Қ.Рысбеков атындағы №5 негізгі орта мектеп-интернаты

химия және биология пәндерінің мұғалімі

Байдаулетов Қуаныш

Химия және биология пәндерінде

топтық жұмыстың тиімділігін

арттыру жолдары

Әдістемелік жинақ

Түркістан

2016

Әдістемелік жинақ Қ.Рысбеков атындағы №5 негізгі орта мектеп-интернатының әдістемелік кеңесінде қаралды, №5 хаттама 4.12.16ж бұйрық №174

Автор-құрастырушы :

Байдаулетов Қуаныш – химия және биология пәндерінің мұғалімі

Пікір айтушылар:

Накипова Айгүл – директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары

Жидебаева Жұмакүл – жаратылыстану пәндер бірлестігінің төрайымы,

география және тарих пәндерінің мұғалімі

Химия және биология пәндерінде топтық жұмыстың тиімділігін арттыру жолдары; әдістемелік жинақ / автор-құрастырушы Қ.Байдаулетов – Түркістан , 2016. – 26 б.

Әдістемелік жинақта топтық жұмыстың тиімділігін арттыру жолдары туралы баяндамалар, химия және биология пәндерінен сабақ жоспарлары, бағдарламалар, кестелер, тест жұмыстары мен семантикалық карталар жинақталған.

Әдістемелік жинақ пән мұғалімдері мен жас мамандарға арналған.

2

МАЗМҰНЫ

Кіріспе.Алғы сөз..........................................................................................................................4

Топтық жұмысты ұйымдастырудың жалпы ережелері............................................................5

Топтық оқытудың басымдылықтары.........................................................................................5

Топтарды құру тәсілдері.............................................................................................................6

Топқа қалай біріктіруге болады?...............................................................................................7

Оқу тапсырмасын орындау бойынша жұмыс...........................................................................8

Топтық жұмыс түрлері................................................................................................................9

Сабақ жоспарлары:

7-сынып, химия пәні..................................................................................................................10

7-сынып, биология пәні.............................................................................................................15

8-сынып, биология пәні.............................................................................................................15

8-сынып, химия пәні..................................................................................................................17

9-сынып, химия пәні..................................................................................................................21

«Тапқырлар білім әлемінде» атты кеш....................................................................................22

Атажұрт интеллектуалды ойыны.............................................................................................24

Семантикалық карта..................................................................................................................24

Тест жұмысы..............................................................................................................................25

Қорытынды.................................................................................................................................26

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.............................................................................................27

Ескертулер..................................................................................................................................28

3

АЛҒЫ СӨЗ

Бұл әдістемелік жинақ пән мұғалімдері мен жас мамандарға арналған, әдістемелік жинақта топтық жұмыстың тиімділігін арттыру жолдары туралы баяндамалар, химия және биология пәндерінен сабақ жоспарлары, бағдарламалар, кестелер, тест жұмыстары мен семантикалық карталар жинақталған. Бұл, биология мен химия пәнін меңгерудің көмекші құралы, жас мамандарға көп көмек берері сөзсіз.

Әдістемелік жинақта мұғалімнің озат іс-тәжірибесі іріктеліп, «химия және биология пәндерінде топтық жұмыстың тиімділігін арттыру жолдары» тақырыбына сай топтастырылып, негізгі ойлар мен сипаттамалар, сабақ жоспарлары берілген. Одан басқа әртүрлі көрнекіліктерді де табуға болады.

КІРІСПЕ

Қазіргі  зерттеулерде техника ғасырының орнына АДАМ ғасыры орын алып келе жатқаны туралы тенденция байқалады.  Адамның адам  болып қалыптасуында  ауқымды орын алатын білім саласы да өзінің мазмұнын қайта қарап, саналықпен  ой елегінен өткенді талап етеді. Бүгінде білім саласында басты тұлға  адам болып табылады, демек процесс  субъектілері -  оқушы мен мұғалім.

Сол  себепті қазіргі кезде «химия және биология пәндерінде топтық жұмыстың тиімділігін арттыру жолдары»  өзекті  тақырып болып отыр.Бұл тақырып мынаны: топтық жұмысты ұйымдастыру  арқылы оқушылар бірін біріне қолдау көрсетеді,оқушыларға тақырып бойынша өз ойларын білдіруіне көмектеседі,мұғалімдерге оқушылардың қандай деңгейде екендіктерін түсінуге көмектеседі. Бұл өз кезегінде мұғалімдерді жаңа біліммен, жаңа ақпаратпен қамтамасыз ету қажеттігін тудырады.

Оқушылардың топта жұмыс жасау дағдысын қалыптастыру;  топтық жұмысты ұйымдастыра отырып, сабақта белсенділігн қалыптастыра отырып,  оқушыларды әлеуметтік ортаға бейімдеу.

     Дәстүрлі сыныпта мұғалімнің статусы жоғары, өйткені ол білімді үйлестіруші. Ал бірлескен оқу ортасында оқушылар әлеуметтік және эмоционалдық тқрғыдан да дами түседі, өйткені олартүрлі көзқарастарды тыңдап, өз идеяларын айтуға және қорғауға мәжбүр болады.  Мұндайда оқушылар сарапшылардың немесе мәтін аясында шектеліп қалмай, өздернінің ерекше тұжырымдамалық түсініктерінқұруды бастайды. Осылайша бірлескен оқу жағдайында олар құрбы-құрдастарымен қарым-қатынас жасауға, идеяларды ұсынуға және қорғауға, әртүрлі ұстанымдармен алмасуға, басқа тұжырымдамаларға күмәнмен қарауға және жұмысқа белсенді қатысуға мүмкіндік алады(Smith and MacGregor,1992).

  Бұл, өз кезегінде оқушыларды өздерінің оқуларына белсенді қатысуға итермелейді. Оқушыларды алынған ақпаратты ойластыруға және талқылауға, өзгелердің пікірлерін түсінуге немесе теріске шығаруға ынталандырған жағдайда топтық жұмыс тиімді болады.

4

Топтық жұмысты ұйымдастырудың жалпы ережелері 

Балалардың оқу ынтымақтастығын құру кезінде ескеру қажет: 
Қарым-қатынастың мұндай формасы олардың тәжірибесінде болмаған, демек бұл дағдыны қалыптастыру керек. 

Балаларды қалай отыруға, оқулықты қалай қоюға, қалай келісуге, қалай қарсы келуге, қалай көмек сұрауға үйрету. 

Бірлескен жұмыс қателіктерін талдау міндетті. 

Балаларды топтарға біріктіру – жеке қасиеттер, тұлғаралық қатынастар, бейімділік, тілек, материал қиындығы, ұсынылатын нәтижеге және т.б. байланысты өте күрделі үдеріс.

Сыныпта топтағы жұмыстан бас тартуы мүмкін оқушының болуын ескеру қажет, бұған дайын болуы керек. Жеке-дара жұмыстар дайындау. Әдетте, мұндай балалар кезі келгенде ынтымақтаса бастайды, бірақ бұған уақыт керек.

Топтың жалпы жұмысын бағалау керек; адамгершілік қасиетін үнемі атап көрсету керек: сыпайылық, достық ықылас, жарқын жүзділік, өзара көмек беру және т.б. Сабақта жым-жырт тыныштық болмайтынын ескеру керек, сондықтан тыныштық орнайтындай белгілі бір сигнал ойластыру керек. 

Топтық оқытудың басымдықтары 
Өмірдің маңызды дағдыларына қатыстыру (әрекеттік қарым-қатынас, тыңдай білу, дау-дамайды шеше білу, жалпы мақсаттарға жету үшін жария жұмыс жасай білу, басқаның көзқарасын тыңдай білу және т.б.).

Үлгерім жақсарады; оқу және оқыту уәжі қалыптасады. Сабаққа қатысатындардың барлығын үйретуге болады, әрі сараланған тәсіл сақталады.

Топтағы жұмыс балаға тек оқуға ғана емес, сонымен бірге өзін көрсетуге көмектеседі, өйткені топта мұғалімнің басты беделі және барлық сыныптың назары жоқ. Өзара сыйластық тәрбиеленеді. Барлығына деген қатынас өзгереді, достық нығаяды, тұлғааралық қарым-қатынас жақсарады; ұжымдағы психологиялық жайлылық орнайды.

Жарысудың жағымсыз жақтарынан құтылуға мүмкіндік пайда болады.

Балалар өзара көмек құндылықтарына көз жеткізеді; өзара жауапкершілік, мұқияттылық пайда болады, жолдасының жұмысына қызығушылық қалыптасады. Жұмыс принципі жүзеге асады. Білімді жалпы және барлығын қамтитын бақылауға қол жетеді. Оқушылар материалдың үлкен көлемін меңгереді. Тәрбие және оқу бірлігі қамтамасыз етіледі. Оқушы мен мұғалім арасында сенімді қарым-қатынас орнайды. Үй тапсырмасының ең аз көлемі. Жұмысты тексеру рәсімі жеңілдетіледі (барлық жұмыстың орнына топтардың 6-7-ге жуық есептерін тексеру керек болады). 
5

Топтарды құру тәсілдері 
Топтық жұмысты ұйымдастыру кезінде топтарды құруға ерекше көңіл аударған жөн. Жалпы жұмыстың табыстылығы топтың қаншалықты дұрыс әрі сәтті құрылуына байланысты болады. Топтың көлемі алуан түрлі, жұмыстың мазмұны мен сипатына байланысты ол 3-тен 6-ға дейін өзгереді, бұдан үлкен топтарда топтың барлық мүшелерінің белсенді жұмысы қамтамасыз етілмейді. Мысалы: 

Қалауы бойынша топ. Қатысушылар топты өздері құрады, бірақ мұндай жұмыстың нәтижесін болжау қиын. Мұндай топтарда психологиялық сәйкестік жоқ, байланыс жақсы, бірақ топтардың күш шамасы және толықтығы әртүрлі. 

Кездейсоқ топ.  Қатысушылар осы жұмыс үшін ғана бірігеді. Мұндай топтардың сәйкессіздігі дау-дамайға әкелуі және жұмысты мүлдем іске алғысыз етуі мүмкін. Түс, сан және т.б бойынша. 

Көшбасшы қалыптастырған топ. Топ құрамы бір текті, өйткені көшбасшы белгілі нәтижеге қол жеткізуге қабілеттілерді таңдайды. 

Зодиак белгілері бойынша. Әдетте оқушыларға әсер ететін ерекше шешім. Топтың күш шамасы, топтық өзара әрекеттестікке қатысушылар саны туралы сұрақ ашық күйінде қалады. 

Мұғалімнің шешімі бойынша. Мұндай топ құру кезінде социометрия деректеріне сүйенген жақсы.

Мұғалім осы тақырыпқа байланысты оқушылардың төрт типін бөліп көрсетеді: 

1–ең аз деңгейге қол жеткізе алмағандар.

2–ең аз деңгейге жеткендер.

3–жалпы деңгейге жеткендер.

4–озық шығармашылық деңгейге шыққандар.

1-ші типтегі оқушылар кіретін барлық топтар, шартты түрде теңестіру топтарына жатады, оның басты мақсаты – 1-ші типтің оқушыларын 2-ші тип деңгейіне шығару. Мұндай топтардағы жұмыс жоғарғы деңгей оқушыларына да пайдалы, өйткені материалды басқаға түсіндіре отырып, олар материалды өздері жақсырақ меңгеріп алады. Басқа қалған біртекті емес топтар даму топтарына жатады. 
Оқушылардың темпераментін ескеруге болады. Мысалы, егер сангвиник пен сангвиникті біріктірсе, атмосфера жайлы болғанмен, өнімділік төмен болады; холерик+холерикпен біріксе қызулы эмоция тым көп болады, тәртіп болмауы да мүмкін; меланхолик + меланхолик ынталандыру болмайды, орнықты, шыдамды, бірақ өзара түсіну жоқ; флегматик + флегматик, бөгеушілік болады. Психология тұрғысынан араластырған жақсы: сангвиник + флегматик, холерик + меланхолик, сангвиник + меланхолик, холерик + флегматик. 6

Оқушыларды топтарға қалай біріктіруге болады?

1)Бірінші кезеңде мұғалім оқушыларды әрбір топта  мықты оқушылар болатындай орналастырады. Топтағы рольдерді мұғалім өзі бөледі.

2) Мұғалім ұйымдастырушыны тағайындай отырып, топтарға бөледі. Ұйымдастырушы рольдерді бөледі, талқылау барысының дұрыстығын қадағалайды.

3) Мұғалім қабілеттірек оқушылар қатарынан әрбір топ үшін көшбасшы тағайындайды, ал көшбасшылар кезекпен бір қатысушыдан таңдайды, осылайша өз араларында мықтылар мен әлсіздерді тең бөледі.

4) Әртүрлі ашық хаттар мен қағаз парақтарын бөліктерге қию және оқушыларға кез-келген бөлігін тартуды ұсыныңыз. Бір түстің немесе ашық хаттың қиықтарын жинағандар-топ болады.

5)Жұмбақтар. Мұғалім топ басшыларын тағайындайды – мысалы, алдыңғы тапсырманы тез және дұрыс жинағандар. Әрбір командир жұмбақ мәтіні бар карточка алады (бір тақырыпта болса жақсы болады). Қалған оқушылар үстел үстінен жауаптары жазылған парақшаларды алады. Топ басшылары кезекпен жұмбақтарды оқиды, оқушылар жұмбақты шешеді және топтарға бірігеді. Топтар күші жағынан әртүрлі болып шығады, бірақ әрбіреуінің топ басшысы бар.

6)Мақалдарды қағаздың жіңішке жолақтарына жазып, бірнеше бөліктерге бөледі. Оқушылар мақалдардың бөліктерін алады да, оларды бір бүтінге жинайды. Мақалдар оқушыларға таныс болуы тиіс және әртүрлі тақырыптарды қозғауы мүмкін: еңбек-жалқаулық, шындық-өтірік және т.б. Оқытудың басында мұғалім мақалдарды өзі таңдайды, кейіннен бұған оқушыларды тартады.

7) Лото. Оқушылар лото картинкаларын алады да, үлкен тақырыптық карточкадағы «өз орнын» іздейді: үй жануарлары, солтүстік жануарлары және т.б.

8)Басында мұғалім жұмыс мақсатын түсіндіреді, ал оқушылар топтарға бөлінеді. Кім бірінші келсе –сол топта.

Жаңа материалды оқу кезінде оқушыларды «мықты» және «әлсіз», «орташа» және «мықты» жұптарға біріктірген дұрыс. Материалды жалпылап қорыту және бекіту кезінде оқушылардың күші бірдей болғаны жақсы: мықты-мықты, орташа-орташа, әлсіз-әлсіз. Шығармашылық жұмысты жүргізу кезінде оқушыларға қалауы бойынша жұптарға бөлінуге рұқсат етуге болады.

Егер оқушы ешқандай топқа қосылғысы келмесе, мәжбүрлеудің қажеті жоқ. Бүгін жалғыз жұмыс жасай берсін, бірақ келесі жолы оған тағы да топқа қосылуға ұсыныс жасап көріңіз.

Егер оқушыны топқа шақырмаса, топқа қабылдауды қалай сұрау керек екенін үйрету керек. 
7

Оқу тапсырмасын орындау бойынша жұмыс 
Мұғалімнің қадағалауы және топ жұмысын және жеке оқушылардың түзетуі. Топта тапсырманы орындауды бақылау және өзара тексеру. Мысал ретінде сіздің назарыңызға топтың жұмысы туралы есептің бірнеше түрін ұсынамыз. Барлық топ мұғалім тағайындаған оқушыға немесе топтың әрбір мүшесі – өз бақылаушысына (бұны да мұғалім тағайындайды) есеп береді. Есептің бұл түрі негізінен теңестіру топтары және 2-ші типті қолдау топтары үшін қолданылады. Барлық топтар мұғалімге басқа оқушыларды тарту үшін есеп береді.

«Жария қорғау» - есептің ең жиі әрі тиімді формасы. Топтың бір өкілі мұғалімнің таңдауы бойынша тақтаға шығады да, өз тапсырмасын барлық сыныпқа айтады. Басқа шешу жолдары талқыланады, егер ондайлар «қорғау» барысында анықталса. Тапсырманы талқылау барысында оқушы шешімнің жеке қадамдарын негіздейді, тапсырма бойынша және оған жалғас теория сұрақтарына жауап береді, өзі сұрақ қояды.

Топтардың және жалпы сынып жұмысының жеке-дара бағасы (рефлексия, топтық жұмыс және әр топтың жетістігі туралы жалпы шешім).

Топта рөлдік бөлудің мысалы ретінде:

Ұйымдастырушы (көшбасшы) – топ жұмысын ұйымдастырады. 

Хатшы –топ шешімін ресімдейді. 

Хатшының көмекшісі –топ мүшелерінің барлық ұсыныстарын жазып отырады. 

Спикер – топ жұмысының нәтижелерін береді. 

Спикердің көмекшісі – топтағы ережелердің орындалуын қадағалайды. 

Уақыт сақтаушы –топ жұмысы регламентінің сақталуын қадағалайды. 

Әрбір қатысушы бір мезгілде «идеялар беруші», «түсінуші», «сыншы» ролінде болады. 
Топтық өзара әрекеттестікті ұйымдастыру тәсілдері 
Орындалатын тапсырма типі және ұйымдастырылатын жұмыс сипатына байланысты шағын және үлкен топтарда оқушылардың бір мезгілде өзара әрекеттестігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін жұмыстың бірнеше тәсілдерін бөліп көрсетуге болады:

Шағын топтар бірдей тапсырма алады, оны орындайды, ауызша немесе жазбаша түрде береді (немесе нәтижелерді жалпы кестеге енгізеді), бірін-бірі толықтыра отырып, қателерді түзетіп, топтық жұмыстың тиімділігін бағалай отырып, басқа топтар жұмысының нәтижелерімен арақатынасын белгілейді.

8

Топтар әртүрлі тапсырмалар алады. Тапсырманы орындай отырып, топтар жұмыс нәтижесін жалпы талқылауға салады.

Топтар әртүрлі бірақ, жалпы нәтижеге жұмыс жасайтын тапсырмалар алады. Жұмыс соңында нәтижелер бірге жиналады, топтық өзара оқыту болады.

Топтық жұмыс түрлері 
Миға шабуыл.  Бұл топтағы жұмыс кезінде идеялар беру және шешу әдісі. 

Топтық талқылау. Қатысушылардың өз білімдері мен тәжірибесі негізінде қандай да бір проблема бойынша әртүрлі пікірлері бар болғанда жүргізуші ұйымдастыратын әңгіменің өзгеше түрі 

Рөлдік ойын.

Топтық жұмысты ұйымдастыру кезінде оқу кеңістігін бөлу.

Топтық оқытудың кемшіліктері:

Топтарды жинақтау қиындықтары – көбіне бір топта әртүрлі деңгейдегі оқушылар отыруы мүмкін және топтың барлық қатысушылары үшін бірдей баға нақты оқушының үлесін көрсетпейді, яғни әділ емес;

Деңгейі жағынан топтар да бірдей болмауы мүмкін, мұны күрделілігі әртүрлі тапсырмалармен түзетуге болса да, бағаны «өлшемдік» толықтыру. Оның сараланғандығы проблемасы туындайды;

Практикалық және зертханалық жұмыстарда оқушылардың меңгеру деңгейін практикалық дағдылар жиынымен бағалау қиын;

Топтағы оқушылар күрделі оқу материалын өз бетінше талдап, оны оқудың ең үнемді жолын таңдауға шамалары келе бермейді. Нәтижесінде үлгерімі төмен оқушылар материалды әзер меңгереді, ал мықтыларға қиынырақ, айырықша тапсырмалар қажет .

Топтық жұмысты орындау кезінде әрбір қатысушыны әділ бағалау қиындығы.

Жұмыстың топтық түрін қолдану жоғарыда аталған барлық негізгі құзыреттіліктерді қалыптастыруға ықпал ететіндігін атап өтуге болады. Оқытудың басқа формаларымен үйлестікте ғана, әсіресе, жұмысты ұйымдастырудың жеке-дара, топтық жұмыс түрімен үйлестікте оң нәтижелер береді. 9

Қысқа мерзімді жоспар. 7-сынып, химия пәні.