Ахмет қоғам қайраткері.

Қазақстан республикасы білім және ғылым министірлігі

Ғылыми жоба тақырыбы:

Ахмет қоғам қайраткері

І. Кіріспе

1. Ахмет Байтұрсынұлы ұлт көсемі және феномені

2. Ахмет қоғам қайраткері

II Негізі бөлім

2.1. Ахмет Байтұрсынұлының мысалдары хақында бір сөз

2.2. Ахмет Байтұрсынов мысалдарын оқытудың инновациясы

2.3 Ахмет Байтұрсыновтың мысалдары мен әңгімелеріндегі айшықтаудың тілдік нормасы

Қорытынды

Пайдаланған әдебиеттер

Аңдатпа

Ахмет Байтұрсынов қазақ тілінің реформаторы, теоретигі әрі қазақ тіл білімінің атасы. Ол араб әріптерінің негізінде қазақтың төл әліпбиін жасады. Өзінің "Оқу құралы" (1912), "Тіл құралы" (1914), "Әліпби" (1924), "Жаңа әліпби" (1926) атты кітаптарында қазақ тілінің мәселелерін қарастырды. Қазақ тіл білімінде терминдер қалыптастырды. Қазақ тілі грамматикасындағы ұғымдарға анықтамалар берді.

Аннотация

Ахмет Байтурсынов реформатор, теоретик казахского языка и отец казахского языкознания. Он создал казахский алфавит на основе арабских букв. В своих книгах" учебное пособие "(1912)," языковое пособие "(1914)," алфавит "(1924)," новый алфавит " (1926) рассматривал проблемы казахского языка. Сформировал термины в казахском языкознании. Дал определения понятиям в грамматике казахского языка.

Annotation

Akhmet Baitursynov is a reformer of the Kazakh language, theorist and father of Kazakh linguistics. He created the Kazakh alphabet based on Arabic letters. In his books" textbook "(1912)," language tool "(1914)," Alphabet "(1924)," new alphabet " (1926), he considered the problems of the Kazakh language. He formed terms in Kazakh linguistics. He gave definitions of concepts in the grammar of the Kazakh language.

Жобаның мақсаты: Ахмет Байтұрсыновты қоғам қайраткері ретінде танып оқу мен дәріптеу және насихаттау.

Жобаның міндеттері:

Ахмет Байтұрсыновтың мысалдары мен әңгімелерін айшықтау үлгілерін құрметтеу дағдыларын қалыптастыру;

Ахмет Байтұрсыновтың жасаған еңбегінің құндылықтарын дәріптеу;

Жобаның өзектілігі: Ахмет Байтұрсыновтың өмір баянын танымдық тұрғыдан зерттеу.

Жобанының деректік негізі: ғылыми жұмысты жазу барысында осы уақытқа дейін ғылыми айналымға тартылмай келген баспа сөз материалдары мен тарихи түрлі әдебиеттер, ғылыми зерттеулердің мәліметтері сұрыпталып алынды.

Зерттеудің кезеңдері: Зерттеу жұмысының мақсаты мен тақырып ерекшелігіне байланысты әдеби-тарихи, жүйелі-сипаттамалық, баяндау, салыстырмалы талдау мен жинақтау, жүйелеу және оны түсіндіру әдістері қолданылды.

Жобаның ғылыми жaңaлығы: Ахмет Байтұрсыновтың мысалдары мен әңгімелерін айшықтау үлгілерін танымдық тұрғыдан зерттелуі.

Кіріспе

Ахмет Байтұрсынов – ақын, әдебиет зерттеуші ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам қайраткері. Ол 1873 жылы 18 қаңтарда қазіргі Қостанай облысының Торғай өңіріндегі Сартүбек деген жерде дүниеге келеді. 1884 ж. Орынбордағы мұғалімдер мектебін бітірген. 1895 - 1909 ж. Ақтобе, Қостанай, Қарқаралы уездеріндегі мектептер мен орыс- қазақ училищерінде мұғалімдік қызмет атқарады. Байтұрсыновтың қазақ әдебиеттану ғылымы мен әдебиет тарихы жөніндегі тұңғыш еңбегі « Әдебиет танытқыш» (1926). Байтұрсынов тілші ғалым ретінде қазақ тілінің табиғаты, араб әліпбиінің жайы, терминдер, қазақ тілінің мәселелері туралы мақалалар жазды.

Табиғатынан зерек Ахмет 1882—1884 жылдары ауыл адамдарынан сауатын ашып, кейін ауыл мектебінде оқиды. 1886—1891 жылдары Торғай қаласындағы екі сыныпты орысша-қазақша училищеде, 1891—1895 жылдары Орынбордағы мұғалімдер даярлайтын мектепте білім алады. 1895—1897 жылдары Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы уездерінде мектептерде, училищелерде сабақ береді. Қазақ тілі мен әдебиетінің мәселелерін зерттейді. Көп кітаптар оқиды, өз бетімен ізденеді. Әдебиетпен айналысады, өлең-жырларын жазады, ауыз әдебиетінің үлгілерін жинайды, оқулықтар мен оқу құралдарын әзірлейді.

1.1. Ахмет Байтұрсынұлы ұлт көсемі және феномені

Ахмет Байтұрсынұлы (5 қыркүйек 1872 жыл, қазіргі Қостанай облысы, Жангелді ауданы Сарытүбек ауылы – 8 желтоқсан 1937, Алматы қаласы) — қазақтың ақыны, әдебиет зерттеуші ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам қайраткері. Қазақ халқының 20 ғасырдың басындағы ұлт-азаттық қозғалысы жетекшілерінің бірі, мемлекет қайраткері, қазақ тіл білімі мен әдебиеттану ғылымдарының негізін салушы ғалым, ұлттық жазудың реформаторы, ағартушы, Алаш-Орда өкіметінің мүшесі.

Атасы Шошақ оның немересі Ахмет өмірге келгенде ауыл ақсақалдарынан бата алып, азан шақырып атын қойған. Әкесінің інісі Ерғазы Ахметті Торғайдағы 2 сыныптық орыс-қазақ мектебіне береді. Оны 1891 жылы бітіріп, Орынбордағы 4 жылдық мектепке оқуға түседі. 1895-1909 жылы Ақтөбе, Қостанай,Қарқаралы уездеріндегі орыс-қазақ мектептерінде оқытушы, Қарқаралы қалалық училищесінде меңгеруші қызметін атқарады. Ол өте кемеңгер, білімді тұлғаның бірі болған.

Байтұрсынұлының саяси қызмет жолына түсуі 1905 жылға тұс келеді. 1905 жылы Қоянды жәрмеңкесінде жазылып, 14500 адам қол қойған Қарқаралы петициясы (арыз-тілегі) авторларының бірі Байтұрсынұлы болды. Қарқаралы петициясында жергілікті басқару, сот, халыққа білім беру істеріне қазақ елінің мүддесіне сәйкес өзгерістер енгізу, ар-ождан бостандығы, дін ұстану еркіндігі, цензурасыз газет шығару және баспахана ашуға рұқсат беру, күні өткен Дала ережесін қазақ елінің мүддесіне сай заңмен ауыстыру мәселелері көтерілді. Онда қазақ даласына орыс шаруаларын қоныс аударуды үзілді-кесілді тоқтату талап етілген болатын. Сол кезеңнен бастап жандармдық бақылауға алынған Байтұрсынұлы 1909 жылы 1 шілдеде губернатор Тройницкийдің бұйрығымен тұтқындалып, Семей түрмесіне жабылды.

Ресей ІІМ-нің Ерекше Кеңесі 1910 жылы 19 ақпанда Байтұрсынұлын қазақ облыстарынан тыс жерге жер аудару жөнінде шешім қабылдады. Осы шешімге сәйкес Байтұрсынұлы Орынборға 1910 жылы 9 наурызда келіп, 1917 жылдың соңына дейін сонда тұрды. Байтұрсынұлы өмірінің Орынбор кезеңі оның қоғамдық-саяси қызметінің аса құнарлы шағы болды. Ол осы қалада 1913–1918 жылы өзінің ең жақын сенімді достары Ә.Бөкейхан, М.Дулатұлымен бірігіп, сондай-ақ қалың қазақ зиялыларының қолдауына сүйеніп, тұңғыш жалпыұлттық «Қазақ» газетін шығарып тұрды. Газет қазақ халқын өнер, білімді игеруге шақырды.

Байтұрсынұлының Орынбордағы өмірі мен қызметі Ресей үкіметінің қатаң жандармдық бақылауында болды. Ол «Қазаққа» жабылған негізсіз жала салдарынан абақтыға отырып шықты. Байтұрсынұлы 1917 жылы рев. өзгерістер арнасында өмірге келіп, қазақ тарихында терең із қалдырған Қазақ съездері мен Қазақ комитеттері сияқты тарихи құбылыстың қалың ортасында жүрді, оларға тікелей араласып, «Қазақ газеті» арқылы саяси теориялық бағыт-бағдар беріп отырды.

Байтұрсынұлы Алаш партиясы бағдарламасын даярлаған шағын топтың құрамында болды. Байтұрсынұлы пен Дулатұлы қазақ арасында бұрыннан келе жатқан ру – жүзаралық алауыздыққа байланысты Алаш Орда үкіметінің құрамына саналы түрде енбей қалды, бірақ олардың қазақ ұлттық мемлекеттік идеясын жасаушы топтың ішінде болғандығын замандастары жақсы біліп, мойындады.

Алаш Орда құрамын бекіткен 2-жалпықазақ съезі Оқу-ағарту комиссиясын құрып, оның төрағасы етіп Байтұрсынұлын бекітті. 1919 жылы наурызға дейін Алашорда үкіметінің Торғай облысы бөлімінің мүшесі болды. Байтұрсынұлы 1919 жылы наурызда Алашорда үкіметі атынан Мәскеуге Кеңес үкіметімен келіссөзге аттанды, осы жылғы шілдеде РКФСР Халық Комиссарлар Кеңесі мен Қазақ әскери-революциялық комитеті төрағасының орынбасары болып тағайындалды.

Байтұрсынұлының ықпалымен сәуірде Алашорда басшылары мен мүшелеріне Кеңес үкіметінің кешірімі жарияланды. Байтұрсынұлы бұл тарихи кезеңде «патшалардың төрінде отырғаннан, социалистердің босағасында өлгенім артық» деген пікірде болды (ҚР ҰҚК архиві, 78754-іс, 6-т., 44-п). 1920 жылы В.И.Ленинге үкіметінің Қазақстанды басқару ісіндегі алғашқы қадамын қатал сынға алған хатын жолдады. Қазревком мүшесі ретінде Қазақстанның Ресеймен шекарасының қалыптасу ісіне белсенді түрде араласты.

Бүкілресейлік ОАК-нің 1919 ж. 27 тамызда Қостанай уезін Челябі облысына қосу туралы шешіміне қарсы Б-тың жазған саяси наразылығы Қостанай уезін Қазақстан құрамына қайтаруға негіз болды. Ол 1920 ж. тамызда құрылған Қазақ АКСР-і үкіметінің құрамына еніп, 1920–1921 жылы Қазақ АКСР-і халық ағарту комиссары қызметінде жұмыс жасады.

1922 жылы Өлкелік халық комиссариаты жанындағы Академиялық орталықтың, 1922–1925 жылы Халық ағарту комиссариаты ғылыми-әдеби комиссиясының, Қазақ өлкесін зерттеу қоғамының төрағасы болып қызмет атқарды. Байтұрсынұлы түрлі мемлекеттік қызметке ат салыса жүріп, сонымен бір мезгілде өзінің жаны сүйген оқытушылық-ұстаздық жұмысынан да қол үзбеген.

1921–1925 жылы Орынбордағы, 1926–1928 жылы Ташкенттегі Қазақ халық ағарту институттарында қазақ тілі мен әдебиеті, мәдениет тарихы пәндерінен сабақ берді. 1928 жылы Алматыда Қазақ мемлекеттік педагогика институтының ашылуына байланысты ректордың шақыруымен осы оқу орнына профессор қызметіне ауысты. 1929 жылы 2 маусымда 43 Алаш қозғалысы қайраткерлерімен бірге ол Алматыда тұтқынға алынып, осы жылдың соңына қарай тергеу үшін Мәскеудегі Бутырка абақтысына жөнелтілді. КСРО Халық комиссарлар кеңесі жанындағы ОГПУ «үштігінің» 1930 ж. 4 сәуірдегі шешіміне сәйкес Байтұрсынұлы ату жазасына кесілді. Бұл шешім бірнеше рет өзгерістерге ұшырады: 1931 жылы қаңтарда 10 жылға концлагерьге ауыстырылса, 1932 ж. қарашада 3 жылға Архангельскіге жер аударылсын деп ұйғарылды.

1926 ж. Бакуде болып өткен "Бірінші Түркологиялық Құрылтайдың" төралқа мүшесі - Ахмет Байтұрсынұлы

1933 жылы мамырда денсаулығы нашарлап кетуіне байланысты қалған мерзімді Батыс Сібірде айдауда жүрген отбасымен (әйелі мен қызы) бірге өткізуге рұқсат беріледі. 1934 жылы М.Горькийдің жұбайы Е.П.Пешкованың көмегімен Байтұрсынұлы отбасымен мерзімінен бұрын босатылып, Алматыға оралады. Бұл жерде тұрақты жұмысқа қабылданбай, түрлі мекемелерде қысқа мерзімдік қызметтер атқарады. 1937 жылы 8 тамызда тағы да қамауға алынып, екі айдан соң, яғни 8 желтоқсанда атылды. Тұтас буынның төл басы болған Байтұрсынұлының алғашқы кітабы – «Қырық мысал» 1909 жылы жарық көрді. Ол бұл еңбегінде Ресей отаршыларының зорлық-зомбылығын, елдің тұралаған халін жұмбақтап, тұспалдап жеткізді. Байтұрсынұлы мысал жанрының қызықты формасы, ұғымды идеясы, уытты тілі арқылы әлеум. сананың оянуына ықпал етті. Ақынның азаматтық арман-мақсаты, ой-толғамдары кестеленген өлеңдері «Маса» деген атпен жеке кітап болып жарық көрді (1911). «Масаның» негізгі идеялық қазығы – жұртшылықты оқуға, өнер-білімге шақыру, мәдениетті уағыздау, еңбек етуге үндеу болатын. Ақын халықты қараңғылық, енжарлық, кәсіпке марғаулық сияқты кемшіліктерден арылтуға тырысты. Абайдың ағартушылық, сыншылдық дәстүрін жаңарта отырып, Байтұрсынұлы 20 ғ. басындағы қазақ әдебиетін төңкерісшіл-демократтық дәрежеге дейін көтерді. Сондай-ақ Байтұрсынұлы қазақ тіліне А.С.Пушкин, М.Ю.Лермонтов, Ф.Вольтер, С.Я.Надсон өлеңдерін аударды. Бұл аудармалар Байтұрсыновтың тақырыпты, идеялық-көркемдік деңгейі жоғары туындылар. Ел тағдырының келешегіне алаңдаулы ақын көп қырлы ісімен, даналық саясатымен қазақ жастарының рухани көсемі болды.

1.2 Ахмет қоғам қайраткері

Ол ұлттың нағыз ұстазы болған, ол "ара" сияқты тынымсыз қазақ халқын оятуға тырысқан, ол қазақтарға қазақты сүюді үйреткен, Ахмет Байтұрсыновтың қазақ халқы үшін қосқан үлесі шексіз. Ол-ақын, ол — қоғам қайраткері, ол-алғашқы қазақ әдеби теоретик-лингвист, ғалым-ағартушы. Ол-Алаш идеясының көшбасшыларының бірі. Қазақ халқы үшін ол бес рет қамауға алынып, " Асықпа! Біздің артымызда сот бар...", кейін ол өлім жазасына кесілді. Оның өмір жолын, қызметін, идеяларын білу және бағалау — біздің ортақ парызымыз.

Мемлекет қайраткері, ғалым, ағартушы, ақын, публицист, ұлттық жазудың реформаторы, қазақ лингвистикасы мен әдебиеттанудың негізін қалаушы.Ахмет Байтұрсынұлы (28.01.1873, Қазіргі Қостанай облысы Жангелді ауданы Сарытүбек ауылы — 08.12.1938, Алматы)-мемлекет қайраткері, ғалым, ағартушы, ақын, публицист, ұлттық жазу реформаторы, қазақ лингвистикасы мен әдебиеттанудың негізін қалаушы, 20 ғасырдың басындағы қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысы жетекшілерінің бірі.

Ағартушылықтан бастау-адамдарды құлдықтан босатудың тәсілі, Ахмет мұны нақты түсінді. Ең басында ол бай Ахметкерей Қонысбаевтың ауласында мектеп ашқан, содан кейін Аманқарағай ауылында мектеп ашып, бір жыл бойы балаларға сабақ береді. Көп ұзамай ол Қостанай қаласындағы екі жылдық орыс-қазақ мектебіне ауысады. Ахметтің қызу ұстаздық өмірі осылай басталады.

1895-1909 жылдары Ақтөбе және Қостанай қалаларындағы орыс-қазақ мектептерінде мұғалім, Қарқаралы қалалық училищесінде меңгеруші болды.

Байтұрсыновтың саяси қызметі 1905 жылдан басталады. Ол Қарқаралы петициясының авторларының бірі, оған 14500 адам қол қойған. Онда жергілікті басқару, сот; халыққа білім беру жүйесін өзгерту; ар-ождан және діни сенім бостандығы; газеттер шығару, баспаханалар ашу; жаңа заңдар қабылдау мәселелері көтерілді.

1909 жылдың 1 шілдесінде Байтұрсынов автономдық өзін-өзі басқару идеясын таратқаны, орыстар мен қазақтар арасында ұлттық араздықты қоздырғаны үшін айыппен тұтқындалып, Семей түрмесіне отырғызылды. Патша өкіметі оны Қазақстаннан шығару туралы шешім қабылдайды.

Байтұрсынов 1910 жылдың 9 наурызынан бастап 1917 жылдың соңына дейін Орынборда тұрады. Байтұрсынов Ә.Бөкейхановпен, М. Дулатовпен бірге бірінші жалпыұлттық "Қазақ" газетін шығарды, ол қоныс аударған орыс шаруаларына ең жақсы жерлердің берілуіне қарсы болды, көшпелі ауылдардың тез арада отырықшылыққа көшуінен сақтады, егіншілік пен мал шаруашылығын жүргізу әдістерімен таныстырды, халықты біріктіруге және белсенді саяси күреске, сауаттылығы мен мәдени деңгейін арттыруға шақырды.

1916 жылдың қаңтарында Байтұрсынов Мемлекеттік думаның Мұсылман фракциясы отырысының қатысушысы болды. Халықтың ақпан және қазан төңкерістеріне қатысты өз көзқарасын Байтұрсынов былай тұжырымдады: "Қазақтарға Ақпан төңкерісі қаншалықты түсінікті болса, соншалықты Қазан төңкерісі оларға түсініксіз болды. Бірінші қазақтар сөзбе-сөз тыңдап, қуанышпен қабылдады, өйткені ол оларды патша өкіметін қанаудан және қысымшылықтан құтқарды, оларда өзін-өзі басқару туралы бұрыннан келе жатқан арман күшейе түсті". Байтурсынов қазақтардың Қазан төңкерісіне деген абайлап көзқарасын қоғамда капиталистік қатынастардың және қоғамның тиісті таптық топтарының болмауымен түсіндірді. Байтұрсынов, Бөкейханов және Дулатов - "Алаш" партиясы мен Алашорда үкіметін құрушылар, Қазақ ұлттық мемлекеттік идеясының "әкелері".

1919 жылы наурызда Байтұрсынов Кеңес үкіметімен келіссөздер жүргізу үшін Мәскеуге жіберілді. Сол жылдың шілде айында Халық Комиссарлары Кеңесі төрағасының орынбасары болып тағайындалды.

1920 жылы В.И. Ленинге хат жазып, Қазақстандағы Кеңес өкіметінің алғашқы қадамдарын қатаң сынға алды. Қазревком мүшесі ретінде Қазақстан мен Ресей арасындағы шекараны белгілеуге белсенді қатысты.

1920 жылы сәуірде Байтұрсынов РКП (б) мүшелігіне өтініш береді, бірақ 1921 жылы большевиктермен келіспеушілік салдарынан партиядан шығады. 1920-1921 жылдары-ҚазАССР білім Халық Комиссары. 1922-1925 жылдары Қазақстан Халық комиссариатының ғылыми-әдеби комиссиясын басқарды. Мемлекеттік қызметпен қатар Байтұрсынов педагогикалық қызметпен де айналысты: 1921-1928 жылдары халық ағарту институттарында қазақ тілі мен әдебиетінен, мәдениет тарихынан сабақ берді.

1929 жылы 2 маусымда Алматыда Алашорданың басқа мүшелерімен бірге Байтұрсынов тұтқындалып, Мәскеу Бутыр түрмесіне жіберіледі. 1930 жылы 4 сәуірде оған контрреволюциялық қызметі, қазақ даласындағы қарулы көтерілісті дайындағаны үшін айып тағылды. Байтұрсыновты ату жазасына кесті.

1931 жылы ақпанда үкім 10 жылға, 1932 жылы қарашада Архангельскке үш жылға жер аударылды.

1934 жылы Байтұрсынов мерзімінен бұрын босатылып, Алматыға оралды.

1937 жылы 8 қазанда қайтадан қамауға алынды. Қорытындылай келе, тергеушілердің сұрағына:"менің идеалым — мүмкіндігінше қазақ халқының әл-ауқатын, мәдениетін көтеру, ал бұл игі іс бастау сатысында тұрғандықтан, мен өз тілегімді қанағаттандыратын билікке бас иемін", - деп жауап берді.

1938 жылы 8 желтоқсанда Байтурсынов атылады. Байтұрсыновтың "Қырық мысал" атты алғашқы кітабы 1909 жылы жарық көрді. Онда автор Ресейдің отарлау саясатын, озбырлықты, биліктің зорлық-зомбылығын бұзады. Эзоп, Лафонтен, Крылов және Абай ертегілерінің дәстүрлі сюжеттерін негізге ала отырып, ертегі жанры ұлттық ерекшеліктерге ие болған бірқатар бірегей туындылар жасады. Азаматтық идея-Байтұрсыновтың арманы "Маса" ("Маса", 1911) — халықты білім мен еңбексүйгіштікке баулу, өнерді дамытуға, мәдениетті арттыруға ықпал ету. Ақын надандықтан, немқұрайдылықтан және немқұрайдылықтан арылуға шақырады. Абайдың ағартушылық және сыни дәстүрлерін жалғастыра және дамыта отырып, Байтұрсынов қазақ әдебиетін жаңа деңгейге көтерді.

"Қазақтың бас ақыны" мақаласы — Байтұрсыновтың ұлттық әдебиеттану саласындағы алғашқы зерттеу жұмыстарының бірі. Онда Абайдың тарихи миссиясы, ақын мұрасының өзіндік ерекшелігі мен рухани байлығы қарастырылады, оның шығармаларының мәні ашылады. Байтұрсыновтың Абайдың көркемдік шеберлігі туралы зерттеулері мен ғылыми тұжырымдары қазақ әдебиеттануында көрініс тапты.

"Әдебиет танытқыш" (1926)-қазақ тіліндегі ғылыми-теориялық еңбектің алғашқы іргетасы, онда әдебиеттің тарихы, теориясы мен сынына, әдіснамасына дәл анықтама берілген, қазақ әдебиеттану ғылымы жүйеге келтірілген. Ұлттық әдебиеттануда Байтұрсынов жаңа ұғымдарды, терминдерді, категорияларды қалыптастырды, мысалы: сөз өнері, шығарма, ауызша әдебиет, Өлең-ой толғау, аллегория, эпитет, қайта ойластыру, персонализация, гипербола, метафора, метонимия, ирония және т.б. Байтұрсынов әдеби мұраны, халық ауыз шығармашылығын зерттеді және жеке кітап шығарды, оған бірегей көркем шығарма — "Ер Сайын" ертегісі (1923) және "23 жоқтау" жинағы (Жоқтау, еске алу ырым-жырлары) кірді.) (1926). Байтұрсынов - қазақ кәсіби журналистикасының негізін қалаушы. Абайдың қоғамды демократиялық орнықтыру туралы идеясын дамыта отырып, "Қазақ" газеті ұлттық сана-сезімді оятты, әлеуметтік-саяси сипаттағы, білім беру, ағарту және тұрмыс мәселелерін көтерді. Байтұрсынов-араб графикасы негізінде қазақ тіліне бейімделген жаңа әліпбидің авторы және реформаторы және Қазақ жазуын дамытудағы елеулі ғылыми-мәдени жетістік болды.

"Оқу құралы" ("Учебное пособие", 1912) — қазақ тілінде жазылған алғашқы әріптердің бірі; 1925 жылға дейін бірнеше рет қайта басылып шыққан. "Тіл — құрал" — лингвистикалық түсініктерге анықтама берілген, сондай-ақ тілдік құрылым зерттелген және жүйеленген қазақ тілі бойынша алғашқы оқу құралы. Келесі бөліктерден тұрады: Морфология (1914), Фонетика (1915), Синтаксис (1916). Байтұрсынұлы грамматикалық терминологияны тұжырымдады: зат есім, Етістік, Есімдік, араласу, зат есім, тақырып, предикат, жағдай, қызметтік сөздер, сөйлеу бөлігі, сөйлем, күрделі сөйлем, үндеу және басқалар. Байтұрсыновқа "Тіл жұмсар" мұғалімдеріне арналған практикалық нұсқаулық пен "Баяншы"оқу құралы да жазылды.

1923 жылы Орынборда және Ташкентте Байтұрсыновтың 50 жылдық мерейтойы салтанатты түрде аталып өтті, белгілі қайраткерлер с.Сәдуақасов, С. Сейфуллин, М. Әуезов, М. Дулатов, Е. Омаров оның ғылымның, мәдениеттің және ағартушылықтың дамуына қосқан үлесін жоғары бағалады. М.Әуезов "50 жастағы той Ахан" мақаласында: "осы уақытқа дейін ол [Байтұрсынов] біздің жолсерік болған. Білім жадында Жаңа, оның қаламынан туған суреттер. Патша дәуірінде ол жариялаған отаршылдық зорлық-зомбылыққа қарсы ұрандар, балалардың әсерлері сияқты жоғары идеялар жүрегінде мәңгі қалады". "Әдеби энциклопедияда "(М., 1929) Байтұрсынов " қазақтың көрнекті ақыны, журналист және педагог. Қазақ тілі орфографиясының реформаторы және Қазақ әдебиеті теориясының негізін қалаушы". М.П. Баталов пен М. С. Сильченконың "қазақ фольклоры мен Қазақ әдебиеті бойынша очерктер" (1933) кітабында Байтұрсыновтың қызметінің әлеуметтік маңызы, оның қазақ халқының қоғамдық-мәдени санасын оятудағы еңбегі атап көрсетілген. Түркітанушы академик А.Н. Кононов" отандық түркітанушылардың библиографиялық анықтамалығында " (1974) ғалымның қоғамдық-саяси және ғылыми қызметін талдап, КСРО-да Байтұрсыновтың еңбектерінің толық библиографиясын келтіреді.

1988 жылы Байтұрсынов ақталды. Байтұрсыновтың құрметіне Қазақстанның көшелері мен мектептері, тіл білімі институты, Қостанай қаласындағы университет аталды. 1998 жылы Байтұрсыновтың туғанына 125 жыл толуы салтанатты түрде аталып өтті; Алматы қаласында Республикалық ғылыми конференция өтті, Байтұрсыновтың мұражай үйі мен ескерткіші ашылды.

Басқа білімді мырзалар атақ пен пагон іздеген кезде Ахмет жалғыз болды, намысы мен қадір-қасиеті үшін күресіп, ұйқысыз халық санасын оятуға, ұлт намысын қысымшылықтан, құлдықтан шайқауға тырысты. Білімді қазақтардың көбі уездік, губернаторлар мен соттарға сатылды, кейбіреулері тіпті ар-намысты сатты және сатқындықпен айналысты, Ахмет өз жанын қазақ халқына берді". Бұл туралы ақынның өзі жазады:

Адамзаттың егушісі-мен жолға шықтым,

Мен жасыл, гүлдер жоқ жерге бардым.

Онда адамзаттың дәндерін егілді