымына берілетін анықтамалардың мәнін аша түсуде әрі өз зерттеулері арқылы оның дамуына зор үлестерін қосуда.

Қазіргі жалпы экология ғылымының зерттеу бағыттары, негізінен, биоэкологияның іргелі заңдылықтарына сүйенеді.

1. Биоэкология ғылымы тірі организмдердің жекеленген ірі жүйелік топтары — микроорганизмдерді, саңырауқұлақтардыңөсімдіктерді және жануарларды зерттеуге басты назар аударады.

2. Биоэкология жеке табиғи белдемдер экожүйелеріндегі организмдер мен орта жағдайларының өзара байланыстарын зерттеуге байланысты арктика және тундра экологиясы, орман экологиясы, дала экологиясы, шөл экологиясы, тay экологиясы және т.б. да көптеген салаларға бөлінеді.

3. "Адам және табиғат" жүйесі бойынша табиғат пен қоғам арасындағы өзара қарым-қатынастарға байланысты экологиялық зерттеулер көптеген бағыттар мен салаларға бөлінеді. Мысалы, тарихи экология, адам экологиясы, қала экологиясы, инженерлік экология, ауыл шаруашылығы экологиясы және т.б.

Қорыта айтқанда, казіргі экология ғылымы жаратылыстану және қоғамдық ғылымдардың барлық салаларымен тығыз байланысқан кешенді ғылым. Сонымен бірге қазіргі кезде бүкіл дүние жүзі ғалымдары экологиялық зерттеулерге ерекше мән береді.

Соңы

Қорытындылау:

Сонымен,балалар,сабағымызды қорытындылай келгенде, бүгінгі таңда

1. Қандай мәселе маңызды, өзекті болып отыр?

2. Табиғатқа жақын болу керек дегенді қалай түсінесіздер?

3. Аясы кең, мағынасы терең аялы да саялы табиғатымызды қалай қорғап, аялап жүрміз?

Осы сұрақтарға жауап бере отырып, мына кестені толтырайық.

Білдім

Білемін

Білгім келеді

Қосымша ақпарат

«Білімділер» «Ұстаз» ақпараттық порталымен жұмыс

Саралау - сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жоспарлайсыз?

Бағалау – оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспарлайсыз?

Пәнаралық байланыс Қауіпсіздік және еңбекті АКТ-мен байланыс Құндылықтардағы байланыс

Рефлексия

Сабақ/оқу мақсаттары шынайы ма? Бүгін оқушылар не білді? Мен жоспарланған шралар тиімді болды ма? Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе? Мен өз жоспарыма қандай түзетулер енгіздім және неліктен?

Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз. Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сәйкес келетін сұрақтарға жауап беріңіз.

Қорытынды бағалау

Қандай екі нәрсе табысты болды. (оқыуды да оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында менсынып немесе жекеленген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін не білдім?

Тақырыбы: Дүниежүзіндегі экологиялық проблеманың туындау себебі, экологиялық дағдарыс

Мектеп:

Күні:

Мұғалімдер: .

Сынып:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Осы сабақ арқылы іске асатын оқыту мақсаттары

Оқушыларға ғаламдық проблемалар және олардың пайда болу себептері туралы түсінік қалыптастыру; Оқушылардың өз бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасай алуға жетелеу. Жауапкершілікке, тиянақтылыққа, еңбекқорлыққа тәрбиелеу, оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру.

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: экологиялық проблема не екенін біледі

Оқушылардың көпшілігі: кескін картамен жұмыс жасай алады

Оқушылардың кейбірі: саралау жұмыстарын жүргізе алады

Тілдік мақсаттар

Оқушылар:

Пәндік сөздер мен сөз тіркестері: табиғат, адам, жер, топырақ, ауа

Диалог/жазу үшін пайдалы сөз тіркестері: Қоршаған ортаны қалай қорғау керек?

Талқылауға арналған сұрақтар: Адам мен табиғат тұтас

Жазбаша тапсырмалар:Айналамыздағы қоршаған ортамызды жақсартуға қандай үлес қосқан болар едіңіз?

Алдын ала игерілген білімдері

Тақырып бойынша алған білімдерін бекітеді, оны есептер шығаруда пайдаланады

Жоспар

Жоспарланған уақыт

Жоспарланған әрекеттер

Ресурстар

Басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, сынып бөлмесінің тазалығына көңіл бөлу, оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру, оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Оқушылардың арасында жағымды ахуал орнату мақсатында ынтымақтастық атмосферасын орнату.

Ортасы

Алдын-ала даярланған 6 түрлі ғаламдық өзгерістер жиынтығын құрастыру арқылы топтарға жайғастырылады. Топ басшылары, бағалаушылар сайланады.

1 топ. Бейбітшілік сақтау проблемасы

2 топ.Ғаламдық экологиялық проблемасы

3 топ.Энергетика және шикізат проблемасы

4 топ .Дамушы елдердегі ғаламдық проблемалар

5 топ.Дүниежүзілік мұхит проблемасы

    Географиялық диктант.

Біз өмір сүріп отырған ғаламшар … . Қоршаған орта туралы ғылым … деп аталады. Жер ғаламшарының  тіршілік тараған аймағы … .Жердің су қабығы … . Халықтың саны құрылысы, өсуі туралы зерттейтін ғылым … .

    Тірек материалдар

«Миға шабуыл» стратегиясы

1.Біз қандай ғаламшарда өмір сүрудеміз? (Жер)

2.Видео арқылы өтілетін тақырыпты ашып алу.

Оқушылардың сұрақтар қою арқылы ой-пікірлерін білу.

Мағынаны тану. «Ортақ нәтижеге жету» стратегиясы

Оқушылар өздеріне бөлінген тақырыптар бойынша постерлерге өз ойларын түсіріп, қорғайды.

Тапсырмалар.

№ 1 тапсырма. Графикалық диктант. Оқушылар иә,жоқ жауаптарын беру арқылы график сызу.

1. Ғаламдық проблемалар деп бүкіл дүниежүзін, бүкіл адамзатты қамтитын, оның қазіргісі мен болашағына қауіп төндіретін және өзінің шешілуіне бірігіп күш жұмсауды, барлық мемлекеттер мен халықтардың біріккен әрекетін талап ететін проблемаларды атайды. (иә)

2. Ғаламдық проблемаларға дауылдың соғуы, күннің бұлттануы, табиғат байлықтарының пайда болуы жатады.         (жоқ)

     3.Табиғи ортаның ластануы, озон қабатының жұқаруы, ормандар аумағының қысқаруы экологиялық проблемаға жатады.         (иә)

4. Жер шарындағы халықтың өсуі, өндірістің қарқынды дамуы пайдалы қазбаларға деген сұранысты жылдан –жылға кеміту үстінде. (жоқ)

4. Дамушы елдердегі адам санының өсуі өңделетін жер көлемінің азаюына және азық – түлік тапшылығына себепші болады. (иә).

4. Мұхит суының ластануы және оның биологиялық өнімділігінің төмендеуі ғаламдық проблемаға жатпайды. (жоқ)

 № 2 тапсырма. Берілген сөздердің орнын табу:

1. Қ Ы Ғ А М Л А Д Е П Р О А Л М Л Б А Р (ғаламдық проблемалар)

2. Б Т Ш Е І Т І Л Б Й І К І Т С Қ А У А (бейбітшілікті сақтау)

3. К Я О Л Э О Г И (экология)

4. Н М А Й Ұ ( мұнай)

5. Қ Х Л А Ы (халық)

6. Т М Х Ұ И (мұхит)

7. Ы А Қ З – Т І Л Ү К (азық – түлік)

8. З О Н О Қ Т Б А Ы А (озон қабаты)

9. М О Р Н А ( орман)

10. О Е Р И С Б Ф А (биосфера)

№3 тапсырма. Сәйкестендіру:

Бүкіл дүниежүзін, оның қазіргісі мен болашағына қауіп төндіретін және   өзінің шешілуіне бірігіп күш           жұмсауды, барлық мемлекеттер мен халықтардың біріккен әрекетін талап ететін проблемаларды атайды.

1.Ғаламдық проблемалар

1.Қоғам мен табиғаттың қарым – қатынасының

2.Экологиялық проблема

Айналадағы ортаны сақтаудың проблемасы.

Мұнайдың, табиғи газ бен отын қорының шектеулігі 3.Шикізат проблемасы

Соғысқа жол бермеу, ядролық қарудан бас тарту, 4.Бейбітшілікті сақтау проблемасы

Әскери шығындарды болдырмау проблемасы

Мұнай өндіру, оны тасымалдау, судың ластануы,

5.Мұхит проблемасы.

6. Биологиялық өнімнің төмендеуі

Әрқайсысын талдап, мысалдар келтіру.

Соңы

Қорытындылау: рефлексия

Үйге тапсырма беру. «Ғаламдық өзгерістер» тақырыбында презентация дайындау.

Қосымша ақпарат

«Білімділер» «Ұстаз» ақпараттық порталымен жұмыс

Саралау - сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жоспарлайсыз?

Бағалау – оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспарлайсыз?

Пәнаралық байланыс Қауіпсіздік және еңбекті АКТ-мен байланыс Құндылықтардағы байланыс

Рефлексия

Сабақ/оқу мақсаттары шынайы ма? Бүгін оқушылар не білді? Мен жоспарланған шралар тиімді болды ма? Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе? Мен өз жоспарыма қандай түзетулер енгіздім және неліктен?

Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз. Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сәйкес келетін сұрақтарға жауап беріңіз.

Қорытынды бағалау

Қандай екі нәрсе табысты болды. (оқыуды да оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында менсынып немесе жекеленген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін не білдім?

Тақырыбы: Қазақстанның экологиялық проблемелары

Мектеп:

Күні:

Мұғалімдер: .

Сынып:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Осы сабақ арқылы іске асатын оқыту мақсаттары

Оқушыларды Қазақстандағы қазіргі экологиялық проблемалармен таныстыру;
Экологиялық проблемалардың пайда болуына антропогендік факторлардың әсері бар екеніне мысалдар келтіріп, экологиялық мәліметтерге оқушылардың назарын аудару;
Оқушылардың экологиялық көзқарастарын, табиғатқа жанашырлық және жауапкершілік сезімдерін қалыптастыру;
Ізденіс жұмыстарын дамыту, әртүрлі деректермен жұмыс істеуге өз ойын тұжырымдай білуге үйрету; экологиялық сауаттылыққа тәрбиелеу.

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: мәліметтер жинақтай алады

Оқушылардың көпшілігі: деректермен жұмыс істей алады

Оқушылардың кейбірі: талдау жұмыстарын жүргізе алады

Тілдік мақсаттар

Оқушылар:

Пәндік сөздер мен сөз тіркестері: табиғат, адам, жер, топырақ, ауа

Диалог/жазу үшін пайдалы сөз тіркестері: Қоршаған ортаны қалай қорғау керек?

Талқылауға арналған сұрақтар: Адам мен табиғат тұтас

Жазбаша тапсырмалар:Айналамыздығ қоршаған ортамызды жақсартуға қандай үлес қосқан болар едіңіз?

Алдын ала игерілген білімдері

Тақырып бойынша алған білімдерін бекітеді, оны есептер шығаруда пайдаланады

Жоспар

Жоспарланған уақыт

Жоспарланған әрекеттер

Ресурстар

Басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, сынып бөлмесінің тазалығына көңіл бөлу, оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру, оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Оқушылардың арасында жағымды ахуал орнату мақсатында ынтымақтастық атмосферасын орнату.

Ортасы

Қызығушылықты ояту

Тест:
1.Биология ғылымына алғаш рет «түр» деген ұғымды енгізді:
А)К.Линней В)Д.Рей С)Ж.Бюффон Д)Ж.Ламарк Е)Э.Геккель
2.Топырақтану ғылымының негізін салған:
А)В.Докучаев В)Н.Северцов С)Ч.Дарвин Д)Э.Геккель Е)А.Тенсли
3.Экология ғылымының негізін салған ғалым:
А)К.Линней В)Д.Рей С)Ж.Бюффон Д)Ж.Ламарк Е)Э.Геккель
4. Биология ғылымына алғаш рет «экожүйе» деген ұғымды енгізді:
А)В.Сукачев В)В.Вернадский С)А.Тенсли Д)Б.Комманер Е)Э.Дарвин
5.Биогеоценоз ұғымына толық түсініктемелер берді.А)В.Сукачев В)В.Вернадский С)А.Тенсли Д)Б.Комманер Е)Э.Дарвин
1. Даталарды сөйлету.
1859ж(Ч.Дарвин «Түрлердің пайда болуы»
1866ж(Экология деген термин ғылымға енгізді)
1935ж(экожүйе)
1940ж биогеоценоз
1972(Стокгольмде, қоршаған ортаны қорғау туралы конфереция)

2. Сәйкестеңдір

1 3 Ақсу Жабағылы 1926 Оңтүстік Қазақстан
2 2 Алматы 1931 Алматы обл
3 6 Барсакелмес 1939 Қызылорда обл
4 9 Наурызым 1959 Қостанай обл
5 5 Қорғалжын 1968 Ақмола обл
6 7 Марқакөл 1976 Шығыс Қазақстан
7 4 Үстірт 1984 Маңғыстау обл
8 8 Батыс Алтай 1992 Шығыс Қазақстан
9 10 Алакөл 1998 Алматы обл
10 1 Қаратау 2004 Оңтүстік Қазақстан
1.Қаратау 2. Алматы 3.Ақсу Жабағылы 4.Үстірт 5.Қорғалжын 6.Барсакелмес 7.Марқакөл 8.Батыс Алтай
9.Наурызым 10Алакөл
ІІ.Жаңа тақырыпты меңгерту:
Экологиялық мәселелер-ең маңызды өмірлік мәселелердің бірі, өйткені әңгіме адамның ғұмыр кешетін ортасы жайында, болашақ ұрпақтарының өмірі туралы болып отыр
Ш.Айтматов.
Кіріспе сөзі:
Бүгінгі таңда адамзат алдындағы аса күрделі экологиялық мәселе-биосфера тіршілігін тұрақты ұстау, табиғат ресурстарын тиімді пайдалану және қорғау мәселесі.
Ғылыми деректер бойынша жер шарындағы Сахара, Гоби, Такла-Макан, Қазақстандағы-Арал, Семей, Байқоныр, Балқаш, Каспий антропогендік фактор әсерінің нәтіжесі.(карта)
Антропогендік факторлар туралы не білесіңдер?

Адам-табиғат перзенті. Табиғат өздігінен пайда болған дүние, яғни бізді қоршаған орта. Адам табиғатсыз өмір сүре алмайды. Адамның санасыз іс –әрекеті экологиялық дағдарыс тудыруды.Қазақстан Еуразия құрлығының орталық бөлігінде кең байтақ жерді алып жатыр. Ол жерінің аумағы жөнінен дүние жүзі бойынша 9-орында.
Қазақстанның жер аумағы 272 млн.га., оның 180млн.га жері шөлейтті және шөлді белдемдерде орналасқан. Бұл еліміздің жер аумағының 67%-на тең.
Еліміз пайдалы қазбаларға да бай. Қазақстанда дүние жүзіндегі хром қорының-30%, уран мен марганецтің-25%, қорғасынның-19%-ы, мыс пен темірдің-10%-ы кездеседі.
Сонымен бірге елімізде мұнайдың, газдың көмірдің және басқа да пайдалы қазбалардың аса ірі кен орындары бар.
Қазір дүние жүзінде шикізат көздері ретінде 55 түрлі химиялық элемент кеңінен пайдаланылады. Соның Қазақстанда 39-ы өндіріледі.
Қазіргі таңда Қазақстан дүние жүзіндегі экологиялық зардаптарды көбірек көріп отырған мемлекеттің бірі. Еліміз аумағының 60%-дан астам алқабы экологиялық апатты аймақтарға жатады. Қазақстанның шығысы тау-кен металлургия өнеркәсіптерінен шыққан түрлі улы заттармен ластануда. Еліміздің батыс аймағы мұнай, газ өнімдерінен және Азғыр, Тайсоған, Нарын полигондарында жүргізілген сынақ зардаптарынан ластанған. Арал өңірі мен Орталық Қазақстан аймағында Арал теңізінің тартылуы, Байқоңыр ғарыш айлағының ластау әсері айқын байқалуда. Оңтүстік өңірі фосфор, қорғасын, цемент өнеркәсіп орындарынан, және уран кен орындарынан шыққан радиациялық сәулелердің әсерінен зардап шегуде.

Арал теңізінің экологиялық сараптамасымен таныстырады.
Арал теңізінің жасы 8-10мың. жыл шамасы. Теңіз суының көлемі жағынан ТМД-да -2 орын., Дүниежүзінде-4орын алатын көл. Оның апатқа ұшырағанға дейінгі көлемі-1066км, тереңдңгң-30-60м, тұздылығы-10-12%. Жылына 50-150мың тонна балық ауланса, теңіз жағасында едәуір мөлшерде терісі бағалы бұлғын өсірілген. Теңіз өңіріндегі елді мекендерде 17 балық кеңшары, 10балық өңдейтін зауыт және 2 балық комбинаты тұрақты жұмыс істеген. 1998ж теңіз деңгейі 18км төмендеді. Өйткені теңізге құятын басты өзеңдер-Сырдария, 1974жылдан және Әмурдария 1982жылдан мүлдем сарқылды. 38 жыл ішінде(1961-1999)теңіз деңгейі 18метрге төмендеді. Арал теңізі жағалауынан 150-170км шегінді. Кепкен теңіз түбі сортаңға айналуда. Ашылған теңіз жағалауынан көбін тұз бен құм жауып жатыр. Көл суының тұздылығы 3 есе артып 80% жетті. Жыл сайын теңіз түбінен көтерілген улы тұздың мөлшері-13-23млнт.
Көлемі 2млн гектардан астам Аққұм атты жаңа құмды кеңістік табылды.
Сонымен, Арал апатына себеп болған факторлар:
-жергілікті жердің тарихи-табиғи ерекшеліктерін ескермеу;
-ауыл шаруашылығын дұрыс жоспарламау;
Суды көп қажет ететін күріш, мақта дақылдары алқабының ауданын барынша көбейтіп жіберу;
-жерді игерудің агротехникалық шараларың сақтамау және дұрыс пайдаланылмауы;
-Арал теңізін құтқару немесе қалпына келтіру жөнінде бірнеше ғылыми болжамдар мен жобалар бар:
1.Сібір өзеңдерінҚазақстанға бұру
2.Әмурдария мен сырдария өзеңдерінің суын реттеу арқылы суды молайту
3.Арал теңізін жартылай сақтап қалу
4.Каспий теңізінің суын жасанды канал арқылы әкелу
5.Жер асты суларын пайдалану
6.Арал теңізінің өздігінен табиғи реттелуін немесе толысуын күту
«Физиктер»
Елімізде ядролық жарылыстардың зардабын көрмеген аймақтар жоқтын қасы. Ресми деректер бойынша Қазақстанның 34 нүктесінде ірлі-ұсақты әр түрлі ядролық жарылыстар мен сынақтар жүргізілген. Оның ішінде Семей полигоны негізгі орын алады. 1947-1989 жылдар аралығында бұл жерде 500 –ден астам(кейбір мәліметтер бойынша 715) жарылыс жасалған. Кеңес одағы кезенде Қазақстанда әр түрлі 37 сынақ полигоны жұмыс істеген.Еліміздің көптеген аймақтарында кемтек мүгедек сәбілердің өмірге келуіне экологиялық жағдайлар әсер етуде.(биологтар толық айтып кетеді)
Ресми деректер бойынша:
Қазақстан жерінде түрлі зиянды қалдықтардың мөлшері 30млрд. т-ға жеткен. Жан басына бөлгенде орта есеппен 2мың т қалдықтан келеді.
Осы қалдықтардың ішінде: 6,7млрд т-сы улы қалдықтар.
Республикамызда жалпы радиоактивті қалдықтардың мөлшері 237 млн т-ға жетті. Ал түрлі өнеркәсіп орындарынан шыққан қалдықтар 20 млрд т-ны құрайды. Мұндай улы қалдықтардың еліміздің табиғаттына және адам денсаулығына қаншалықты зиянды екендігі айтпаса да түсінікті. Осындай экологиялық қолайсыз жағдайлардан еліміздегі адамның өмір сүруінің орта жасы ер адамдар үшін -60,5, ал әйелдер -65,5 жасты құрайды. Ал жапондардың бізден 20жыл артық өмір сүретінін мысал ретінде айтуға болады.

Әр түрлі аурулардың әсерінен халықтың өлімінің себептері
№ Аурулар
Оның ішінде өлімнің себебі%
Өмір сүру салты Қоршаған орта Тұқымқуа
лаушылық Денсаулық сақтау
1 Жүрек аурулары 54 9 25 19
2 Қатерлі ісік 37 34 29 10
3 Жол-транспорттық 68 18 1 12
4 Атеросклероз 49 8 25 18
5 Диабет 26 0 68 18
6 Бауыр циррозы 70 9 18 3
7 Өзін-өзі өлтіру 60 35 2 3
8 Күтпеген қолайсыз жағдайлар 51 31 4 14
9 Орташа алғанда 48 16 25 11
Белгілі мәліметтер бойынша (Вронский,1996ж) антропогенді затар есебінен қоршаған ортаға қорғасының 94-97%, кадмийдің -84-89%-ы, мыстың 56-87%-ы, никельдің 66-75%, сынаптың 60% шығарылады.
Металл Не бөледі Ауруларға келтіреді
Қорғасын.
Қоршаған ортада қорғасының артуы, әсіресе өнеркәсіптік революцияның басталуымен тығыз байланысты. ХХ ғасырдың қала тұрғындарының қаңқасындағы қорғасының мөлшері 1600 жыл бұрын өмір сүрген адамдармен салыстырғанда 700-1200 есе артық Автокөлік жанармайы
Металлургия кәсіпорындары
Ауыл шаруашылығындағы пестицидтер «сатуризм» немесе қорғасынмен улану, қан аздық, бүйректің зақымдануы, жүрек ауруы, уақытынан бұрын босану, түсік тастау
Кадмий-ауыр металдардың ішінде ең улы. Тас көмірдің шаны, химиялық тыңайтқыштар, пластмассаның қалдықтары, темекі түтіні Бүйректе жиналады, жүйке жүйесін, жыныс мүшелерің, тыныс алу жүйесің зақымдайды,
«Ита-ита»ауруын туғызады
Асбест Кәсіп орындар, ҚТҚ Өкпені зақымдайды, қатерлі ісік ауруларына әкеледі
Сынап.
Қоршаған ортада кеңінен таралған. Металл сынап іс жүзінде ағзаға зиян емес. Бірақ бу түріндегі сынаптың әсері қауіпті.Ағзаға тамақпен не тері арқылы енген сынап тұздарының қауіптілігі жоғары Автокөліктер шығаратын газдарда, Аллергия, артрит, көру нашарлайды, бүйрек аурулары, иммундық қабилеті төмендейді, буын аурулары, ой қабілеті төмендейді. Жүкті әйелдергі зиянды.
Аллюминий ҚТҚ(сыра ыдыстары, фольга, дезодарант ыдыстарында) Қозуды көтереді, анемия, бүйрек, бауыр аурулары, жүйке жүйесінің зақымдануы, қарттық ақыл ойдын кемуі

Арнаулы түрде жүргізілген зерттеулердің қорытыңдыларына қарағанда қалай болса солай шашылып-төгіліп жатқан радиоактивті элементтердің қалдықтары республикамыздың әрбір қалаларымен елді мекеңдерінің айналасынан табылады.
Алматы қаласының маңайындағы алаңдардан-21, Өскеменде-12, Семейде-8, Көкшетауда-15. Жалпы Қазақстан Республикасының 18 қаласының маңайында 67 орыннан радиоактивті қалдықтар табылған.
«Байқоныр ғарыш аймағы», ракеталық сынақ полигондары «Капустин Яр», «Азғыр», «Сарышаған»жұмыстарын жалғастыруда.
Мемлекетіміздің бүкіл әлемдік кеңістікке абыройы мен мақсаты үшін мүмкін керек те болар. Бір қорқынышы сол, сынақтардың кейбір жағдайда сәтсіз аяқталып, өз жерімізге, оны қоныстанып отырған аймаққа жарылып құлауы, өте қолайсыз моралдық нұсқан.
Қазір Республикамызда халық арасында аурулар, өлім көбейіп кетті. Баланың іштен кемістікпен, ақыл-есінен кем, қабілетсіз, басқа аурулармен ауырып тууының басты себептерінің бірі-қоршаған ортаның бұзылуы.
Халықтың 40% дем алу мүшелерімен ауырады, екінші орында тері аурулары 8%, 3-ші орында –зәр шығару мүшелері мен улану жатады.(кесте)
Қостанай облысының қоршаған орта жағдайы.
Автокөліктер ауа ластандырушылардың негізгі көзі ретінде қарастыруға болады.Автокөлік шығарады: азот оксидің(NO)азот диоксидің(NO2) көмірқышқыл газын,(CO2) көмірсуларды, түтін, күкірт оксиді(SO2)ауыр металдарды. 2010 жылы ауаның ластандыру көрсеткіші 3-ке тең. Бұл дегеніміз ластану деңгейіне қарағанда «Жоғары ластандыру деңгейіне» жатады. Бұл көрсеткішке кіреді: көміртек оксіді, азот оксиді, күкірт диоксиді және қатты бөлшектер. Ауаның ластану деңгейі бір қатар себептерге байланысты. Мысалы дизельді машиналар бензинмен салыстырғанда жанармайды 25%-ға аз қолданады. Дизельді жанармайда сынап қосылыстары болмайды, олардың жұмыс барысында, көміртек оксиді аз бөлінеді, бірақ күкірт қосылыстары бензинмен салыстырғанда-көбірек бөлінеді.Статистикалық мәліметтерді алатын болсақ: Қостанай обласында тіркеуде 133 272 автомашиналар. 2007 жылдан бастап жыл сайын 5-8 мың машина саны қосылады Ал тексеріс бойынша 10%машиналардың токсинді газдардың шағаруы мөлшерінен жоғары. Әрбір автокөлік 1 тәулікте 4кг жоғардағы заттарды бөліп ауаға шығарады. 1 адам өмір бойы қаншама оттекті жұмсайды, соншама 1 машина әрбір 100км өткен сайын жұмсайды
Экологиялық заңдар.
Барлығы да бір-бірімен байланысты.
Барлығының өз орындары бар
Табиғатта барлығы ойластырған
Еш нәрсе жайдан жай берілмейді.
Маслихат алдына қойылған сұраққа (Жерді болашақ ұрпақтарға қалдыру үшін, бізге қалай бүгін өмір сүру керек?) біздің жауабымыз.
Маслихаттың шешімі.(хатшы жазып отырады), қатысушылар келіскен туралы қол қояды.
1.Ластану деңгейін төмендету
2.Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, өйткені кейбір түрлері қалпына келмейді
3.Экологиялық таза энергия алу жолын табу
4.Табиғатқа деген көзқарасты өзгерту
5.Халық санын өсуін реттеу.

Соңы

Қорытындылау:

тест құрастыру 10сұрақ

Қосымша ақпарат

«Білімділер» «Ұстаз» ақпараттық порталымен жұмыс

Саралау - сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жоспарлайсыз?

Бағалау – оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспарлайсыз?

Пәнаралық байланыс Қауіпсіздік және еңбекті АКТ-мен байланыс Құндылықтардағы байланыс

Рефлексия

Сабақ/оқу мақсаттары шынайы ма? Бүгін оқушылар не білді? Мен жоспарланған шралар тиімді болды ма? Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе? Мен өз жоспарыма қандай түзетулер енгіздім және неліктен?

Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз. Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сәйкес келетін сұрақтарға жауап беріңіз.

Қорытынды бағалау

Қандай екі нәрсе табысты болды. (оқыуды да оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында менсынып немесе жекеленген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін не білдім?

Тақырыбы: Қазіргі даму кезеңіндегі адам экологиясының оқытудың актуальдылығы

Мектеп:

Күні:

Мұғалімдер: .

Сынып:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Осы сабақ арқылы іске асатын оқыту мақсаттары

Адам экологиясы уралы түсінік беру, қоршаған ортаны қорғауды үйрету

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: мәліметтер жинақтай алады

Оқушылардың көпшілігі:деректерді талдай алады

Оқушылардың кейбірі: саралап, қорытынды жасай алады

Тілдік мақсаттар

Оқушылар:

Пәндік сөздер мен сөз тіркестері: табиғат, адам, жер, топырақ, ауа

Диалог/жазу үшін пайдалы сөз тіркестері: Қоршаған ортаны қалай қорғау керек?

Талқылауға арналған сұрақтар: Адам мен табиғат тұтас

Жазбаша тапсырмалар:Айналамыздығ қоршаған ортамызды жақсартуға қандай үлес қосқан болар едіңіз?

Алдын ала игерілген білімдері

Тақырып бойынша алған білімдерін бекітеді, оны есептер шығаруда пайдаланады

Жоспар

Жоспарланған уақыт

Жоспарланған әрекеттер

Ресурстар

Басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, сынып бөлмесінің тазалығына көңіл бөлу, оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру, оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Оқушылардың арасында жағымды ахуал орнату мақсатында ынтымақтастық атмосферасын орнату.

Ортасы

Адам экологиясы, а н т р о п о э к о л о г и я — 1) биосфераның (оның құрамдас бөліктерінің) және адамзаттың (оның түрлі топтары мен жеке тұлғалардың) өзара қарым-қатынасындағы ортақ заңдылықтарды зерттейтін кешенді ғылым саласы; 2) адамның жеке басының қасиеттерін жетілдіріп, өзіндік болмысын қалыптастыру, қорғау туралы пән; 3) жалпы адамзат баласының, соның ішінде этностардың өсіп-өніп, таралуы туралы ғылым саласы. Адам экологиясы адамдардың бір-біріне, табиғатқа әлеум.-психол. және этол. қарым-қатынасын қамтып, ғылымның әр түрлі салаларының басын біріктіреді. Яғни, мұнда әлеуметтік, экономикалық және табиғи шарттардың барлығы адамның өмір сүруіне қажетті әрі оның мұқтаждықтарын жан-жақты қамтамасыз ететін орта ретінде қарастырылады

Адам экологиясының пайда болуы туралы түсінік.

Қоршаған ортаның бүкіл табиғи байланысы, сол сияқты адам әрекетінің басымдылығы мен соның ішінде ғылыми-техниканың қоғам өміріне жедел енуімен XX ғасырдың орта шенінен бастап, географиялық ортаның күрт өзгеруі – экология терминіне жаңаша ғылыми көзқарас қалыптастырады. Ғылымның барлық салаларының жетістіктерінде – экология кең етек жая бастады. Соңғы он жылдың ішінде экология ғылымының жаңа құрылымы басталды. Бүгін күрт өзгерген экологиялық мәселелерді шешуде адамның өзі жасап отырған күрделі ғылыми жетістіктерін ендігі жерде табиғи ортаны, адам баласының болашағын сақтау, табиғатты қорғау және тиімді пайдалану үшін керек. Себебі, адам мен қоршаған ортаның арасындағы байланыс XX ғ. ортасына дейін ғылымда қарастырылмаған. Ғылыми тұрғыдан адам экологиясын зерттеу кейінгі жылдары ғана қолға алынды. Себебі қоршаған табиғатының бұзылуы адам баласының денсаулығына зиян әкелгендігі анықталды. Адам – табиғаттың туындысы, онсыз өмір сүре алмайды. Адам экологиясын ғылыми тұрғыдан қарастыруға, оны зерттеуге үлкен әсер еткен XXғ. өмірге келген «қоршаған орта түсінігі». Соның нәтижесінде адамның өмір сүріп жатқан жері, оның үйі, сол үйдің тұрақты таза болуы адамға байланысты. Егер оны адам қорғамаса, жағдай жасамаса, онда ертең құлауы мүмкін. Соңғы кездерде орта жағдайына болжам жасайтын ғылыми орталықтардың пайда болуы, қалыптасқан экологиялық мәселелерге бақылау жасау, баға беру және толық кешенді болжам жасауға мүмкіндік беріп отыр. Кезіндегі «Ноосфера» ұғымы бүгінгі күні «нооэкология» ұғымына айналды. Ноэкологияны грек тілінен аударсақ, «Ноо – ақыл ой, адамның рухани байлығы, күші» деген мағынаны білдіреді. Ал, литосфера, гидросфера, атмосфера, биосфера деген бірін-бірі толықтырушы, күрделі байланыстағы – географиялық орта – табиғаттың бүкіл қалыптасуы осы ортада жүреді. Аталған табиғи ортаны адамның ақыл-ойы арқылы басқаруын В. И. Вернадский – «ноосфера» деп, терминді тұжырымдаған болатын. Кейінгі экология ғылымының қалыптасуына,дамуына байланысты ноосфера – нооэкология деп орынды аталып жүр. Адам – биоәлеуметтік тіршілік иесі, яғни табиғаттан пайда болып, соның ішінде өмір сүреді, есейеді, қартаяды, аяғында табиғаттың заңдылығына сай өледі. Бірақ осы аралықта өмір сүру деңгейінің әлеуметтік жағын өзгерте алады. Адамдар табиғатты өзгерте отырып, әрекетінен пайда болған ерекше жаңа қоршаған ортаны қалыптастырады. Сол ортаның адам өміріне қолайлы не қолайсыз әсер ету деңгейін «Адам экологиясы» зерттейді. Адамдарға табиғи ортадан басқа әлеуметтік – мәдениеттілік ортасы да қажет. Себебі, адам өткен өмірінің тарихын білмей болашағы болмайды. Осының нәтижесінде экология және мәдениет проблемасы пайда болды. Біздің түсінігіміздегі жақсы және жаман деген идеяларымыз адамгершілік негізіне жатады. Бұл жердегі адамгершілік принцпінің өзі құқықтық заңдармен, халықаралық құқықтармен негізделген. Бұның өзі экология және құқық арасындағы байланысқа жатады. Қазіргі кездегі экологиялық проблема сыртқы саясаттың күрделі элементіне айнала бастады. Сол себепті де экология және саясат кейбір жағдайларда бөлінбейтін жағдайға жетті. Суды қорғау, қышқыл жауындардан орманды қорғау проблемаларын өкімет басшылары және министрлер талқылауда. Дүние жүзінің көптеген мемлекеттері өзекті экологиялық жағдайларды қалай шешудің жолдарын қарастыруда. Табиғи ресурстарды тиімді паидаланудың келесі жолы рекрацияға пайдалану. Бұл проблемамен рекрациялық экология айналысуда. Егер жалпы жүйелі құрылымдық әдіспен айтатын болсақ, олардың арасындағы жүйелі байланысты «адам – қоғам - табиғат» деп айтуға болады. Әдістің негізін түсіндіру үшін екі мысал келтірейік. 1-ші мысалда толығымен адамзатты, 2-ші мысалда жеке тұлғаның табиғатқа деген көзқарасын қарастырамыз. 1972 жылғы «Рим клубының» өтініші бойынша Масачусет технология институтының Д. Медоуз басқарған бір топ ғалымдары дүниенің даму мүмкіншілігін зерттеді. Олар имитациялық ғаламдық модельді ойлап шығарды. Бұл дүниежүзілік қауымдастықтың атынан негізгі әсер етуші бағдарлама болып есептеледі. Біз қарастырып өткен жүйелі құрылымдық әдіс қазіргі кездегі адам экологиясындағы көптеген зерттеу әдістерінің бірі. Соңғы кездердегі қолданып жүрген әдістердің бірі – көпдеңгейлі шкала және динамикалық классификация. Көпдеңгейлі шкаланың негізі – қоршаған ортаның ерекшелігі – ондағы адамға көпдеңгейлі әсер етудің нәтижесіндегі мінез-құлық. Осындай ұдайы өзгеріс орта факторын тиянақты, тыңғылықты классификациялауда қиындық туғызады. Бұларды ұдайы анықтап отыратын әдіс – динамикалық классификация әдісі. Себебі осылар жоғарғы оқу орнындағы студенттер үшін арнайы оқытылатын курстың негізі болып табылады. Бұл пәнді игеруде өте терең білім қажет – ол үшін математиканы, физиканы, химияны, биологияны жақсы білу керек. Бұл пәндерге де Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігінің жоғары мемлекеттік стандарттарына сәйкес көңіл бөлініп, белгіленген мөлшерде сағат бөлінеді.

Қазіргі даму кезеңіндегі адам экологиясын оқытудың актуалдылығы.

Соңғы кезде әрбір ұшырылған «протонның» қоршаған ортаға үлкен зиян әкелетіндігі анықталды. Гептильдің әсерінен уланған аумақтың көлемін анықтап, кінәлі жаққа толық мағлұмат беріп, олардың шығынын өтеп алу қажет. Бқл келтірілген оқиғалар дәлелдейтін екі факт ғана бар. Экология мамандардың қажет екендігін, мемлекетті экологиялық жағынан қоршаған ортаны қорғау керектігін республика президенті Н. А. Назарбаев Қазақстан инженерлері съезінде атап өтті. Енді толығырақ айтсақ, Қазақстан аумағындағы ядролық жарыстан кейін жалпы күші Хиросима қаласына тасталған атом бомбасының күшінен 45000 есе көп. 1946 жылдан бастап, Арал теңізіндегі «»Возрождение» аралығында биологиялық және химиялық бомбалар жасау үшін іскери мекемелер ашылды. Дәл осы жерде Сібір жарасы, тулериями, бруцелез, тырысқақ және Кулихорадқа ауруларының қоздырғыштарын сынап көрді. 1950-1990 жылға дейін әртүрлі мақсаттағы сынақ полигоны жұмыс істеді. Ал олардың таза 200 кг өнімі айналасындағы жарты миллион адамды жойып жіберуі мүмкін. Экологиялық индульгенция феноменін қалыптастыруда жапондықтардың жүргізген тәжірибелері экологиялық проблемаларға деген реакцияны зерттеуге көбінесе экологиялық тұрғыдағы мамандар емес, ғылыми зерттеу органдарының өтініші бойынша жасалынып, өздеріне қажет деген нәтижелерді ғана есепке алуда. Бұл жағынан қарасаң, кез келген мекеме экологиялық зерттеулер жүргізе беретін болды. «Тұрақты даму» концепциясы 1992 ж. «Біздің жалпы болашағымыз» атты айдармен жарияланды. Бұл құжатта алғаш рет негізгі принциптер жинақталды. Яғни кез келген мемлекет стратегиялық жоспар жасауда осы принциптерді ұстануы қажет. Бұл жердегі Қазақстан Республикасы үшін үлкен мәні бар принциптарды алайық: - қазіргі және болашақтағы ұрпақтардың өмір сүруіне қажетті өнімдермен қамтамасыз ету және оның қорын сақтау; - биотехнологиялық тұрғыдан ойластырылған, қалдықтан – қалдықсыз өнім шығаруға көшу; - біртіндеп органикалық отынмен жұмыс істейтін энергетика өнеркәсібінен қолайлы немесе дәстүрлі емес энергния алу көздеріне өту. - табиғатты қорғаудағы әкімшілік, экономикалық және құқықтық әдістерді жақсарту. - биосфераның көптүрлілігін сақтау, қорғау бағытында жұмыс істеу; - экологиялық мәдениеттілік кодексін тиянақты, бұзбай сақтау.

Егерде теориядан күнделікті өмірге келсек бұл бағдарламаны орындау және көп жыл бойы тиянақты жұмыс істеуді қажет етеді. Ендігі жерге 2030 стратегиясының адам экологиясымен тығыз байланысы бар пунктерін қарастырайық. Қазіргі кезде адамның шаруашылықты ұйымдастырудағы, оны дамытудағы бірінші ойы – табиғат байлығы таусылмайтын құнсыз зат, екінші ойы тез арада сол жерден пайда табуы. Табиги ресурстардың толық құндылығы анықталмаған. Соңғы кездерде ғана табиғатты пайдаланғаны үшін төлем ақы мөлшері белгілене бастады. Экономикалық тұрғыдан қалдықтардың, ластанудың тиімсіз жақтары ескеріле бастады. Жаңа оқыту жүйесінде адам экологиясына маманданғандар Қазақстан Республикасына өз білімдерін пайдалана ала ма деген сұрақ туындайды. Себебі, сол салада көбінесе басқа оқу орындарының бітірушілері жұмыс істеуі құпия емес. Экономистер, юристер, социологтар – соңғы кездерде әлеуметтік сферадағы экологтардың орнына жұмыс істеуде. Бұндай мамандар экологиялық тұрғыдан жан-жақты білімі жоқ. Сол себепті қажетті шешімдерді қабылдай алмайды. Сол үшін де ондай мамандарды сақтай отырып, негізгі позицияны, әсіресе шешім қабылдауды эколог мамндарға беру керек. Бұндай дайындық жұмыстары ЮНЕСКО-ның бағдарламасына сай алдағы уақытта іске асады. Біздің студенттерімізді қажет ететін болашақтағы сала – саяси экология және эколгиялық дипломатия. Себебі көптеген мемлекеттік деңгейдегі конфликтер экологиялық проблеманың нәтижесінде туындап отыр. Қазақстанның табиғи ресурстарын пайдалануға мүмкіншілігі бар ірі фирмалардың менеджері эколог қызметін атқарады. Сонымен бірге экологиялық жағдайы өршіп тұрған облыстарда, аудандарда, әкімшілік қызметте және рекреациялық, танымдық, жастарға тәлім-тәрбие, дипломатиялық саладағы жұмыстарда қызмет ете алады. Жоғарыдағы тарауларда жүйелі құрылымдық әдіспен экологиялық жағдайларды болжау және соның нәтижесінде тиімді шешім қабылдауды атап өттік. Алғашқы бағдарламаны шығарған Қазақстан Республикасының Ұлттық Академиясы. Кейбір шешімдеріне тоқталып қтейік. 1997 ж. 22-26 көкек айында Алматыдағы Алатау санаторийінде «Жер планетасының және адамзаттың дамуының экологиялық әдістемесі» атты бірінші халықаралық конгресс өтті.

Соңы

Қорытындылау:

Үй тапсырмасы: Реферат жазу «Адам экологиясы»

Қосымша ақпарат

«Білімділер» «Ұстаз» ақпараттық порталымен жұмыс

Саралау - сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жоспарлайсыз?

Бағалау – оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспарлайсыз?

Пәнаралық байланыс Қауіпсіздік және еңбекті АКТ-мен байланыс Құндылықтардағы байланыс

Рефлексия

Сабақ/оқу мақсаттары шынайы ма? Бүгін оқушылар не білді? Мен жоспарланған шралар тиімді болды ма? Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе? Мен өз жоспарыма қандай түзетулер енгіздім және неліктен?

Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз. Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сәйкес келетін сұрақтарға жауап беріңіз.

Қорытынды бағалау

Қандай екі нәрсе табысты болды. (оқыуды да оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында менсынып немесе жекеленген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін не білдім?

Тақырыбы: Адамға пайдалы және зиянды заттар.

Мектеп:

Күні:

Мұғалімдер: .

Сынып:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Осы сабақ арқылы іске асатын оқыту мақсаттары

Денсаулық мықты болу үшін салауатты өмір салтын сақтау туралы түсініктерін бекіту. Ішімдікке және темекі шегуге, жалпы зиянды заттарға қарсы жағымсыз сезімдерін қалыптастыру. Бала денсаулығын нығайтудағы дәрумендердің рөлін көрсету. Денсаулыққа пайдалы, зиянды заттарды ажырата алу. Сөздік қорын молайту, ойын жинақы, толық айта білуге машықтандыру. Ұқыптылыққа, тазалыққа, жеке басының гигиенасын таза ұстауға тәрбиелеу.

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: мәліметтер жинақтай алады

Оқушылардың көпшілігі:деректерді талдай алады

Оқушылардың кейбірі: саралап, қорытынды жасай алады

Тілдік мақсаттар

Оқушылар:

Пәндік сөздер мен сөз тіркестері: табиғат, адам, жер, топырақ, ауа

Диалог/жазу үшін пайдалы сөз тіркестері: Қоршаған ортаны қалай қорғау керек?

Талқылауға арналған сұрақтар: Адам мен табиғат тұтас

Жазбаша тапсырмалар:Айналамыздығ қоршаған ортамызды жақсартуға қандай үлес қосқан болар едіңіз?

Алдын ала игерілген білімдері

Тақырып бойынша алған білімдерін бекітеді, оны есептер шығаруда пайдаланады

Жоспар

Жоспарланған уақыт

Жоспарланған әрекеттер

Ресурстар

Басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, сынып бөлмесінің тазалығына көңіл бөлу, оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру, оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Оқушылардың арасында жағымды ахуал орнату мақсатында ынтымақтастық атмосферасын орнату.

Жылулық лебізі.
Күлімде күн күлімде
Күлсін барлық бала шат,
Берекелі бүгінде
Достығымыз жарасқан
Ән салуға барамыз
Досымызды табамыз!Сәлемет пе!

Ортасы

Ізденістер ұйымдастыру.
-Бүгін, біздер «Денсаулық еліне» саяхатқа аттанамыз. Денсаулық елінде Салауат атай бар.
-Балалар, Салауат атай туралы білгілерің келе ме?
Салауат атай – дәрігер адам. Ол алдына келген барлық науқастарды емдеп, жазып жібереді.

«Ыммен көрсет!» ойыны. Спорт түрлерін ыммен көрсету.(шаңғышы, хоккеист, каратист, жүзуші, футболшы, т.с.с.)

- Иә, жарайсыңдар! Біздің жақсы өмір сүруімізге кедергі келтіретін, денсаулығымызға зиянды әдеттер бар. Ал, ендеше, өздерінің бойындағы кездесетін жаман әдеттерді атап көріңдерші?!
-Сонымен қатар, зиянды заттарға біздің күнделікті ішіп-жеп жүрген әдеттеніп кеткен заттар да жатады екен.
-Зиянды әдеттердің біріне-темекі және темекі шегетін адамдар да кіреді. Бұл жайында не білесіңдер?

-Иә, темекі шегу адамның ішкі мүшелерінің қызметін бұзады. Темекіде никотин уы бар. Ол өкпенің, жүрек және асқазанның жұмысын бұзады. Темекі түтіні қоршаған ортаға, яғни біздің барлығымызға зиян.

-Шарап сусыны-денсаулыққа зиян. Шарап тек асқазанға ған емес, жүректің, бүйректің жұмысына, яғни ағзаның дұрыс өсуіне кедергі келтіреді.
-Сондықтан, денсаулығымыз мықты болу үшін салауатты өмір салтын, күн тәртібін сақтап дағдылану керек.
-Балалар, қанеки, өз бойымыздағы жақсы дағды-әдеттерімізді айтайықшы?!
-Жеміс-көкөністерде, сүт тағамдарында дәрумендер көп. Таза суда денсаулыққа пайдалы, күш қуат береді.
«Дәрілік шөптер!»
Мақсаты: дәрілік шөптердің түрлерін, оның адам денсаулығына пайдасын, ауырғанда емдік қасиетті шөптер қолдану керектігін айту.
-Алоэ гүлі, калина шөбі суық тию мен тұмауға қарсы,яғни тұнбасын ішсе, ауырғаны басылады, жазылады.
-Сонымен қатар, жуынып, тіс, құлақ тазалап, гимнастика жасап, билеп, уақытында егілуге барсақ,ауырмаймыз, денсаулығымыз мықты болады.
Сергіту сәті:
Біз таза жүреміз,
Тырнақты тістелемейміз.
Жуылмаған жемісті жемейміз.
Тазалықты құптаймыз
Біз ешқашан ұрыспаймыз
Салауаттың кеңесін жадымызда ұстаймыз!

Әліппе дәптермен жұмыс.
1.Ауруды біреуге жұқтырмас үшін жөтеліп, түшкіргенде ауызыңды қолорамалмен жауып ұста.
2.Ауырған кезде қандай тазалық ережелерін сақтау керек?
3.Мына, балалардың салған суреттерінен шылым шекпейтін адамның суретін көрсет.
4.Пайдалы кеңестерді көк түспен, жағымсыз әдеттерді қызыл түспен белгіле.

«Пайдалы-зиян» дидактикалық ойыны.Тақтада екі түрлі көңіл-күйдегі көңілді және көңілсіз адам бейнеленген суреттер ілінеді. Ойынға қатысушы пайдалы заттардың суретін көңілді, ал денсаулыққа зиянды суретті көңілсіз адамға қарай орналастырады.

«Егуден қорыққан сусиыр».
Бір күні сусиыр сары ауруға қарсы егілуге марабу деген құс досымен бірге ауруханаға барады. Сусиыр осы кезде қатты терлеп кетті. Марабу құс досы есікті қақты:
-Иә, кіріңіз!Ине егуді бастайық -деді дәрігер.
Сол сәтте дәрігердің егілу инесін көрсе сала сусиыр аппақ болып кетеді.
Дәрігер қатты шошып кетті.
-Сіздің сусиырыңызға не болған? Ол неге кенеттен ағарып кетті?-деді марабу досына.
-Дәрігер, ол үнемі сондай, бірде ақ, бірде тағы басқа түсте болады, өйткені ол ерекше сусиыр.
Үлкен инелі егуді дәрігер әкелуге кеткенде сусиыр үйіне қарай қаша жөнеледі. Келесі күні марабу құс досы келсе, сусиыр лимон сияқты сап-сары болып кеткенін көріп, таң қалады. Дәрігерге марабу құс хабарлайды:
-Дәрігер, менің сусиыр досым, кенеттен лимон секілді сап-сары болып кетті.
Дәрігер:-А, солай де!Кеше ине салынбағасын ол сары аурумен ауырып қалған ғой. Дереу жедел жәрдем жіберемін.
Жедел жәрдем кереуеттің үстіне сусиырды жатқызады. Сол күні марабу құс досы келеді. Сусиыр қатты іші пысып, досының ертегі айтып беруін өтінді.
Марабу құс досы:-Баяғы заманда бір сусиыр болыпты. Ол өте қатты ине егуден қорқыпты. (Сол сәтте сусиыр қызыл түске айналып кетеді).Өйткені ол қатты ұялыпты.

Иә.

Балалар өздерінің бойындағы жақсы, жағымсыз әдеттері қаншалықты екенін талқылайды.

(тырнақ тістелеу, жеміс-көкөністерді жумай жеу, зиянды тағамдар жеу, жаттығу жасамау)

Балалардың жауаптары.

Тырнақ алып жүру, жуыну,жаттығу жасау,т.б.

Балалар киімдерін сүртеді.
Иіліп еденге, Саусақтарын қимылдатады.
Қолдарын айқастырады.
Қолдарын жиып, отырып тұрады.

Балалар әліппе дәптердегі тапсырманы мұқият орындап шығады.

Балалар ойынға белсене қатысады.

Ертегіні сахналайды.

Оқушылар ертегіні мұқият тыңдайды.

Соңы

Қорытындылау:

Қорытынды - Осымен денсаулық еліне саяхатымыз аяқталды. Бүгінгі валеология оқу іс-әрекетімізде не үйрендік?Не туралы болды?
-Иә, жарайсыңдар, дұрыс айтасыңдар!Салауатты өмір салтының ережелері қандай?
-Иә, осы режимді күнделікті әдетке айналдыру керек.
-Балалар кім денсаулық, микробтар туралы тақпақтар айтады?
-Денсаулығымыз мықты болу үшін дәрумендерді қайдан аламыз?

Үй тапсырмасы: Реферат жазу «Адам экологиясы»

Қосымша ақпарат

«Білімділер» «Ұстаз» ақпараттық порталымен жұмыс

Саралау - сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жоспарлайсыз?

Бағалау – оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспарлайсыз?

Пәнаралық байланыс Қауіпсіздік және еңбекті АКТ-мен байланыс Құндылықтардағы байланыс

Рефлексия

Сабақ/оқу мақсаттары шынайы ма? Бүгін оқушылар не білді? Мен жоспарланған шралар тиімді болды ма? Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе? Мен өз жоспарыма қандай түзетулер енгіздім және неліктен?

Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз. Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сәйкес келетін сұрақтарға жауап беріңіз.

Қорытынды бағалау

Қандай екі нәрсе табысты болды. (оқыуды да оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында менсынып немесе жекеленген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін не білдім?

Тақырыбы: Адам тіршілігі үшін экологиялық қолайлы және қолайсыз аудандар

Мектеп:

Күні:

Мұғалімдер: .

Сынып:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Осы сабақ арқылы іске асатын оқыту мақсаттары

Оқушыларға еліміздегі экологиялық қолайлы

және қолайсыз аудандар туралы білімдерін жүйелеп, бүгін күрт өзгерген экологиялық мәселелерді шешуде адамның өзі туындатып отырған күрделі ғылыми жетістіктерді ендігі жерде табиғи ортаны, адам баласының болашағын сақтау үшін, табиғатты қорғау және тиімді пайдалану керек екендігін түсіндіру.

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: мәліметтер жинақтай алады

Оқушылардың көпшілігі:деректермен жұмыс жасай алады

Оқушылардың кейбірі: саралау жүргізе алады

Тілдік мақсаттар

Оқушылар:

Пәндік сөздер мен сөз тіркестері: табиғат, адам, жер, топырақ, ауа

Диалог/жазу үшін пайдалы сөз тіркестері: Қоршаған ортаны қалай қорғау керек?

Талқылауға арналған сұрақтар: Адам мен табиғат тұтас

Жазбаша тапсырмалар:Айналамыздығ қоршаған ортамызды жақсартуға қандай үлес қосқан болар едіңіз?

Алдын ала игерілген білімдері

Тақырып бойынша алған білімдерін бекітеді, оны есептер шығаруда пайдаланады

Жоспар

Жоспарланған уақыт

Жоспарланған әрекеттер

Ресурстар

Басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, сынып бөлмесінің тазалығына көңіл бөлу, оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру, оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Оқушылардың арасында жағымды ахуал орнату мақсатында ынтымақтастық атмосферасын орнату.

Ортасы

Топқа бөлу. «Түстер» арқылы топтастыру.

«Адам», «Табиғат», «Денсаулық» топтарына оқушылар топтасады.

Құрметті оқушылар өз қызметтерін аянбай, алаңсыз жүргізуіне ұшқыр ой, алғыр зейін, ашық көз, ояу көкірек керек екені даусыз, олай болса бүгінгі сабағымызда жетістікке жету басты мақсатымыз. Сабағымыздың дәйексөзі:

Дәйексөз: «Жетістікке жетудің екі жолы бар: өз ақылыңды пайдалану және басқалардың ақылынан пайдалану». Ле БРУЙЕР

      Ендеше сіздерге сәттілік тілей отырып, тренингімізді бастаймыз.

           Адамның көңіл күйі сергек болса, айналасындағы болып жатқан өзгерістерді жақсы оймен қабылдайды демекші, қазіргі уақыттағы көңіл күйлеріңіз қалай?  Екі қолыңызды жоғары көтеріп 3 рет шапалақтап көңіл –күйімізді білдіріп қоялық. «Бір күнгі танысыңа, қырық күн сәлем» дегендей амандасып алайық.

Қатысушылардың орындықтарының арқасында жасыл, сары, қызыл, көк, ақ түсті қағаздар ілінеді.Түстері сәйкес келген адамдар бір- бірімен амандасады.

1 қатар -(көк түстілер) Сәлем! деп екі қолдарын жоғары көтеріп амандасады

2 қатар-(сары түстілер) Нai- деп оң қолдарын көтеріп амандасады

3 қатар- (қызыл түстілер) қолдарын кеуделеріне қойып бастарын иеді.

4 қатар –(ақ түстілер) бір –бірімен қол алысып амандасады

Үй тапсырмасын тексеру

Тест тақырып бойынша:

1. Адам іс-әрекетінде қолданылатын қоршаған ортаның маңызды компоненті.

А) пайдалы қазбалар

В) топырақ

С)су ресурсы

D)табиғат ресурсы

Е) қоршаған орта

2.Көмірдің ең бай кен орны

А) Майкөбе, Қарағанды.

В) Қарағанды , Екібастұз

С) Екібастұз, Майкөбе

D) Кедірлі, Майкөбе

Е) Алакөл, Қарағанды.

3. Негізгі темір кені ауданы болып табылатын облыс.

А) Қостанай

В) Солтүстік Қазақстан

С) Ақмола

D) Манғыстау

Е) Карағанды

4.Қазақстанның қоры мол аймағы

А) солтүстік

В) Батыс

С) шығыс

D) орталық

Е) оңтүстік

5. БҰҰ Хельсинки конфенциясында Трансшекаралық өзендер мен көлдерді қорғау мен тиімді пайдалану ережелері қашан қабылданды?

А) 1993 жылы  В) 1992   С) 1995         D) 2000       Е) 1980

6. Біздің елімізде дәрілк өсімдіктердің неше түрі бар:

А) 250    В) 280   С) 350    D) 400   Е) 500

7. 1962 жылы құрылған Халықаралық табиғат және табиғи байлықты  қорғау   одағы немен айналысты

А) Қызыл кітабқа ақпараттар жинақтады

В) жануарларды  есепке алды

С) өсімдік дүниесін есепке алды

D) Қызыл кітапты шығарды

Е) жануарлар мен өсімдіктерді қорғауға алды

8. Республика үшін қандай қор тиімді пайдалануды қажет етеді:

А) су қоры

В) топырақ – өсімдік қоры

С) климаттық қорлар

D)минералдық қорлар

Е) отын-энергетика қоры

9. Республиканың оңтүстік аудандарында дүние жүзінде теңдесі жоқ аса құнды өсімдік

А) жусан      В) дермене    С) жалбыз  D) қалақай   Е) тобылғы

10. «Қазақстан Республикасы Қызыл кітабының» жаңа басылымы қашан жарық көрді?

А) 1991   В) 1995    С) 2003  В) 2004   Е) 1996

Д/ж: 1д, 2в, 3в, 4д, 5в, 6а, 7е, 8а, 9в, 10

Кеше.Бүгін.Болашақ.

1 топ: Оқулықпен жұмыс. Тапсырма

«Адам экологиясы» туралы түсінік беру.

2топ: Ғаламтор материлдарын іздене отырып бүгінгі Қазақстанның экологиясымен таныстыру.

3 топ: ЖОБА жасау “Қазақстан 2050” , яғни болашақ Қазақстанның экологиясы қандай болмақ сіздердің көзқарастарыңыз

Оқулықтың 225- беттегі «Қазақстанның экологиялық жағдайы» картасын пайдалана отырып ЭЖДеңгейін анықтау, кескін картаға түсіру.

1 топ: Шартты түрде қауіпсіз аймақ, Қауіптілігі аздау аймақ

2 топ: Қауіптілігі орташа, Қауіпті

3 топ: Қауіптілігі жоғары аймақ, Өте қауіпті

ЭЖдеңгейін анықтай отыра Республика аумағын 3 топқа бөліп отырмыз олар: - 3т:Экологиялық жағдайы нашар аудандар;

-          2т:Экологиялық жағдайы орташа аудандар;

-          1т:Экологиялық жағдайы салыстырмалы жақсы аудандар;

Ал, енді анықтайық осы аудандарда ненің әсерінен экология өзгеріске ұшырады

Табиғаттың әсемдігін жырлаған ақын жазушыларымыз аз емес, олай болса бүгінгі сабағымызды аяқтау үшін сіздерге тапсырма: «Табиғатты аялайық» тақырыбына:

1 топ: өлең

2 топ: хат жаздыру

3 топ: мәнерлеп оқу (Абайдың бір өлеңін оқуға болады)

Соңы

Қорытындылау:

Қазақстан жерінде адам әрекетінен тез шешуді қажет ететін проблемалар бар Каспий, Арал, Балқаш экологиясын зерттеп келіңіздер.

Қосымша ақпарат

«Білімділер» «Ұстаз» ақпараттық порталымен жұмыс

Саралау - сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жоспарлайсыз?

Бағалау – оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспарлайсыз?

Пәнаралық байланыс Қауіпсіздік және еңбекті АКТ-мен байланыс Құндылықтардағы байланыс

Рефлексия

Сабақ/оқу мақсаттары шынайы ма? Бүгін оқушылар не білді? Мен жоспарланған шралар тиімді болды ма? Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе? Мен өз жоспарыма қандай түзетулер енгіздім және неліктен?

Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз. Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сәйкес келетін сұрақтарға жауап беріңіз.

Қорытынды бағалау

Қандай екі нәрсе табысты болды. (оқыуды да оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында менсынып немесе жекеленген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін не білдім?

Тақырыбы: Апатты табиғат құбылыстарының адамға тигізетін әсері олармен күресуі

Мектеп:

Күні:

Мұғалімдер: .

Сынып:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Осы сабақ арқылы іске асатын оқыту мақсаттары

Табиғи апаттар және апаттардың түрлері мен қоршаған ортаға тигізетін зияны туралы түсінік беру.

Оқушыларды табиғатты қорғауға, аялауға өздерінің ондағы тіршілік иелеріне қамқорлық жасауға тәрбиелеу.

Оқушылардың бойында білім, көзқарас, сенім жүйесін қалыптастырып , сол арқылы олардың қоршаған ортаға деген жауапкершілік қарым-қатынасын жан жақты дамыту.

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар: мәліметтер жинақтай алады

Оқушылардың көпшілігі:кескін картамен жұмыс істей алады

Оқушылардың кейбірі: саралап, қорытынды жасай алады

Тілдік мақсаттар

Оқушылар:

Пәндік сөздер мен сөз тіркестері: табиғат, адам, жер, топырақ, ауа

Диалог/жазу үшін пайдалы сөз тіркестері: Қоршаған ортаны қалай қорғау керек?

Талқылауға арналған сұрақтар: Адам мен табиғат тұтас

Жазбаша тапсырмалар:Айналамыздығ қоршаған ортамызды жақсартуға қандай үлес қосқан болар едіңіз?

Алдын ала игерілген білімдері

Тақырып бойынша алған білімдерін бекітеді, оны есептер шығаруда пайдаланады

Жоспар

Жоспарланған уақыт

Жоспарланған әрекеттер

Ресурстар

Басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, сынып бөлмесінің тазалығына көңіл бөлу, оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру, оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Оқушылардың арасында жағымды ахуал орнату мақсатында ынтымақтастық атмосферасын орнату.

Ортасы

І. Ұйымдастыру кезеңі. Сыныпта оқушылардың қатысуын қадағалау;

Сынып оқушыларын топқа бөліп отырғызу.

Оқу құралдарын алып, сабаққа назар аудару;

ІІ. Өткен сабаққа шолу

Ойланайық!

   Бұл ойында интерактивті тақтада әр тақырыпқа қатысты сұрақ берілген . Тақырып таңдау арқылы астында жасырылған сұраққа жауап беру керек.

Экологиялық апаттар:Тұран ойпатында орналасқан экологиялық аймаққа айналған теңіз.(Арал теңізі)

Адам – қоғам перзенті: Қазақ халқының салтында үйленген баласын бөлек шығарарда бүкіл туған- туыстарын жинайды, қонақ етеді. Олар жас отауға тілек тілеп, әрқайсысы көмек көрсетеді. Керек жағдайда туыстары, жолдастары жаңа отбасына қажетті жағдай жасауға құлшына кіріседі. Бүкіл ағайындарының жиналып келіп, жас отбасына үй салуға көмектесу дәстүрі қалай аталады? (Асар)

Табиғат:Іле өзеніндегі Қапшағай су қоймасы құрылысы және көл жағасындағы мыс балқыту комбинаты осы көлдің тартылуына және ластануына алып келді. Бұл қай көл ? (Балқаш көлі)

Жер- ғарыш денесі:Полюстерден бірдей қашықтықта жүргізілген сызық, латынша « теңейткіш» деген сөз. Бұл сызық қалай аталады? (Экватор).

Геогафиялық нысан: Осы жазыққа көптеген ақындар өз шығармаларын арнаған, ертеде мал жайылымы ретінде қолданылған. Құрманғазы өз күйін осы жазықтың атымен атаған. Жазықтың атын жаз.(Сарыарқа)

Ой сергіту ойыны

 1.География нені зерттейді (жерді)

2.Күннен санағанда жер нешінші планета? (3)

3.Қазақстан қай материкте? (Еуразия)

4.Еліміздің жер көлемі қанша? (7 млн.км)

5.Қазақстан қандай климаттық белдеуде орналасқан? (қоңыржай)

6.Жоңғар қақпасы арқылы соғатын желдер? (ебі, сайқан)

7.Қазақстанның ең суық жері? (Атбасар Ақмола облысында)

8.Қазақстанның ең ұзын өзені? (Ертіс)

9.Тұран тақтасындағы теңіз (Арал)

10. Шипалы бар минералды суы бар? (Сарыағаш)

11. Шардара су бөгені қай өзенде орналасқан? (Сырдария)

12. Республиканың ең төмен жері? (Қарақия)

13. Дүниежүзілік ең ірі көл? (Каспий)

14. Атом электр станциясы қай қалада? (Ақтау)

15. Портты қала? (Ақтау, Форт Шевченко)

16. Сырдария өзені қандай шөлмен ағып өтеді? (Сырдария)

17. Батыс Қазақстан облысындағы мұнай-газ кен орны? (Қарашығанақ)

18. Жоңғар қақпасы қандай екі көлдің ортасында (Алакөл, Ебінұр)

Ой қозғау

«Жеті жұт» дегеніміз не?

«Жеті жұт қағидалары» туралы қағидалар:

1.Құрғақшылық(қуаңшылық)

2.Жұт(мал қырылу)

3.Өрт

4.Оба(ауру)

5.Соғыс

6.Топан су

7.Зілзала(жер сілкінісі)

Табиғатта болып жататын экологиялық апаттардың ішінде төтенше жағдайларды білу өте маңызды. Өйткені бұл апаттар кенеттен пайда болады да жергілікті экожүйелер, елді мекендер аяқ астынан сұрапыл апатқа ұшырайды. Мұны біз төтенше жағдайларға жатқызамыз. Төтенше жағдайлар шығу тегіне қарай табиғи және техногенді деп бөлінеді.

Табиғи төтенше жағдайлар – табиғи құбылыстар. Оларға жер сілкінісі (зілзала), цунами, жанартау атқылау, су тасқыны, дауыл т.б. жатады.

 Жер сілкіну – жер қойнауындағы энергетикалық күштердің кенеттен жер бетіне шығуы. Ол өзімен бірге сейсмикалық күшті толқындар, сілкіністер ала келеді. Жер сілкіну кезіндегі ауыр соққылар эпицентрдегі ғимараттарға, тұрғындарға үлкен апат әкеледі. Үйлер қирап, жер жарылып, адамдар опат болады. ХХ ғасырда едәуір апатты жер сілкіну Ашғабатта (1948 ж), Арменияда (1988 ж), Сахалинде ( 1995 ж), Туркияда (2000 ж), т.б. жерлерде болды. Кейбір жер сілкіністері адамның іс әрекетінен де болады, мысалы, атом бомбасын сынау, т.б.

 Цунамилер – теңіздер мен мұхиттардың айдынында судың гравитациялық күштерінен пайда болатын толқындар. Бұл құбылыстар көбіне су астындағы жер сілкіну жанартаулар атқылау кезінде болса, ал техногенді жағдайда су астында ядролық қаруды сынаған кезде болады. Цунамилер кезінде теңіз кемелері мұнай таситын танкерлер апатқа ұшырап, мұнай өнімдері төгіліп, бүкіл балықтар мен құстарды улап, жаппай қырып жояды.

Атмосфера алабында да төтенше жағдайлар болып тұрады.оларға дауылдар, құйындар мен күшті желдер, т.б. жатады.

Жанартаулар атқылау. Жер қабаттарында магмалық жыныстардың жер бетіне қарай жылжуы, өзімен бірге газ бен су буларын сыртқа шығарады. Табиғат құбылысы жолындағы биоценозды, шарушылықтарды қиратып, ауаға зиянды газдарды шығарады.жанартаулар атқылау кезінде өрт, топырақ көшкіндері, су тасқындары болуы мүмкін.

Су тасу апаты. Су тасу – теңіз, көл және өзен жағалауларында болатын табиғат құбылысы. Су тасудан мұхиттар мен теңіз жағалауларындағы елді мекендер жиі зардап шегеді. Біздің республикамызда су тасу жағдайлары Іле, Жайық , Сырдария, Нұра, Тобыл, т.б. өзендер бойында көктемде жиі байқалады. Оның себебі, көктемде қар сулары қосылып, жағаны су басып кетеді. Су басқан жерлер бұзылып, ластанып, жарамсыз жерлерге айналады. Ал фаунасы мен флорасы лай су астында қалып, тіршілік мекендері бұзылып, жаппай қырылып қалуы мүмкін.

Оқушылар әрекеті

Талдау

-туындау себебі

-Зардаптары

-Пайда болу орны

-Алдын алу шаралары

 Қызылағаш оқиғасы- 2010 жылында 11 наурыздан 12 наурызға қараған түні Қызылағаш су қоймасындағы бөгеттің бұзылуынан Қызылағаш ауылы шайылып, шамамен 150 адам ізім-қайым жоғалған қайғылы оқиға. Бірақ ресми мәлімет 37 адамның ғана қаза болғанын растайды. Қызылағашта шамамен 3,5 мыңға жуық адам тұратын еді. Олардың басым көпшілігі, тіпті 80 пайызға жуығы – сырт елдерден келген қандас бауырлар. Дәулетке құнықпай, бейнеті көп ауылда қанағат пен тәубені ту етіп өмір сүріп жатқан бейқам ауылдың тірлігі бір мезгілде шәт-шәлекей болды. Биіктігі бес метрден асатын суық су бар баспананы бұзып-жарып, астан-кестеңін шығарды. Мал да, адам да дариямен ағып кетті. Ет жақынынан айырылмаған ауыл тұрғыны қалмады. Халықтың дені туысқандарының денесін, ең болмағанда, облыстық мәйітханадан көрсек екен деп көкірегі қарс айырылып жүр.

Топан суадамдардан бастап, көліктер, үйлер мен сарайларға дейін ағызып әкеткен. Төтенше жағдайлар жөніндегі министрліктің хабарлауынша кентте 146 үй толығымен шайылып кеткен, 251 үй қираған, 42 үйді жөндеуді талап етеді. Адамдарды іздестіру жұмыстары жалғасуда. Күн сайын топан су басқан аймақты тікұшақ шарлайды. Қазір төтенше жағдайлар қызметі тұрғындарды қауіпсіз аймаққа көшіруде. Түкіұшақпен байланыссыз қалған ауылдардың тұрғындары орталық лагерге жеткізілуде. Мұнда оларға жан-жақты көмектер көрсетілуде. Арнасынан асқан Қызылағаш су қоймасынан суы 18 минуттың ішінде өз жолындағының барлығын шайып кеткен. Алматы-Өскемен жолындағы көпір бұзылды. Пойыздар қозғалысы тоқтатылды. Құтқарушылар құтқару жұмыстарын таңертең, су ағыны азая басаған шақта бастады. Оқиға орнына құтқарушылар мен бірге әскерилер келді. Қызылағашта бұзылмаған 122 үй қалды.

Дауылдар ауа қысымының әсерінен пайда болып, жер бетіне күшті желдер тудырады. Ал борандар қарлы, шаңды, жауын-шашынды болып ауыл шаруашылығына ( бау-бақшаға, егістікке), ғимараттарға, табиғи биоценоздарға көп шығын келтіреді. Дауылдар мен борандар қазақстанның оңтүстік , оңтүстік – шығыс, орталық аймақтарында жиі болып тұрады.
Құйындар – ауа ағысының үйіріліп, күшті соғуы. Құйындар соққан кезде жолындағы заттарды ұшырып, қиратып, бір жерден екінші жерге апарып тастайды. Тарихта аспаннан балық, бақа жауған деген деректер бар. Ол-құйынның әрекеті.

Өрттер. Жер шарында қуаңшылық жылдары Африка, Аустралия, Орта Азия, т.б. жерлерде жиі болып тұратын өрт – өте қауіпті табиғат апаты. Ол көбінесе адамның әрекетінен болады. Табиғи өрттердің көзі – найзағай.

Орманда болатын өрттер өте қауіпті. Соңғы жылдары Қазақстан аумағында таулы ормандарда өрт жиі болуда оның себебі, демалушылардың жауапсыздығы. Сондықтан әрбір азамат, туристер тобы орман – тоғайларда демалғанда «Өрт қауіпсіздігі» ережесін бұлжытпай орындауға міндетті. Арнай өрт қоюшылар біздің елімізде және басқа елдерде де қатаң жауапқа тартылады.
Ғарышта Жердегі апаттарды болжайтын жүйе пайда болады

Ғарыштық сынақ барысында оның көмегімен Жер атмосферасының жоғарғы қабатындағы плазмалы-толқынды құбылыстар зерттеледі. «Мұндай зерттеулер жер сілкіністері мен басқа да болуы мүмкін табиғи апаттарды алдын ала болжау жөнінен адамзатқа үлкен пайдасын тигізеді»

 IV. Жаңа сабақты бекіту:

 Сәйкестік тест

 1.Көктемде

2.Таулы аудан

3.Арнасынан асуы

4.Ауаға зиянды газ шығу

5.Өрт туындау

6.Жолдағы заттарды ағызып әкету

7.Теңіз, өзен, көл жағалаураында болады

8.Сейсмикалық аймақ

9.Зілзала

 Жаңа сабақты қорыту

Адам мен табиғаттың, табиғат пен қоғамның арасындағы қарым-қатынас өмір сүрудегі аса қажетті алғы шарт және географиялық орта болып саналады. «Табиғат біртұтас әлем, одан тысқары ештене болуы мүмкін емес», деген екен оқу тәрбие мәселесіне көңіл бөлген жазушы, философ, психолог – ғалым Жүсіпбек Аймауытов. Табиғат мейірімі, табиғат көркемдігі адам баласында мейірімге бөлек, ар тазалығын сақтауға бейімдеп отырады.

Табиғатта сезім бар, құлақ та бар,

Ренжітсең, күрсініп, жылып та алар.

Аяласаң, жаныңа шуақ тамар,

Қажығанда бойыңа қуат болар- дейді ақын жүрек.

Адам – табиғат перзенті. Тіршілікте төрт құдірет – Күн-ана, Жер-ана, ауа мен су болса, олардың біреуінсіз тіршілік тоқтайды. «Жері байдың – елі бай», «Туған жер – алтын бесік», «Жеміс – жерде, жеңіс – ерде», «Ауа – өмір тынысың», «Судың да сұрауы бар» деген мақалдар осы төрт құдіретті қадірлеуден тараған. «Табиғаттың бізге жұмбақ сырлары көп танданар» деп ақын Мұхтар Шаханов айтқандай, тісімен құс тістеген, ақындар мен шешендер бүкіл қазына-байлықтың қымбаттысы-табиғат күйін ғибрат сөздеріне, толғау-термелеріне арқау еткен.

 Табиғат туралы мақал- мәтелдер.

Мақал-мәтелдер (халық даналығы)

1.Жердің көркі тал болар,елдің көркі мал болар.

2.Көлдің көркі құрақ,таудың көркі бұлақ.

3.Көліне қарай қазы, жеріне қарай сазы.

4.Сулы жер – нулы жер,бұлақты жер-тұрақты жер.

5.Гүлсіз жапырақ тұл,көксіз топырақ тұл.

6.Сулы жер құрақсыз болмас,таулы жер бұлақсыз болмас.

7.Қыстағы қар – жерге ырыс,жердегі ылғал- елге ырыс

8.Ағын суда арамдық жоқ.

9.Жері байдың –елі бай

10.Көл жағалаған аштан өлмес.

11.Көлдің құты кетсе, құтаны үш күн бұрын кетер.

12.Жеріне қарай жыланы,тауына қарай құланы.

13.Көл бұрқанса жар құлайды.

14.Тау кезеңсіз болмас,өлке өзенсіз болмас.

15.Тамшыдан тама берсе дария болар.

 Жұмбақтар

«Полиглот»

Жарқ етсе сабау қамшы,

Нөсерлетіп жауар тамшы. (Найзағай, .............................................

 Қанатсыз құс маңып барады,

Көзінен жас тамып барады. (Бұлт, )

 Жүйрік өзі тұлпардан

Ұшқыр өзі сұңқардан.

Күні – түні жүйіткиді,

Кең далада бір тарлан. (Жел, )

 V. Оқушыларды бағалау.

Бағалау парағы

Соңы

Қорытындылау:

 Үйге тапсырма

 Кескін картаға Еліміздегі қауіпті құбылыстар жиі орын алатын аумақтарды түсіру

Қосымша ақпарат

«Білімділер» «Ұстаз» ақпараттық порталымен жұмыс

Саралау - сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жоспарлайсыз?

Бағалау – оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспарлайсыз?

Пәнаралық байланыс Қауіпсіздік және еңбекті АКТ-мен байланыс Құндылықтардағы байланыс

Рефлексия

Сабақ/оқу мақсаттары шынайы ма? Бүгін оқушылар не білді? Мен жоспарланған шралар тиімді болды ма? Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе? Мен өз жоспарыма қандай түзетулер енгіздім және неліктен?

Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз. Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сәйкес келетін сұрақтарға жауап беріңіз.

Қорытынды бағалау

Қандай екі нәрсе табысты болды. (оқыуды да оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында менсынып немесе жекеленген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін не білдім?

Тақырыбы: Биосфера-жердің тіршілік қабаты

Мектеп:

Күні:

Мұғалімдер: .

Сынып:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Осы сабақ арқылы іске асатын оқыту мақсаттары

Оқушыларға барлық тіршілік процестерінің біртұтастығы , биосфера шегіндегі тіршіліктің сан қырлы процестері туралы білім беру. Биосфера туралы төменгі сыныптарда алған білімдерін кеңейте отырып, биосфера құрылымы туралы түсініктерін қалыптастыру.

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар:

Оқушылардың көпшілігі:

Оқушылардың кейбірі:

Тілдік мақсаттар

Оқушылар:

Пәндік сөздер мен сөз тіркестері:

Диалог/жазу үшін пайдалы сөз тіркестері:

Талқылауға арналған сұрақтар:

Жазбаша тапсырмалар:

Алдын ала игерілген білімдері

Тақырып бойынша алған білімдерін бекітеді, оны есептер шығаруда пайдаланады

Жоспар

Жоспарланған уақыт

Жоспарланған әрекеттер

Ресурстар

Басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, сынып бөлмесінің тазалығына көңіл бөлу, оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру, оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Оқушылардың арасында жағымды ахуал орнату мақсатында ынтымақтастық атмосферасын орнату.

Ортасы

Жоспар: 

1. 
   Биосфера туралы түсінік.

2. 
   Биосфераның құрамы мен құрылымы.

3. 
   Даму кезеңдері. Ноосфера ұғымы.

4. 
   Биосфераны қорғау проблемалары.

Биосфера туралы түсінік.

Биосфера – Жердің «тіршілік қабығы» деп аталады. Биосфера терминін ғылымға 1875 ж алғаш аустралиялық ғалым Э.Зюсс енгізген болатын. Ал 1926 жылы орыс ғалымы В.И.Вернадский биосфера туралы ілімді негіздеп, оның анықтамасын ұсынды.

Биосфера атмосфераның төменгі бөлігін, гидросфераның және литосфераның жоғарғы қабаттарын қамтиды. Тіршілік дүниесінің өнімдері олардың тіршілік шеңберінен шығып, кеңістік бойымен емін-еркін таралады. Биосфераның төменгі және жоғарғы шекарасы туралы ғалымдар арасында әлі толық мәлімет жоқ. Тірі организмдер атмосфераның төменгі бөлігінде 100 м биікке дейін өте тығыз орналасқан. Биосфераның жоғарғы шекарасын азон қабаты (25-30 км), төменгі шекарасын дүние жүзілік мұхиттағы ең терең мұхит шұңғымаларының табаны арқылы жүргізеді.

2. Биосфераның құрамы мен құрылымы.

Биосфераны құрайтын тіршілік дүниесінің құрамындағы химиялық элементтер: сутек, көміртек, оттек, азот, фосфор, кремний. Олар биофильдік элементтер деп аталады. Тірі организмдер мен олардың тіршілік ортасы өзара тығыз байланысады. Биосфераны құрайтын тірі организмдер шартты түрде екі үлкен топқа бөлінеді: флора мен фауна. Жер шарының биомассасының жалпы салмағы Жердің биомасса материктер мен мұхитарда да біркелкі таралмаған материкердегі биомасса мөлшері дүниежүзілік мұхиттағы биомассадан 800 еседен көп. Тірі организмдер жер шарындағы биологиялық зат және энергия айналымын жүзеге асырады. Биологиялық айналымының аталған кезеңдерін жүзеге асыруға қатысатын тірі организмдер үш үлкен топқа бөлінеді:

1)         продуценттер (өндірушілер) – бейорганикалық заттардан органикалық зат түзушілер, яғни өсімдіктер;

2)         консументтер (пайдаланушылар) – түзілген бастапқы органикалық затпен қоректендіретіндер (жануар, саңырауқұлақ)

3)         редуценттер (қалпына келтіруші) – осыған дейін түзілген тірі организмдердің тіршілік өнімдерін және олардың қалдықтарын бейорганикалық затқа ыдырататын микроорганизм. Жасыл өсімдіктер бір жылда 480 млрд астам көмірқышқыл газы мен суды бойына сіңіріп, 248 млрд оттекті атмосфераға шығарады. Жерде ағзаның 3 млн астам түрі бар. Тірі ағзалар бөлінеді:

-          өсімдіктер әлемі;

-          жануарлар әлемі;

-          саңырауқұлақтар әлемі;

-          бактериялар әлемі;

Соңы

Қорытындылау:

«Биосфера» сөзжұмбағын шешу.

1. 
   Жердің тіршілік қабаты

2. 
   Ауадағы ылғалды өлшейтін құрал.

3. 
   Бейорганикалық заттардан органикалық зат түзуші өсімдіктер

4. 
   Тропосфера үстіндегі ауа қабаты

5. 
   Жарық энергиясының әсерінен жасыл өсімдіктерде бейорганикалық заттардан органикалық заттар түзуші

6. 
   Қазақстан аумағындағы дала және шөл зонасының арасында орналасқан табиғат онасы

7. 
   Өсімдік топырағында болатын жасыл пигмент

8. 
   Саваннада өсетін белгілі ағаш

Үй тапсырмасы:

«Биосфера және тіршілік» тақырыбында реферат жазып келу

Қосымша ақпарат

«Білімділер» «Ұстаз» ақпараттық порталымен жұмыс

Саралау - сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жоспарлайсыз?

Бағалау – оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспарлайсыз?

Пәнаралық байланыс Қауіпсіздік және еңбекті АКТ-мен байланыс Құндылықтардағы байланыс

Рефлексия

Сабақ/оқу мақсаттары шынайы ма? Бүгін оқушылар не білді? Мен жоспарланған шралар тиімді болды ма? Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе? Мен өз жоспарыма қандай түзетулер енгіздім және неліктен?

Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз. Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сәйкес келетін сұрақтарға жауап беріңіз.

Қорытынды бағалау

Қандай екі нәрсе табысты болды. (оқыуды да оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында менсынып немесе жекеленген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін не білдім?

Тақырыбы: Өсімдік-жер шарының өкпесі

Мектеп:

Күні:

Мұғалімдер: .

Сынып:

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Осы сабақ арқылы іске асатын оқыту мақсаттары

Сабақ мақсаттары