АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМ БЕЛСЕНДІЛІГІН АРТТЫРУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДІСТЕР

Алматы облысы Жамбыл ауданы Жамбыл ауылы

«Жамбыл атындағы орта мектеп» КММ

Тақырыбы: АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМ

БЕЛСЕНДІЛІГІН АРТТЫРУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДІСТЕР

( ағылшын тілі пәні мұғалімдеріне арналған әдістемелік материал)

Ағылшын тілі пәні мұғалімі: Айтбекова Қарлыгаш Кайргалиевна

АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТАНЫМ БЕЛСЕНДІЛІГІН АРТТЫРУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДІСТЕРДІҢ ТҮРЛЕРІ

Бұл әдістемелік құрал ағылшын тілін оқытуда қолданылатын танымдық әдістерді талқылайды. Танымдық әдістер оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытуға, ақпаратты өңдеу және есте сақтау процесін жақсартуға бағытталған. Оқушылардың ағылшын тілін терең түсініп, қолдануына мүмкіндік беретін осы әдістер ойлау дағдыларын арттырады және белсенді оқуды қолдайды.

Танымдық әдістер дегеніміз не?

Танымдық әдістер – оқушыларды ақпаратты белсенді түрде өңдеуге, түсінуге және қолдануға ынталандыратын оқыту стратегиялары. Бұл әдістер когнитивті психологияның принциптеріне негізделген, ол адамдардың ойлау, есте сақтау, шешім қабылдау және проблемаларды шешу сияқты психологиялық процестерін зерттейді.

Ағылшын тілін оқытуда танымдық әдістер оқушылардың тілді пассивті емес, белсенді түрде меңгеруіне көмектеседі. Бұл әдістер білімді тек жаттап алу емес, оны түсініп, қолдануды көздейді.

Ағылшын тілін оқытуда қолданылатын негізгі танымдық әдістер

1. Мәселелерді шешу әдісі

Бұл әдіс оқушыларды тілдік дағдыларды қолдана отырып мәселелерді шешуге бағыттайды. Оқушылардың сыни ойлау және талдау қабілеттерін дамытуға ықпал етеді.

Мысал: Грамматика сабағында оқушыларға қателермен жазылған сөйлемдер беріледі, олар осы қателерді түзетеді. Бұл әдіс оқушыларға грамматикалық ережелерді түсінуге және қолдануға көмектеседі.

2. Ашық оқу (Discovery Learning)

Оқушылар жаңа білімді өздері ашуға мүмкіндік алады. Мұғалімнің рөлі — оқушыларды зерттеу мен ашуға бағыттау. Бұл әдіс оқушылардың қызығушылығын арттырады және өзін-өзі оқытуға үйретеді.

Мысал: Оқушылар белгілі бір мәтінді оқып, мәтіннен жаңа сөздер мен грамматикалық құрылымдарды табады, оны түсіндіру үшін контексті қолданады.

3. Қолдау көрсету (Scaffolding)

Бұл әдіс мұғалімнің оқушыға көмек көрсету арқылы білім алу процесін жеңілдетуге негізделген. Оқушылар тапсырманы өз бетінше орындай алатын деңгейге жеткенше қолдау көрсетіледі, содан кейін қолдау азаяды.

Мысал: Мұғалім алдымен сипаттамалық абзац жазуды көрсетеді, кейін оқушылар осы тапсырманы бастап, ақырында өз бетінше жазуға мүмкіндік береді.

4. Концептуалды карталар (Mind Mapping)

Бұл әдіс оқушыларға жаңа ақпаратты құрылымдап, түсінуге көмектеседі. Концептуалды карталар арқылы оқушылар ақпараттың өзара байланысын көреді.

Мысал: Оқушылар жаңа лексика тақырыбы бойынша, мысалы "тамақ" тақырыбы бойынша, ой картасын жасап, "көкөністер", "жемістер", "ет" сияқты сөздерді топтастырады.

5. Метакогнитивтік стратегиялар

Метакогнитивтік стратегиялар — оқушыларға өздерінің ойлау процестерін бақылауға және басқаруға үйрететін әдістер. Бұл әдістер оқушылардың өзін-өзі бағалау және оқу стратегияларын жақсартуға көмектеседі.

Мысал: Мәтін оқылмас бұрын оқушылар өздерімен сұрақтар қояды: «Бұл тақырып бойынша не білемін?» немесе «Осы мәтінді оқыған соң не үйренемін?» Бұл әдіс олардың оқуға деген қызығушылығын арттырады және танымдық процестерін белсенді етеді.

6. Зерттеушілік оқыту (Inquiry-Based Learning)

Зерттеушілік оқытуда оқушылар сұрақтар қойып, өздерінің жауаптарын іздеуге бағытталған. Бұл әдіс оқушылардың сыни ойлау дағдыларын дамытады.

Мысал: Оқушылар ағылшын тілінде белгілі бір тақырып бойынша зерттеу жүргізіп, өз нәтижелерін таныстырады. Бұл әдіс оқушыларды ағылшын тілінде ақпаратты зерттеп, сөйлеу дағдыларын жақсартуға үйретеді.

7. Ынтымақтастықта оқыту (Collaborative Learning)

Ынтымақтастықта оқытуда оқушылар топ болып жұмыс істейді. Бұл әдіс оқушылардың бір-бірімен ақпарат алмасып, бірге шешім қабылдауға мүмкіндік береді.

Мысал: Оқушылар топ болып бір тақырыпты талқылайды немесе диалог құрады, онда әрқайсысы өз пікірін білдіреді. Бұл оқушылардың ағылшын тілін қолдануда сенімділігін арттырады.

8. Ойын әдісі (Game-based learning)

Сипаттамасы: Сабақ барысында әртүрлі ойын элементтерін енгізу арқылы оқушылардың назарын аудару.

Көрнекілік:

◆ Кестелер, карточкалар, суреттер (Matching games, Bingo)

◆ Интерактивті тақта арқылы ойындар (Quizizz, Kahoot)

◆ Рөлдік ойындарға арналған реквизиттер (маскалар, костюмдер)

9.Жобалық оқыту әдісі (Project-based learning)

Сипаттамасы: Оқушыларды белгілі бір тақырып бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізуге ынталандыру.

Көрнекілік:

◆ Постерлер, диаграммалар, инфографикалар

◆ Электронды презентациялар (PowerPoint, Canva)

◆ Видео және фотоматериалдар

10.Коммуникативті әдіс (Communicative approach)

Сипаттамасы: Тілді қолдану арқылы тікелей қарым-қатынас жасауға бағытталған әдіс.

Көрнекілік:

◆ Диалогтық карточкалар, рөлдік ойын сценарийлері

◆ Видеосабақтар, аудиожазбалар (BBC Learning English, TED-Ed)

◆ Интерактивті тақтадағы көрнекіліктер

11.Мнемотехникалық әдіс (Mnemonic techniques)

Сипаттамасы: Жаңа сөздерді немесе грамматикалық құрылымдарды есте сақтауды жеңілдету.

Көрнекілік:

◆ Әріптік және суретті ассоциациялар (Mind maps, Flashcards)

◆ Графикалық диаграммалар, кестелер

◆ Қысқа өлеңдер мен әндер арқылы жаттау

12. STEAM әдісі (Science, Technology, Engineering, Arts, Math)

Сипаттамасы: Ағылшын тілін басқа пәндермен біріктіре оқыту.

Көрнекілік:

◆ 3D модельдер, зертханалық тәжірибелерді көрсету

◆ STEM қосымшалары (Google Expeditions, Phet Simulations)

◆ Интерактивті плакаттар, графикалық элементтер

13. Дебат және пікірталас әдісі (Debate & Discussion)

Сипаттамасы: Оқушылардың сыни ойлауын және сөйлеу дағдыларын дамыту.

Көрнекілік:

◆ Инфографикалар, статистикалық мәліметтер

◆ Аргументтерді ұйымдастыру үшін арнайы диаграммалар

◆ Қызықты тақырыптарға арналған видеоматериалдар

14. CLIL әдісі (Content and Language Integrated Learning)

Сипаттамасы: Ағылшын тілін басқа пәндермен қатар үйрету.

Көрнекілік:

◆ Интерактивті карталар, пәндік кестелер

◆ Видеосабақтар мен виртуалды экскурсиялар

◆ Инфографика мен анимациялар

Бұл әдістерді қолдану арқылы оқушылардың таным белсенділігін арттыруға және олардың ағылшын тілін қызықты әрі тиімді меңгеруіне ықпал етуге болады. Қай әдісті қолдану сабақтың тақырыбына, оқушылардың жас ерекшелігіне және деңгейіне байланысты таңдалады.

3. Танымдық әдістерді ағылшын тілін оқытуда қолдану

3.1. Қызықты тапсырмалар

Оқушыларды ағылшын тілінде нақты жағдайларда қолдануға мүмкіндік беретін тапсырмалар дайындау (рөлдік ойындар, пікірталастар).

3.2. Сыни ойлау тапсырмалары

Оқушыларға мәтіндер мен сұрақтарды талқылауға мүмкіндік беру, жаңа ақпаратты өз бетімен талдап, қорытынды жасау.

3.3. Интерактивті тапсырмалар

Оқушыларға белсенді түрде қатысуды талап ететін тапсырмалар жасау (қателерді түзету, мәтіндер бойынша қысқаша мазмұндама жасау).

3.4. Топтық жұмыс

Оқушылардың бір-біріне көмектесуін және талқылаулар арқылы ағылшын тілінде жақсы нәтижеге жетуін қамтамасыз ету.

Қорытынды

Ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың таным белсенділігін арттыру үшін қолданылатын әдістердің әртүрлілігі олардың тілді меңгеру деңгейін, қызығушылығын және оқу нәтижелерін жақсартуға көмектеседі. Ойын әдісі, жобалық оқыту, коммуникативті тәсіл, мнемотехникалық әдістер, STEAM, дебат, CLIL сынды әдістер оқушыларды белсенді әрекетке тартып, олардың өздігінен білім алуына жағдай жасайды.

Көрнекілік құралдарының сабақтағы маңызы зор. Интерактивті тақта, карточкалар, диаграммалар, инфографикалар, аудио-видео материалдар және әртүрлі қосымшалар сабақтың мазмұнын түсінуді жеңілдетіп, оқушылардың есте сақтау қабілетін арттырады. Сонымен қатар, заманауи технологиялар арқылы оқыту әдістерін тиімді үйлестіру білім сапасын жаңа деңгейге көтереді.

Осылайша, ағылшын тілі сабағында таным белсенділігін арттыру үшін оқушылардың қызығушылығын оятатын және практикалық дағдыларын дамытуға бағытталған әдістер мен көрнекі құралдарды кешенді түрде қолдану қажет. Мұндай тәсіл білім берудің тиімділігін арттырып қана қоймай, оқушылардың тілді еркін меңгеруіне мүмкіндік береді.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Заманауи ағылшын тілі оқыту әдістері. – Алматы: Білім баспасы, 2021.

2. Интерактивті оқыту технологиялары. – Нұр-Сұлтан: Оқу-әдістемелік орталығы, 2020.

3. Шетел тілдерін оқытудың инновациялық әдістері. – Шымкент: Педагогика баспасы, 2019.

4. Brown, H. D. Teaching by Principles: An Interactive Approach to Language Pedagogy. – Pearson Education, 2015.

5. Harmer, J. The Practice of English Language Teaching. – Longman, 2013.

6. Richards, J. C., & Rodgers, T. S. Approaches and Methods in Language Teaching. – Cambridge University Press, 2014.

7. Scrivener, J. Learning Teaching. – Macmillan Education, 2011.

8. Larsen-Freeman, D. Techniques and Principles in Language Teaching. – Oxford University Press, 2012.

9. Ellis, R. Task-Based Language Learning and Teaching. – Oxford University Press, 2003.

10. Dörnyei, Z. Motivational Strategies in the Language Classroom. – Cambridge University Press, 2001.