Мазмұны

Кіріспе.......................................................................................................................	4
1-сабақ. To be және to have етістіктері.................................................................	5
2-сабақ. Сөйлем түрлері..........................................................................................	7
3-сабақ. Зат есімнің көпше түрі..............................................................................	9
4-сабақ. Зат есімнің септелуі..................................................................................	12
5-сабақ. Артикльдер................................................................................................	14
6-сабақ. There is (are) құрылымы............................................................................	18
7-сабақ. Cұрақ түрлері.............................................................................................	19
8-сабақ. Есімдік.......................................................................................................	20
9-сабақ. Сан есім......................................................................................................	25
10-сабақ. Модаль етістіктері..................................................................................	27
11-сабақ. Есімше .....................................................................................................	31
12-сабақ. Шақтар. Simple (Indefinite) тобындағы шақтар...................................	33
13-сабақ. Continuous тобындағы шақтар...............................................................	38
14-сабақ. Perfect тобындағы шақтар......................................................................	42
15-сабақ. Perfect Continuous тобындағы шақтар...................................................	46
16-сабақ. Сын есімнің шырайлары........................................................................	49
17-сабақ. Үстеу........................................................................................................	51
18-сабақ. Етіс...........................................................................................................	53
19-сабақ. Шақтардың қиылысуы...........................................................................	56
20-сабақ. Төлеу сөз..................................................................................................	59
21-сабақ. Шартты сөйлемдер.................................................................................	63
Бекітуге арналған жаттығулар......................................................................................................	66
Әдебиеттер.........................................................................................................................................	105

Кіріспе

Ағылшын тілін шетел тілі ретінде жете меңгеру үшін «Ағылшын тілінің практикалық грамматикасы» атты оқу құралын назарларыңызға ұсынып отырмыз.

Аталмыш оқу құралы ағылшын тілін оқытушысының жетекшілігімен оқитын адамдар мен колледждер мен жоғары оқу орындарының 1 курс студенттері мен магистранттарына арналып құрастырылған. Бұл оқу құралын грамматикалық дағдыларды қалыптастыруды көздейтін тілдік курстарда, тілдік және тілдік емес жоғары оқу орындарында пайдалануға болады.

Оқу құралының басты мақсаты — студенттерге ағылшын тілінің грамматикасын үйрету, ағылшын тіліндегі грамматикалық ережелерді ескере отырып, грамматикалық айтылымдар мен құрылымдарды сауатты пайдалануға машақтандыру болып табылады.

Бұл оқу құралында әр грамматикалық тақырып бойынша теориялық материал және оны бекітуге арналған жаттығулар мен тестілік тапсырмалар берілген. Оқулықта берілген ағылшын және қазақ тілдеріндегі жаттығулар қос тілдің грамматикалық ерекшеліктерін ескеріп, теориялық білімдерін практикалық дағдыларын ұштастыруға көмектеседі.

Бұл оқу құралы ағылшын тілінің грамматикасының келесідей негізгі тақырыптар мен грамматикалық жаттығуларды қамтиды: артикль, зат есім, белгісіз есімдіктер some, any, no және олардың баламалары, сын есімнің шырайлары, шылаулар, to be етістігі, етістіктің шақ формалары, етіс категориясы, етістіктің жақсыз формалары, шақтардың қиысуы мен төлеу сөз, шартты сөйлемдер, шартты райдың қолданылуы және модаль етістіктер.

Аталмыш оқу құралы ағылшын тілінде берілген ережелерден басқа көптеген әр түрлі тілдік дағдыларды дамытатын, грамматикалық тақырыптарды бекітуге арналған әр түрлі тапсырмаларды қамтитын және аударма (қазақ тілінен ағылшын тіліне және ағылшын тілінен қазақ тіліне) жаттығуларынан тұрады.

«Ағылшын тілінің практикалық грамматикасы» атты оқу құралында грамматикалық, ережелер мен құрылымдарды сауатты қолданып, студенттерге қазақ тілінің негізінде шетел тілін үйрету, олардың өз ойын ауызша және жазбаша дұрыс, еркін баяндай білуге дағдыландыру сияқты іскерлік дағдыларын қалыптастыруға және коммуникативтік құзыреттіліктерді дамытуға ықпалын тигізеді.

Грамматикалық анықтама

Кіріспе түзету фонетикалық курсы 1-сабақ.

To be «болу» етістігі Формасының құрылуы

Жекеше түрі	Көпше түрі
ші жақ I am ші жақ you are he is 3- ші жақ she is it is	ші жақ we are ші жақ you are ші жақ they are

To be етістігінің қолданылуы

Болымды сөйлемде to be етістігі жеке түрінде бастауыштан кейін қойылады:

Berik is in Astana.

They are busy.

Болымсыз сөйлемде to be етістігінен кейін болымсыз демеулік шылауы not қолданылады. Ол ауыз екі сөйлеуде әдетте алдында тұрған етістікпен қосылып қысқартылған түріне айналады.

Berik is not (isn’t) in Astana. They are not (aren’t) busy.

Сұраулы сөйлемде to be етістігінің жеке формасы сөйлемнің алдында болады. Is Nurlan in Astana?Isn’t Alma clever?

Are they busy?Aren’t they friendly? Am I lucky?Aren’t I lucky?

Етістіктің жеке формасынан басталатын және ия немесе жоқ деген жауап қажет ететін сұраулы сөйлемдер жалпы сұрақтар деп аталады (General Questions).

Жалпы сұрақтарға қысқа немесе толық жауап беруге болады. Әдетте қысқа жауабы қолданылады. Ол yes немесе no сөздерінен басталады. Оның соңынан бастауыш пен етістіктің жеке формасы қойылады. Бастауышты сәйкес есімдікпен көрсетеді.

Is Nick busy? – Yes, he is. Is it a cat? – Yes, it is.

Is Kitty in? – No, she isn’t (she is not). Is it a desk? – No, it isn’t (it is not).

Aren’t they friendly? – Yes, they are. No, they are not.

Жеке есімдктер және to be етістігінің формалары қолданылатын жауаптардан басқа тек қана yes немесе no сөздерінен тұратын жауаптар болуы мүмкүн.

Is it a pen? – Yes. Is it a bed? – No.

Тo have етістігінің осы шақта жіктелуі

Болымды сөйлем Сұраулы сөйлем

I have Have I?

He We he we? She has You have Has she Have you? It They it they?

Болымсыз сөйлемде have етістігінен кейін not (n’t) демеулігі қолданылады: I haven’t a pen. Бірақ, әдетте have етістігінен кейін not (n’t) демеулігі емес зат есімнен болған толықтауышқа тура бағытталған болымсыз no есімдігі қолданылады: She has no English books.

Тo have етістігінің сұраулы және болымсыз формалары to do көмекші етістігі арқылы жасалады:

Do you have a tape-recorder? – No, I don’t

Мынадай тұрақты сөз тіркестерінде: to have lunch әрқашан do көмекші етістігі қолданылады:

Do you have lunch at home? – No, I don’t

Тo have етістігінің«бар болу, болу» мағынасында ауызекі сөйлеудегі баламасы have got (has got) тіркесі:

I have got an interesting book. - Менде қызықты кітап бар. Haveyougota fountain-pen? - Сізде авторучка бар ма?

He hasn’t got English books. - Онда ағылшын тілі кітаптары жоқ.

Have got етістігі осы шақтың шектеулі уақытында заттың қолда болуына байланысты қолданылады:

Have you got «Pravda»? – We have it, but it is sold out.

Е с к е р т у. 1. Have got (has got) тіркесі әдетте қысқаша формада былай беріледі: I’ve got a black pencil. She’s got a blue dress.

2. Have got (has got) тіркесімен «болу», «бар болу» мағынасында әдетте

no болымсыз есімдігі емес, not (n’t) болымсыз демеулігі қолданылады: I haven’t got a black pencil.

2. сабақ.

Сөйлем түрлері.

Бұйрықты сөйлемдер (Imperative sentences)

Бұйрық сөйлемдерде бұйрық, тиым немесе іс әрекет жасауға өтініш білдіретін іс әрекетке түрткі бұйрық райындағы етістікпен көрсетіледі.

Ағылшын тілінде бұйрық райындағы етістіктің формасы инфинитивтің демеулік шылауы to сыз қолданылғанформасымен сәйкес келеді:

Read, please! Be quick!

Бұйрық райының болымсыз түрі көмекші етістік do және болымсыз демеулік шылауы not пен жасалады. Ауызекі сөйлеуде do not қосылып қысқартылған формасын (don’t) жасауы мүмкін:

Don’t read! (Do not read!) Don’t be late! (Do not be late!)

Екінші немесе үшінші жаққа айтып тұрған адаммен бірге жасалынатын іс әрекетке берілген бұйрық, өтініш, т.б. білдіру үшін to let етістігімен негізгі етістіктің инфинитиві қолданылады. Олардың арасында объектік септіктегі бірінші немесі үшінші жақтағы есімдік қолданылады.

Let him take this book. Ол мына кітапты алсыншы.

Don’t let him take that book. Ана кітапты алуға рұқсат бермеңізші. Let us sit here. Осында отырайықшы.

Let us not sit here (Let’s not sit here) Мына жерде отырмайықшы.

Сыпайы өтініш (Polite Request) will етістігі және негізгі етістіктің инфинитиві арқылы жасалуы мүмкін:

Will you read this sentence, please? Мына сөйлемді оқыңызшы!

Лепті сөйлемдер

( Exclamatory Sentences)

Ағылшын тілінде лепті сөйлемнің бірнеше құрылымды түрлері бар:

1. Ол what есімдігінен немесе how үстеуінен басталуы мүмкін. What есімдігі зат есім алдында қоладанылады және егер зат есім саналатын және жекеше түрде тұрса, онда what есімдігінен соң белгісіз артикль қойылады; how сын есім не үстеу алдында қолданылады:

а) What a wonderful day it is!

What wonderful weather we are having!

б) How interesting it is!

How beautifully she sings!

Осы типтес лепті сөйлемдерде әрқашан тура орын тәртібі сақталады.

2. Лепті сөйлемдер such есімдігі және so үстеуі көмегімен де құрылады. Such есімдігі зат есім алдында жүреді (бұл жағдайда жекеше түрдегі саналатын зат есім әрқашан белгісіз артикльмен қолданылады). So үстеуі сын есім және үстеу алдында қолданылады. Барлық жағдайларда тура орын тәртібі сақталынады:

He is such a clever boy!

It is such wonderful weather!

He is so clever!

He sings so well!

Жақсыз сөйлемдер (Impersonal Sentences)

Орыс тіліне қарағанда ағылшын тілінде жақсыз сөйлемдер екі құрамды болып келеді. Бастауыштың орнын жақсыз есімдік it (the impersonal it) басады. Жақсыз сөйлем мынадай мәлімет қамтиды:

Ауа-райы жағдайы мен табиғат құбылыстары жайлы:

It’s warm today. It’s winter.

It’s windy today. It’s foggy. Уақыт пен қащықтық жайлы:

It’s ten o’clock. It is 600 km to Moskow from here.

It’s late. It’s not late.

It’s time to go.

Сана мен жан жағдайы:

It is difficult to believe.

Болымды сөйлемдегі орын тәртібі.

Қазіргі ағылшын тіліндегі хабарлы сөйлемдерге баяндауыш алдында бастауыш келетін тура орын тәртібі тән.

His house is not far from mine.

Алайда кей жағдайларда кері орын тәртібі де мүмкін, яғни, бастауыш алдындағы баяндауыш. Әдетте мұндай орын тәртібі бірінші орында мекен устеуі тұрғанда, ал баяндауыш to be етістігімен болғанда кездеседі.

On the left is the kitchen.

Тура толықтауыш әдетте тікелей баяндауыштан соң келеді, алайда жанама толықтауыш бар кезде тура толықтауыш одан кейін жүреді. Жанама толықтауыш to give, to show, to send сияқты етістіктерден соң қолданылып, әрекетті хабарлаушы адамды білдіреді:

Tell me the way to the station, please.

Give me another book by this author, please.

Егер тура толықтауыш тікелей баяндауыштан соң келсе, жанама толықтауыш предгогты болады (to немесе for предлогтарымен):

Show the books to my sister.

Send them(the books) to your father.

Ескерту: 1. Егер тура толықтауыш есімдік арқылы келсе, онда ол әдетте тікелей баяндауыштан соң жүреді:

Buy them (the new toys) for your children.

2.Егер тура толықтауыш ретінде it есімдігі келсе, онда есімдікпен білдірілген жанама толықтауыш тура толықтауыштан соң предлогсыз қолданыла алады: Give it me! (немесеGive it to me!)

2. сабақ.

Зат есімнің көпше түрі (Plural of Nouns)

Ағылшын тілінде зат есімдер саналатын және саналмайтындарға бөлінеді.

Саналатын зат есімдер жекеше немесе көпше түрлерінде бола алады.

Саналатын зат есімдердің көбісінің көпше түрі жекеше түріндегі зат есімге

-sжалғауын қосып жасалынады. Ол ұяң дауыссыз дыбыстардан кейін [z] болып оқылады, ал қатаң дауыссыз дыбыстардан кейін [s] деп оқылады.

bag – bags toy – toys cat – cats

S, ss, x, ch, shәріптерінен тұратын ызың дыбысқабітетін зат есімдерінде көпше түрінде –esжалғауs қосылып [iz] деп оқылады.

Class – classes[kla:siz] Box – boxes[boksiz]

Жекеше түрінде –f ке бітетін зат есімдерде көпше түрінде f әрпіі v әрібінеөзгеріп [z] деп оқылатын –es жалғауы қосылады.

Leaf – leaves [li:vz] wolf – wolves [wulvz]

Жазылуында –feге бітетін зат есімдерінде көпше түрінде fәрпі v әрібіне өзгеріп –s жалғауын қосып алады.

Knife – knives [naivz]

Бірақ кейбір fжәне –fe ге бітетін зат есімдер және –ff ге бітетін барлық зат есімдер көпше түрін –s жалғауын қосып жасайды.

Cliff – cliffs chief – chiefs

Handkerchief – handkerchiefs safe – safes Roof – roofs

Кейбір осындай зат есімдерінде екі көпше түрі болуы мүмкін:

Scarf – scarfs scarves Wharf – wharfs wharves Hoof - hooves

Орфографиясында -у дауыстысына аяқталатын зат есімдер көпше формасында

–еs жалғауына ие болады, ал у әрпі –і- әрібімен ауыстырылады.

Family – families lady – ladies

[‘fæmili] [‘fæmiliz] [‘leidi] [‘leidiz]

Ескерту! Бұл ережеде +у дауыстысына аяқталатын жалқы есімдер ерекше болып саналады, себебі олардың көпше формасы зат есімнің жекеше формасына еш өзгеріссіз жалғанатын –s [z] жалғауының көмегімен құрылады:

Mary – Marys [‘mәri] [‘mәriz]

-о жалғауына аяқталатын зат есімдерге көпше формасын жасағанда –еs [z]жалғауы жалғанады:

Hero – heroes potato – potatoes

[‘hiәrou] [‘hiәrouz] [pә’teitou] [pә’teitouz] Е р е ж е д е н т ы с:

Photo – photos piano – pianos

[‘foutou] [‘foutouz] [‘pjænou] [‘pjænouz]

Radio – radios [‘reidiou] [‘reidiouz]

2. Ағылшын тілінде кейбір зат есімдер көпше формасын басқа әдістер арқылы құрылады:

а) түбірдегі дауысты дыбыстардың өзгеруі арқылы:

man – men woman – women [‘wimin]

foot – feet goose – geese

tooth – teeth mouse – mice

б) –еn жалғауының көмегі арқылы: ox – oxen

в) түбірдегі дауысты дыбыстардың өзгеруі және –еnжалғауының жалғануы арқылы: child – children

2. Күрделі зат есімдердің көпше формасында соңғы элемент өзгереді:

Schoolgirl – schoolgirls Fisherman – fishermen

Құрама зат есімдердің көпше формасында бірінші элементі өзгереді: Mother-in-law – mothers-in-law

Passer-by – passers-by

Егер бірінші элемент зат есім болмаса, көпше формасына соңғы элемент ауысады.

Forget-me-not – forget-me-nots

2. «Sheep-ешкі», «deer-бұғы» зат есімдернің көпше формасы да жекеше формасы да бірдей.

Fish, fruit, hair зат есімдері әдетте жинақтық болып саналады, сол себепті олар жекеше формада қала береді. Бірақ, олар жеке дара заттарды немесе сорттар мен түрлерді білдіретін мағынада саналатын зат есім ретінде қолданылса, олар көпше формасын қабылдайды:

fruit – жеміс-жидектер fruits - жеміс-жидектердің жеке түрлері fish – балық fishes – балықтың жеке түрлері

hair – шаш hairs – шаш талдары

Various fruits grow in our garden. Where is the fruits? – It is on the table. There are lots of fish in this lake.

She has fair hair.

Family «жанұя», team «құрама, топ» зат есімдері жалпы жанұя, құрама деген мағына береді және сол сияқты жанұя, құрама мүшелері деген мағынаны да білдіреді, бұл жағдайда етістік-баяндауыш көпше формада болады:

The team is here. The team are well.

2. Келесі зат есімдер көпше формада ғана болатын жұп заттарды білдіреді: Scissors - қайшы spectacles - көзілдірік

Trousers - шалбар scales - таразы

2. Clothes «киім-кешек» зат есімі көпше формадағана қолданылады; wage

«жалақы» зат есімінің көпше формасында wages болып қолданылады. Her clothes are nice. What are your wages?

2. Келесі зат есімдер өзгеше, тек қана жекеше формада қолданылады: advice - кеңес, кеңестер; progress - табыс, табыстар; knowledge - білім; information - ақпарат, ақпараттар; money – ақша, ақшалар.

His knowledge of English is well. This information is highly important.

«Сағат» зат есімінің ағылшын тіліндегі баламасы watch дара зат мағынасында жекеше формада қалай болады, құрама заттар мағынасындакөпше формасында да дәл сол қалпында қалады:

My watch is on the table. Nick has got two watches.

No news is good news.

Physics is my favourite subject.

2. сабақ.

Зат есімнің септелуі

Ағылшын тілінде зат есімде екі септік бар: атау (the Common Case) және ілік (the Possesive Case).

Ілік септігі атау септігінің түбіріне –s форманты жалғануы арқылы құралады. –s форманты зат есімнің көпше формасындағы –s жалғауының оқылу ережесіне сәйкес [s], [z] немесе [iz] болып оқылады:

A worker – a worker’s cap

A cat – a cat’s paw

A nurse – a nurse’s overall

–s-ке аяқталатын зат есімдер ілік септігін бірге құрады: Dickens’ novels немесе Dickens’s novels. Екі жағдайда да жалғау [iz] болып оқылады.

Көнше формасындағы ілік септігінің формасы көпше формасындағы атау септігінің формасымен ұқсас. Орфография жағынан бұл формалар апострофтың (’) көмегімен айырылады:

workers’ caps cats’ paws a nurses’ overalls

Көпше форма ережеге сәйкес емес жолмен жасалатын болсакөнше формасындағы ілік септігінің формасы және көпше формасындағы атау септігінің формалары былай айырылады:

Children – children’s toys Men – men’s coats

Ережеге сәйкес, ілік септігінің формасында тек саналатын жанды зат есімдер қолданылады. Ілік септігінің негізгі мағынасы, аты айтып тұрғандай, затқа деген қатыстығын білдіру. Ағылшын тілі мен қазақ тіліндегі ілік септігі ұқсас: my brother’s room –менің ағамның бөлмесі.

Е с к е р т у. 1. Сөз тәртібіне көңіл бөліңіз: ағылшын тілінде қазақ тіліндегідей зат есім айқындауыш мүшеден кейін тұр.

Қазақ тіліне қарағанда ағылшын тілінде екі ілік септігі қатар келуі сирек: This is the son of my friend’s brother - Бұл менің досымның ағасының баласы.

Ағылшын тілінде ілік септігінің –s форманты тұтас сөздер тобына (the group- genitive) қатысты болады:

John and Mary’s son.

In a year or two’s time.

–s формантының бұлай қолданылуы берілген сөздер белгілі бір мағыналы бірлікті құраса мүмкін болады:

Ilf and Petrov’s novel. (Бірақ:Shelly’s and Byron’s poems.) The teacher of art’s room.

The sister-in-law’s bag.

Ережеге сәйкес жансыз зат есімдер ілік септігінде қолданылмайды. Бұл жағдайда қазақ тіліндегі ілік септігіне сәйкес қатыстық –of предлогының көмегімен беріледі:

The roof of this house is unusually flat.

Дегенмен, қашықтық пен уақыт мағынасын беретін зат есімдер ілік септігінде қолданыла алады:

A mile’s distance, a month’s holiday, a five days’ trip.

Заманауи ағылшын тілінде мемлекеттер, қалалар, механизмдердің атауларын, онымен қоса, әлем, жер, күн, ай, ел, табиғат сияқты зат есімдерді ілік септігінің формасында қолдану тенденциясы бақылануда:

The world’s resources, the Earth’s rolation.

Ілік септігінің абсолютті қолданылуы

Ілік септігінің абсолютті формасымен a friend of mine сияқты конструкциямен қатарлас a boy of my friend’s деген тіркес бар. Бұл конструкция a friend of mine конструкциясы сияқты қолданылады және

«досымның балаларының бірі» деген мағына береді. Абсолютті формадағы ілік септігін анықтайтын зат есімнің алдына белгісіз артикль немесе сілтеу есімдігі қойылады.

Ілік септігіндегі зат есім белгілі бір тұлғаның тұрғылықты орнын, панасын немесе мекеменің, дүкеннің атауын және т.б. білдірген жағдайда зат есімсіз, яғни.абсолютті формада қолданыла алады:

She is at her grandmother’s. Ол әжесінікінде.

He is at the baker’s round the corner. Ол бұрыштағы наубайханада

2. сабақ.

Артикльдер

Белгісіз артикльдің (The Indefinite Article) деректі зат есімдермен (Class Nouns) қолданылуы

A(an) белгісіз артиклі тек саналатын зат есімдермен жекеше түрде қолданылады.

Деректі зат есім контекстпен де, жағдаймен де нақтыланбаған кезде белгісіз артикльмен қолданылады. Бұл жағдайда ол ұқсас зат немесе тұлғаның біреуін білдіреді.

Could you recommend me a good novel? He is a doctor.

We can tell the time by a clock or a watch.

Белгісіз артикль бұл мағынада сөйлемде алғаш рет қолданылып тұрған зат есіммен жиі жүреді.

I was born in a village near Mosсow.

Белгілі артикльдің (The Definite Article) деректі зат есімдермен (Class Nouns) қолданылуы

The белгілі артиклі зат есімдермен жекеше түрде де, көпше түрде де қолданыла береді. Ол бірыңғай тұлғалар немесе заттар тобынан бөлінген тұлға немесе затты білдіретін зат есімдермен қолданылады.

Бірыңғай тұлғалар немесе заттар тобынан белгілі бір тұлғаның не заттың бөлінуі дегеніміз бұл тұлғаның не заттың контекстпен немесе жағдаймен нақтылануын білдіреді.

Нақтылау көбінесе тұлғаны немесе затты білдіретін зат есім жанындағы шектейтін анықтауыштың (Limiting Atribute) қолданылуы арқылы іске асырылады.шектейтін анықтауыш ретінде мыналар қолданыла алады: aсырмалы шырайдағы сын есім (Adjective in the Superlative Degree) :

The drawing-room is the largest room in our flat. б) реттік сан есім (Ordinal Numeral):

Our flat is on the second floor.

Read the first sentence, please.

Ескерту: Егер зат есім постпозитивтік есептік сан есіммен анықталса, оның алдына артикль қойылмайды:

Read text one, please.

в) предлогты топ, яғни предлогтың зат есіммен тіркесі. Мұндай түрдің анағұрлым тараған шектейтін анықтауышы болып бірдеңеге қатыстылықты білдіретін of предлогының зат есіммен тіркесі табылады:

The walls of the dining-room are light green. г)есімшелі тіркес:

The boy running across the street is my brother. д) анықтаушы бағыныңқы сөйлем:

The armchair am sitting in is very comfortable. Артикльдердің аты-жөнді (Proper Names) білдіретін зат есімдермен қолданылуы.

Аты – жөн әдетте артикльсіз жүреді:

Byron died in Greece.

Егер көпше түрдегі жалқы зат есім бүкіл жанұяны білдіру үшін қызмет етсе, онда ол белгілі артикльмен жүреді:

The Wilsons live in this house.

Жалқы есімдерді шектейтін анықтауышпен нақтылағанда белгілі артикль қолданылады:

I do not recognize in him the Peter I knew some year ago.

Берілген бір жанұяның өкілін білдіретін жалқы есімді белгісіз артикльмен қолданады:

James is also a Brown.

Егер жалқы есімнің алдында дәреже, лауазым немесе туыстық қатынасты білдіретін зат есім келсе, онда ол артикльсіз қолданылады:

Professor Kuznetzov lectures on English Phonetics.

Aunt Vera is watching TV in the living – room.

Ескерту: жанұя мүшелерін білдіретін зат есімдер артикльсіз қолданылады: Mother and Aunt are laying the table now.

Белгілі артильдің дерексіз

зат есімдермен қолданылуы (Abstract Nouns)

Контекстпен немесе жағдаймен нақтыланбаған дерексіз зат есімдер артикльсіз жүреді:

My sister is fond of music. Literature is my favorite subject.

Дерексіз ұғымды постпозитивтік анықтауыш немесе жағдай арқылы нақтылағанда дерексіз зат есімдер белгілі артикльмен қолданылады:

He lectures on the Geography of England.

I liked themusic, but the content seemed trivial.

Белгілі артикльдің деректі зат есімдермен қолданылуы

1. Белгілі артикль белгілі бір жағдайды айқындайтын зат есімдермен қолданылады:

In front of the entrance door is the dining-room.

Hang up the picture, please!

2. Белгілі артикль ертерек айтылған заттар немесе тұлғаларды айтқанда қолданылады:

Between the two large windows there is a little table with a TV set on it. Near

the table there are two cosy armchairs.

3. Белгілі артикль өз болмысында жалғыз ( the sun, the moon, the universe, the world, the sky, the earth сияқты) тұлға немесе затты білдіретін зат есімдерді айтқанда қолданылады:

On the walls of our geographical study there is a map of the Moon.

Артикльдердің breakfast, lunch, dinner, supper зат есімдерімен қолданылуы

Тамақ қабылдау жайлы айтқанда, breakfast, lunch, dinner, supper зат есімдері артикльсіз жүреді.

Dinner is over. Will you be in to dinner? Breakfast is at nine o’clock. Mother is cooking lunch.

Егер бұл зат есімдер шектейтін анықтауышпен немесе жағдаймен бөлінетін болса, оған қоса егер тағамның сапасы жайында сөз қозғалса, олар белгілі артикльмен қолданылады:

Do you remember the lunch they gave us last year? The breakfast was a light one.

The dinnerhas been postponed until eight o’clock.

Егер breakfast, lunch, dinner, supper зат есімдері суреттеме анықтауышпен (Descriptive Attribute) анықталса, олар белгісіз артикльмен қолданылады:

They gave us a delicious dinner.

Most үстеуі сын есімнің асырмалы шырайын жасаумен қоса, «аса», «қатты»,

«өте», «тіпті» мағынасында қолданылуы мүмкін. Осы жағдайда жекеше түрде белгісіз артикль қолданылады, ал көпше түрде артикль болмайды:

This is a most beautiful flower. These are most beautiful flowers.

Егер most зат есім немесе предлогты топ алдында тұрса, онда ол «көпшілік»,

«көп бөлігі» мағынасында болып, артикльміз қолданылады:

Most people listen to the news every day.

Most of our studentsare members of different scientific societies.

Артикльдердің қолданылуының ерекше жағдайлары

School, prison, hospital зат есімдері белгілі бір жұмыс орны деген мағынада артикльсіз қолданылады:

To go to school – мектепке бару, яғни оқу

To be in hospital – ауруханада жату, яғни емделу He is still in hospital. Does your son go to school?

Белгілі бір тұлға жұмыс істейтін ғимарат (мектеп, аурухана және т.б.) немесе мекеме деген мағынада белгілі зат есімдермен қолданылатын артикльдер ережесіне сәйкес артикль қойылады:

Let’s meet near the hospital. She is a laboratory technician at a school.

2. Town белгілі зат есімі country (to go to the country «ауылға бару»,to live in the country «ауылда тұру») зат есіміне қарама-қарсы мағынада артикльсіз қолданылады:

I’ve got tired of living in the country. I should like to live in town.

2. Заттанған сын есімдер мен есімшелер әрқашан белгілі артикльмен қолданылады. Бұл жағдайда олар жинақтық мағына береді (the poor

«кедейлер»; the rich «байлар»; the blind «соқырлар»; the oppressed

«қапаланған»; the English «ағылшындар» және т.б.) және дерексіз (the blue of the sky «аспанның көгілдірлігі»; the impossible «мүмкінсіздік»):

The Swiss make good watches. His drawings reveal his love for the grotesque

and the terrible.

2. Саналатын зат есімдер жекеше түрде аналогтық заттар, тұлғалар, жан- жануарлардың және т.б. толық тобын білдіруі мүмкін. Бұл жағдайда олар белгілі артикльмен қолданылады:

Isn’t the rose the most beautiful flower in the world? I heard it on the radio.

Егер саналатын зат есім белгілі бір заттар, тұлғалар, жан-жануарлардың тобының бірі ретінде болса, онда оның алдына белгісіз артикль қойылады:

A spaniel has long ears.

Дерт атауларымен қолданылатын артикльдер

1. Ережеге сүйенсек, дерт атаулары артикльсіз қолданылады: She has got influenza, Jaundice is a nasty disease.

Бірақ: to have a headache, to have a cold.

2. Дерт атауының алдында шектеулі анықтау болса, онда белгілі артикль қолданылады:

She has never really got over the malaria she caught during the war.

2. сабақ.

There is (are) құрылымы

Тhere is (are) құрылымы сөйлеуші бұрынырақ айтылмаған белгілі бір заттың немесе тұлғаның белгілі бір жерде барын немесе жоғын хабарлағанда қолданылады:

Тhere is a lamp on the table. Үстелде шам бар.

Егер алдын ала белгілі зат болса, онда сөйлемдегі сөздер тәртібі өзгереді:

Тhelamp is on the table. Шам үстелде.

Егер бастауыш саналатын зат есімнен болып, сөйлемде there is құрылымынан басталса, онда ол белгісіз артикльмен қолданылады.

Егер бастауыш көпше түрде немесе саналмайтын зат есімнен болса, артикль қолданылмайды.

Егер сөйлемде бірнеше бастауыш болса, онда to be етістігі міндетті түрде өзінен кейінгі зат есімге сәйкес болады:

Тhere is a dining-table and six chairs in the dining-room.

Тhere are three rooms, a kitchen and a bathroom in our flat.

There is (are) құрылымымен сөйлем түрлері

Болымды (Affirmative)	Сұраулы (Interrogative)	Болымсыз (Negative)
There is a pen on the table There are pens on the table	Is there a pen on the table? Are there pens on the table	There is not a pen on the table (There isn’t a pen on the table) There are pens on the table (There aren’t pens on the table)

2. сабақ.

Cұрақ түрлері

Ағылшын тілінде жалпы сұрақтан басқа тағы үш түрлі сұраулы сөйлемдер бар: арнайы сұрақ, альтернативті және бөлетін сұрақтар.

Арнайы сұрақ (Special Question)

Сөйлемнің құрамына толық қатысты жалпы сұраққа қарағанда арнайы сұрақ сөйлемнің бір мүшесіне қатысты болады. Сондықтан арнайы сұрақ өзі қатысты сөйлемнің мүшесін алмастыратын сұраулы сөзден басталады. Сұраулы сөзден кейін етістіктің, одан кейін бастауыш келеді.

What’s this?

Where is he?

Анықтауышқа сұрақ қойғанда, сұраулы сөзден соң анықталғыш (сөз) тұрады: Whose book is it?

Бастауышқа немесе бастауышты анықтауға сұрақ қойғанда, тура орын тәртібі сақталынады, яғни, сұраулы есімдік бастауыштың орнына қойылады, жақтық тұлғадағы етістік тікелей содан кейін келеді де, онымен түрде (жекеше, көпше түрлер) және жақта қабысады.

Erlan is in Karaganda. Who is in Karaganda?

His mother is a doctor. Whose mother is a doctor?

The children are in the garden. Who is (are) in the garden?

Арнайы сұрақ мамандықты білдіретін зат есім түрінде келгенетістіктің есім бөлігіне қатысты болуы мүмкін. Бұл жағдайда сұраулы сөз ретінде әдетте what есімдігі қолданылады:

He is a doctor. What is he?

They are students. What are they?

Ескерту: Егер арнайы сұрақ аты, тегі, туыстық деңгейі т.б. білдіретін зат есім ретінде келген етістіктің есім бөлігіне қатысты болса, онда сұраулы сөз ретінде whoесімдігі қолданылады.

Who is that boy? – That boy is my cousin.

«Қандай», «қайсы» мағынасындағы whichсұраулы есімдігі бірыңғай заттар, тұлғалар т.б.тобынан таңдау бар кезде қолданылады.

Which of these boys is your brother? Который из этих мальчиков ваш брат?

Альтернативті сұрақ (Alternative Question)

Альтернативті сұрақ orжалғаулығы арқылы байланысқан екі бөліктен құралады. Оның бірінші бөлігі жалпы сұрақ типтес құралса, екінші бөлігі бірінші бөліктің бір мүшесіне таңдау-балама болып, or жалғаулығы арқылы байланысады.

Is it a pen or a pencil?

Is Sultan busy or free?

Is it warm or cold today?

Бөлетін сұрақ (Disjunctive Question)

Бөлетін сұрақ екі бөліктен тұрады, олар: болымды немесе болымсыз хабарлы сөйлем және қысқаша сұрақ (tag). Бұл сұрақ түрі сөйлеуші сөйлемнің бірінші бөлігінде келтірілген мәліметке растау алуды болжағанда немесе өзінің пайымдауының тиянақтлығын азайту үшін тырмысқанда қолданылады.

Болымды сөйлемге жалпы сұрақ типтес болымсыз сұрақ (negative tag) қосылады, ал болымсыз сөйлемге болымды сұрақ (positive tag) қосылады.

Сұрақтағы бастауыш бірінші бөліктегідей сол жақ пен затты білдіреді, бірақ әрқашан жіктік есімдікпен келеді.

Бөлетін сұрағы бар ағылшын сөйлемі қазақша «қой(ғой)»сөзі бар сұраулы сөйлемге сай келуі мүмкін.

This is a map, isn’t it? Бұл карта ғой?

Соған қоса бөлетін сұрақ «солай емес пе?», «рас емес пе?», «ия?» сұрақтарына сәйкес келуі мүмкін.

This is a cap, isn’t it? Бұл қалпақ, рас емес пе?

This isn’t a picture, isn’t it? Бұл сурет емес, солай емес пе?

Ескерту: Бірінші жақ жекеше түр үшін болымсыз бөлетін сұрақ are формасы арқылы жасалады.

I am late, aren’t I? Мен кешіктім, солай емес пе?

2. сабақ. Есімдік.

Жіктік есемдіктер (Personal Pronouns)

Ағылшын тіліндегі жіктік есімдіктердің атау(The Nominative Case) және табыс (The Objective Case) септіктерінен тұратын екі септікті жүйесі бар.Жіктік есімдіктің табыс септік формалары қазақ тілінің жіктік есімдіктерінің барлық септіктерінің формаларына сай келеді.

Жақ Атау септік Табыс септік

Жекеше түр

1. ші I me

2. шіyou you

3. ші he/she/it him/her/it

Көпше түр

1. шіwe us

2. ші you you

3. шіthey them

Тәуелдік есімдіктер (Possessive Pronouns )

Ағылшын тілінде тәуелдік есімдіктердің екі формасы бар: бағыныңқы(the dependent form) және абсолютті(the absolute form). Тәуелдік есімдіктердің бағыныңқы формалары зат есімді анықтауыштар болып табылады, сондықтан олар әрқашан зат есіммен тіркесіп келеді. Мысалы, Nick is my brother.

Абсолютті формалары өздігінен қолданылады және өзінің мағынасы мен сөйлемде атқаратын қызметіне байланысты тәуелдік есімдік пен зат есім тіркесіне тең. Мысалы, This pencil is mine, yours is on the table.

Жақ Тәуелдік есімдіктердің Тәуелдік есімдіктердің бағыныңқы формасы абсолютті формасы

Жекеше түр

1. ші my mine

2. ші your yours

3. ші his/her/its his/hers/its

Көпше түр

1. ші our ours

2. ші your yours

3. ші their theirs

Ескерту:1. «Өзінің» тәуелдік есімдігі ағылшын тіліне есімдік- бастауыштың жағына байланысты тәуелдік есімдіктердің біреуімен аударылады.

Ол өзінің(өз) болмесінде. He is in his room.

Өзіңнің(өз) сөмкеңді ал! Take your bag!

2. Абсолютті формадағы тәуелдік есімдіктер a friend of mine (of his, hers,etc..) тәрізді тіркестер құрамында кездесе алады. Бұл тіркес «..біреуі» деген мағынаны білдіргенде қолданылады.

A friend of mine – менің досым (= менің достарымның біреуі, бірақ жалғыз дос емес)

A cousin of mine – менің бөле ағам (= менің бөле ағаларымның біреуі, бірақ жалғыз бөле ағам емес )

This (these) және that (those)

Сілтеу есімдіктерінен басталатын сөйлемдер

Сөйлеп тұрған адамға жақын тұрған затты немесе адамды көрсету үшін ағылшын тілінде this (жекеше түрінде) – мынау; these (көпше түрінде) - мыналар сілтеу есімдіктері пайдаланады:

This is a pen. These are texts.

This is a desk. These are geese.

Сөйлеп тұрған адамнан біраз ғашықтықта тұрған затты немесе адамды көрсету үшін ағылшын тілінде that (жекеше түрінде) – анау; those (көпше түрінде) – анаулар сілтеу есімдіктері пайдаланады:

That is a pipe. Those are tulips.

That is a picture. Those are bees.

Much, many, little, few есімдік сын есімдері Much «көп», little «аз» саналмайтын зат есімдерді анықтайды. Many «көп»,few «аз» саналатын зат есімдерді анықтайды.

Is there much light in your room? No, there isn’t. There isn’tmuch in my room. There is little light in my room.

Are there many forks in the drawer? No, there aren’t. There aren’tmany forks in the drawer. There are few forks in the drawer.

Little және few белгісіз артикльмен тіркесіп, a few «азын-аулақ»,

«бірқатар», a little «аздап», «азғантай», «бірқатар» тәрізді мағынада тұрақты іркестер құрады.

I have a few friends here. Менде мұнда бірқатар достарым бар (Салыстырыңыз: I have few friends here. Менде мұнда достарым аз.)

There is a little milk in the saucer. Ыдыста аздап сүт бар. (Салыстырыңыз: There is little milk in the saucer. Ыдыста сүт аз.)

«Көп» мағынасындағы much, many есімдік сын есімдерімен қатар келесі тіркестер де қолданылады:

much

a lot of, lots of, plenty of many

much – a good deal of, a great deal of

many – a great many, a good many, a large number of

There is a lot of ( lots of, plenty of, a good deal of, a great deal of) sand in a desert. There are a lot of ( lots of, plenty of, a great many of, a good many of, a large number of) stars in the sky.

Much пен many әдетте сұраулы сөйлемдерде қолданылады. Болымды сөйлемдерде олар бастауышты анықтаған кезде немесе very, so, how, as, too сөздерімен анықталғанда қолданылады.

Have you much work to do today? I have very(so, too)much work to dotoday. Students have plenty of (very much, a lot of) free time in summer.

There are very many (lots of, plenty of) illustrations of this magazine.

There is /there are құрылымды болымсыз сөйлемдерде much, many есімдік сын есімдері болса, әрқашан not болымсыз демеулік шылауы қолданылады.

There is not (isn’t) much snow in the streets today. There are not (aren’tmany) flowers in the fields yet.

Өздік және күшейтпелі есімдіктер (Reflexive and Emphatic Pronouns)

Ағылшын тілінде өздік және күшейтпелі есімдіктердің формалары бір.

myself ourselves

yourself yourselves himself herselfthemselves

itself

Күшейтпелі есімдік ретінде келіп, бұл есімдіктердің барлығы «өзі», «өздері» тәрізді қазақ тілінің есімдіктеріне сәйкес.

Do it yourself. Бұны өзіңіз істеңіз.

Let him do it himself. Ол мұны өзі істесін.

Өздік есімдік ретінде келіп, бұл есімдіктер тұйық етістіктің «у» жұрнағына сәйкес.

To enjoy oneself – рахаттану, ләззат алу To amuse oneself – көңіл көтеру

He enjoyed himself dancing.

Ескерту: Oneself формасы белгісіздік жіктік one есімдігінен құралған және іс- әрекеттің нақты жасаушысы белгісіз болған кезде қолданылады.

Some, any, no есімдіктері

Белгісіз артикльмен қатар зат есімнің анықтауышы болып some және any есімдіктері де қолданыла алады.

Some, any, no есімдіктері нәрсе немесе заттың белгісіз санын көрсету үшін қолданылады. Some есімдігі көпше түрде саналатын зат есіммен тіркесіп,

«біраз», «бірнеше» мағыналарын береді.

There are some stools and a large table in the kitchen.

I have some English books.

Жекеше түрде саналатын зат есіммен тіркесіп, «қандай болмасын » мағынасын береді.

Tell me some interesting story.

Ал саналмайтын зат есімдермен some есімдігі «аздаған», «аздаған көлем» мағынасын береді.

There is some juice in the bottle.

Someесімдігі деректі зат есіммен тіркесіп, тұтастың бөлігі мағынасын бере алады. Бұл жағдайда тіркес бөлуші мағынасы бар табыс септігіндегі зат есімге сай келеді.

Give me some bread, please. Маған нан беріңізші.

Any есімдігі көпше түрдегі саналатын зат есімді анықтай отыра, «қандайда бір» мағынасын береді.

Are there any papers in the drawer?

Саналмайтын зат есімдермен тіркесіп, «аз-кем», «аз-ғана» мағынасын береді. Is there any meat on the frying-pan?

Болымсызnot сөзі барболғандаany «ешқандай», «ешбір» мағынасын береді және болымсыздық есімдігі no-мен алмастырыла алады (ғдайда болымсыз демеулык not қолданылмайды ).

There aren’tany flowers in the vase. There isn’tany meat on the frying-pan. There

areno flowers in the vase. There isno meat on the frying-pan.

Ескерту: Қазақ тіліне қарағанда ағылшын тілінде бір сөйлемде екі не одан да көп болымсыз мүшелер қолданылмайды. Салыстырыңыз :

Құмырада ешқандай гүл жоқ. – There are no flowers in the vase. There aren’t

any flowers in the vase.

Саналмайтын зат есімдер алдында немесе көпше түрдегі за есімдер алдында some, any есімдіктері жиі аударылмайды.

Some есімдігі әдетте болымды сөйлемдерде қолданылса, any болымсыз немесе сұраулы сөйлемде қолданылады. Алайда any болымды сөйлемдерде де

«кез келген» мағынасында келе береді:

I can read any English book in the original. Мен кез келген ағылшын кітабын түпнұсқасында оқи аламын.

Шартты бағыныңқы сөйлемдерде әрқашан any есімдігі қолданылады:

If you have any flowers, we can decorate your room with them.

Ал some болса сұраулы сөйлемдерде қолданыла беріп, өзінің басты «аз-кем»,

«қандай болмасын»мағыналарын сақтап қалады. Some мен any-дің сұраулы сөйлемдерде қолданылу айырмашылықтары келесідей: (а) some қолданылады сұраққа болымды жауап күтілгенде, (б) мәлімет сұрақ түріндегі өтініш ретінде көрсетілгенде, (в) арнайы сұрақтарда:

(а) Are you expecting some guests this afternoon? (б) Will you have some more tea?

(в) Where can I get some cigarettes?

2. Some, any, no, every сияқты

алғашқы компоненттері бар күрделі есімдіктер

Some, any, no, every есімдіктері –body, - one, -thing сияқты екінші компоненттерімен күрделі есімдіктерді құрады.

Some – something – somebody – someone

Any – anything – anybody – anyone

No – nothing – nobody – no one

Every – everything – everybody – everyone

Thing , - body, немесе - one сияқты екінші элементтері бар күрделі есімдіктер синтаксистік қызмет бойынша бірігеді, яғни, олардың барлығы заттық сөйлем мүшесі қызметінде келеді(яғни, зат есімге тән синтаксистік қызметтерде). Олардың бәрі баяндауышпен жекеше түр формасында үйлеседі.

Everybodyis listening attentively.

Формажасау жағынан да олар ұқсайды: жандылық(одушевленность) мағынасын беретін есімдіктер тәуелдік есімдігі формасында қолданыла береді: Take somebody’s book and read the text aloud.

Күрделі есімдіктер жандылық – жансыздық сипаты жағынан бір - біріне қарама

- қайшы келеді: something, anything, nothing және everything есімдіктері жансыздықты білдірсе, –body, -one компоненттері бар есімдіктер жандылық мағынасын береді.

Something бірдеңе, әлдене anything бірдеңе Somebody anybody

әлдебіреу, әлдекім, біреу Someone anyone

Nothing ештеңе everything барлығы Nobody everybody

No one ешкім everyone әрбіреу, бәрі

Body компоненті бар күрделі есімдіктер –of предлогы бар келесі предлогты сөйлемдер қатарымен тіркесте қолданылмайды; бұл жағдайда some, any, none есімдіктері қолданылады:

Some of you must go and visit her.

I don’t expect to see any of them at the concert Is (are) none of you going to help me?

I like none of the stories!

None есімдігі белгісіздік – жіктік «ешкім» мағынасында да қолданыла алады.

None are so deaf as those who will not hear.

Салыстырыңыз: Саңырау адам саңырау емес, естігісі келмейтін адам –саңырау.

Some, any, none есімдіктері жансыз зат есімдердің орнын басатын сөздер ретінде болуы мүмкін:

Are there any flowers on the window – sill? No, there are none. Yes, there are some.

Some, any, no, every есімдіктері –where екінші компонентпен күрделі үстеулер де жасай алады: somewhere, anywhere, nowhere, everywhere.

Күрделі есімдіктер мен үстеулер some, any, no тәрізді сәйкес қарапайым есімдіктер ұқсас әр түрлі типті сөйлемдерде қолданыла береді (хабарлы, сұраулы, болымсыз).

2. сабақ.

Сан есім (Numerals)

1. 13-тен 19-ға дейінгі аралықтағы сан есімдер сәйкесінше [ti:n],

орфографияда -teenжұрнағы арқылы жасалады:

Seven – seventeen eight – eighteen [‘sevn] [‘sevn’ti:n] [eit] [‘ei’ti:n]

Three және five сан есімдері ғана сәл өзгереді:

Three – thirteen five – fifteen

[θri:] [‘θɜ:’ti:n] [faiv] [‘fif’ti:n]

2. Ондықты білдіретін сан есімдер сәйкесінше [ti], орфографияда -ty: seven [‘sevn] – seventy [‘sevnti].

Two, three, four, five сан есімдері аздап өзгеріске ұшырайды:

Two – twenty three – thirty [tu:] [‘twenti] [θri:] [‘θɜ:’ti:]

Four – forty five – fifty

[fɔ:] [‘fɔ:ti] [faiv] [‘fifti]

«Сексен» сан есімі [i] (-y) жалғануының көмегімен құрылады: eight [eit] – eighty [‘eiti]

3. Екі таңбалы сандар және олардан кейінгі бірліктер арасына дефис қойылады: twenty-five.

4. Hundred, thousand, million сан есімдерінің алдында жекеше формада белгісіз артикль а немесе one сан есімі қойылады:

A (one) hundred a (one) million

5. Hundred, thousand, millionсан есімдерініңалдында көпше формасында есептік сан есімдер (Two, three, four т.с.с.) тұрғанда, оларға -s жалғауы жалғанбайды:

Twohundred, four thousand, three million

6. Hundred, thousand, million сан есімдерімен құрама жүздіктер мен мыңдықтар алдында (егер олар болмаса, онда бірліктер алдында) and шылауы қойылады:

417 – four hundred and seventeen 3,061 – three thousand and sixty-one 506 – five hundred and six

7. Ағылшын тілінде жылдар есептік сан есіммен беріледі: 1800 – eighteen hundred

1917 – nineteen seventeen

1905 – nineteen hundred and five [‘nainti:n ‘ou ‘faiv]

Реттік сан есімдер (The Ordinals)

1. Алғашқы екі реттік сан есімдер – «бірінші», «екінші» - first, second - суплетивті жасалған, ол дегеніміз өздеріне сәйкес есептік сан есімдерден құралмаған. «Үшінші» сан есімінің ерекше формасы бар: third

2. Қалған реттік сан есімдер өздеріне сәйкес есептік сан есімдерден [θ],

орфографияда -th жұрнағының көмегімен жасалады: fourth, sixth, seventh.

Five, twelve сан есімдерінде –ve –f-ға ауысады: fifth [fifθ], twelfth [twelfθ]; eight сан есімінде орфографиясында –th жұрнағын жалғаған кезде түбірдегі бірдей дауыссызбен үндесіп, біреуі түсіп қалады:eighth [eitθ]; nine сан есімінде –е әрібі түсіп қалады: ninth[nainθ]; ондық сан есімдерде соңғы –у әрібі –іе –ге ауысады: twenty – twentіеth, fourty – fourtіеth.

3. Құрама реттік сан есімдер құрылғанда соңғы сан ғана реттік болып саналады да қалған алдыңғы мүшелері есептік сан есім болып калады:

Отыз екінші – thirty-second

Екі жүз жиырма бірінші – two hundred and twenty first

Төрт мың екі жүз отыз тоғызыншы – four thousand two hundred and thirty-

ninth

4. Реттік сан есімдер белгілі артикльмен қоданылады: The first day of the week is Monday

5. Күндерді белгілеуде реттік сан есімдер қолданылады; ондай жағдайда сан есімнің алдында әрқашан белгілі артикль тұрады:

18 наурыз – the eighteenth of March; March, the eighteenth

7 қараша 1977 жыл – the seventh of November, nineteen seventy-seven

6. Егер үйдің, бөлменің, беттің, оқу тобының және т.б.нөмірі есептік сан есіммен және зат есімнен кейін жазылса, ол зат есімнің алдына артикль қойылмайды:

Room five, page twenty-four, group three

2. сабақ.

Модаль етістіктері (Modal Verbs)

Can, may, must етістіктері

Can, may, must етістіктерін модальды деп олардың мағынасына қарай атайды: олар іс – әрекетті емес, ал оған деген қатынасты айтады.

I can speak English.Мен ағылшынша сөйлей аламын.

You may read this book. Сіз бұл кітапты оқи аласыз (мен сізге рұқсат етемін). He must go to the University every day. Ол университетке күнде баруы қажет.

Олардың негізгі грамматикалық мағынасына қолданылуы да сай, яғни, модальды етістіктерден кейін әрқашан іс-әрекетті білдіруші етістіктің инфинитиві жүреді. Оған қоса can, may және must етістіктерінен кейін инфинитив to демеулік шылауынсыз келеді.

Can, may, mustмодальды етістіктері басқа етістіктер арасынан тек мағынасы жағынан ғана емес, сонымен қатар грамматикалық формалар жүйесімен де ерекшеленеді: олардың барлық жақтық емес формалары (инфинитив, есімше және герундий ) жоқ және осы шақты еш форма өзгертусіз жасайды.

I We

He can work You can work

She They

It

Сұраулы сөйлемде модальды етістік бастауыштың алдында тұрады; болымсыз форманы жасағанда not демеулік шылауы тікелей модальды етістіктен кейін жүреді.

Сұраулы сөйлемдер Болымсызсөйлемдер

Can he work alone?He cannot translate this text.

May I take your book? You maynot take my book.

Must I read? He mustnot read those books.

Not демеулік шылауы оның алдындағы модальды етістікпен бірігіп, қысқарған формалар жасайды: can’t, mayn’t, mustn’t.

Can «істей алу» етістігі мына мағыналарды білдіреді: 1) іс-әрекетті жасаудың физикалық тұрғыдағы мүмкіндігі немесе қабілеті: He can run a mile in 5 minutes. I can knit;2)дәлелді себептерге байланысты әрекетті істеу мүмкіндігі: You can go there if you have time. You cannot see the ship from here. 3) бір нәрсені істеу үшін рұқсат сұрау немесе рұқсат ету: Can I leave my things here? You can have these flowers. Соңғы жағдайда болымсыз жауапта екі нұскасы мүмкін: must not (mustn’t) немесе анағұрлым аз таралған may not (mayn’t):

Соған қоса өткен шақ формасында can етістігінің эквиваленті to be able қолданылуы мүмкін. Болымды сөйлемдерде кейде could және was able формалары мағынасындағы кей айырмашылықтар байқалады: could тек қабілетті ғана білдірсе, was able әрекеттің осы қабілет нәтижесінде табысты орындалуын көрсетеді:

He could read before he was three. He was able to finish reading the book before he went to bed.

Ал болымсыз сөйлемдерде мұндай айырмашылықтар байқалмайды:

He could not finish reading the book before he went to bed. (= He was not able to finish…)

Must «қажет» етістігі мына мағыналарды береді: 1) белгілі бір жағдайларға байланысты туындаған жәнесөйлеушінің еркіне бағынбайтын іс-әрекетті орындау қажеттілігі: I must translate this text today.Mustмодальды етістігі бар сұраққа (Must I go? сияқты) болымсыз жауапта әдетте болымсыздығы бар need модальды етістігі қолданылады: No, you neednot (needn’t) go немесе қысқа жауап: No, you needn’t. Must- пен болымсыз жауап(No, you mustn’t) үзілді- кесілді тиымды білдіреді; 2) әрекетті орындау ықтималдығы(may етістігімен салыстырғанда must ықтималдықтың анағұрлым улкен дәрежесін көрсетеді, яғни, әрекеттің орындалып жатқандығына сенімділікпен шектесетін ықтималдық):

He must be at school. Ол мектепте болуы керек.

He must have this book. Бұл кітап онда бар болуы керек.

Need, dare модальды етістіктері

Need модальды етістігі әдетте болымсыз сөйлемдерде қолданылып, әрекетті орындаудың жөнсіздігінбілдіреді: I need not say it twice.

Болымды сөйлемдерде need әдетте hardly сөзімен бірге қолданылады: I

need hardly mention this fact.

Need етістігі одан кейінгі инфинитивпен тіркесте екі түрлі мағына-мән білдіруі мүмкін: 1) модальды етістік сияқты, яғни, do көмекші етістігінсіз болымсыз және сұраулы формаларда, -sжалғауынсыз 3-ші жақта жекеше түрде және to демеулік шылауынсыз инфинитивпен тіркесте. Мұндай қолданыс need етістігіне осы шақта тұрғанда, әсіресе, сұраулы және болымсыз сөйлемдерде тән; 2) басқа толық мағыналы етістіктерден формасында айырмашылығы жоқ кәдімгі етістік ретінде:

Need he go? Does he need to go? He needn’t to go. Hedoesn’tneed to go.

Needn’t he go? Doesn’t he need to go?

Dare «дәті бару» етістігі need етістігі тәрізді модаль етістік ретінде де, кәдімгі мәнді (атаушы) етістік ретінде қолданылады. Сонымен dare етістігі бар болымсыз және болымды сөйлемдер екі түрлі жолмен құрылуы мүмкін:

I dare not go there. I donotdare to go there.

Dare you ask him? Do you dare to ask him?

Осы шақтағы модальды етістіктердің эквиваленттері

«Қажет» мағынасындағы must етістігінің эквиваленті ретінде tohave етістігі жүреді. Бұл жағдайда тікелей одан кейін to демеулік шылауы бар инфинитив келеді:

Tell her that she must be here by six. Tell her that she has to be here by six.

Must және to have етістіктері бұл қолданыста синоним болып келсе де, кейбір жағдайлар қатарында олардың мағыналары арасындағы біраз айырмашылықтарды байқауға болады: mustетістігі сөйлеушіге байланысты іс- әрекетті орындау қажеттілігін білдіреді, ал to have етістігі сыртқы жағдайларға байланысты әрекетті орындау қажеттілігін білдіреді:

You must do what I tell you. Сіз менің айтқанымды істеуіңіз керек.

I have to dine out today (as we have no dinner at home). Мен бүгін сыртта тамақтануым қажет(тамақтануға мәжбүрмін) (үйде түскі ас болмаған соң).

To have етістігі «мәжбүр» мағынасында модальды етістік ретінде келгенде, ол сұраулы және болымсыз формаларды do етістігі көмегімен жасайды.

Must етістігінің эквиваленті ретінде өзінен кейінгі to демеулік шылауы бар инфинитивпен to be етістігі де бола береді. Алайда қажеттілік мағынасындағы to be етістігінде айқын шектелген қолданыс аясы бар, яғни, алдын ала келісілген, жоспар, бұйрық бойынша туындаған іс-әрекетті орындау қажеттілігін білдіреді:

I am to have tea at my aunt’s this afternоon.

«Істей алу » мағынасындағы сan етістігіне «істей алу», «істеуге қабілетті болу» мағынасындағы to be able тіркесі эквивалент бола алады. Алайда осы шақта to be able эквиваленті анағұрлым ресми көрінеді:

At present we are not able to grant your request.

To be ablecan етістігінде жоқ етістік формаларын алмастыру үшін қолданылады: I hope to be able to meet my colleagues on my way to the office.

«Рұқсат ету » мағынасындағыmay етістігінің эквиваленті болып to be allowed айналымы табылады.

He says that he will be allowed to keep the book for seven days.

Келер шақтағы модаль етістіктері

Can, may, must модаль етістіктерінде келер шақтың формалары жоқ. Осыған сәйкес мағынаны білдіру үшін модаль етістіктерінің Future Indefinite- тегі баламалары қолданылады:

I (we) shall have to do it. He (she, it, you, they) will have to do it.

I (we) shall be able to do it. He (she, it, you, they) will be able to do it. I (we) shall be allowed to go there.

Should, ought (to) модаль етістіктері

Should, ought (to) модаль етістіктері міндеттіліктің бірдей мағынасын білдіреді және қазақ тілінде олар «керек», «қажет» немесе «дұрыс, жөн болар еді» деген тіркестерге сәйкес келеді. Осы етістіктердің әрқайсысы осы және өткен шақтың контекстінде қолданылады:

You should (ought to) wire them. She said I should (ought to) wire them.

Should, ought (to) модаль етістіктерімен берілген міндеттіліктің мәні must модаль етістігінің мағынасынан әлдеқайда өзгеше, себебі must модаль етістігі белгілі бір ереже немесе заңдылықты орындауға міндеттілікті көрсетеді, ал should, ought (to) модаль етістіктері белгілі бір әрекеттерді орындауды қалау, мақсаттануды білдіреді:

You must go to the University four times a week. You should go to the University today.

You must see her home. You ought to see her home.

2. сабақ.

Есімше I (Participle I)

Есімше I (to демеулік шылауынсыз) инфинитив формасына –ing жұрнагының жалғануы арқылы құралады:to count – counting; to look – looking ; to ask – asking.

Есімше I-ді құрғанда келесідей орфография ережелері сақталынады:

Егер инфинитивтегі етістік дыбыссыз е-ге аяқталса, – ingжұрнағықосылғанда, е түсіпқалады: to come – coming; to close – closing.

Егер инфинитивтегі бірбуынды етістік алдында қысқа дауысты дыбысы бар бір дауыссызға аяқталса, –ing жұрнағықосылғанда, түбірдегі соңғы дауыссыз дыбыс екі еселенеді: to put – putting, to cut – cutting.

Бір дауыссызға аяқталған екібуынды және көпбуынды етістіктерде ақырғы дауыссыздың екі еселенуі екпін соңғы буынға түскен кезде болады:

to comˊmit - comˊmitting; to reˊfer - reˊferring; бірақ: to ˊdiffer - ˊdiffering; to ˊlimit - ˊlimiting.

Егер етістікl әрпіне аяқталып және алдындағы дауысты қысқа болса, екпіннің соңғы буынға түсу - түспеуіне байланыссызl екі еселенеді.

To comˊpel - comˊpelling; to ˊtravel – travelling; бірақ: to conˊceal - conˊcealing. Ie–ге аяқталатын етістіктерде–ing жұрнағы алдында ie тіркесі у әрпімен алмастырбылады: to lie – lying, to tie - tying, to die - dying.

Есімше I етістіктің жақтық емес тұлғасы болып табылады. Етістіктің қасиеттерімен қоса Есімше I-ге сын есім және үстеудің қасиеттері де тән. Соған сәйкес Есімше I сөйлемде анықтауыш пен пысықтауыш рөлдерін орындайды.

Есімше I зат есімге анықтауыш қызметінде жүргенде, мысалға: a sleeping dog, ол қазақ тіліндегі осы және өткен шақтағы «ұйықтап жатқан» және

«ұйықтаған» есімшелер мағынасына сай келеді.

Егер Есімше I пысықтауыш қызметін атқарса, онда ол осы және өткен шақтағы көсемшеге сай болады: seeing«көріп», «көре тұра».

Есімше II (Participle II)

Ағылшын тіліндегі барлық етістіктер Есімше II Indefinite тобы өткен шағының құрылу әдісі бойынша екі топқа бөлінеді: дұрыс (Regular Verbs) және бұрыс (Irregular Verbs) етістіктер.

Дұрыс етістіктер Есімше II-ні инфинитив негізіне дауысты дыбыстар мен ұяң дауыссыздардан кейін [d], ал қатаң дауыссыздардан соң [t], [d] мен [t] –дан кейін [ıd] болып дыбысталатын – ed жұрнағын жалғау арқылы жасайды.:

To work – worked

To open – opened

To change - changed To play – played

To want – wanted To defend- defended

Дұрыс етістіктердің Есімше II формаларын жасау кезінде келесідей орфография ережелерін сақтау қажет:

1. Егер етістік инфинитиві қысқа түбір буын болып және бір дауыссызға аяқталса, онда –ed қосылған кезде түбірдегі соңғы дауыссыз екі еселенеді: to stоp– stopped.

Егер сөз екі буынды болса, онда түбірдің соңғы дауыссыз дыбысы соңғы буынның қысқа және екпін астында болған кезінде екі еселенеді: to oˊmit - oˊmitted.-

Соңғы–l екпіннің түсу орнына байланыссыз қысқа дауыстыдан кейін әрқашан екі еселенеді: to exˊpel - exˊpelled, to ˊtravel - ˊtravelled.

Бірбуынды және екпіні екінші буынға түсетін екібуынды сөздердің түбіріндегі соңғы дауыссыздың екі еселенуі ережесі инфинитивте –r-геаяқталатын сөздерге де қатысты: to stir – stirred , to ocˊcur - ocˊcurred.

2. Егер етістіктің инфинитиві –y-ға аяқталса, онда –ed жұрнағы алдындаy әрпі оның алдында дауыссыз келсе,i-ге ауысады:

Бірақ: to carry – carried: to play – played

3. Егер етістіктің инфинитиві дыбысталмайтын(дыбыссыз)е әрпіне аяқталса, Есімше II нің жасалуы үшін тек -dғана қосылады:to arrive – arrived

Бұрыс етістіктердің Есімше II формасы ерекше құрылады. Бұл құрылу әдісін етістіктің басқа да формаларымен (инфинитивпен және Past Indefinite -пен) бірге жаттау қажет.

Сабақты етістіктерден жасалған Есімше II көсемше формасына ұқсайды. Сөйлемде ол анықтауыш және предикативті мүше қызметін атқарады. Салт етістіктерден құрылған Есімше II сөйлемде өздігінен қызмет атқармайды, ол тек кейбір етістікті формаларды құруда ғана қолданылады.

2. сабақ. Шақтар.

Simple (Indefinite) тобындағы шақтар Жай осы шақ (The Present Indefinite Tense)

Форма құраушы

Present Indefinite инфинитив формасынан to частицасыз тек жекеше үшінші жақта ерекшеленеді.Бұл жағдайда инфинитив формасына –s жалғауы жалғанады, ол дауысты және ұяң дауыссыздардан кейін - [z], қатаң дауыссыздардан кейін [s] болып оқылады.

Present Indefinite

Жекеше/ Көпше Жақ	To work	To give	To play
1-ж Жекеше 2-ж 3 -ж 1 -ж Көпше 2-ж 3-ж	work work works work	give give gives give	play play plays play

+у дауыссызына аяқталатын етістіктерде –у әрібі –і әрібіне ауысады да – es жалғауы жалғанады, бұл жағдайда ол [iz] болып оқылады:

To carry – he carries

Бірнеше дауыссыздар (-sh, -ch, -ss және т.б.) жиыны және аффрикаттардан кейін [z] жалғауы [і]дауыстының көмегімен жалғанады, орфогорафияда ол –es жалғауы.

Жекеше/ Көпше Жақ	To wash	To kiss	To catch
1-ж Жекеше 2-ж 3 -ж 1-ж Көпше 2-ж 3-ж	wash wash washes wash	kiss kiss kisses kiss	catch catch catches catch

Кейбір етістіктер Present Indefinite-тің жекеше 3-жағында ерекше жасалады:

To have – he has to go – he goes

To be – he is to say – he says [sez] To do – he does

Present Indefinite-те етістіктің сұраулы және болымсыз формаларын құру үшін to do көмекші етістігі қолданылады. Сұраулы сөйлем do (does) + бастауыш

+ to частицасыз инфинитив етістігі үлгісі бойынша құрылады:

Е с к е р т у. Ағылшын тілі грамматикасында бұл шақ әдетте “Simple Present” деп аталады.

Do you smoke? What do you do in the morning? Does he smoke?

Болымсыз сөйлемдерде do етістігі бастауыштан кейін тұрады, ал одан кейін notболымсызчастицасы және to частицасыз инфинитив етістігі тұрады:

I do not smoke. He does not smoke.

Көмекші етістік пен not қосылғанда don’t [‘doʊnt] және doesn’t [‘dʌznt] қысқарған формалар пайда болады.

Ағылшын тіліндегі сұраулы-болымсыз сөйлемдер келесі үлгідегідей:

Doesn’t it work? = Does it not work?

Don’t you smoke? = Do you not smoke?

Мағынасы және қолданылуы

Present Indefiniteкүнделікті болып отыратын, әдеттегі, қайталанып отыратын әрекеттерді білдіру үшін қолданылады. Сондықтан, Present

Indefiniteуақытпен шектелмеген, өткен, осы және болашақтағы әрекеттерді білдіреді деп айтуға болады:

They speak English well. I go to classes every day. She writes novels. He always sleeps with the windows open.

Мұндай сөйлемдер түрінде әдетте белгісіз шақты білдіретін үстеу,үстеулі тіркестер және шылаулар қолданылады: always, generally, usually, occasionally, never, every day, whenever және т.б.

Present Indefinite әрекетті,мысалы мақал-мәтелдер, онымен қоса «әлемге танымал» дегендерді және тарихи фактілерді білдіру үшін ешқандай белгілі шақпен қолданылмайды:

The Earth moves round the Sun. Make hay while the sun shines. (Салыст.: Темірді ыстық кезінде құй). The Norman Conquest begins in 1066.

Present Indefinite болашақтағы әрекетті білдіруі де мүмкін:

1. уақыт және шартты сөйлемдердің бағыныңқы жағында:

Don’t write until I tell you. If you see Mary tomorrow, remember me to her.

2. қозғалыс етістіктерімен:

The train leaves at 7 p.m.

Present Indefinite кейде Present Continuous мағынасында қолданылады:

Present Continuous формасында қолданылатын етістіктермен: бұл – сезіп білу етістіктері (to hear, to see, to notice), онымен қоса ой-сана деңгейін, сезімдер немесе күй-қалып білдіретін етістіктер (мысалы: to like, to love, to understand, to remember, to recognize, to believe, to seem, to belong, to hold және т.б.):

Don’t speak so loud. I hear you well.

Now I understand the use of the Present Continuous Tense.

here немесе there сөздерінен басталатын лепті сөйлемдерде: Here comes the bus! There goes the bell!

Жай келер шақ

(The Future Indefinite Tense)

Форма құрушы

Future Indefinite shall (жекеше және көпше түрдегі 1-жақ үшін) және will (жекеше және көпше түрдегі 2 және 3 жақ үшін) көмекші етістіктері және to частицасыз инфинтив түріндегі негізгі етістіктің көмегімен жасалады. Ауызекі сөйлеуде барлық жақтарға қатысты will көмекші етістігі (немесе оның

қысқарған формасы ‘ll) жиірек қолданылады: I will take it. I’ll take it. He’ll take it.

Келер шақта сұраулы сөйлем құрау кезінде shall және will көмекші етістіктері бастауыштың алдына шығады, ал болымсыз сөйлем құрау кезінде частицасы көмекші етістіктен кейін қойылады. Осыған орай shan’t және won’t қысқарған формалар жасалады.

Болымды сөйлем Сұраулы сөйлем Болымсыз сөйлем I (we) shall work Shall I (we) work? I (we) shan’t work He he He

She will work Will she work? She won’t work It it It

You will work Will you work? You won’t work They they They

Сұраулы-болымсыз сөйлем

Shan’t we go there? Shall we not go there?

Won’t they wait for us? Will they not wait for us?

Е с к е р т у. Заманауи ағылшын тілінде сұраулы-болымсыз форманың толық нұсқасы сирек қолданылады.

Мағынасы және қолданылуы

Future Indefinite осы шақтан кейін, ешқандай уақыт шектеуінсіз және болашықта белгілі кезге қарай аяқталуы күтілмейтін әрекетті білдіреді:

This bus will take you to the main street.

I’ll dine at the self-service canteen at their office.

Future Indefinite қазақ тіліне жай келер шақ болып аударылады.

Future Indefinite уақыт пен шартты бағыныңқы сөйлемде қолданылмайды, яғни when, before, after, till, until, as long as, as soon as, if, unless, in case және т.б. союз сөздерінен кейін. Осы түрдегі мағынаны келер шақта бағыныңқы сөйлемде білдіру үшін Present Indefinite қолданылады:

I’ll talk to him when he comes.

If you are free, come and help me on Tuesday.

Е с к е р т у. 1.Ifнемесе whenқосымша бағыныңқы сөйлем тудырып тұрса, онда келер шақ олардан кейін ортақ ереже бойынша қолданылады:

Ask him when he will begin his course of lectures.

2.when белгілі бір бағыныңқы сөйлем тудырып тұрғанда келер шақ қолданылады:

I’ll wait for the time when she will become a grown-up-person.

2. сабақ.

Continuous тобындағы шақтар Созылыңқы осы шақ

(The Present Continuous Tense)

Құрылу формасы

Present Continuousосы шақтаto beкөмекші етістігі және мағыналы етістіктің есімше І арқылы жасалады.

Болымды формасы Сұраулы формасы

I am working Am I working?

He He

She is working Is She working?

It It

We We

You are working Are You working?

They They

Болымсыз формасы I amnot working He

She is not(isn’t) working

It

We

You are not(aren’t) working

They

Сұраулы болымсыз формасы

Am I not working? Am I working?

He He

Is She not working? Isn’t She working?

It It

We We

Are You not working? Aren’t You working?

They They

Е с к е р т у. Ағылшын грамматикаларында әдетте Continuous тобының шақтарын «Progressive» деп атайды.

Қолданыстағы мәні

Present Continuous әңгіме барысындағы әрекетті білдіру үшін қолданылады:

What are you doing? – I am reading a book. Look! The boys are playing tennis in the park.

Present Continuous онымен қоса осы шақта болып жатқан, бірақ әдеттегі емес болып саналатын әрекеттерді білдіруүшін қолданылады:

This week we are starting work at 10 o’clock. Осы жұмада біз жұмысты сағат 10-да бастаймыз (уақытша).

Present Continuous болып жатқаноқиғаны, яғни әлі аяқталмаған әрекетті білдіре алады,:

He is writing a book about animals. Ол (қазір) жануарлар жайында кітап жазып жатыр.

Present Continuous (to go, to come, to leave және т.б.) қозғалыс етістіктерімен алдағы болатын әрекеттерді білдіруүшін қолданылады:

He is coming here next Sunday. Ол мұнда келесі жұмада келеді.

Present Continuous онымен қоса жиі қайталанып отыратын әрекетті білдіреді және always, continually, constantly үстеулерімен тіркесе қолданылады:

Architects are constantly trying to design better houses.

Кейбір лексикалық топтардың етістіктері ережеге сәйкес Continuous тобының шақтарында қолданылмайды. Мұнда жататындар:

а) сезіп білу етістіктері – to see, to hear, to feel, to smell, to notice.

б) ақыл-ойға қатысты етістіктер – to know, to understand, to forget, to believe, to think.

в) қалау етістіктері – to want, to wish, to desire.

г) сезімді білдіретін етістіктер – to love, to like, to hate, to care.

д) «көріну» мағынасын беретін етістіктер – to seem, to appear, to look, to resemble.

Дегенмен, бірінші және екінші топтың етістіктері Continuous формасына кейде өзекті әрекеттерді білдіру үшін қолданылады. Мысалы:

How are you feeling today?

I can’t say what she is seeing.

Созылыңқы келер шақ (The Future Continuous Tense)

Форма құрушы

Future Continuous –тегі to be етістігі мен негізгі етістіктің есімше І арқылы жасалады:

Болымды сөйлем Сұраулы сөйлем Болымсыз сөйлем

I shall be working.	Shall I be working?	I shall not (shan’t) be
working.
He will be working.	Will he be working?	He will not (won’t)
be working.

Сұраулы-болымсыз сөйлем

Shan’t I be working? Won’t he be working?

Мағынасы мен қолданылуы

1. Future Continuous келер шақта болып жатқан немесе өткен шақтың белгілі бір шектелген уақыт аралсығында жалғасып жатқан әрекетті білдіреді. Келер шақтағы бұл кезең уақыт пысықтауышы немесе келер шақтың басқа да әрекетімен түсіндіріледі:

At this time tomorrowI shall be working at the language laboratory.

When you comeI shall be packing things.

Future Continuousонымен қоса жалғасуы белгілі бір уақыт аралығымен шектеулі әрекетті білдіреді:

Tomorrow from 5 till 6 I shall be watching a TV program.

Уақыт пен шартты бағыныңқы сөйлемдерде келер шақты білдіру үшін Present Continuous қолданылады:

If it is raining we shall not go out.

2. Заманауи ағылшын тілінде Future Continuous тағы келер шақтағы мақсатты әрекетті білдіру үшін қолданылады:

I shall be visiting Moscow in February (i.e. I intend to visit Moscow in February).

Future Continuous сұраулы сөйлемдерде болашақтағы қарапайым әрекеттердің жоспарларын білдіру үшін қолданылады:

Will you be calling on the Orlovs white you are in Moscow?

Созылыңқы өткен шақ (The Past Continuous Tense)

Форма құраушы

Past Continuous Past Indefinite-тегі to be көмекші етістігі мен негізгі етістіктің есімше І арқылы жасалады.

Болымды сөйлем	Сұраулы сөйлем	Болымсыз сөйлем
I was speaking.	Was I speaking?	I wasn’t speaking.
We were speaking.	Were we speaking?	We weren’t speaking.

Сұраулы-болымсыз сөйлем

Was I not speaking? Were we not speaking? (Wasn’t I speaking?) (Weren’t we speaking?)

Мағынасы мен қолданылуы

Past Continuous өткен шақта болып жатқан немесе өткен шақтың белгілі бір шектелген уақыт аралсығында жалғасып жатқан әрекетті білдіреді.

Past Continuous әрқашан үйлеседі:

а) өткен шақтағы белгілі бір кезеңмен. Past Continuous формасы арқылы берілген әрекетке қатысты өткен шақтағы кезең үрдіс ретінде қарастырылып, әдетте уақыт пысықтауышы немесе басқа өткен шақтың көмегімен түсіндіріледі:

Yesterday at 5 o’clock I was doing my homework.

We were reading the newspaper when you rang me up.

б) өткен шақтағы шектелген уақыт аралығымен:

She was listening in all evening.

He was writing from 5 till 6.

Past Continuous-ты өткен шақтағы шектелген уақыт аралығын көрсететін уақыт пысықтауышымен қолданған кезде, «сөйлеуші» әрекеттің үрдісін айқындай түседі, яғни әрекеттің белгілі бір уақыт аралығында жалғасқанын көрсетеді.

Е с к е р т у. Осы соңғы жағдайда, егер «сөйлеуші» әрекеттің өту ұзақтығын айқындамай, тек әркеттің болғаны жайлы хабарласа, онда Past Indefinite-ті де қолдануға болады:

She listened in yesterday from 5 till 6.

Past Continuous always және constantly үстеулері бар сөйлемдерде қолданыла алады. Бұл жағдайда Past Continuous Present Continuous сияқты қайталанып отыратын әрекетті білдіреді, тек өткен шақта:

She was always talking at the lessons last term.

Өткен семестрде ол сабақ үстінде үнемі сөйлеп отыратын.

Past Continuous қазақ тіліне әрқашан созылыңқы өткен шақ болып аударылады.

Past Continuous-те Present Continuous-тың етістіктері қолданылмайды.

2. сабақ.

Perfect тобындағы шақтар Осы аяқталған шақ

(The Present Perfect Tense)

Формажасам

The Present Perfect Tense осы шақтағы to have көмекші етістігі және Есімше II мағыналық етістігі арқылы жасалады.

Сұраулы сөйлемде to have көмекші етістігі бастауыш алдында орналасады; етістіктің болымсыз формасын жасау үшін to haveкөмекші етістігінен кейін not демеулік шылауы қойылады:

Болымды	Сұраулы	Болымсыз
сөйлемдер	сөйлемдер	сөйлемдер
His pupils have	Have his pupils	His pupils haven’t
made good prog-	made good progress	made good
ress lately.	lately?	progress lately.
I have seen a good	Have you seen	I haven’tseen any
film recently.	any good film recently?	good film recently.
Мағынасы Present Perfect осы	сәтке дейін аяқталған	және нәтижесі қазіргі кезде

байқалатын іс-әрекетті білдіреді (Present Perfect Exclusive):

I have lost my exercise-book(and now I am unable to prepare my homework). I have comeout without my watch(and now I don’t know the time).

2. Present Perfect өткенде бастау алып, кей уақытқа дейін тіпті осы сәтке дейін жалғасып келе жатқан және кейде сөйлеу сәтінде жалғасып жататын әрекетті білдіреді (Present Perfect Inclusive):

He has lived in this street for five years.

They haven’t seen us since the end of October.

Қолданылуы

Өзінің негізгі мағыналарына сай Present Perfect сөйлемде келесідей ережелер бойынша қолданылады:

1. Сөйлеушіні әрекеттің болған уақыты емес, тек әрекеттің сөйлеу сәтіне дейін аяқталғаны маңызды болғанда. Бұл жағдайда сөйлемде не уақыт пысықтауышы жоқ (а) не ол жиілілік үстеуімен берілген(ә) әлде белгісіз уақыт (б):

(а) I have seen this play. Мен бұл қойылымды көрдім.

(ә) I have seen this play twice. Мен бұл қойылымды екі рет көрдім. (б)They havejustarrived. Олар жаңа ғана келді.

Бұл жағдайда Present Perfect аяқталған түрдің өткен шағымен аударылады. Келесі белгісіз уақыт және жиілілік үстеулері әдетте Present Perfect шағымен қолданылады: already «әлдеқашан», «енді»(болымды сөйлемдерде); yet «енді»,

«әлі» (болымсыз және сұраулы сөйлемдерде); ever «күнінде күнінде», «бір

кезде»; never «ешқашан»; lately «жуырда», «жақында» ; recently «жуырда»,

«жақында»; of late «жақында», «жуырда», just « жаңа ғана» (болымды сөйлемде); seldom «жиі»; twice «екі рет»; three times «үш рет», etc.; many times «көп рет»; so far « әлі күнге дейін».

2. Әрекеттің ұзақтығының барлық периоды белгіленгенде немесе қай уақыттан басталғаны көрсетілгенде. Екі жағдайда да сөйлемде уақыт пысықтауышы бар және бірінші жағдайда ол for «бойы» предлогы бар предлогты тіркесімен, екінші мысалда since «содан бері», «сол уақыттан бері » (көбінесе ever since

«дәл сол кезден бері») үстеуімен, since «бері» предлогы бар предлогты тіркесімен, since «кезден бері» жалғаулығы бар бағыныңқы сөйлеммен берілген:

I haven’t heard from him since I came to Moscow in 1982. Мен одан Мәскеуге 1982 жылы келгелі бері хабар алмағанмын.

Have you since him ever since? Сіз оны сол кезден бері көргенсіз бе?

I have stayed at my aunt’s since my arrival. Мен келгелі бері тәтемнің үйінде тұрып жатырмын.

She hasn’t played tennis for five months. Ол 5 ай бойы теннис ойнаған жоқ.

Бұл жағдайда Present Perfect әдетте аяқталмаған түрдің осы немесе өткен шағымен аударылады.

3. Уақыт пысықтауышы this есімдігі мен зат есімнің тіркесімен берілген сөйлемдерде: this year, this month, this term, this morning, this afternoon, т.б. Бұндай сөйлемдерде Present Perfect көрсетілген уақыт аралығы әлі аяқталмағанда қолданылады:

He has fallen and hurt his arm this morning. Бүгін таңертең ол құлап, қолын сындырып алды (Егер таңертең деп айтылса).

Present Perfect пен Past Indefinite арасындағы айырмашылықтар.

1. Present Perfect әдетте сөйлеу сәтіне тікелей қатысы бар әрекетті білдіру үшін қолданылады (іс-әрекет аяқталды, ал оның нәтижесі осы шақта білініп тұр немесе әрекет сөйлеу сәтіне дейін созылды және сол сәтте жаоғасып жатуы мүмкін).

Past Indefinite толықтай өткен шаққа қатысты әрекетті білдіреді. Салыстырыңыз:

I have bought a new hat. He has stayed at this hotel for three days.

Бірақ: I bought a new hat yesterday. Last year I stayed at this hotel for three days.

2. Present Perfect never, ever, lately, of late, already, yet, just, seldom, twice, etc. тәрізді үстеулермен қолданылады:

I havenevermet him.

Past Indefinite өткендегі бір уақыт аралығын көрсететін пысықтауыштармен қолданылады: last week, five years ago, in 1957, from 1941 to 1945, yesterday, etc.

3. Present Perfect жиіhow long сөзінен басталатын сұрақтарда қолданылады; Past Indefinite әрқашан when сөзінен басталатын сұрақтарда қолданылады:

How long have you used this razor? When did you use this razor?

Аяқталған келер шақ (The Future Perfect Tense)

Форма құрушы

Future Perfect Future Indefinite-тегі to have көмекші етістігі мен негізгі етістіктің есімше ІІ арқылы жасалады.

Болымды сөйлем	Сұраулы сөйлем	Болымсыз сөйлем
I shall have done it.	Shall I have done it?	I shan’t have done it.
He will have done it.	Will he have done it?	He won’t have done it.

Сұраулы-болымсыз сөйлем

Shan’t I have done it?

Won’t he have done it?

Мағынасы мен қолданылуы

1. Future Perfect келер шақта белгілі бір кезеңге қарай аяқталған әрекетті білдіру үшін қолданылады. Келер шақтағы бұл кезең әдетте by предлогы бар уақыт пысықтауышы немесе келер шақтың басқа да әрекетімен түсіндіріледі:

We shall have packed all the things by the time you call on us (or: by 6 o’clock).

Уақыт пен шартты бағыныңқы сөйлемдерде келер шақтағы аяқталған әрекетті білдіру үшін Present Perfect қолданылады:

Wait till I have finished my work.

3. Continuous формасы жоқ етістіктер Future Perfect формасында келер шақтағы белгілі бір кезеңге дейін басталған, біршама уақыт аралығында жалғасып және берілген кезеңде де жалғасуы мүмкін әрекетті білдіру үшін қолданылады. Бұл жағдайда сөйлемде әдетте екі пысықтауыш болады: бірі – for предлогы бар зат есімнен болған және әрекеттің толық жалғасу уақыт аралығын білдіреді, ал екіншісі – by предлогы бар зат есімнен болған немесе келер шақта бір кезеңге дейін жалғасатын әрекетті білдіретін бағыныңқы сөйлеммен:

We shall have lived in Petersburg for 25 years by next winter.

He will have known me for ten years (by the time) when he retires.

Аяқталған өткен шақ

(The Past Perfect Tense)

Форма құрушы

Past Perfect Past Indefinite-тегі to have көмекші етістігі және негізгі етістіктің есімше ІІ арқылы жасалады.

Болымды сөйлем Сұраулы сөйлем Болымсыз сөйлем

I had done it. Had I done it? I hadn’t done it. We had done it. Had we done it? We hadn’t done it.

Сұраулы-болымсыз сөйлем

Hadn’t he done it? Hadn’t they done it?

Had not he done it? Had not they done it?

Мағынасы мен қолданылуы

1. Past Perfect өткен шақта белгілі бір кезеңге қарай аяқталған әрекетті білдіру үшін қолданылады. Past Perfect –ке қатысты өткен шақтағы кезең әдетте by предлогы бар зат есімнен болған уақыт пысықтауышымен немесе өткен шақтағы басқа әрекетпен түсіндіріледі. Бұл жағдайда Past Perfect жиі жай шақтың already, just, yet үстеулерімен тіркесе қолданылады:

When I got home, my sister had already gone to the concert.

We left the house. The sun had just set.

By 6 o’clock we had not yet packed all the things

2. Past Perfect өткен шақтағы әрекеттен бұрын болған әрекетті білдіру үшін қолданылады:

I saw at once that the students had improved their pronunciation.

3. Continuous формасы жоқ етістіктер өткен шақтағы әрекеттен бұрын болған, өткен шақта біраз уақыт аралығында жалғасып, өткен щақтағы белгілі бір кезеңде жалғасуы мүмкін әрекетті білдіру үшін қолданылады. Бұл жағдайда сөйлемде әрекеттің немесе кезеңнің басталғанынан бастап барлық жалғасқан уақыт аралығын білдіретін уақыт пысықтауышы орын алады:

When we parted we had known each other already for five years (or: since 1982).

Past Perfectәсіресе жиі құрамалас бағыныңқы сабақтас сөйлемдерде when, before, after, until, by the time, now that, as soon asуақыт, бастауыш союздарымен қолданылады:

I had studied English for five years before I entered the University. I could go to the sanatorium only after I had passed all the exams.

Е с к е р т у. Past Perfect –пен қатар аfter союзынан кейін Past Indefinite қолданылуы мүмкін, себебі союздың алдағыны білдіретін қасиеті бар.

Hardly … when, scarcely … when, no sooner … than күрделі союздары бар сөйлемнің басты сөйлемінде - Past Perfect, ал бағыныңқы сөйлемінде Past Indefinite қолданылады:

I had hardly read the first text when my friend rang me up. Бірінші мәтінді оқып тастайын деп едім, досым хабарласты.

Егер hardly, no sooner, scarcely басты сөйлемнің басында тұрса, онда Past Perfect формасының көмекші етістігі бастауыштың алдында болады:

No sooner had I heard this news than I started running home. Бұл жайлы ести салысымен, бірден үйге жүгіріп келдім.

2. сабақ.

Perfect Continuous тобындағы шақтар

Форма құрушы

Perfect Continuous тобының шақтары Present, Past немесе Future Perfect-тегі to be көмекші етістігі мен негізгі етістіктің есімше І арқылы жасалады.

Present Perfect Continuous	Past Perfect Continuous	Future Perfect Continuous
I (we, you, they) have been working. He (she, it) has been working.	I (we, she, it, you, they) had been working.	I (we) shall have been working. He (she, it, you, they) will have been working.

Сұраулы форма бірінші көмекші етістіктің бастауыш алдына қойылуымен жасалады. Мысалы:

Have you been working at this factory since January?

How long had he been studying English when he took up German? How long will they have been sleeping when the clock strikes eleven?

Болымсыз форма бірінші көмекші етістіктен кейін not частицасы қосылуымен жасалады:

We have not (haven’t) been reading.

We had not (hadn’t) been reading.

We shall not (shan’t) have been reading.

Мағынасы мен қолданылуы

1. Present Perfect Continuous «сөйлеушінің» сөзіне дейін басталып, белгілі бір уақыт арасында жалғасып, «сөйлеушінің» сөзі барысында болып жатқан әрекетті білдіру үшін қолданылады:

He has been teaching this class for two years.

Present Perfect Continuous қазақ тіліне осы шақ немесе өткен шақтың көмегімен аударылады:

I have been knitting since 5 o’clock. Мен сағат 5-тен бері тоқып отырмын.

How long has she been working at this office? Ол мына мекемеде қанша уақыттан бері жұмыс істейді?

I feel tired as I have been working in the garden for several hours. Бірнеше сағат бойы бақшада жұмыс істегендіктен, мен шаршадым.

Present Perfect Continuous–ті қолданғанда, ережеге сәйкес, әрекеттің жүру барысының барлық уақыт аралығы түсіндіріледі. Осы уақыт аралығын көрсету үшін for және since предлогтары бар пысықтауышты топтар, since, ever since үстеулері және бастаушы since союзы бар бағыныңқы сөйлемдер қолданылады. How long және since when деп басталатын сұрақтарда әрқашан Present Perfect Continuous қолданылады:

He has been playing the piano for the last two hours. They have been watching television since seven o’clock.

I have been using this dictionary since I began to learn English. How long have you been staying here?

Кейбір етістіктер (мыссалы: to tell, to meet, to take, to bring) Present Perfect Continuous формасында тұрып, қайталанатын, көп дүркін әрекетті білдіреді:

I have been meeting him on my way home lately.

Е с к е р т у. 1. Continuous формасы жоқ етістіктер (to know, to be, to understand және т.б.) Perfect Continuous формасында да қолданылмайды:

How long have you known him?

2. to live, to work, to stay етістіктері аналогиялық жағдайда Present Perfect формасында да және Present Perfect Continuous формасында да қолданыла алады. Бұл «сөйлеушінің» қалауына байланысты: егер «сөйлеуші» әрекеттің ұзақтығын айқындағысы келсе, онда Present Perfect Continuous, ал егер әрекет етудің фактісін айтса, онда Present Perfect:

I have been living in Petersburg for 15 years.

Мен Петербургте 15 жыл тұрамын.

I have lived in Petersburg for 15 years.

2. Past Perfect Continuous өткен шақта белгілі бір кезеңге дейін басталып, біраз уақыт аралығында болып өтіп, өткен шақтағы берілген кезеңге немесе әрекетке қарай аяқталып, немесе өткен шақта берілген кезеңде жалғасатын әрекетті білдіру үшін қолданылады:

The telephone had been ringing for three minutes before I answered it.

When I got to the meeting, the lecturer had already been speaking for half an hour.

Past Perfect Continuous Present Perfect Continuous–ке сай әрекеттің ұзақтығының уақытын айқындау әдістерінде (for, since предлогтары, since, ever since үстеулері, since союзы) қолданылады.

Continuous формасында қолданылмайтын етістіктер (to be, to know, to love, to understand және т.б.) Past Perfect Continuous формасында да қолданыла алмайды:

As I had known him for nearly ten years I was able to recommend him as a very experienced teacher.

2. Future Perfect Continuous келер шақта белгілі бір кезеңге дейін басталып, біраз уақыт аралығында жалғасып, әлі де келер шақтағы белгілі бір кезеңде жалғасатын әрекетті білдіреді:

On April 2^nd next year we shall have been living in this house exactly twenty years.

Қазіргі ағылшын тілінде Future Perfect Continuous айтарлықтай сирек қолданылады.

Continuous, Perfect және Perfect Continuous топтарының шақтарын салыстыру

Continuous тобының шақтары осы, өткен және келер шақта көрсетілген уақытта жалғасатын әрекетті білдіру үшін қолданылады:

Our bus is now crossing the bridge.

Perfect тобының шақтары осы, өткен және келер шақта белгілі бір кезеңге қарай аяқталатын әрекетті білдіру үшін қолданылады:

She has already laid the table.

Perfect Continuous тобының шақтары осы, өткен және келер шақта белгілі бір уақыт аралығынан көрсетілген кезеңге дейін жалғасқан әрекетті білдіреді:

She has been staying at her aunt’s for a fortnight now.

Негізгі етістегі шақтардың кестесі

Indefinite

Continuous

Perfect

Perfect Continuous

Hopeful	more hopeful	(the)	most
hopeful
Beautiful	more beautiful	(the)	most
beautiful

Interesting more interesting (the) most interesting Ағылшын тілінде кейбір сын есімдердің шырайларының тіл дамуының

ертерек кезеңдерінен қалған супплетивті формалары сақталған. Бұл топқа келесі сын есімдер жатады:

Жай шырай Салыстырмалы шырай Күшейтпелі шырай

Good better (the) best

Bad worse (the) worst

Little less (the) least

Much more (the) most Many

Far further (the) furthest

Farther (the) farthest

Old сын есімінің екі шырай формасы бар: older – (the) oldest, elder – (the) eldest.

Еlder және eldest формалары жанұядағы, онымен қоса әулет үлкені немесе дәулеті жоғарының үлкендігін анықтау үшін ғана қолданылады. Қалған барлық жағдайларда older – (the) oldestфоррмалары қолданылады. Олар сөйлемде анықтауыш та, предикативті мүше де бола алады:

My elder brother is six years older than I am.

Mr Brown is the eldest and most respected member of this society. Moscow is older than Leningrad.

Сапалары бірдей екі затты салыстырғанда, as…as союзы қолданылады: This boy is as tall as your son.

It is as hot in the Crimea as it is in the Caucasus.

Берілген сапаға қатысты салыстырмалы екі зат бірдей болмаса, онда салыстыру былай беріледі:

Болымсыз сөйлемдерде so…as, as…as союздарымен: I am not as tired as you are.

There is not so much rain in June as there is in May. This room is not so big as that one.

Than союзымен:

You are more diligent than Paul.

Салыстырмалы шырайды much көмегімен күшейтуге болады: You are much more diligent than Paul.

Шырайларды құру кезінде келесідей орфографиялық ережелер сақталады:

Түбірінде қысқа дауысты дыбысы бар бір буынды сын есімдердің соңғы әрібі қосарланады:

Big – bigger – (the) biggest Red – redder – (the) reddest

Соңындағы айтылмайтын –е түсіп қалады:

Brave – braver - (the) bravest Nice – nicer - (the) nicest

Соңғы –у әрібі, одан кейін дауыссыз келетін болса –і ауысады: Busy – busier - (the) busiest

Easy – easier - (the) easiest

-у әрібі одан кейін дауысты келетін болса, өзгермейді: Gay – gayer - (the) gayest

2. сабақ.

Үстеу

Қазіргі ағылшын тілінде үстеудің продуктивті жұрнағы

–ly болып табылады. Бұл жұрнақ көмегімен сын есімнен мынадай үстеулер туындайды:

wide – widely easy – easily comfortable – comfortably

Қазіргі ағылшын тілінде басқа жұрнақтары бар үстеулер саны біршама: sideways, crosswise, backwards, forwards, homewards және т.б.

Кей кезде –ly жұрнағының жалғануы сөз мағынасының өзгеруіне әкеледі. Салыстырыңыз:

Near жақын – nearly дерлік, таяу Hard қатты – hardly әрең

Көптеген үстеулердің қатары формалары бойынша сәйкесінше сын есімдерге ұқсас келеді:

Fast шапшаң – fast шапшаң Straight түзу – straight түзу

Кей үстеулерде бірдей мағынадағы екі формалары (суффиксті және суффиксіз) болады: quick, quickly; cheap, cheaply; sound, soundly; bright, brightly; fair, fairly(әділ); loud, loudly.

Алайда –ly жұрнағымен және жұрнақсыз бірыңғай үстеулердің мағыналары басқа да болуы мүмкін. Салыстырыңыз: late -кеш, lately - жуырда, pretty - біршама, prettily - әдемі, deep –терең(төмен), deeply – өте, терең(сезім жайлы),dear – қымбат(баға), dearly –қатты (сезім жайлы).

Ескерту: Есім құрамды баяндауыш құрамында жүретін to feel, to look, to smell, т.б. жалғаулық етістіктерімен әрқашан сын есім қолданылады:

The rose smells sweet. Раушанның иісі керемет. The room looks tidy. Бөлме жинаулы көрінеді. He looks well. Оның дені сау көрінеді.

I feel bad! Мен өзімді нашар сезінемін.

Мынаған назар салыңыз: Соңғы сөйлемге дейінгі мысалда well сын есім болып табылады. Well сын есімі тек есім құрамды баяндауыштың предикативті мүшесі позициясында қолданылады.

Сын есім сияқты үстеудің де шырай формалары бар. Бірбуынды үстеулер салыстырмалы шырай формасын - er [ә] жұрнағы көмегімен және асырмалы шырайды –est [ıst] жұранағы арқылы құрады:

hard – harder – hardest quick – quicker – quickest near – nearer – nearest

Екі не одан да көп буыннан құралған үстеулер шырай формаларын muchүстеуінің салыстырмалы және асырмалы шырай формалары арқылы жасайды.

heartily – more heartily - most heartily

Ескерту: Екі буынды үстеулер ішінен тек early және often ғана шырай формаларын –er және – est жұрнақтары арқылы жасайды:

Early – earlier – earliest often – oftener – oftenest

Кей үстеулер шырай формаларын ерекше жолмен құрады. Оларды есте сақтаған жөн:

well(good) – better – best much – more – most badly (bad) - worse – worst farther – farthest little – less – least far further – furthest

2. сабақ. Етіс (Voice)

Ағылшын тілінде етістіктің екі етісі бар: негізгі етіс (the Active Voice) және ырықсыз етіс (the Passive Voice).

Егер сөйлемде бастауыш әрекет етуші тұлға немесе зат болса, онда етістік негізгі етісте болады:

Mr Smith teaches this class.

Егер сөйлемде бастауыш рөліндегі тұлғаға немесе затқа етістік- баяндауыш әрекетті бағыттап тұрса, онда етістік ырықсыз етісте болады:

This class is taught by Mr Smith.

Ырықсыз етіс сәйкес түр-шақтағы to be етістігі мен негізгі етістіктің есімше ІІ арқылы жасалады.

Ырықсыз етістегі етістіктің түр-шақтар формасының кестесі

	Present			Past		Future
Indefinite	This taught Smith.	class by	is Mr	This class taught by Smith.	was Mr	This class will be taught by Mr Smith.
Continuous	This class is being taught by Mr Smith.			This class being taught Mr Smith.	was by	-
Perfect	This class has been taught by Mr Smith.			This class had been taught by Mr Smith.		This class will have been taught by Mr Smith.

Е с к е р т у. 1. Кестеде көрсетілгендей, Future Continuous ырықсыз етісте қолданылмайды. Future Continuous Passive болмағандықтан оның орнына Future ContinuousActiveқолданылады:

When you come here in summer, they will be repairing our house. Сен бізге жазда келгенде, біздің үйіміз жөнделіп жатады.

Perfect Continuous тобының шақтары ырықсыз етісте қолданылмайды. Олардың орнына ырықсыз етісте сәйкес Perfect тобының шақтары немесе негізгі етістегі етістікпен қала береді:

Our class has been taught by this teacher for five years.

This teacher has been teaching our class for five years.

Ырықсыз етісте сұраулы форма жасағанда, бірінші көмекші етістік бастауыштың алдына қойылады:

Is this class taught by Mr Smith?

Will this class be taught by Mr Smith?

Ырықсыз етісте болымсыз форма жасағанда, not болымсыз частицасы бірінші көмекші етістіктен кейін қойылады:

This class is not taught by Mr Smith.

This class has not been taught by Mr Smith.

Ырықсыз етістегі етістіктің түр-шақтар формалары негізгі етістегі сай формалар қолдану ережесіне сәйкес қолданылады.

Модаль етістіктерінен кейінгі ырықсыз әрекетті білдіру үшін to be инфинитивті етістігі мен негізгі етістіктің есімше ІІ қолданылады:

The boy must be taught mathematics.

Ырықсыз етісте етістік-баяндауыштан болған әрекетті іске асырушы by немесе with предлогтары бар жалғаулы толықтауышпен түсіндіріледі. Ву предлогы бар толықтауыш әрекет етуші тұлғаны немесе әрекет етуші күшті

түсіндіреді, ал with предлогы бар толықтауыш әрекетті іске асыратын затты білдіреді:

The fire was put out by the firemen (by the rain). The fire was put out with water.

Ырықсыз етісте әрекетті іске асырушыға сілтеуі жоқ етістік-баяндауышы бар сөйлемдер ағылшын тіліне сай:

English is spoken here. Мұнда ағылшынша сөйлеседі.

Ағылшын тілінде ырықсыз етістің қолданылу ерекшеліктері

Ағылшын тілінде предлогтармен бірге қолданылатын барлық етістіктер ырықсыз етісте бола алады. Мысалы:

To speak of (about)	to depend on	to listen to
To look at (after)	to comment on	to send for
To care for	to insist on	to wait for
To agree upon	to laugh at	to dream of
To arrive at	to provide for	to think of, etc.
To rely on	to object to
To refer to	to operate on

Осы етістіктерді ырықсыз етісте қолданған кезде, предлог міндетті түрде етістік-баянауышпен ере жүреді:

His report is much spoken of.

Осындай сөйлемдер қазақ тіліне ідеттегідей аударылады, предлогтар жалғаулармен білдіріледі:

Your child will be looked after. Сіздің балағызға қарайды.

Such success has never been dreamedof. Бұндай табысты ешкім де күтпеген

еді.

Егер ырықсыз етісте тура және жанама толықтауышты айнымалы етістік (мысалы: to give, to show, to send, to tell, to promise, to offer, etc.) болса, онда ағылшын тілінде екі қатар конструкция туындауы мүмкін: жай етістегі етістіктің тура толықтауышына сәйкес бастауышымен және жай етістегі етістіктің жанама толықтауышына сәйкес бастауышымен:

A good job was offered to him. He was offered a good job.

Жай етіс	Ырықсыз етіс	Аудармасы
He gave me a book.	I was given a book.	Маған кітапберілді.

Егер басыңқы сөйлемдегі баяндауыш осы немесе келер шақтың бір формасында тұрса, толықтауыштық бағыныңқы сөйлемде мағынасы бойынша сәйкес шақ қажет болады.

Егер басыңқы сөйлемдегі баяндауыш өткен шақтағы баяндауышпен берілсе, онда:

Басыңқы сөйлемдегі әрекетпен бір уақыттағы әрекетті білдіру үшін бағыныңқы сөйлемде Past Indefinite немесе Past Continuous қолданылады :

I was sure that you were here. Мен сіздің осы екеніңізге сенімді болдым.

I was sure that you were writing a letter. Мен сіздің хат жазып жатқаныңызға сенімді болдым.

Бағыныңқы сөйлемдегі алдыңғы болған әрекетті білдіру үшін Past Indefinite не Past Perfect Continuous қолданылады:

I was told that you had been there. Маған сіз сонда болғаныңызды айтты.

I was told that he had been staying at his aunt’s at least for a week. Маған ол тәтесінің үйінде кемінде бір апта болғаны жайлы айтты.

Бағыныңқы сөйлемдегі келесі әрекетті білдіру үшін Future – in – the – Past шағы қолданылады:

I doubted that you would be here. Мен сіздің осында болатыныңызға күмандандым.

I was sure that you would be packing at six o’clock. Мен сіздің сағат алтыларда заттарыңызды сөмкеңізге салып жататыныңызға сенімді болдым.

I supposed that you would have packed by six. Сіз сағат алтыға қарай заттарыңызды сөмкеңізге салып боласыз деп ойладым.

Егер сөйлемде бірнеше толықтауыштық бағыныңқы сөйлемдер болса, шақтардың қиылысу ережесі осы сөйлемдердің әрбіреуінде сақталады:

My friend told me he had heardthe previous week that the Drama Society was going to put on a new play and that it would be shown at the end of the season.

Егер толықтауыштық бағыныңқы сөйлемде бәріне белгілі бір шындық берілсе, шақтардың қиылысу ережесі сақталмайды:

Galileo proved that the Earth moves round the Sun.

Must (әрекеттің орындалу ықтималдығы мағынасында), should және ought етістіктерімбағыныңқы сөйлемде басыңқы сөйлемдегі баяндауыштың тұрған шағына тәуелсіз қолданыла береді:

I was sure that you must be here.

He said that you should (ought to) go there.

The old Professor told his assistant that he had informed the Dean that he would resign and that consequently he must replace him.

Егер бағыныңқы сөйлемдегі баяндауыш қарапайым немесе өзіндік әрекетті білдірсе, шақтардың қиылысу ережесін сақтау міндетті емес:

He said that his wife drinks coffee in the morning.

Шақтардың қиылысу ережесі анықтауыштық және пысықтауыштық сөйлемдерде сақталмайды.

Осы түрлі сөйлемдерде шақтардың қолданылуы уақыт жоспарларының нақты қатынасына байланысты:

I looked over my cabin, which was extremely comfortable. Mr. Fox, whom I had met in the morning, was in the cabin next to me.

Even the sailors, who are generally stolid enough, were deeply affected by his words.

2. Төлеу сөзге енгізетін әр түрлі коммуникативті типтегі етістіктер

To ask, to order, to tell сияқты етістіктермен қатар ағылшын тіліндегі басқа да көптеген етістіктер төлеу сөзді енгізу үшін қолданылады. Оларды коммуникация процесі кезіндегі мәліметтің мақсатына қарай типтерге бөлуге болады. Анағұрлым жалпы коммуникативті типтерге пайымдама, сұрақ, өтініш, бұйрық, лептеу жатады.

Бір типті етістіктер коммуникацияның анағұрлым тереңірек сипаттамасын бере алады, мәселен, пікір айтушы автордың жан –дүниесі, оның ниеті, сөйлеушінің айтылған пікірге деген ойы, қатынасы, сөздің мәнері мен дауыс қаттылығы, т.б.

Әр түрлі коммуникативті типті төлеу сөздің мысалдары мен сәйкес семантиканың етістіктері көмегімен олардың берілу жолдарын қарастырайық.

Пайымдау (Statements)

Жанама пайымдамалар сөйлемге көптеген етістіктер арқылы енеді. Олардың арасында мына етістіктер бар: to inform ‘хабарлау’, to think ‘ойлау’, to explain ‘түсіндіру’, to assure ‘сендіру’, to assert ‘сендіру’, ‘нандыру’, to point out ‘нұсқау’, ‘сілтеу’, to confess ‘мойындау’, to admit ‘мойындау’, to promise ‘уәде беру’, to suspect ‘күдіктену’, to boast ‘мақтану’, to claim ‘талаптану’, ‘ұмтылу’, to reply ‘жауап беру’, to warn ‘ескерту’, to swear ‘ант ету’, to murmur ‘міңгірлеу’, to announce ‘жариялау’, to declare ‘жариялау’, to notify ‘хабардар ету’, to agree ‘келісу’, to thank ‘алғыс айту’, to insist ‘дегеніне көндіру’, to protest‘наразылық білдіру’.

1. “The table is laid,” says Mother. Mother informs us that the table is laid.

2. “Thank you, dear, for a most Father thanks Mother for a most delicious delicious dinner,” says Father. dinner.

3. “I guess you are right ,” she said. She had to admit that her friend was right.

4. “Surely iyt’s all a mistake,” says he. He insists that it’s all a mistake.

5. “Honestly I have no idea why She swore that she had no idea why he has come,” she said. he hadcome.

6. “I expect you have been working The doctor thinks that I have been too much,” says the doctor. working too much.

7. “I’ll stay if you want me to,” He promised that he would stay if I he said. wanted him to.

8. “He is a very nice person,” said he. He assured us that his friend was a very

9. “Look, you’ve missed out the nice person.

The teacher pointed out that the pupil had missed out the inverted commas.

Сұрақтар(Questions)

Төлеу сөз сұрақтарын енгізетін етістіктерге мыналар жатады: toask ‘сұрау’, toinquire ‘сұрау’, towonder ‘қызығу’, ‘қызығушылық таныту’, towanttoknow‘білгісі келу’, totrytofindout ‘анықтау’.

“Where is the salt, please,” Father asked where the salt was. said Father.

“Is this yours or John’s?” She inquires if this is mine or John’s. she says.

“What do I do next?” he He wondered what he should do next. said.

“What topic did Professor She wanted to know what topic Professor Brown bring up?” she asked. Brown had brought up.

“Has there been an accident?” She tried to find out whether there she said. had been an accident.

Өтініштер мен бұйрықтар (Requests and Commands)

Төлеу сөздегі өтініштер мен бұйрықтар коммуникация сипаттамасын нақтылайтын алуан түрлі етістіктермен енгізіле алады: to ask ‘өтіну’, ‘өтініп сұрау’, to beg ‘өтіну’, to request ‘өтіну’, to ask permission ‘рұқсат сұрау’, to entreat ‘жалыну’,‘жалбарыну’, to urge ‘мәжбүрлеу’, to tell ‘айту’, to demand ‘талап ету’, to warn ‘ескерту’, to refuse ‘бас тарту’, to forbid ‘тыйым салу’, т.б. “Will you pass me your plate, please,” She asked me to pass her my plate.

she said.

“Could you please be quiet She begged them to be quiet for a moment. for a moment,” she said.

“Could you send me a copy of He requested me to send him a copy of my your book, please, ” he said. book.

“Do play for us,” they said. They urged her to play for them.

“All the students should be inoculated,” The medical authorities demanded that all the medical authorities said. the students should be inoculated.

“Don’t go near the lake,” she said. She forbade them to go near the lake.

Лептеу (Exclamations)

Төлеу сөздегі лепті сөйлемдердің берілуінде дұрыс етістікті немесе етістікті тіркестің таңдалуы маңызды рөл ойнайды, өйткені айтылған пікірдің эмоциялық қысымы эмотивті етістік арқылы немесе эмотивті амал пысықтауышы бар етістікпен беріледі. Мәселен, to remark ‘байқау’, to greet

‘сәлем беру’, to cry out ‘айқайлап жіберу’, to say with a sigh‘күрсініп айту’, to regret ‘өкіну’, to be surprised ‘таң қалу’, to be astonished ‘таң қалу’, to exclaim with delight ‘шаттана айқайлап жіберу’.

“What a lovely hat,” she said. She remarked that it was a lovely hat. “Hello! How are you?” she said. She greeted me and asked how I was. “Ouch! My finger!” She cried out that she hurt her finger. “Oh, how very unfortunate!” she said.

She said with a sigh that it was very unfortunate. “Sorry! There are no more tickets.”

The management regretted (was sorry to say) that there were no tickets.

“Oh! She’s gone,” he said. He was surprised to find that she had gone. “Heavens! The plate is broken,” she She was astonished to find that the plate was said. broken.

“Oh, the dear little kitten!” the The children exclaimed with delight that it was children cried. a dear little kitten.

2. сабақ.

Төлеу сөз (Reported Speech)

Төл сөздің мазмұны қосымша бағыныңқы сөйлеммен немесе инфинитивті тіркеспен беріледі. Егер сөйлем хабарлы болса, ол төлеу сөзде басыңқы сөйлемге that союзының көмегімен жалғанады:

Mary says, “I don’t know his address.”

Mary says that she doesn’t know his address.

Төл сөзді төлеу сөзге аудару кезінде бастауыш өзгереді және оған сәйкес етістік-баяндауыштың формасы өзгереді.

Егер сөйлем сұраулы болса, онда төлеу сөзге аудару кезінде сөз тәртібі өзгереді: төлеу сөздегі сұраулы сөйлемде хабарлы сөйлемге тән сөз тәртібі қолданылады және мұнда арнайы сұрақ басыңқы сөйлемге шылаулы есімдіктер (what, who, how, when, etc.)немесе үстеулердің, ал жалпы сұрақ if және wheather шылауларының көмегімен жалғанады:

My friend asks me, “Where are you going in summer?”

My friend asks me where I am going in summer. (Менің досым жазда қайда баратынымды сұрап жатыр.)

My friend asks me: “Do you read anything during your summer holiday?”

My friend asks me wheather I read something during my summer holiday.

Менің досым жазғы демалысымда бір нәрсе оқимын ба екенін сұрады.

Бұйрық пен өтініш төлеу сөзде инфинитивті айналым арқылы беріледі: төл сөзде бұйрық райдағы етістік төлеу сөзде инфинитив формасына қойылады;

егер төл сөздегі қаратпа сөз төлеу сөзде «сөйлеу» етістігінің толықтауышына айналады:

The teacher says: “Mary, read Text 5. The teacher asks Mary to read Text 5.

Mother says: “Do not drink coffee in the evening.” Mother tells me not to drink coffee in the evening.

Төлеу сөзге ендірме етістіктер ретінде жиі to ask, to order, to tellетістіктері қолданылады. To say етістігі сөйлемде мәлімет бағытталған тұлға жайлы сөз қозғалмаса ғана қолданылады.

Егер «сөйлеушінің» бірінші сөйлемі өткен шақта (Present Indefinite) болса, онда төл сөзді төлеу сөзге аудару кезінде төл сөздің мазмұнын ашатын қосымша бағыныңқы сөйлемде осы шақтың бірде-бір сөзі қолданылмауы керек. Сондықтан, төл сөздегі етістік осы шақта (Present Indefinite) болса, онда төлеу сөзде (қосымша бағыныңқы сөйлемде) етістікті міндетті түрде өткен шақта (Past Indefinite) қолдану керек:

Peter said, “I go to the University three times a week.” Peter said that he went to the University three times a week.

Pete asked me, “Can you attend evening classes?” Pete asked me if I could attend evening classes.

Бірақ, must етістігі өзгерусіз қалады:

Pete said that I must attend evening classes.

Төл сөзді төлеу сөзге аудару кезінде, сөйлеушінің сөйлемі өткен шақта болса, бағыныңқы сөйлемде кейбір уақыт үстеулері және есімдіктер өзгереді.

Егер төл сөзде: төлеу сөзде қолданылады:

Yesterday the day before, on the previous day

Tomorrow the next day

Ago before

This (these) that (those)

Here there

Now then

Last night the previous night

Today that day

Tonight that night

Төл сөзді төлеу сөзге аудару кезінде «сөйлеушінің» қолданған етістігі осы, өткен немесе келер щақта тұруы мүмкін. Осыған байланысты бағыныңқы сөйлемнің баяндауышының формасы табылады. Егер басты сөйлемдегі етістік

осы немесе келер шақтың формасында тұрса, онда төлеу сөзде төл сөздің келер шағы сақталады. Мысалы:

Pete says, “Mother, I’ll come home at 5 o’clock in the evening.”

Pete says to his mother that he will come home at 5 o’clock in the evening.

Ал егер басты сөйлемдегі етістік өткен шақ формасында (Past Indefinite) тұрса, онда төл сөздің мазмұнын білдіретін бағыныңқы сөйлемде келер шақтың орнына келер шақтағы өткен шақ (the Future-in-the-Past Indefinite Tense) қолданылады. Future-in-the-Past should жекеше және көпше түрдегі 1-жақ үшін) жәнеwould will (жекеше және көпше түрдегі 2 және 3 жақ үшін) көмекші етістіктері және to частицасыз инфинтив түріндегі негізгі етістіктің көмегімен жасалады:

Pete said, “Mother, I’ll come home early.” Pete said that he would come home early.

Jane asked me, “When will you take this book from the library?” Jane asked me when I should take this book from the library.

Төлеу сөздегі Past Continuous және Past Perfect

Төл сөзді төлеу сөзге аудару барысында, төлеу сөзге бастаушы етістік өткен шақта тұрады. Төл сөздегі Present Continuous-тың орнына төлеу сөзде Past Continuous, ал төл сөздегі Present Perfect немесе Past Indefinite–тың орнына төлеу сөзде Past Perfect қолданылады:

Father said: “The weather is changing for the better.” Father said that the weather was changing for the better. The writer said: “I’ve just finished my new novel.”

The writer said that he had just finished my new novel. The Dean asked me: “When did you leave school?” The Dean asked me when I had left school.

Е с к е р т у. Тарихи фактілерді баяндағанда төл сөзде қолданылған Past Indefinite, төлеу сөзде ешқандай өзгеріссіз сақталады:

He said: “Peter I died in 1725.” He said that Peter I died in 1725.

Төлеу сөзде төл сөздің мазмұны көп жағдайда толықтауыштық бағыныңқы сөйлем арқылы берілетіні белгілі. Төл сөз хабарлы немесе сұраулы сөйлем арқылы берілгенде, мұндай әрқашан болады. Төл сөздегі бұйрық сөйлемді төлеу сөзге айналдырғанда, инфинитивті айналым қолданылады.

Солайша төлеу сөздің негізгі бірлігі толықтауыштық бағыныңқы сөйлем болғандықтан, төл сөзді төлеу сөзге айналдырғанда, міндетті түрде шақтардың қиылысу заңы сақталады. Егер төлеу сөзге енгізетін «сөйлеу» етістігі өткен шақтардың біреуінде келсе, онда:

1. төл сөздегі Present Indefinite, Present Continuous немесе Present Perfect Continuous орнына төлеу сөзде сәйкесінше Past Indefinite, Past Continuous немесе Past Perfect Continuous қолданылады;

2. төл сөздегі Past Indefinite немесе Present Perfect орнына төлеу сөзде Past Perfect қолданылады;

3. төл сөздегі Future Indefinite, Future Continuous немесе Future Perfect орнына Future-in-the-Past, Continuous, Perfect қолданылады.

Ескерту: Әрбір көрсетілген етістіктер тобы келер шағының өткен шақ формасы shallжәне will көмекші етістіктерінің сәйкесінше шақтағы should, would көмекші етістіктерімен алмастырылуы арқылы іске асады.

	Indefinite	Continuous	Perfect
Future	I shall work. He will work.	I shall be working. He will be working.	I shall have worked. He will have worked.
Future- in-the- Past	I should work. He would work.	I should be working. He would be working.	I should have worked. He would have worked.

Мысалдар:

Kate asked me: “Do you know my address?” – Kate asked me if I knew her address. They said to us: “We shallgo to the cinema with you.” – They told us they would go to the cinema with us.

Mother asked me: “Have you had your supper?” – Mother asked me if had had my supper.

Төлеу сөзді қолдануда шақтардың қиылысуы жайында айтылғандардың барлығы негізгі етіс шақтарына да, ырықсыз етіс шақтарына да бірдей қатысты.

2. сабақ.

Шартты сөйлемдер (Conditional Sentences)

Сабақтасқұрмалас шартты сөйлем if, provided(that), unless, in case, т.б. жалғайлықтармен байланысқан басыңқы және бағыныңқы сөйлемдерден тұрады. Бағыныңқы сөйлем басыңқы сөйлемдегі әрекеттің орындалуына мүмкіндік болатын шарттан құралады. If, provided (that) жалғаулықтары сөйлемге жағымды,unless - жағымсыз шарттар енгізсе , ал in case алдын-ала сақтандыруды енгізеді.

Бұл шарт шынайы және шынайы емес болуы мүмкін, және осы, өткен, келер шақтарға қатысты болуы мүмкін. Осы сипаттамаларға байланысты ағылшын тілінде үш типті сабақтас құрмалас шартты сөйлемдер қарастырылады.

Шартты сөйлемдердің бірінші түрі

Басыңқы сөйлемдегі іс-әрекет осы, өткен және келер шақтарға қатысты болса, ал бағыныңқы сөйлемде бұл әрекеттің орындалу шарты болады. Бағыныңқы сөйлемдегі шарт әбден іске асатындай көрінгендіктен, бұл типті сөйлем шынайы шартты сабақтас құрмалас сөйлем деп аталады.

Анағұрлым кең тараған сөйлемдерге келер шаққа қатысы бар сөйлемдер жатады. Басыңқы сөйлемдегі етістік – баяндауыш Future – in – the – Past шағында қолданылса, бағыныңқы сөйлем баяндауышы - Present Indefinite-те:

I shall go for a walk if (provided that) the rain stops (if/ provided that it stops raining).

Unless you eat sparingly, you will go fat.

In case it beginsraining we’ll take our raincoats.

Ескерту: Осы типтес шартты сөйлем төлеу сөзде қолданылса, басыңқы және бағыныңқы сөйлемдегі етістікті формалар шақтардың қиылысу ережесіне сай өзгереді.

If I go to the Crimea in summer, I shall probably fly. – He said that if he went to the Crimea in summer he would probably fly.

Осы немесе өткен шақтарға қатысты шынайы шарты бар шартты сөйлем ағылшын тілінде өте сирек кездеседі. Бұндай сөйлемдерде мағынасына қарай қажет болатын ашық райдың кез келген шақтары қолданылады:

If he is at home, heis getting ready for the trip.

If she read this article only yesterday, she must know what it is about.

Шартты сөйлемдердің екінші түрі

Басыңқы сөйлемдегі әрекет осы не келер шаққа қатысты болып, бірақ оның іске асуы күманды немесе шынайы емес болып көрінген жағдайда, шартты сөйлемдердің екінші түрі, яғни, шынайы емес шарт сөйлемі қолданылады. Басыңқы сөйлемнің баяндауышы should және would көмекші етістіктеріне to демеулік шылауынсыз мағыналық етістіктің инфинитиві қосылуы арқылы жасалатыншартты рай формасында болса, ал бағыныңқы сөйлемнің баяндауышы Past Indefinite шағына омонимді шартты рай формасында болады:

If I saw him tomorrow, I should speak to him.

If you worked hard, you would catch up with the group (but you don’t work hard enough).

To beетістігі бұл жағдайда бағыныңқы сөйлемдешартты рай формасында қолданылады, яғни, were формасы барлық тұлғаларға жекеше және көпше түрлерде қолданыла береді.

If she were here, she would tell us everything.

Егер шынайы емес шарт тек келер шаққа ғана қатысты болса, бағыныңқы сөйлемде де were to + инфинитив тіркесі қолданыла алады.

If they were to leave us before the appointed time, they would inform us about it.

Ескерту: Осы типтес шынайы емес шарт сөйлемі төлеу сөзде қолданылғанда, етістік формасын өзгертпейді:

“If we knew more about the causes of this disease,” said the doctor, “we would soon find a cure.” – The doctor said that if we knew more about the causes of that disease, we would soon find a cure.

Шартты сөйлемдердің үшінші түрі

Шартты сөйлемдердің үшінші типінде белгілі бір жағдайларға байланысты мүмкін болатын әрекет орындалған жоқ, сондықтан сөйлеу сәтінде ол жүзеге аспаған болып қарастырылады. Осы типтес шартты сөйлемдерде басыңқы сөйлемнің етістік-баяндауышы should және would көмекші етістіктеріне Perfect Infinitive шағының қосылуы арқылы жасалатын шартты рай формасында қолданылады, ал бағыныңқы сөйлем баяндауышы Past Perfect шағына омонимді шартты рай формасында қолданылады:

He would have helped you if you had asked him to.

If you had leftearlier , you would have caught the train.

Үшінші типті шартты сөйлемдерді аударудың екінші типті сөйлемдерді аударудан еш айырмашылығы жоқ, өйткені шартты рай сөйлемдерін қазақ тіліне аударғанда қолданылатын өткен шақ формасындағы жалғыз етістік бар, ол «еді» етістігі. Еді етістігі осы немесе келер шаққа, соған қоса өткен шаққа қатысты шартты сөйлемдерде қолданылады. Мысалы:

He would help you if you asked him to. Егер сіз одан өтінсеңіз, ол сізге көмектесер еді.

He would have helped you if you had asked him to. Егер сіз одан өтінсеңіз, ол сізге көмектесер еді (Егер сіз одан өтінгенде, ол сізге көмектесер еді.)

Қазақ тілінің берілген шартты сөйлемі ағылшын тілінің екінші немесе үшінші типті шартты сөйлемдеріне сәйкес келетінін анықтау үшін ондағы айтылатын болжамның қай шаққа қатысты екенін білу қажет. Егер қазақ тілінің шартты райдағы етістігі бар шартты сөйлемдеріне осы немесе келер шаққа қатыстыы болса, онда бұл сөйлем ағылшын тілінің екінші типті шартты сөйлеміне сай келеді. Егер де қазақ тілінің шартты сөйлемі өткен шаққа қатысты болса, онда ол үшінші типті шартты сөйлемдеріне сай келеді. Осы типтес шартты сөйлемдер (яғни, өткендегі іске аспаған әрекетті білдіретін) төлеу сөзде еш өзгеріссіз сақтылады:

He assured me that he would have helped you if you had asked him to.

Сіз одан өтінгенде(Егер сіз одан өтінсеңіз), ол сізге көмектесер едім деп мені сендірді.

Екінші және үшінші типті шартты сөйлемдердің басыңқы сөйлемінде might және could модальды етістіктері де қолданыла алады. Олар өздерінің модальды мәндерін сақтап қалады:

If you went to the country on a frosty morning, you might see trees covered with hoar-frost.

She could have sung better if she had not been so nervous.

Етістікті формалардың шартты райда қолданылу кестесі

Сөйлем түрлері	Басыңқы сөйлем	Бағыныңқы сөйлем
Шынайы шартты сабақтас құрмалас сөйлем	He will do the work	if has time.
Осы және келер шақтағы шынайы емес шартты сабақтас құрмалас сөйлем	He would do the work	if he had time.
Өткен шақтағы шынайы емес шартты сабақтас құрмалас сөйлем	He would have done the work	if he had had time.

2. Шартты жалғаулықсыз сөйлемдер

Егер бағыныңқы сөйлемде had, were, could және should етістікті формалары болса, екінші және үшінші типті шартты сөйлемдерде if жалғаулығы түсірілуі мүмкін. басыңқы және бағыныңқы сөйлемдердің жалғаулықсыз байланысында бұл етістіктер бағыныңқы сөйлемнің бастауышы алдына қойылады:

Should you see John, ask him to ring me up.

Were he to live in Moskow, we might see him more often.

Бекітуге арналған жаттығулар.

1. сабақ.

To be және to have етістіктері

1. жаттығу. To be етістігін Present Simple-де қолданып, ағылшын тіліне аударыңыз.

1.Атың кім? – Менің атым Айнаш. 2. Мекен-жайың қандай? – Менің мекен- жайым: Оксфорд көшесі, 45 үй. 3. Қай жердің тумасысын? – Мен Лондоннан боламын. 4. Бұл кім (... суреттегі) – Менің әкем. 5. Оның аты кім? – Оның аты Джон. 6. Ол қайда? – Ол Лондонда. 7. Мен Ленамын, ал бұл Коля. Ол менің ағам. Ол 10 жаста, ал мен 12-демін. Біз Петербургтан келдік. 8. Мен оқушымын. Мен мектептемін. 9. Менің ағам – суретші. Ол инженер емес. 10. Менің апам жұмыста. Ол дәрігер. 11. Ол студент. 12. Сіз студентсіз бе? – Жоқ, мен дәрігермін. 13. Менің апам үйде. 14. Біз мектепте емеспіз. 15. Менің ағам – оқушы. Ол мектепте. 16. Сіздің анаңыз үйде ме? – Жоқ, ол жумыста. 17. Сіздің бөлеңіз үйде ме? – Жоқ, ол мектепте. Ол оқушы. 18. Сіздің апаңыз ұстаз ба? –

Жоқ, ол студент. 19. Сенің әкең жұмыста ма? – Жоқ, ол үйде. 20. Сенің әпкең – машинист пе? – Иә. – Ол үйде ме? – Жоқ, ол жұмыста. 21. Менің атам – ғалым.

22. Менің анам мұғалім емес. Ол – дәрігер.

2. жаттығу. To be етістігін Present Simple-де қолданып, ағылшын тіліне аударыңыз.

1.Менің атым Катя. 2. Мен 14 жастамын. 3. Мен орыспын. 4. Мен оқушымын. 5. Менің сүйетін спорт түрі – теннис. 6. Мен музыкаға әуеспін. 7. Менің ұнататын пәнім – ағылшын тілі. 8. Менің әкем – бағдарламашы. Ол политикамен қызықпайды. 9. Менің анам – тіс дәрігері. Ол өнерге жақын. 10. Біздің қолымыз әрдайым бос емес, бірақ біз бірге болуымызға өте қуаныштымыз. 11. Бұл кімнің қаламы? – Бұл менің қаламым. 12. Бұл кімнің кітабы? – Бұл сіздің кітабыңыз.

13. Бұл кімнің үстелі? – Бұл менің ағамның үстелі. 14. Бұл кімнің сөмкесі? – Бұл анамның сөмкесі. 15. Бұл кімнің қарандашы? – Бұл апамның қарандашы.

16. Бұл дәптер сенікі ме? – Иә. 17. Бұл сенің ағаңның дәптері ме? – Жоқ, бұл менің дәптерім. 18. Сіздің үстеліңіз қайда? – Ол бөлменің ортасында. 19. Сенің қаламың қайда? – Ол менің қалтамда. 20. Сенің дәптерің қайда? – Ол үстелдің үстінде. 21. Сенің анаң қайда? – Ол жұмыста. 22. Сенің ағаң қайда? – Ол мектепте. 23. Сенің апаң қайда? – Ол үйде. 24. Бұл қарандаш кімдікі? – Бұл менің қарындашым. – Ал менің қарындашым қайда? – Ол үстелдің үстінде. 25. Бұл кімнің сағаты? – Бұл менің сағатым. – Ал менің сағатым қайда? – Ол үстелдің үстінде.

3. жаттығу. To be етістігін Present Simple немесе Past Simple-де қолданып, ағылшын тіліне аударыңыз.

1.Ауа-райы керемет болды. Күн жылы және шуақты болды. Менің балаларым мектепте, ал күйеуім жұмыста болды. Мен бақшада болдым. Ол жерде әдемі гүлдер көп болды. Бұл мамырда болды. 2. Мен оқушымын. 3. Ол ұшқыш. 4. Ол дәрігер. 5. Біз оқушымыз. 6. Сендер жұмысшысындар. 7. Сен жұмысшысын. 8. Олар оқушылар. 9. Мен үйдемін. 10. Ол мектепте. 11. Ол кинода ма? 12. Біз саябақтамыз. 13. Олар театрда ма? 14. Ол жас па? 15. Ол кәрі. 16. Ол кәрі емес.

17. Олардың күші көп. 18. Ол науқас адам. 19. Сіз науқассыз ба? 20. Ол науқас па? 21. Мен ауру емеспін. 22. Мен кеше ауырдым. 23. Ол ауру болған жоқ. 24. Біз кинода болдық.

2. сабақ.

Сөйлем түрлері

4. жаттығу. It’s конструкциясын қолданып сөйлемдерді ағылышн тіліне аударыңыз.

1. Жұмыс істейтін кез келді.

2. Бұл жерде жүзетін жасы кез туды.

3. Бұл шынымен де жақсы хабар.

4. Бұл базарда көкеніс сатып алу шынымен де қымбат.

5. Бұны дәл қазір жасау керек.

6. Пушкин көшесіне дейін жаяу жүру шынымен де өте алыс.

5. жаттығу. Төмендегі атаулы сөйлемдердің болымсыз түрлерін жазыңыз.

It was a good holiday.

It was a very cold day yesterday. It is necessary to send it urgently. It is a convenient train.

It was difficult to recognize him at once. It was interesting to read this article.

It is exciting to climb in the mountains. It was an important experiment.

6. жаттығу.

Үлгі бойынша атаулы сөйлемдерді құрастырып қазақ тіліне аударыңыз. Үлгі: It is useless to : - It is useless to learn rules without examples – Ережені мысалсыз жаттау пайдасыз.

It’s difficult for him to… It’s not interesting to… It’s important to…

It’s wonderful to… It’s not serious to… It’s impossible to… It’s exciting to…

It’s not easy for me to…

7. жаттығу. Келесі атаулы сөйлемдерді келер шақта жазыңыз.

А) хабарлы сөйлем, болымды формасы It’s dark at 6.

It’s impolite to trouble him. It’s late to call him.

It’s necessary to pull up the weeds. Б) болымсыз формасы.

It’s not difficult to sign the contract. It’s not dangerous to stay here.

It’s not a great mistake to act in that way. It’s not good to come late.

8. жаттығу. Сөйлемдерді аударыңыз.

1.Кеш. 2. Айтуға қиын. 3. Олар оны ауырып жатыр дейді. 4. Мында темескі шегуге болмайды. 5. Тым кеш. 6. Қыс. 7. Жазғытұрым еді. 8. Қысқы кеш еді. 9. Кеше суық болды ма? 10.Күн суық. 11. Қар жауып тұр. 12. Осыншама көп сөздерді есте сақтау өте қиын.

9. жаттығу. Үлгі бойынша сұрақ қойыңыз.

There are some roses in the vase. Are there any roses in the vase? There is some wine in the glass. Is there any wine in the glass?

1. There are some letters for Ann. 2. There is some noise ( шум) in the corridor. 3. There are some children in the garden. 4. There are some cars in the street. 5. There is some fish in the fridge. 6. There is some ice-cream on the 7. There are some books on the shelf. 8. There are some old shoes under the bed.

3. сабақ.

Зат есімнің көпше түрі

10. жаттығу. Зат есімдердің көпше түрін жасаңыз.

Phenomenon, crisis, stimulus, index, antenna, formula, datum, nucleus, criterion, analysis, apparatus, basis, appendix, tableau, radius, miasma, hypothesis, axis, genus, vertebra.

11. жаттығу. Зат есімдердің көпше түрін жасаңыз.

Boy-messenger, sister-in-law, text-book, pocket-knife, statesman, fellow-worker, merry-go-round, man-servant, hotel-keeper, forget-me-not, lady-bird, woman-doctor, looker-on, editor-in-chief, passer-by, commander-in-chief, handful.

12. жаттығу. Ағылшын тіліне аударыңыз.

Айлар, күндер, адамдар, гулдер, картоптар, қораптар, мекен-жайлар, сағаттар, кілттер, кеңсе

лер, масалар, дүкендер, қонақ үйлер, қақапалар, өсімдіктер, жылқылар, әскерлер, ауыздар, кітаптар, пияздар, сәбіздер, қалалар, ауылдар, балалар, қыздар, ұлдар, өзендер.

13. жаттығу. Ережені есте сақтаңыз.

[s]

[z]

[iz]

lakes hats caps tapes shops

friends cinemas bottles beds boys

buses glasses brushes benches boxes

14. жаттығу. Қателерді табыңыз.

Photoes, dodoes, zeroes, tomatoes, Negroes, potatoes, kiloes, buffaloes, videos, pianoes, mosquitoes, stereoes, radios, studios, echoes, heroes.

15. жаттығу. Көпше түрге қойыңыз.

Сөрелер, бұзаулар, сыйлықтар, жарлар, өмірлер, әйелдер, айғақтар, пышақтар, ағыстар, жапырақтар, қасқырлар, бастықтар, маймылдар, пілдер.

16. жаттығу. Зат есімдерді көпше түрге қойғанда жалғауларының дыбысталу ерекшелігіне байланысты үш қатарға бөліп жазыңыз.

Friend, cinema, bottle, lake, bus, glass, bed, boy, hat, cap, tape, shop, brush, bench, box.

4. сабақ.

Зат есімнің септелуі

17. жаттығу. Сөздері аударыңыз.

Баланың кітабы, мұғалімнің қаламдары, Әсемнің қолғабы, Мараттың телефоны, Айнүрдың кесесі, қыздың суреті, оқушылардың орындары, дәрігердің кеңесі.

18. жаттығу. Төмендегі сөздерді қолданып сөйлем құраңыз.

Teacher’s book, students’ flowers, Assem’s telephpne, brother’s scarf, sister’s bag, cat’s toy, baby’s photo.

5. сабақ.

Артикльдер

19. жаттығу . Сөйлемді a/an, the, -- артикльдерімен толықтырыңыз.

1. We usually have. lunch at 1 p.m.

2. French people drink a lot of red wine.

3. I gave her. bunch of flowers when she opened the door.

4. Who is owner of this car?

5. We went to.............zoo and saw. old elephant.

6. I've never taught............. class where. pupils were so good

at English.

7. The giraffe is................tallest animal on...............Earth. I like. giraffes.

8. ................water freezes after...............hour if you leave it out in garden

at night.

20. жаттығу. Дұрыс нұсқаны таңдаңыз.

1. Catherine loves cats/the cats.

2. Look at cats/the cats! They are chasing a bird.

3. I don't like coffee/the coffee, but I like tea/the tea.

4. You cut the cake/cake and I'll pour coffee/the coffee.

5. Life/The life will be very different in the future.

6. Life/The life of a mayfly is extremely short.

7. I enjoy swimming/the swimming in the sea.

8. Children/The children usually like playing games.

9. Children/The children have gone to the park.

10. All people/the people in this room are my relative .

11. All people/the people should have freedom of speech.

12. Villages/The villages in this part of the country are very beautiful.

13. Breakfast/The breakfast is the most important meal of day/the day.

14. Paul was only/the only person who remembered me.

15. In Stone Age/the Stone Age, people lived in caves.

16. I would like to travel to Spain/the Spain.

17. We travelled to London by train/the train.

18. He is learning to play flute/the flute.

21. жаттығу. Сөйлемді a/an, the, -- артикльдерімен толықтырыңыз.

A

1) ....football team who have won 2) ..........World Cup3). most times is

4)..........Brazil. They have won 5)............ competition four times. 6). team

also hold 7) ............record for 8)............. greatest number of 9). goalsscored

overall and have played in every one of10) tournament's finals.

B

1)................tallest man in 2)........... world was born in3). USA in 1918. His

name was 4) ............... Robert Wadlow and 5). last time he was measured,

in 1940, he had reached a height of 2.72 m.His hands were 32.4 cm from 6)............wrist to 7)......tip of 8). middle finger.

C

1)............David was waiting at 2). King's Cross station. He was about to travel

to 3)............Newcastleby 4)..............train for 5). job interview.

However,6)............train was late and he had been standingon 7). platform

for over 8). hour.

D

I take 1)............bus to school every day. I leave3). house at eight o'clock in

4)............morning. It is 5)..........five-minute walk from my house to 6). bus-

stop. 7).......journey to schooltakes about 8).............quarter of 9) hour.

22. жаттығу. Артикльдерді қойып, сөйлемдерді ағылшын тіліне аударыңыз.

1. Біздің үлкен жанұямыз бар. 2. Менің әжем ұзын қызықты әңгімелерді айтуды ұнатады.. 3. Менің әкем дәрігер. Ол үлкен емханада қызмет атқарады. 4. Менің анам оқытушы. Ол үлкен университетте жұмыс істейді. Ол қазір жұмыста. 5. Менің әпкем инжинер. Ол үлкен зауытта жұмыс істейді. Ол қазір үйде. Ол қазір үйде шай ішіп отыр. Мен де үйдемін. Мен үйде тәтті тоқаш жеп, шырын ішіп отырмын.. 6. Менің қарындасым мектепте. Ол оқушы. 7. Менің ағамның үлкен, қара иті бар. 8. Менің көршімнің кішкентай марғаулары бар. Олар сүт ішуді ұнатады.

23. жаттығу. Өзен-көл атауларының алдына артикльдерді қойыңыз.

Lake Geneva Pacific Ocean Nile English Channel Strait of Dover Dover Strait Victoria Falls Neva Mediterranean Sea Indian Ocean

Black sea Great Lakes Bosporus Persian Gulf Gulf of Guinea Persian Gulf Ontario Atlantic Ocean Dnieper Caspian Sea

24. жаттығу . Сөйлемдегі қажетті артикльдерді қойыңыз.

Interesting facts about waterspaces.

BermudaTriangle is located in Atlantic Ocean. The longest river of the world is Nile River.

The lowest lake of the world is Dead Sea, the deepest lake is Lake Baikal, the longest lake is Tanganyika.

Lake Superior is the largest of Great Lakes.

In Atlantic Ocean, American Mediterranean Sea is the combination of the seas of Gulf of Mexico and Caribbean Sea.

Victoria Falls is the largest waterfall in the world. Tugela Falls is the world’s second tallest. Europe’s highest waterfall is Utigard in Norway.

25. жаттығу . Мемлекет атауларының алдына қажетті артикльдерді қойыңыз.

Ұлыбритания Қазақстан Нидерланды Жапония Судан Ресей Мадагаскар Конго Беларусия Республикасы Италия Ватикан Біріккен Араб Әмірлігі

Аргентина Aргентина Рнспубликасы Ирландия Бразилия Америка ҚұрамаШтаты Совет Одағы Франция Герман Федералды Республикасы Украина Синегал Қытй Шотландия

6. сабақ.

There is (are) құрылымы

26. жаттығу. Complete the sentences.

1. There thirty students in my class.

2. There some books in my bag.

3. There some computers in the library.

4. There a blackboard in the classroom.

5. There a CD player on our teacher´s desk.

6. There some posters.

7. There some dictionaries in the classroom.

27. жаттығу. Complete the sentences. Use the affirmative

1. an Italian boy in my class.

2. an internet café opposite our school.

3. five supermarkets in my town.

4. a museum next to the park.

5. some posters in front of the cinema.

28. жаттығу. Complete these sentences. Use the negative

1. any shopping centres in this town.

2. any beaches in London.

3. an American café here.

4. a Hollywood in Spain.

5. any rap CDs in this shop.

29. жаттығу. Complete the sentences

1. There is, there are

1. a tree in our garden.2. a girl called Tabatah in my class.3.

cows in the field.4. some very big ships in the harbor today.5.

fish for dinner.6. a girl in my class who can walk on her hands.7. nothing to do when it rains.8. cat sitting on the bench.9. In our park some great things to play on.10.In our park

a fountain where we can drink water.11. a computer in the classroom.12. some posters in my office.13. a CD player in my bedroom.14. 30 desks in the hotel.15. a blackboard in the classroom.16. some dictionaries in the library.17. some blue fish in the ocean.18. a tree in the field? 19 any plants in that garden?20. a cinema in my town?

2. There is, there are

   1. some fantastic beaches at the Costa del Sol.2. (not) a hole in the floor.

3. (not) a tram station in Alhaurin de la Torre.4. many schools in Fuengirola.5. (not) a swimming pool in town.6. many animals in the Zoo.7. (not) a snake in the window.8. an eel in the aquarium?9. any children in the park?10. (not) a gorilla in the tree.11. a lot of traffic in Valencia.12. anywhere to park around here?13. only one way to solve this problem.14. enough time to finish?15. (not) many tigers left in the world.16.

any public buses in Los Angeles.17. anyone here who wants to volunteer?18. many windows in the room?19. (not) a TV in my kitchen.20. two chairs in the living room.

30. жаттығу. Complete the sentences

    1. There is, there are

1. five pencils in the box.2. a van in the garage.3. (not) a phone in the bedroom.4. some books on the table.5. a magazine on the floor.6. seven days in a week.7. a drink in the fridge.8. a lot of people coming to the party.9. a lot of noise coming from next door.10. (not) enough time to finish everything.11. nobody here.12. many stars in the sky.13.

a fly in my soup.14. a bank near here?15. life on Mars?16. eight students in my class.17. a café around here?18. a party at 9 0´clock.19. many trees near my house.20. an apple on the table.

2. There is, there are

1. (not) a box under my bed.2. a cat on the closet?3.

two dogs in the room.4. many CDs in the box.5. (not) a computer on the desk.6. a lamp near the bed.7. (not)

three jackets in the wardrobe.8. two pillows on the bed.9. a kite in the room.10. three pencils in the pencil case.11. many oranges in the tree.12. an umbrella in the car.13. three men in the shop.14. ten students in the living room.15. a dog in the garden.16. a cup on my desk.17. ten English books in the room.18. two rubbers in the cupboard.19. two computers in my office.20. a calendar on the wall.

31. жаттығу. Translate the sentences into Kazakh.

1.Үстелдің үстінде екі алма бар.2.Сыныптың ішінде бірнеше оқушы бар.3.Аулада бірнеше балалар бар. 4. Партаның үстінде үш оқулық бар. 5. Шөлмектің ішінде біршама су бар. 6. Құмыраның ішінде көп гүл жоқ. 7. Үстелдің үстінде алмалар бар ма? 8. Ауланың ішінде доптар бар ма? 9. Сыныптың ішінде праталар бар ма? 10. Мектепте екі кітапхана бар.11. Шайнектің ішінде су жоқ. 12. Сыныптың ішінде екі терезе бар. 13. Ас бөлмесінде бес орындық бар. 14. Бөлмеде екі сурет бар ма? 15. Кітапта жүз жаттығу жоқ.

7. сабақ.

Cұрақ түрлері

32. жаттығу. Жалпы сұрақ құрыңыз және сұрақтарға болымды түрде жауап беріңіз.

Үлгі: Tom is a driver.

Is Tom a driver? – Yes, he is. The teacher was busy yesterday. The child is ill today.

It will be hot tomorrow. Our friends are in France. The cake will be nice.

33. жаттығу. Жалпы сұрақ құраңыз және қысқа болымсыз түрде сұрақтарға жауап беріңіз.

Ann is a teacher.

Is Ann a teacher? – No, she is not. / No, she isn't.

The boy is five.

The girls are lazy.

My friends were right. The song was sad.

The party will be nice. The films will be bad.

34. жаттығу. Сұрақтарды ағылшын тіліне аударыңыз және оларға жауап беріңіз.

1. Сіздің есіміңіз қалай? 2. Сіз қанша жастасыз? 3. Сіз тұрмыстасыз (үйленгенсіз бе) ба? 4. Сіз үйленгенсіз бе әлде бойдақсыз ба? 5. Сіз қай жақтансыз? 6. Сіздің мекен-жайыңыз қалай? 7. Сіздің телефон нөміріңіз қалай? 8. Сіз студентсіз, солай емес пе? 9. Сіз бірінші курстың студентісіз бе әлде екінші курстың ба? 10. Сіздің сүйікті пәндеріңіз қандай? 11. Сіздің қай пәндерден үлгеріміңіз жақсы? (to be good at)? 12. Сіз ағылшын тілін ұнатасыз, солай емес пе (to be fond of)? 13. Сіздің қандай сүйікті істеріңіз бар? 14. Сіз спортты ұнатасыз ба? 15. Сізге ашық аспанда(outdoor sports) айналысатын спорт түрлері ұнай ма әлде жабық ортадағы түрлері ұнай ма? 17. Сіздің сүйікті кітаптарыңыз қандай? 18. Сізге классикалық әуендер ұнай ма әлде танымал әуендер ме? 19. Сіздің сүйікті әншіңіз кім? 20. Сіздің сүйікті әртістеріңіз кімдер? 21. Сізге жаз ұнай ма әлде қыс па? 22. Сіздің сүйікті жыл мезгіліңіз қандай? 23. Неліктен сіздің сүйікті жыл мезгіліңіз - жаз? 24. Сіз тышқандардан қорықпайсыз, солай емес пе?

35. жаттығу. Сөйлемдерді ағылшын тіліне аударыңыз.

Марк бақытты болды, солай емес пе?

Сенің балаларың сенімен ешқашен сөз таластырмайды, солай емес пе? Билейік, жарайды ма?

Том жақсы жүзе алады, солай емес пе?

Біздің әріптестер сөзінде тұра білу керек, солай емес пе? Ертең күн бұлтты болады, солай емес пе?

Сенің анаң есепші солай емес пе?

Бетти жаңа жұмыс тапты, солай емес пе? Олар машинасын сатты, солай емес пе? Олар қалаға көшіп кетті, солай емес пе?

36. жаттығу. Form questions.

birthday / is / when / your?

many / How / cards / did / get / you? do / What / like / you / presents?

mum / What / make / did / cake / your? at the party / you / did / what / do?

like / you / parties / do / Why?

summer / are / this / where / you / going?

there / going / How / you / are? take / going / to / what / you / are? with / are / you / Who / going?

do / going / to / you / there / What / are? you / stay / going / to / are / Where?

what / playing / dad / sports / your / games / is / of / fond? roller-skate / when / learn / you / to / did?

of / afraid / are / swimming / you?

37. жаттығу. Complete the tag questions.

The books about animals are real fun, … You really like reading magazines, … You can go to the library tomorrow, …

Your mum thinks adventure stories are exciting, … You haven't seen «Harry Potter» yet, …

38. жаттығу. Read these facts Ask and answer questions about the facts. Use Who? When? What?

Mary Shelley wrote Frankenstein in 1818. Guglielmo Marconi invented the radio in 1894. Hubert Booth invented the vacuum cleaner in 1901 King Camp Gillette invented the razor in 1901 Henry Ford produced the first cheap car in 1908.

Peter Chilvers built the first windsurfer in 1958.

39. жаттығу. Correct the mistakes.

What Tony is writing? What is writing?

What Julia want to do?

Who does wants a cup of tea?

Who President John F. Kennedy killed? Who did invented the telephone?

Whose your favorite actor? Who's is this coat?

What hand do you write with? Arthur is 21, hasn't he?

You're a student, isn't it? They live in Milan, doesn't it?

Does Diana like golf, doesn't she?

8. сабақ. Есімдік

40. жаттығу. Сөйлемдерді аударыңыз.

That’s Nick’s bag. These are my cables.

Where are those documents? Who is that man?

This country is rich in coal. I don’t know that woman. These are Mary’s children. That’s my form.

41. жаттығу. Сілтеу есімдіктерді өзгерте отырып зат есімнің жекеше түрін көпше түрге ауыстырыңыз.

Үлгі:

1. This is a black pencil. - These are black pencils.

2. That is my book. - Those are my books.

Give Ben this contract. That bag is nice.

That man is manager. Please give me this pencil. This book isn’t interesting.

That teacher teaches English. Look at this picture!

Where is that document?

42. жаттығу. Ағылшын тіліне аударыңыз.

Бұл мәтін қиын. Бұл қысқа хаттар.

Анау бөлмелер жақсы. Мына құжаттарды әкеліңіз. Ана кісі менің мұғалімім.

Мына қарындаштар қысқа. Анау өлең былтыр әйгілі еді.

Мына ескертуге көңіл аударыңыз. Мына кино қызық болған жоқ..

Анау студенттер француз тілін оқиды.

43. жаттығу. Асты сызылған сөздерге сұрақ қойыңыз.

He is a student. His name is John.

My friends study at this university.

They often write letters in English. My sister often gets letters.

These are very good textbooks. This girl can play the piano.

Fred usually goes home after classes. We often discuss plans with our director. Ann finishes her work at six o’clock.

44. жаттығу. Келесі сөйлемдердің болымсыз түріне назар аудара отырып мәтінді қазақ тіліне аударыңыз.

Some people don’t like to leave in big cities. They like quite places. They don’t like the noise of buses and cars, trains and people. Other people aren’t happy to live in quite places. For example my brother doesn’t fell happy to be away from such things like sport competitions, concerts, theatres, picnics. He can’t leave without these things and he isn’t tired. So, people. We are very different.

45. жаттығу. Мына сөйлемдердің болымсыз түрін жазыңыз.

She is a driver.

These engineers are from Moscow. I am tired today.

Paul translates many letters into English. I ask a lot of questions.

The students work much in summer. Alex is writing now.

My parents are watching TV now. I’m having my breakfast.

Jessica speaks English well.

46. жаттығу. Төмендегі сөздерді пайдалана отырып сөйлем құраңыз және қазақ тіліне аударыңыз.

some – the kitchen – I – for – want – furniture – to buy. aren’t – the table – cakes – on – there – on – any.

have – I - please – can – some – butter? there – any – casinos – in – are – Berlin? take – book – you – any – can – here. lives – the west – Mary – somewhere – in. something – talk – let’s – else – about. loves – our family – fish – in – nobody.

on TV – interesting – is – nothing – tonight - there. anybody – my dictionary – has – seen?

47. жаттығу. Some, any, no есімдіктерін қолданып сөйлемдерді аударыңыз.

Менің әмиянымда біршама ақша бар. Сіз тоңазытқыштың астында біршама су көрдіңіз бе? Осы дүкенде жаңа сәнді көйлектер бар ма?

Сен алаңда бірнеше доптарды табасың.

Мен таңертең біреуді кездестіремін деп ойладым. Ол ас бөлмеде хат оқып отыр ма?

Тойда мен біреумен таныстым.

Сен бұл гүлді бақшаның бір жеріне отырғыза аласыз ба? Бізге біреуді шақыру керек.

48-жаттығу.

Керекті есімдікті таңдаңыз.

1. some 2. any 3. no I want to show you ... pictures. Please, go to the shop. There is ... coffee at home. Are there ... bookshelves in your study room? There are ... English students in our University. They study Russian. Are there ... newspapers on the desk? Have you got ... children? Jane has ... brothers or sisters. Has he ... French magazines at home? - Yes, he has .... I have ... friends in Britain. They are students. We have ... pets at home, because my mother does not like them.

49-жаттығу.

Керекті есімдікті таңдаңыз.

A. 1. some 2. something 3. somebody I have ... relatives in London. There is ... at home. I hear their voices. There is ... interesting on TV tonight. B. 1. any 2. anything 3. anybody Is there ... on the desk? Have they got ... chairs in the kitchen? Is there ... in the bathroom? I want to take a bath. C. 1. no 2. nothing 3. nobody We have ... friends in Paris. There is ... in the fridge. There is ... in the house. The whole family is in the country now.

50. жаттығу. Put “some”, “any” or “no”.

1. . He does his homework without … difficulty.

2. . This yeas all the apples are red, we are going out this morning to pick …

3. . I’d like … water, please.

4. . There weren’t … tomatoes left.

5. . I won’t go with you. I have … free time.

6. . There aren’t … students at the moment.

7. . Sorry, I have … matches.

8. . Do you have … money?

9. . The box was empty. There was apples in it.

10. . Pour me … milk, please.

50. жаттығу. Translate the sentences into English.

1. .Ол ештеңе айтқан жоқ.

2. . Ол оған таңырқай қарады.

3. . Ол онымен барғысы келмеді.

4. . Мен одан біршама сүт құюды сұрадым.

5. . Ол 3 жаста болғанда өзі киіне алатын еді.

6. . Кешіріңіз, менің уақытым жоқ.

7. . Қандай әдемі сурет! Ол сенікі ме?

8. . Өз қаламыңды ал. Бұл менің қаламым.

9. . Оның пікірі менің пікірімнен ерекшеленеді.

10. . Бүгін кешке біреу келе ме?

50. жаттығу. Дұрыс есімдікті таңдаңыз және сөйлем құрастырыңыз.

Is this yours / your daughter?

It's theirs / their problem, not our/ours.

It's a good idea of your / yours to go to the bar tonight. Are these her / hers shoes?

We're going swimming with some friends of our/ours.

Is it yours / your article about spiders? -No, it's not my / mine. We know their / theirs address but they don't know our / ours. That's not my / mine wallet. Mine / my is black.

His cottage is bigger than her / hers but her / hers is nicer. My / mine parents live in Vitebsk region, and your / yours?

50. жаттығу. Есімдіктерді қойыңыз.

Үлгі: We have our breakfast at 8 o’clock. She is doing … homework.

We have … English lesson in the evening. He is putting on … rain-coat.

I often do … homework with … friend.

This lady’s surname is Smith. What’s … first name?

Please sit down. Is it … document?

They do … morning exercises in the open air. This table is too small. What’s … length?

50. жаттығу. Complete the sentences using possessive pronouns (my, your, his, her, our, their).

1. . I left … car in the garage.

2. . Mary hung … coat on the peg.

3. . Jack had … hair cut.

4. . Neil and David ate … supper.

5. . I hope you enjoy … holiday.

6. . We’ll invite you round to … house sometime and complete these by addig a possessive with own.

7. . You must make up … own mind.

8. . The children had to cook … own supper.

9. . Bill borrowed Jenny’s car … own can was being repaired.

10. . I’ll bring … own sheets and towels.

11. . Every dog had … own special basket to sleep in.

12. . You should do … own washing up.

50. жаттығу. Сөз тіркестерді ағылшын тіліне аударыңыз.

1. Біздің бақшамыз 2. Олардың фермасы 3. Менің әмияным

3. Оның компьютері

4. Оның кілті 6. Сенің билетің 7. Оның гүлі 8. Сіздің үстеліңіз

50. жаттығу. Есімдіктің қажетті түрін жазыңыз.

1. Mark is (their, theirs) cousin. 2. This is our car. It is (our, ours). 3. These are Mary's books. They are (her, hers). 4. White is (my, mine) favourite colour. 5. You can't have this book. It is not (your, yours). 6. (Her, Hers) house is big. 7. Is this (your, yours) coat? - No, it is not (my, mine). 8. Are these your friends' books? - Yes, they are (their, theirs). 9. That is (our, ours) house. It is (our, ours).

50. жаттығу. Ағылшын тіліне аударыңыз.

1. Менде оның телефон нөмірі мен мекен-жайы бар. 2. Ник менің қаламымды жиі алады, себебі ол өзінікін жиі үйінде тастап кетеді. 3. Оның ұлында оның сүйікті пәнінен кілең жақсы бағалар. 4. Анна өзінің мысығын жақсы көреді, ал Макс итін жақсы көреді. 5. Дәптерлеріңді менің сөмкеме сал. 6. Мынау кітап сенікі ме әлде менікі ме? 7. Мынау сөздік кімдікі? Оныкі ме?

50. жаттығу. Үлгі бойынша сілтеу есімдіктерін көпше түде пайдалана отырып сөйлемдерді құраңыз. Басқа да қажетті өзгертулерді жасаңыз.

Үлгі:

This girl is a student. These girls are students. That boy is brave.

Those boys are brave.

1. This book is French. 2. This girl is in the garden. 3. That map is old. 4. This student is from Great Britain. 5. That flower is beautiful. 6. This is my bag. 7. This is a French text. 8. That room is nice. 9. This film is interesting.

50. жаттығу. Ағылшын тіліне аударыңыз.

Бұл мысық, ал бұл марғау.

Бұл ақ мысық. Анау марғау да ақ.

Бұл ақ мысық үстелдің үстінде. Анау ақ марғау кереуеттің астында. Бұл раушан гүлдер. Анау да раушан гүлдер.

Бұл ақ раушан гүлдер. Анау қызыл раушан гүлдер.

Мына ақ раушан гүлдер құмыраның ішінде. Анау қызыл раушан гүлдер де құмыраның ішінде.

Бұл менің итім. Анау да менің итім.

Бұл оның кітаптары. Анау кітаптар сөренің үстінде.

50. жаттығу. no есімдігін пайдаланып үлгі бойынша сөйлемнің болымсыз түрін жазыңыз.

Үлгі:

There aren't any boys there. There are no boys there.

1. There isn't any coffee in the cup. 2. There aren't any students in the class - room. 3. There aren't any cars in the street. 4. He hasn't any friends. 5. They haven't any money. 6. We haven't any meat for supper. 7. That country hasn't any coffee to export.

50. жаттығу. some немесе any есімдіктерін қойыңыз.

1. There are … students in the library. 2. There isn't … light in the room. 3. Mary has got two sisters but she hasn't got … brothers. 4. I don't like popular music but … people like it. 5. Has Mother … meat for dinner? – Yes, she has … . 6. Are there … mistakes in Nick's dictation? – No, there are not … . 7. Has Max … friends here? – Yes, he has … . 8. Has Bess … interesting books to read? – No, she hasn't … . 9. Would you like … coffee?

10. Can I have … tea, please?

9. сабақ. Сан есім

50. жаттығу. Төмендегідей сан есімдерді ағылшын тілінде жазыңыз.

45, 23, 11, 1026, 108, 67, 13, 89, 73, 1258, 1036, 974, 506.

50. жаттығу. Реттік сан есімдерді жасаңыз.

1, 2, 3, 4, 65, 9, 10, 8, 55, 201, 33, 29, 5, 7, 11, 99, 1025.

10. сабақ.

Модаль етістіктері

50. жаттығу. Translate the sentences into English.

1. Сіз темекі шегуді тиюыңыз тиіс

2. кеш керемет болды. Сендерге келу керек еді.

3. сен бұл мәселені шеше аласың.

4. сенің науқас досыңа кіріп шыққаның жөн

5. сенің науқас досыңа кіріп шыққаның жөн еді, бірақ сен кіріп шықпадың

6. тағы шай ішкіңіз келмей ме?

7. мен мұны істеуге мәжбүр болдым

8. біз неге асыққанымызды білмеймін. Бізге асықпай-ақ қою керек еді

9. мен сенімен барайын деп едім

10. сен не істегің келгеннің бәрін істей аласың

11. Ольгаға ағылшын тілі сабағына көбірек көңіл бөлуі қажет

12. мен сенімді емеспін, бірақ ол қателесуі мүмкін

13. өткен жұмада оған әкесінің көлігін алуға рұқсат берілді

14. мен испанша 50-ге дейін санай аламын

50. жаттығу. There is a mistake in each sentence. Correct the mistakes.

1. Actors may learn a lot of dialogues by heart.

2. Your glass is empty. Must I refill it?

3. Would I introduce Mr. Brown to you?

4. My sister can to play a few musical instruments.

5. Some years ago I didn’t can speak English.

50. жаттығу. Can (could) модаль етістіктерін қолданып ағылшын тіліне аударыңыз

1. Мен ағылшынша сөйлей аламын. 2. Менің әкем немісше сөйлей алмайды. 3. Сен французша сөйлей аласың ба? 4. Сенің әпкем коньки тебе алмайды. 5. Сен мына өзенді жүзіп өте аласың. 6. Мен мына сүтті ішіп қоя алмаймын. 7. Ол сізді

түсіне алмайды. 8. Сен өткен жылы жүзе алдың ба? 9. Өткен жылы мен шаңғы тебе алатынмын, ал қазір тебе алмаймын. 10. Сіз маған вокзалға қалай жетуді айта алмайсыз ба? 11. Сіз маған көмектесіп жібермейсіз бе? 12. Мен бұл сөйлемді аудара алмаймын. 13. Ешкім маған көмектесе алмады. 14. Мұнда қайдан нан сатып алуға болады? 15. Сенің әжең жас кезінде билей алды ма? – иә, ол қазір де билей алады.

50. жаттығу. May модаль етістігін қолданып ағылшын тіліне аударыңыз.

1. Кіруге рұқсат па? 2. Серуендеп келуіме бола ма? 3. Егер сенің жұмысың дайын болса, үйге баруыңа болады. 4. Мұғалім біз ге үйге баруға болады деп айтты. 5. Дәрігер маған шомылуға болатынын айтты. 6. Әкеміз бізге киноға өзіміз баруға болатынын айтты. 7. Мен маған теледидар көруге болады деп ойлағанмын. 8. Егер сен пальто кимесең, ауырып қалуың мүмкін. 9. Үйден кетпе: анам жақында үйге келуі керек, ал онда кілт жоқ 10. Абай бол: құлап қалуың мүмкін. 11. Итке тиіспе: қауып алуы мүмкін. 12. Міз жексенбі күні ауылға баруымыз мүмкін. 13. Ол бұл жайлы ұмытып кетуі мүмкін. 14. Жақын арада жаңбыр жауып кетуі мүмкін. 15. Мұнда істейтін ештеңе жоқ. Біз бүгін ерте кетуімізге болады. 16. Ол мүмкін бұл мәселені біледі, сол себепті осы сұрақтың жауабын да білуі мүмкін, бірақ мен аса сенімді емеспін. 17. Егер қаласаңыз қазір бара беруіңізге болады. 18. Олар қазір қайда тұрады? – олар қазір шетелде тұрулары мүмкін, бірақ мен аса сенімді емеспін.

50. жаттығу. May, must, can модаль етістіктерін қолданып берілген сөйлемдерді ағылшын тіліне аударыңыз және астындағы жауаптары арқылы өзіңізді тексеріңіз.

Ник мына оңай сұрақтарға жауап бере алады. 2. Мэри жақсы жүзіп, шаңғы тебе алады. 3. Кішкентай Джон испанша сөйлей алмаған. 4. Ол Никті өзіне шақырып ала алады. 5. Қазір оған далаға шығуға болады. 6. Оның маған келесі жұмада келуіне рұқсат па? 7. Майкл менің үлкен қолшатырымды қолдана алады. 8. Олар мүмкін ертең келеді. 9. Джейн өзінің жиенін тауып алуы тиіс. 10. Ричард өзінің ұлына гаражда көмектесуі тиіс. 11. Сенің қызың ұйықтап қалған болар.

12. Кішкентай балалар ата-аналарынсыз серуендемеулері тиіс.

50. жаттығу. Ought to, need, should модаль етістіктерін қолданып берілген сөйлемдерді ағылшын тіліне аударыңыз және астындағы жауаптары арқылы өзіңізді тексеріңіз. Should етістігі көбінесе ресми сөзде, ал ought – ауызекі сөйлеуде орынды екенін ескеріңіз.

1. Дориске одан шығар ең қысқа жол тапқаны жөн.

2. Сенің әкең біздің достардыкіне тоқтағаны жөн.

3. Ол өзінің итті уақытында суарғаны жөн боларын айтты.

4. Сенің велосипедіңді кім жууы керек?

5. Комиссия оған ұлын теңізге апару қажет екендігін хабарлады.

6. Оған компютерін қайта қосу керек.

7. Оның әпкесіне жаңа таба сатып алған жөн.

8. Сіздің компания 200 МВт күшпен қамтамасыз етуге тиіс генератор жасап шығаруды жоспарлауда.

9. Джейнге коньки теппеуі керек еді.

10. Ол оларға қалай жақсы көлік жүргізетінін айтқаны жөн.

11. Джон бұл жайлы менен сұрауы керек.

12. Ол мұнда ағаш отырғызбауы керек еді.

50. жаттығу. Берілген сөйлемдерді ағылшын тіліне аударыңызжәне астындағы жауаптары арқылы өзіңізді тексеріңіз.

1. Олар жылқыларын суарды. – They watered their steeds.

2. Олар жылқыларынсуарған болса керек

3. Олар жылқыларынсуарған шығар

4. Олар жылқыларынсуаруларына болар еді

5. Олар жылқыларынсуармаулары керек еді

6. Олар жылқыларынсуаруға мәжбүр болды

7. Олар жылқыларынсуаруға мәжбүр болған жоқ

8. Олар жылқыларынсуаруға міндетті емес

9. Олар жылқыларынсуарулары тиіс

10. Олар жылқыларынсуармай-ақ қоюға да болар еді

11. Олар жылқыларынсуаруға мәжбүр

12. Олар жылқыларынсуаруға мәжбүр болады

13. Олар жылқыларынсуаруға міндетті

14. Олар жылқыларынсуаруға міндеттіболды.

50. жаттығу. Сөйлемдердің сұраулы және болымсыз түрлерін жасап қазақ тіліне аударыңыз.

1. I can show you an interesting picture of the city.

2. He can give you his report on the life of Jack London.

3. His brother could play the piano very well.

4. She could translate these English texts.

5. We must attend a lecture on German history on Tuesday.

6. You must return my magazines on Wednesday.

7. You must take your children to the country for the weekend.

8. I must go to see your grandmother on my day off.

9. You may discuss these questions after work.

10. They may take four magazines from that shelf.

11. She may sit on the sofa in my study.

12. He may leave Moscow on Saturday.

50. жаттығу. to have to, to be to етістіктерін қолданып модальді мағынада сөйлем құраңыз.

Үлгі: I have to work very hard (to meet my brother at the station, to leave home early, tp make a report, to have tea instead of coffee, to buy a new pen).

50. жаттығу. must модальді етістігімен және оның келер шақтағы to have to баламасымен сөйем құраңыз.

Үлгі: You must be ready to answer all my questions (to come by 5 o’clock, to do this work, to clean your teeth every morning, to help your mother, to try it again, to see the doctor).

11. сабақ. Есімше

50. жаттығу. Participle II өткен шағын қолданып жақшаны ашыңыз. Сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз.

1. The letter (to write) by him was very long.

2. We are interested in the goods (to produce) by this factory.

3. She didn’t understand the word (to say) by him.

4. He didn’t see the things (to keep) in her box.

5. I don’t like the video (to buy) yesterday.

6. This is the house (to build) many years ago.

7. The question (to put) to the professor was important.

8. When (to offer) to work abroad, he refused.

9. The article on agriculture (to publish) in this magazine was written by Smith.

10. You can get the book (to recommend) by our teacher in the library.

11. When (to use) for building purposes, concrete is very important.

12. When (to complete) the new building will accommodate 3000 students.

50. жаттығу. Participle II өткен шағын қолданып жақшаны ашыңыз. Сөйлемдерді ағылшын тіліне аударыңыз.

1.Ол менің алдыма қуырған балықты әкелді. 2. Былтыр алған пальто маған кішкентай. 3. Қоржынның ішінде сақталған заттарды ешкім көрген жоқ. 4. Менің әпкем пісірілген жұмыртқаны ұнатады. 5. Біз жабық есіктің алдында тұрдық. 6. Бұл көп жылдар бұрын салынған үй. 7. Бұл жыртылған қағаздар мен сынған құмыраның бөліктерін көріп үрейлендік. 8. Ұрланған ақша банке қайтарылды. 9. Мысық төгілген сүттің қасында отырды. 10. Олар ашық терезенің алдында ұзақ әңгімелесті.

12. сабақ. Шақтар.

50. жаттығу. to be етістіктерін Present Simple шағында қойыңыз.

1. I ... a pupil. 2. My father ... not a teacher, he ... a scientist. 3 your aunt a doctor?

- Yes, she ... . 4. ... they at home? - - No, they ... not at borne, they ... at work. 5. My

brother ... a worker. He ... at work. 6. ... you an engineer? - - Yes, I.... 7 your sister

a photographer? No, she ... not a photographer, she ... a student. 8 your brother at

school? - - Yes, he ... . 9. ... your sister at school? - No, she ... not at school. 10. My ...

sister ... at home. 11. ... this your watch? • Yes, it ... . 12. She ... an actress. 13. This ... my bag. 14. My uncle ... an office-worker. 15. He ... at work. 16. Helen ... a painter. She has some fine pictures. They ... on the walls. She has much paper. It ... on the shelf.The shelf ... brown.It ... on the wall. Helen has a brother. He a student. He has

a family. His family ... not in St. Petersburg, it in New York.

50. жаттығу. Translate into English using to be in Present Simple.

1. Мен оқушын. Мен мектептемін.

2. Менің ағам суретші.Ол инженер..

3. Менің әпкем жұмыста. Ол дәрігер.

4. Он студент.

5. Сіз студентсіз бе? — Жоқ, мен дәрігермін.

6. Менің ағам үйде.

7. Біз мектепте емеспіз. Біз үйдеміз.

8. Менің ағам оқушы. Ол мектепте.

9. Сіздің анаңыз үйде ме? – Жоқ, ол жұмыста.

10. Сіздің бөлеңіз үйде ме? – Жоқ, ол мектепте. Ол оқушы.

11. Сіздің әпкеңіз оқушы ма? – Жоқ, ол студент.

12. Сенің әкең жұмыста ма? — Жоқ, ол үйде.

13. Сенің әпкем дизайнер ме? — Иа, — Ол үйде ме? – Жоқ, ол үйде.

14. Менің атам ғалым.

15. Менің анам мұғалім емес. Ол дәрігер.

50. жаттығу.Translate in to English using to be in Present Simple.

1. Бұл кімнің қаламы? — Бұл менің қаламым.

2. Бұл кімнің кітабы? — Бұл менің кітабым..

3. Бұл кімнің үстелі? – Бұл менің ағамның үстелі.

4. Бұл кімнің әмияны? – Бұл менің анаманың әмияны .

5. Бұл кімнің қарындашы? – Бұл менің әпкемнің қарындашы.

6. Бұл сенің дәптерің бе? - Иа.

7. Бұл сенің ағаңның дәптері ме? – Жоқ бұл менің дәптерім.

8. Сіздің үстеліңіз қайда? – Ол бөлменің ортасында.

9. Сенің қаламың қайда? — Ол менің қалтамда.

10. Сенің дәптерің қайда? – Ол үстелдің үстінде.

11. Сенің анаң қайда? – Ол жұмыста.

12. Сенің ағаң қайда? – Ол мектепте.

13. Сенің әпкең қайда? – Ол үйде.

14. Бұл кімнің қарындашы? – Бұл менің қарындашым. – Менің қарндашым қайда? — Ол үстелдің үстінде.

15. Бұл кімнің сағаты? – Бұл менің сағатым. - Менің сағатым қайда? – Олар үстелдің үстінде.

50. жаттығу. Open the brackets using Present Simple.

(USUALLY) 1. My brother (to get) up at eight o'clock. 2. She (to be) a school-girl. She (to go) to school in the afternoon. 3. Jane (to be) fond of sports. She (to do) her morning exercises every day. 4. For breakfast she (to have) two eggs, a sandwich and a cup of tea. 5. After breakfast she (to go) to school. 6. It (to take) him two hours to do his homework. 7. She (to speak) French well. 8, My working day (to begin) at seven o'clock. I (to get) up, (to switch) on the radio and (to do) my morning exercises. It (to take) me fifteen minutes, At half past seven we (to have) breakfast. My father and I (to leave) home at eight o'clock.He (to take) a bus to his office.My mother (to be) a doctor, she (to leave) home at nine o'clock.In the evening we (to gather) in the living-room.We (to watch) TV and (to talk).

50. жаттығу . Present Simple шағын қолдана отырып, сөйлемдерді ағылшын тіліне аударыңыз.

1. Сіз қашан тұрасыз? – Мен он бес минутсыз жетіде тұрамын.

2. Сіздің ағаңыз қашан тұрады? – Ол жиырма минутсыз сегізде тұрады. — А твоя сестра тоже встает без двадцати восемь? - Жоқ. Менің ағам мектепке барады, ал менің әпкем мектепке бармайды. Ол әлі оқушы. Ол сағат 9-да тұрады.

3. Менің ағам емханада жұмыс істейді. Ол дәрігер. Ол сағат сегізде тұрады. Ол таңертең және күндіз жұмыс істейді. Ол кешке жұмыс істемейді. Ол кешкедемалады.

4. Сенің әпкең французша сөйлейді ме? – Жоқ. Ол немісше сөйлейді, ал оның жолдасы ағылшынша сөйлейді.

50. жаттығу. Present Continuous (NOW) шағын пайдалана отырып жақшаны ашыңыз.

1. My book (to lie) on the table.

2. They (to work).

3. The doctor and her patient (to talk).

4. We (to cook) dinner. My mother (to make) a salad.

5. A young man (to drive) a car. He (to listen) music.

6. My grandfather (to read) a book.

7. The pen (to lie) on the floor.

8. You (to have) a break?

9. She still (to sing).

50. жаттығу. Present Continuous (NOW) шағын пайдалана отырып жақшаны ашыңыз

1. Біз жазып жатырмыз.

2. Олар оқып жатқан жоқ.

3. Ол жұмыс істеп жатқан жоқ.

4. Сіз қарап отырсыз ба?

5. Ол оқып жатыр.

6. Олар пианинодада ойнап отырған жоқ.

7. Мен торт пісіріп жатқан жоқпын.

8. Ол өлең айтып жатқан жоқ..

9. Оның әпкесі ұйықтап жатқан жоқ..

10. Әжем шай ішіп отырған жоқ па?

11. Сенің достарың кофе ішіп отыр ма?

12. Ол хат жазып отыр.

13. Мен диктант жазып жатқан жоқпын.

14. Мен жаттығу жасап жатырмын.

15. Балалар аулада ойнап жүр.

16. Олар футбол ойнап жүр ме?

17. Менің әпкем еден жуып жатыр.

18. Менің досым әпкесіне көмектесіп жатыр.

19. Сен әкеңе көмектесіп жатырсың ба?

20. Оқушылар қызық кітап оқып отыр.

50. жаттығу. Present Continuous (NOW) немесе Past Continuous шағын пайдалана отырып жақшаны ашыңыз.

1.I (towrite) anEnglishexercise now.

2. I (to write) an English exercise at this time yesterday.

3. My little sister (to sleep) now.

4. My little sister (to sleep) at this time yesterday.

5. My friends (not to do) their homework now. They (to play) volley-ball.

6. My friends (not to do) their homework at seven o'clock yesterday. They (to play) volley-ball.

7. You (to eat) ice-cream now?

8. You (to eat) ice-cream when I rang you up yesterday?

9. What your father (to do) now?

10. What your father (to do) from eight till nine yesterday?

11. Why she (to cry) now?

12. Why she (to cry) when I saw her yesterday?

13. She (to read) the whole evening yesterday.

14. She (not to read) now.

15. Now she (to go) to school.

16. What you (to do) now? —-I (to drink) tea.

17. You (to drink) tea at this time yesterday? — No, I (not to drink) tea at this time yesterday, I (to eat) a banana.

18. My sister is fond of reading. She (to read) the whole evening yesterday, and now she (to read) again.

19. Look! My cat (to play) with a ball.

20. When I went out into the garden, the sun (to shine) and birds (to sing) in the trees.

50. жаттығу. Етістіктерді Present Perfect немесе Present Continuous-қа қойып ағылшын тіліне аударыңыз:

    1. Асан жаңа ғана таңғы асын ішті.

    2. Ол бүгінгі жұмысын бітіріп те қалды.

    3. Біз әлі теледидар көрген жоқпыз.

    4. Мен сабағымды оқып тастадым.

    5. Ол әлі сабағын оқыған жоқ.

    6. Менде жаңа кездесу болған жоқ.

    7. Олар бұл мақаланы әлі оқыған жоқ.

    8. Ол оны әлдеқашан оқып болған.

    9. Бұны кім жазды?

    10. Олар оған не айтты?

50. жаттығу . Жақшаны ашып, етістіктерді қажетті формаға қойыңыз

1. My friend asked me who (is playing, was playing) the piano in the sitting room.

2. He said he (will come, would come) to the station to see me off.

3. I was sure he (posted, had posted) the letter.

4. I knew that he (is, was) a very clever man.

5. I want to know what he (has bought, had bought) for her birthday.

6. He said he (is staying, was staying) at the "Ritz” Hotel.

7. They realized that they (lost, had lost) their way in the dark.

8. He asked me where I (study, studied).

9. I thought that I (shall finish, should finish) my work at that time.

10. Victor said he (is, was) very busy.

50. жаттығу. Жақшаны ашып, етістіктерді қажетті шаққа қойыңыз.

1. I knew they (to wait) for me at the metro station and I decided to hurry.

2. He says that he (to know) the laws of the country.

3. Sarie understood why Lanny (not to come) the previous evening.

4. She asked me whether I (to remember) the legend about a faithful lion.

5. I suppose they (to send) a dog after a burglar immediately.

6. He said he (to leave) tomorrow morning.

7. She says she already (to find) the book.

8. He stopped and listened: the clock (to strike) five.

9. I asked my neighbor if he ever (to travel) by air before.

10. The policeman asked George where he (to run) so early.

50. жаттығу. Future Continuous шағын қолдана отырып сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз.

1.Will you be seeing your dentist next Friday? Can you ask him a question? 2.They won’t be going to the park tomorrow because they have a lot of work to do. 3.Next Monday at this time I am going to be swimming in the Indian Ocean. 4.We will be waiting for him next Wednesday at the usual place. 5.Will you be booking the tickets to Alaska for tomorrow? Please, book one for my friend. 6.Peter isn’t going to be lying in his bad all day tomorrow. He has a lot to do these days.What are we going to be doing this time next Saturday? Anything special? 7.He will be meeting his mother next Tuesday so he will invite her to his party. 8. Rose is not going to be packing her clothes tomorrow evening because she has already done it. 9.This time next Sunday I’m going to be sitting with my family in Barcelona café. 10. I will not be resting during next weekend at all because I have to finish my book. 11.Will you be passing bank when going to the office tomorrow? 12.Can we come at seven o’clock? I will be teaching math to my son then. 13.Greg will be answering his letters all morning tomorrow. 14. Is Jack going to be riding his bicycle this morning? If he is not, can we borrow it? 15.We can meet you at noon because we will be working then. 16.Mother isn’t going to be cooking all day tomorrow because she has to help her sister. 17.Will you be visiting your parents next weekend? I need to give them some papers. 18.Next week at this time they will be leaving for their honeymoon. 19.Peter id not going to be using his PC during his weekend so you can take it.

50. жаттығу. Берілген тапсырма алдындағысына ұқсас, бірақ бұл жағдайда тапсырманы қазақ тілінен ағылшын тіліне аудару керек.

1. Ертең түнде сен Джиммен бірге бір ауысымда жұмыс істейсің бе?

2. Олар бүгін Аннаны көрген жоқ, сол себепті біз оған қоңырау шалуға мәжбүр болдық.

3. Машинаны ертең кешке Марк ала ма әлде мен қызыммен қыдыра аламын ба?

4. Менің анам ертең осы уақытта әлі Испанияда болмайды, себебі оныңұшағы әлі қонбайды.

5. Сен конференцияға үлгеру үшін ертең Германияға күні бойы жол жүресің бе?

6. Біз сағат тоғыздан кейін кездесе аламыз, себебі ол уақытта мен өз жұмысымды аяқтаймын.

7. Ертең осы уақытта Джейкоб тауға шығып жата ма?

8. Ертең күні бойы мен гаражымды жинаймын, сол себепті келгің келсе, кешкі алтыдан кейін кел.

9. Сен ертең пошта жанынан өтесің бе? Өтінемін, маған маркалар сатып ала аласың ба?

10. Сьюзен ертең таңертең кітап оқымайды, себебі оған мектепке жиналу керек болады.

11. Келесі дүйсенбі сағат үш шамасында үйіңде бола аласың ба? Мен онда саған кіріп шығамын.

12. Ертең сағат сегіз шамасында маған қоңырау шалшы. Біз ол уақытта әлі кешкі асқа отырмаймыз.

13. Келесі жылы осы уақытта мен өзімнің кәсібімді жүргізбейтін боламын.

14. Сью сенімен тенисті бүгін кешке ойнай ма?

15. Менің ата-анам ертең күні бойы саяхаттарына дайындалмайды.

16. Сен ертең Джимге қоңырау шаласың ба? Сен оған менімен хабарлассың деп айта аласың ба, өтінемін?

17. Мен оның мәселелерін түні бойы онымен талқыламаймын.

18. Келесі жылы осы уақытта сен әлі колледжде сабақ беретін боласың ба?

19. Біз келесі жұмада айтарлықтай ештеңе істемейміз, сол себепті сенімен теңізге бара аламыз.

20. Сен жақын арада Джорджбен сөйлесесің бе? Маған ол жайлы қандай да болмасын ақпарат керек.

50. жаттығу. Future Continuous шағын қолдана отырып жақшаларды ашыңыз.

1. This time next year I (not/work) for this company any more.

2. I (sit) at home. You can come at six tomorrow.

3. At nine o’clock the day after tomorrow, she (study) at the university.

4. We won’t be at home this evening as we (look) after our neighbor’s baby.

5. He (have) breakfast at ten o’clock, so, please. Do not disturb him.

6. Jacob can give the papers to him as he (see) him this evening.

7. I will meet you tomorrow. I (wait) for you at eleven at the station.

8. He can help you in the library tomorrow as he (prepare) his work anyway.

9. My parents (paint) the house all the weekend.

10. They can’t visit you on Tuesday because they (play) volley-ball then.

11. My parent this time tomorrow (fly) to Canada.

12. Between 11 and 12 I (have) lunch tomorrow.

13. Rebecca (talk) to her tomorrow so she can ask about your situation.

14. Next week at this time Tom (leave) for Russia.

15. My parents (drive) to the railway station next Saturday so they can give you a lift.

16. We can’t go to the cinema with you tomorrow as we (prepare) for exams all day.

17. This time next month Matt (sail) with his brother to Europe.

18. Tomorrow evening I (meet) my great parents, so I just can help you.

19. My boss (work) now so we have to ask him in the evening.

20. I will thank George for you as I (call) him tomorrow morning.

50. жаттығу. Past Perfect шағын қолданып, ағылшын тіліне аударыңыз.

    1. Ол ешқашан Оксфордта болған емес

    2. Мен фотоаппаратты тапқанда көбелек ұшып кетті.

    3. Сандра көп жылдар бойы пневмания ауруынан азап шеккен.

    4. Тони ешқашан теледидардан көрінген емес.

    5. Біз келгенше менің ағам бтлеттерді сатып алды.

    6. Менің жұмыс күнім сағат 6-да басталғандықтан мен өте шаршадым.

50. жаттығу. PastSimple и PastPerfect шақтарын қолдана отырып жақшаларды ашыңыз.

М: When my mum … (appear), my father already … (start) the car. – When my mumappeared, my father had already started the car.

When the police … (arrive), we already … (catch) thethief. Jack … (finish) the test before the bell … (ring).

When Anna … (come) to say good-night, her children already … (fallasleep). Scott already … (prepare) the dinner when her husband … (get) homefromwork. When Brad and Susan … (get married), they … (know) each other for 3 years.

She … (not enjoy) the film because she … (read) thebookbefore.

Our apartment … (be) in a mess because I … (have) a birthday party the night before. We … (not go) to a restaurant because we … (spend) all our money on clothes.

Mary … (can’t go) skating after she … (break) herleg. Larry … (be late) because he … (get stuck) in a traffic jam.

50. жаттығу. Past Simple және Past Perfect шақтарын қолдана отырып жақшаны ашыңыз.

His parents … already … (eat) when he … (come) home. Last year Susan … (pass) all her tests and exams.

When Peter … (arrive) to the airport he … (discover) he … (forget) his passport at home.

Jane … (go) to the library, then she … (buy) some milk and … (go) home. Mrs. Robinson … (open) her purse to find she … (forget) her credit card. Our train … already … (leave) when we … (arrive) at the station.

Peter and Mary … (get) home to find that thieves … (break) intotheirhouse. Kate … (open) the fridge to find that someone … (eat) all her yogurt.

When we … (get) married I … (know) Jack for two years. Christina … (be) very pleased to see Jacob … (clean) theroom.

It … (rain) all the summer months so the vegetables … (be) completelydead. Piper … just … (left) when he … (arrive) attheparty.

I … (realize) I … (buy) any milk when I … (come) home. It … (rain) when I … (be) out so the laundry … (be) wet.

Grace … (fell) bad last night because she … (eat) too many sandwiches. Amber … (meet) Gregory last October.

First Jessica … (tidy) the flat, then she … (sit) down on the sofa and … (have) a cupoftea.

Chris … (play) the piano when he … (be) a child.

When Heather … (open) her windows the sun … already … (sit).

When Sam … (get) home from her business trip, the house … (be) a mess, because James … (have) a party.

50. жаттығу. Past Perfect шағын қолдана отырып сөйлемдерді ағылшын тіліне аудар.

1.Сағат 3-ке қарай біз саяхатқа барлығын дайындап қойдық. 2. Олар Мәскеуден бір апта бұрын кеткендігін айтты. 3. Ол оны 1989 жылдан бастап білетіндігін айтты. 4. Олар стадионға келгенде матч басталып кетті. 5. Ол бұл киноны бұрын көргендіктен кинотеатрға барғысы келген жоқ. 6. Олар түскі асты ішкеннен кейін балалар далаға ойнауғакетті. 7. Ол бұл теледидарды бір жыл бұрын сатып алғандығын айтты. 8. Радиодан поездтің келгендігін жариялады. 9. Дәрігер оған суық тигенін айтты. 10. Мен оларды тапқанда қараңғы түсіп кетті.

16. сабақ.

Сын есімнің шырайлары

50. жаттығу. Сын есімнің дұрыс шырайын таңдаңыз:

    1. Nick is (happier, the happiest) boy that I know.

    2. Of the six cars, I like the silver one (better, best).

    3. Jane’snotebookis (cheaper, thecheapest) thanmine.

    4. This is (more delicious, the most delicious) cheese-cake I have ever had!

    5. This bookcase is (more beautiful, the most beautiful) than that one. –

    6. Do you feel (better, the best) today than yesterday?

    7. I think my cat is (prettier, the prettiest) of all the cats in the world.

    8. Steve Jobs is (more famous, famouser) than Stephen Wozniak.

    9. This week the weather is (hotter, more hot) than last week.

    10. Our new house is (more expensive, expensiver) than the old one.

    11. Girls are usually (cleaner, more clean) than boys.

    12. Chemistry was (harder, the hardest) subject at school.

50. жаттығу. Сын есімнің шырайларын жазыңыз.

Мысалы: wet – wetter – the wettest

expensive – more expensive – the most expensive

1. big (үлкен) 2. clever (ақылды) 3. good (жақсы) 4. pleasant (жағымды) 5. poor

(кедей) 6. bad (жаман) 7. funny (күлкілі) 8. important (маңызды) 9. far (алыс) 11. comfortable (ыңғайлы)

50. жаттығу. Төмендегі сөздерден сөйлем құраңыз және қазақ тіліне аударыңыз.

most – the Mona Lisa – in – is – painting – the – famous – the – world.

longer – the Don – is – the Volga – than.

more – Spain – Germany – than – beautiful - is. London – city – in – biggest – the – England – is. the – team – Adam – is - worst – the – player – in.

50. жаттығу. Төмендегі сын есімдердің салыстырмалы және күшейтпелі шырайларын жазыңыз.

Ақылды, жас, таяз, терең, қиын, ауыр, кір, шыдамды, ыстық, ыңғайлы, батыл, Ақкөңіл, кішкентай, қызық, күлкілі, әдемі, ұзын, биік, аласа, үлкен, жама, жақсы.

50. жаттығу. Төмендегі сөйлемдерді қазақ тілінен ағылшын тіліне аударыңыз.

1.Асемның бойы Майраның бойына қарағанда биікрек. 2. Бұл қаладағы ең әдемі ғимарат. 3. Бұл жол анау жолға қарағанда қысқарақ. 4. Оның әпкесі оған қарағанда үлкенрек. 5. Көйлек белдемшеге қарағанда қымбаттырақ. 6. Бұл ойыншық анау ойыншыққа қарағанда кішірек. 7. Бұл ғимараттар ана ғиамраттарға қарағанда ескірек. 8. Шығарма жазу диктант жазудан қиынрақ. 9. Бірінші жаттығу екінші жаттығуғк қарағанда жеңілрек. 10. Бұл көше қаладағы ең ұзын көше. 11. Менің ағамның бөлемесі менің бөлмемнен үлкенрек және жарықрақ. 12. Асхат-ол сенің ең үлкен ағаң. 13. Сен бақыттырақ бола аласың.

14. Сен бүгін көңілдірек көрінесің. 15. Сенің итің менің мысығымнан семізрек.

50. жаттығу. Салыстырмалы сын есімдерді жазыңыз.

small; young; thin; thick; tall; fine; new; straight; few; easy; busy; dirty. famous; beautiful; difficult; serious; comfortable; expensive; suitable; charming. good; much; bad; little; many.

16. сабақ.

Үстеу

50. жаттығу. Оң қатарадағы дұрыс үстеулерді таңдаңыз. Сөйлемдерді аударыңыз.

It is raining … a. fast (тез)

He can speak Spanish … b. early (ерте)

Don’t cut yourself. Use the knife … c. gracefully (грациозно) Sorry, I don’t understand you. Can you speak …? d. quietly (ақырын) Modern cars go very … e. heavily (қатты, ауыр) During the war my grandmother worked very ... f. carefully (мұқият)

If you get up …, you’ll have a successful day. g. brightly (жарық) My kids never make noise, they usually play … h. fluently (тез)

It’s very hot today. The sun is shining … i. hard (көп)

She moves like a cat: very … j. slowly (баяу)

50. жаттығу . Үстеулердіжауап беретін сұрақтарға байланысты үш қатарға бөліп жазыңыз.

loudly – outside — tomorrow — early – downstairs — always — selfishly – never – slowly – before – now — noisily – here — elegantly – recently- abroad – usually – away — happily – well – often — quickly – constantly – then – wildly – upstairs — gently – again – once — soon – politely – rarely — yesterday – brilliantly — sometimes — inside

Қалай?

Қашан? Қаншалықты жиі?

Қайда?

50. жаттығу. Жақшадағы сын есімдерден үстелерді құраңыз және сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз.

1. The firemen fought with the fire … . (heroic)

2. You should stretch your arms … . (gentle)

3. Mr. Black apologized … . (public)

4. The taxi stopped … . (unexpected)

5. She could … open the door. (easy)

6 My favourite newspaper is published … . (week)

7. The monkeys played … in the cage. (noisy)

8. I am … sorry for that incident. (awful)

9. Ted wrote the test … . (bad)

10. The orchestra played too … .(loud)

50. жаттығу. Мына үстеулерді ағылшын тіліне аударыңыз.

Тез, баяу, сирек, жиі, жақында, бірде, кеше, қайтадан, кейін, үдейі, әрқашан, ішінде, сыртында, ешқашан, қатты, бақытты, үстінде, асында, мында, осында, ерте, кеш, ертең, алдында, қазір, сыпайы.

16. сабақ.

Етіс

Passive Voice

50. жаттығу. Сөйлемдерді ырықсыз етіске айналдырыңыз:

Үлгі: Do they sell clothes in this shop? - Are clothes sold in this shop?

1. Liz showed me some holiday pictures.

2. Someone is cleaning the windows.

3. She tapped him on the hand with her pen.

4. I don't like people laughing at me.

5. People spend a lot of money on food.

6. Is Sue washing the car?

7. Who made this mess?

8. Grandfather is going to tell the children a story.

9. They will open the new sports centre soon.

10. They made him confess to the robbery.

50. жаттығу. Ырықсыз етісті қолдана отырып сөйлемдерді ағылшын тіліне аударыңыз.

1.Бұл хат кеше жазылған. 2.Үйлер 2006 жылы салынды. 3. Бұл туралы оған бейсенбі күні айтылған. 4. Қонақтарға бұл туралы алдын ала хабарланды. 5. Балаларға кеше кітіптар берілді. 6. Гулдерге сенбі күні су құйылған. 7.Оны балабақашаға апарды. 8. Әпкесі Маратты мектепке машинамен апарды. 9.

Хаттар қонақтарға жексенбі күні жіберілді. 10. Машинадағы жүктер дүкенге ертең жеткізіледі.

50. жаттығу. Use the required active and the passive forms in the following text. At the last glow of sunset, they (to board) the aeroplane in inverse order of seniority beginning with the sergeant and ending with General Spits.The plane they (to provide) with was luxurious for the wartime. It (to fit) with seats. Little lights (to glow) along the roof. Soon the doors (to shut). The lights (to go) out. It (to be) now completely dark. What once (to be) windows (to paint) out. The roar of the engine (to impose) silence on the party. Dan, who (to put) himself next to the cockpit , (to long) for a forbidden cigarette and (to try) to compose himself for sleep, though it (to be) far from his normal bedtime. He (to ware) the same shirt all day without a chance of changing. In the hot aftеrnoon it (to be) damp with sweat. Now in the chill upper air it (to cling) to him and (to set) him shivering. It (not to occur) to him to bring his greatcoat . It (to be) an unsatisfactory day. He (to wander) about the streets of the old town with a Lieftenant.They (to lunch) at the club and (to order) to report at the airfield two hours before they (to need). He (not to dine) and (to see) no hope of doing so. He (to sit) in black boredom and discomfort until , after an hour , sleep (to come).

16. сабақ.

Шақтардың қиылысуы

50. жаттығу. Төмендегі сөйлемдерді өткен шақты қолданып көшіріп жазыңыз.

1. Nick says he is going to the hotel to see his friends, who have just arrived in St. Petersburg from the United States of America. 2. He says they have not been here for a long time. 3. He says they were friends at school. 4. He says he will take them to the theatre on Sunday. 5. They say they will write me a letter when they return home.

6. Mike says he is sure Ann and Kate will be excellent guides. 7. He says they have made good progress in English. 8. Oleg says that in a day or two several English students will come to pay a visit to their school and he will probably have to act as interpreter. 9. Ann says she has just met Boris in the street. 10. She says Boris told her a lot of interesting things about his travels in the south.

50. жаттығу. Төмендегі сөйлемдерді керекті шақты қолданып жазыңыз.

1. Неsaid he (is staying, was staying) at the «Ritz» Hotel. 2. They realized that they (lost, had lost) their way in the dark. 3. He asked me where I (study, studied). 4. I thought that I (shall finish, should finish) my work at that time. 5 He says he (works, worked) at school two years ago. 6. Victor said he (is, was) very busy. 8. My friend asked me who (is playing, was playing) the piano in the sitting-room. 9. He said he (will come, would come) to the station to see me off. 10. I was sure he (posted, had posted) the letter. 11. I think the weather (will be, would be) fine next week. I hope it (will not change, would not change) for the worse. 12. I knew that he (is, was) a very clever man. 13.1 want to know what he (has bought, had bought) for her birthday. 14. I asked my sister to tell me what she (has seen, had seen) at the museum.

50. жаттығу. Төмендегі сөйлемдерді бағыныңқы етіп, ал жақшадағы сөйлемдерді басыңқы сөйлем етіп жазыңыз.

1. The children are playing in the yard. (She thought) 2. Her friend will come to see her. (She hoped) 3. Father has repaired his bicycle. (He thought) 4. She knows English very well. (I sup posed) 5, Our sportsmen will win the game. (We were sure)

6. She made no mistakes in her dicta tion. (She was glad) 7. He works at his English hard. (I knew) 8. She dances better than anybody else, (I was told) 9. My cousin has received a very interesting offer from his firm. (I learnt) 10. She will come to stay with us. (My aunt wrote in herletter) 11. He is painting a new picture. (We heard) 12. His new picture will be a masterpiece. (We were sure) 13. You will fall and break your leg. (I was afraid) 14. My friend has never been to Washington. (I knew) 15. She never drinks milk. (I was told) 16. He is a very talented singer. (We were told)

17. They live a happy life. (We knew) 18. He does not know German at all. (I found out)

16. сабақ. Төлеу сөз

50. жаттығу. Put into reported speech.

• Where shall we take off our things?

• This is the way to the cloakroom.

• The house is full today. It is always full when they give this play.

• The house has been sold out long in advance , there are no tickets at the box-office for today.

• Did you have any trouble in getting the tickets?

• No, I picked them up at the entrance.

• Where are our seats: in the balcony or in a box?

• The usher will show us our seats. I think they are the first and second from the aisle in the seventh row in the stalls. Let's go to the foyer.

• No, there goes the last bell! We shan't be allowed to enter after it.

• Here we are! The curtain is going up.

• The sets are nicely done. Who is playing tonight?

• I don't know, we didn't get a programme.

• We shall do it during the interval.

50. жаттығу. Бұйрықты сөйлемдерді төлеу сөзге айналдырып жазыңыз.

1. «Go home,» said the teacher to us. 2. «Buy some meat in the shop,» said my mother to me. 3. «Sit down at the table and do your homework,» said my mother to me. 4. «Don't forget to clean your teeth,» said granny to Helen. 5. «Don't sit up late,» said the doctor to Mary. 6. The doctor said to Pete: «Don't go for a walk today.» 7.

«Don't eat too much ice-cream,» said Nick's mother to him. 8. «Explain to me how to solve this problem,» said my friend to me. 9. The doctor said to Nick: «Open your mouth and show me your tongue.» 10. «Don't be afraid of my dog,» said the man to Kate. 11. «Take this book and read it,» said the librarian to the boy.

50. жаттығу. Бұйрықты сөйлемдерді төлеу сөзге айналдырып жазыңыз.

1. Неsaid to us: «Come here tomorrow.» 2. I said to Mike: «Send me a telegram as soon as you arrive.» 3. Father said to me: «Don't stay there long.» 4. Peter said to them: «Don't leave the room until I come back.» 5. «Take my luggage to Room 145,» he said to the porter. 6. He said to me: «Ring me up tomorrow.» 7. «Bring me a cup of black coffee,» she said to the waiter. 8. «Don't be late for dinner,» said other to us.

9. Jane said to us: «Please tell me all you know about it.» 10. She said to Nick:

«Please don't say anything about it to your sister.» 11. The teacher said to me:

«Hand»this note to your parents, please.« 12. Oleg said to his sister: »Put the letter into an envelope and give it to Kate.« 13. »Please help me with this work, Henry,« said Robert. 14. »Please bring me some fish soup,« he said to the waitress, 15. »Don't worry over such a small thing,« she said to me. 16. »Please don't mention it to anybody,« Mary said to her friend. 17. »Promise to come and see me," said Jane to Alice.

50. жаттығу. Хабарлы сөйлемдерді төлеу сөзге айналдырып жазыңыз.

1. «My friend lives in Moscow,» said Alec. 2. «You have not done your work well,» said the teacher to me. 3. The poor man said to the rich man: «My horse is wild. It can kill your horse.» 4. The rich man said to the judge: «This man's horse has killed my horse.» 5. «This man spoke to me on the road,» said the woman. 6. «I can't explain this rule to you,» said my classmate to me, 7. The teacher said to the class:

«We shall discuss this subject tomorrow.» 8. The woman said to her son: «I am glad I am here.» 9. Mike said: «We have bought these books today.» 10. She said to me:

«Now I can read your translation,» 11. Our teacher said: «Thackeray's novels are very interesting.» 12. She said: «You will read this book in the 9th form.» 13. Nellie said:

«I read 'Jane Eyre' last year.»

50. жаттығу. Хабарлы сөйлемдерді төлеу сөзге айналдырып жазыңыз.

1. Masha said: «I usually spend my holidays in the south.» 2. She said: «I spent my holidays in the Crimea last year.» 3. Boris said: «I go to the south every year.» 4. He said: «I am going to a rest-home tomorrow.» 5. Ann said to us: «They haven't yet come.» 6. She said to us: «They arrived in St. Petersburg yesterday.» 7. I said: «I was in London last year. My friends in London sometimes invite me to spend my holidays with them.» 8. Nick said: «I have never been to London. I think I shall go there next year.» 9. He said: «I shall not stay with my friends too long.» 10. He said to me:

«They are staying at the 'Europe' hotel. 11. He said: »They are leaving next Monday.« 12. The clerk said to them: »You can leave the key with the maid upstairs."

50. жаттығу. Хабарлы сөйлемдерді төлеу сөзге айналдырып жазыңыз.

1. Oleg said: «My room is on the second floor 2. He said: »I am sure she will ring me up when she is back in St. Petersburg.« 3, Misha said: »I saw them at my parents' house last year.« 4. He said: »I haven't seen my cousin today.« 5. »1 don't go to this shop very often,« she said. 6. Tom said: »I have already had breakfast, so I am not hun gry.« 7. He said: »I have just received a letter from my uncle.« 8. »I am going to the theatre tonight,« he said to me. 9. Mike said: »I spoke to Mr. Brown this morning.« 10. He said to her: »I shall do it [ today if I have time.« 11. I said to them:

»I can give you my uncle's address."

50. жаттығу. Хабарлы сөйлемдерді төлеу сөзге айналдырып жазыңыз.

1. Неsaid to me: «I want to see you today.» 2. She said: «I am free tonight». 3. Mother said to me: «I feel bad today.» 4. The pupil said to the teacher: « I can do my homework after dinner.» 5. The teacher said to Jack: «You work hard, I know. You are a good boy.» 6. The teacher said to the pupils: «Next year we shall have six hours of English a week.» 7. The old man said to the girl: «You can sing perfectly. I think you will be a famous singer.» 8. My sister said to me: «You look very well, much better than you looked yesterday. I think you have recovered after your illness.» 9. My brother said to me: «I am going to become a doctor.» 10. My uncle said to us: «I buy several newspapers every day.» 11. «You are an excellent cook. Everything is so tasty,» said my guest to me. 12. The student said: «I can't answer this ques tion. I don't understand it.» 13. The mother said: «The children are in the nursery, doctor.»

14. «I have no time for lunch today,» said the boy to his mother. 15. «You speak English very well,» said the woman to me.

50. жаттығу. Сөйлемдерді төл сөзге айналдырып жазыңыз.

1. Неsaid that while crossing the English Channel they had stayed on deck all the time. 2. The woman said she had felt sick while crossing the Channel. 3. She said she was feeling bad that day. 4. Tom said he would go to see the doctor the next day. 5. He told me he was ill. 6. He told me he had fallen ill. 7. They told me that Tom had not come to school the day before. 8. I told my sister that she might catch cold. 9. She told me she had caught cold. 10. The old man told the doctor that he had pain in his right side. 11. He said he had just been examined by a good doctor. 12. He said he would not come to school until Monday. 13. The man said he had spent a month at a health-resort. 14. He said that his health had greatly improved since then.

50. жаттығу. Арнайы сұрақтарды төлеу сөзге айналдырып жазыңыз.

1. I said to Nick: «Where are you going?» 2. I ! said to him: «How long are you going to stay there?» 3. I said to him: «How long will it take you to get.there?» 4. Pete said to his friends: «When are you Cleaving St. Petersburg?» 5. He said to them: «Who will you see before you leave here?» 6. They said to him: «What time does the train start?» 7. Ann said to Mike: «When did you leave London?» 8. She said to Boris:

«When Will you be back home?»

9. Boris said to them: «How can I get to the railway station?» 10. Mary asked Tom:

«What time will you come here tomorrow?» 11, She asked me: «Why didn't you come here yesterday?» 12. She asked me: «What will you do tomorrow if you are not busy at your office?» 13.1 asked Mike: «What will you do after dinner?» 14. I asked my uncle: «How long did you stay in the Crimea?» 15. Ada said to me: «Where did you see such trees?» 16. I said to Becky: «What kind of book has your friend brought you?» 17. Mother said to me: «Who has brought this parcel?» 18. He said to her:

«Where do you usually spend your summer holidays?»

16. сабақ.

Шартты сөйлемдер

50. жаттығу. Replace the infinitives in brackets by the right form of the verb. (All the sentences contain unreal conditions and refer to the past.)

MODEL

If I (to know) about it, I (to help) you.

If I had known about it, I should have helped you.

1) If it (not to be raining) steadily for a fortnight, we (to cross) this river easily. 2) If you (not to interfere), they (to forget) all about it in an hour. 3) If you (to trust) me, I (can lead) you safely through. 4) The dinner (not to be spoiled) if you (to turn up) when you promised you would. 5) She (to know) how to act if she (to be given) all the particulars. 6) He (not to take) this case even if he (to be asked). 7) The accident (not to happen) if the other driver (not to be speeding). 8) She (to go) there even though she (to have) to walk all the way to the station. 9) None (to mind) if he (to stay) away. 10) Someone (may notice) if she (not to be) there to meet us. 11) The dog

(to bark) his head off if it (to be) someone he did not know. 12) There (to be) no tracks on this concrete path even if it (not to be raining). 13) The children (to raise) the roof if we (to try) to leave them behind. 14) He (to be delighted) even if you {not to bring) him all these toys. 15) He (not to be) satisfied even though you (to consult) him before acting. 16) No shrubs (can grow) here even if you (to go) about it in the right way. 17) The crops (to be) much better if there (to be) no early morning frosts that spring.

50. жаттығу. Replace the infinitives in brackets by the right form of the verb.

MODEL

1. If I were you, I (to read) the book in the original. If I were you, I should read the book in the original.

2. If I had known how dull the film was, I (not to go) to the cinema. If I had known how dull the film was, I should not have gene to the cinema.

1. If this reviewer, who is considered to be quite an authority on the subject, had expressed an unfavourable opinion of the poems, it (to affect) the poet greatly. 2) They (to go) for a swim in the lake if it were warmer. 3) If the poem were not so long, I (to recite) it to show what I mean. 4) If you had given me leave to act, I (to do) my best to arrange the matters. 5) Even if it were not so late I don't think I (to go) to the cinema. I don't feel like going anywhere. 6) Even though he realized how bad his health is, he (not to stop) the preparations for the experiment. 7) Even if I had had a dictionary, I don't believe I (to be able) to translate the text in the short time we were given. 8) Even if you had given her every opportunity to do so, she (cannot do) it in so short a time. 9) Even if I wanted to, I (can do) nothing now. 10) If you really wanted to help, you (can do) it even now.

50. жаттығу. Replace the infinitives in brackets by the right form of the verb.

MODEL

1. If she (to be) present, she would explain it all to you. If she were present, she would explain it all to you.

2. If I (not to lose) his address, I should not have wasted all this time. If I had not tost his address, I should not have wasted all this time.

1. If you (not to be) in my way, I should not ask you to step aside. 2) If you (to attend) to the explanation, you would not have made so many mistakes. 3) I should reconsider my decision if I (to be) you. 4) if you (to remind) me to bring the book, I should not have left it at home. 5) I should try to explain to you where you go wrong if you (not to be) so angry. 6) If he (to approve) of the plan, he would say so. 7) Even if she (to put) a question point blank, she would not get anything out of this woman.

8) Even if I (to know) what it was all about, I should not have paid any attention to them. I was much too tired. 9) Of course he has not left. Even if he (to be) in a hurry, do you think he would leave without saying good-bye? 10) Even if it (to rain), it would not have spoiled the party. Not for me at any rate.

50. жаттығу. Complete the following sentences.

1) You would not think so ... . 2) You would not say it ... . 3) I should not mind it so much ... . 4) It would not matter ... .5) I should be delighted ... . 6) They would support you ... .7) If you realized what it means ... .8) If you knew what you are talking about ... . 9) If you knew him better ... . 10) If it were not so late 11) If you

had seen her… . 12) If you had taken the trouble to do it .... 13) If they had not missed the train ... . 14) If they had taken my advice ... . 15) If you hadn't tried to cross the street against the traffic-lights ... . 16) He would have known about it 17)

They would have found the place .... 18) You wouldn't have made so many mistakes

... . 19) Nothing would have happened ... . 20) She wouldn't have been offended … .

50. жаттығу. Compose conditional sentences on the basis of the following statements.

MODEL

1. It's raining hard. We can't go out.

If it were not raining so hard, we could go out.

2. I have no dictionary, I shan't finish the translation today. If I had a dictionary, I should finish the translation today.

3. The goal-keeper was hurt early in the game. The team lost.

If the goal-keeper had not been hurt early in the game, the team would not have lost.

1. She thought of her figure and refused a second helping of pie. 2) He was deep in his thoughts and did not notice the "no parking" sign. 3) I have a composition to write, I can't go to the pictures. 4) There is no one to sit with thebaby, I have to stay at home. 5) The sun came out at last, and we began to enjoy ourselves. 6) She did not think much of her son-in-law and never took his advice. 7) There were so many people there that nobody noticed his absence. 8) He's a friendly dog. The children are very fond of him. 9) He lost his temper and said things he did not really mean. 10)

She knows how kind he is, so she does not mind.

Әдебиеттер:

1. Блох М.Я. Теоретическая грамматика английского языка. М., «Высшая школа», 1983.

2. Ильиш Б.А. Строй современного английского языка. Л., «Просвещение», 1971.

3. Иофик Л.Л., Чахоян Л.П. Хрестоматия по теоретической грамматике английского языка. Л., «Просвещение», 1971.

4. Хаймович Б.С., Роговская Б.И. Теоретическая грамматика английского языка. М., «Высшая школа», 1967.

5. Мороховская Э.Я. Практикум по теоретической грамматике. Л.,

«Просвещение», 1973.

6. Хлебникова И.Б. Основы английской морфологии. М., «ЧеРо», 2001

7. Иртеньева Н.Ф., Барсова О.М. Теоретическая грамматика английского языка. (Синтаксис) М., «Высшая школа», 1969.

8. Лич Д., Свартвик Я. Коммуникативная грамматика английского языка. М.,

«Высшая школа», 1983.

9. Р.В. Резник, Т.С. Сорокина, Т.А. Казарицкая. Грамматика английского языка. (теория) Москва, 2001 г.

10. Практическая грамматика английского языка. Качалова К.Н., Израилевич Е.Е.

11. Ю. Голицынский. Грамматика. Сборник упражнений. "КАРО", 1999, 2002,

2004, 2005, 2006 гг.

12. И.П.Крылова, Е.П.Гордон «Грамматика современного английского языка», М., 2003.

13. Каушанская В.Л. «Сборник упражнений по грамматике английского языка», Л., 1968.

14. Крутиков Я.А. “Exercises in Modern English Grammar”, M, 1968

15. И.П.Крылова. Сборник упражнений по грамматике английского языка: учебное пособие для институтов и фак-ов иностранных языков. – 8-е изд. М., Высш. школа, 2003.

16. Новицкая Т. М., Кучин Н. Д. Практическая грамматика английского языка. Москва, 2006.

Online sources: http://www.languageguide.org http://www.learnenglish.de http://www.podcastsinenglish.com http://www.englishlearner.ru http://www.correctenglish.ru http://www.usingenglish.com

106