Тақырыбы: А.Байтұрсынұлының өмірбаяны

1 тапсырма:

А.Байтұрсыұлының қысқаша өмірбаяны

Түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсынұлы 1872 жылы 5 қыркүйектe қазіргі Қостанай облысы, Жангелді ауданы Сарытүбек ауылында дүниеге келген.

Атасы Шошақ немересі Ахмет өмірге келгенде ауыл ақсақалдарынан бата алып, азан шақырып атын қойған. Ал әкесінің інісі – Ерғазы кішкентай Ахметті Торғайдағы екі сыныптық орыс-қазақ мектебіне оқуға берген.

Тоғыз жасында орыс-қазақ мектебін бітіргеннен кейін Орынбордағы төрт жылдық мұғалімдер мектебіне оқуға түседі. 1895 жылы педагогикалық кеңестің шешімімен «бастауыш училищенің оқытушысы» деген атақты алып шығады.

1895 жылы жас Ахметтің оқытушылық қызметі басталады. 1909 жылға дейін ол Ақтөбе, Қостанай мен Қарқаралы уездеріндегі орыс-қазақ мектептерінде сабақ беріп, Қарқаралы қалалық училищесінде меңгеруші мен оқытушы қызметін қоса атқарып жүрді.

Омбыда екі жыл бойы Торғай облысы Халықтық училище директорының іс жүргізуші лауазымында жұмыс істеді.

Ахмет Байтұрсыновтың замандасы әрі қаламдасы Мұхтар Әуезов 1923 жылы Ахметке арнаған мақаласында, оның тегі жөнінде былай жазған:

«... Сүйегі-Арғын, оның ішінде Үмбетей болады. Бергі аталары Үмбетейден шыққан Шошақ, Түбек. Ақаң Шошақтың немересі. Өз әкесінің аты —Байтұрсын».

А.Байтұрсынұлының өмірбаяны бойынша кестені толтырындар:

2 тапсырма:

«А.Байтұрсынұлы кім?» тақырыбында кластер толтырындар

Тақырыбы: Қазақтың ақыны

1 тапсырма:

А.Байтұрсынұлы Абай туралы

Қазақтың бас ақыны Абай (шын аты Ибраһим) Құнанбаев. Онан асқан бұрынғы-соңғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ. Ақмола, Семей облыстарында Абайды білмейтін адам жоқ. Ақмоламен сыбайлас Торғай облысында Абайды білетін адам кем, құты, жоқ деп айтса да боларлық. Олай болуы сөзі басылмағандықтан, Абайдың сөздері кітап болып басылып шыққанша Абайдың аты да, сөзі де Торғай облысында естілмеуші еді. Ақмола, Семей облыстарында Абайдың атын, сөзін естімедім дегенге недәуір таңырқап қалады. Мен ең әуелі Ақмола облысына барғанымда Абайды білмегеніме, сөзін естігенім жоқ дегеніме таңырқап қалушы еді.

Венн диаграммасы бойынша екі ақынды салыстырындар:

Тақырыбы: Әдебиет зерттеуші ғалым

1 тапсырма:

Халық ауыз әдебиетінің үлгілерін жинап жарыққа шығаруда Байтұрсынұлы зор еңбек сіңірді. Әдебиет саласындағы алғашқы зерттеуі деп оның «Қазақ» газетінің 1913 жылғы үш санында шыққан «Қазақтың бас ақыны» деген көлемді мақаласын атауға болады. Онда қазақ халқының рухани өмірінде Абайдың аса ірі тұлға екені, өмірбаяны, шығармаларының мазмұн тереңдігі, ақындық шеберлігі, поэтикасы, орыс әдебиеттерімен байланысы туралы ойлы пікірлер айтылған, ақын мұрасының эстетикалық қадір-қасиеттері ашылған. Қазақтың эпостық жыры «Ер Сайында» алғы сөз бен түсініктемелер жазып, оны 1923 ж. Москвада шығарды.

«Түсініктеме сөздік» кестесін толтырындар:

Тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы - түркітанушы

1 тапсырма:

Түркітану

Байтұрсынұлы тілші-ғалым ретінде қазақ тілінің табиғаты, өзгешеліктері, араб әліпбиінің жайы, терминдер, қазақ тілін оқыту әдістемесі туралы мақалалар жазды.
1926 ж, Бакуде болған түркітанушылардың Бүкілодақтық 1-съезіне қатысып, «Түркі тілдеріндегі терминология жайлы» деген тақырыпта баяндама жасады. Байтұрсынұлы қазақ балаларының ана тілінде сауатын ашуына көп күш жұмсады. Осы мақсатта «Оқу құралы» (1912), «Тіл құралы» (1914); ересектердің сауатын ашуға арнап «Әліпби» (1924), «Жаңа әліпби» (1926) атты оқулықтар мен тың еңбектер ұсынды. Қазақ грамматикасына қатысты категориялардың әрқайсысына қазақша ғылыми термин жасап, морфологиялық тұлға-тәсілдерді жаңаша талдау, жаңаша анықтамалар берді. Қазақ фонетикасы мен грамматикасын талдауда тілдің типологиялық ерекшеліктері мен өзіндік даму барысын ескеру принципін ұстады.
Байтұрсынұлы қазақ тілі білімін 20 ғасырдың бас кезінде қалыптастырып, оның ірге тасын қалады. Араб графикасына негізделген қазақ жазуының реформаторы болды.

Тақырыбы: Ахмет – публицист

1 тапсырма:

Мәтін

А.Байтұрсынов мақалаларында әсер етуші, ықпал тудырушы тілдік құралдар ретінде ауызекі сөйлеу тілі бірліктері, фразеологизмдер, метафоралар, теңеу, эпитеттермен қатар, салыстыру, қарсы кою, ойды үдетпелі түрде беру әдістері қолданылады. Оның мақалаларында сол кезеңдегі халықтың түсінігіне сәйкес сөздер мен сөз тіркестері көп.

Публицистикалық шығармадағы тілдік бірліктің қолданысын, мәтін құрылымы мен мазмұнын қалыптастыратын – сыртқы факторлар. Хабар жеткізуші тіл бірліктерін тыңдаушыға әсер ететіндей етіп таңдайды.Тіл бірліктері ішінде газет тіліне тән фразеологизмдердің алатын орны ерекше. Дайын тілдік оралымдар мен формалардың молдығы - белгілі бір стильдің дамығаны мен өңделіп жетілгенінің айғағы. Бейнелі сөз орамдары мен тұрақты сөз тіркестері ойды жеткізе білу мүмкіндігін және оның мағыналық жіктелуін күшейтеді.

А.Байтұрсынов ауызекі сөйлеу тілінде кездесетін фразеологиялық тіркестің кейбіреуінің мағынасын суреттеп отырған оқиға мен өмір құбылысы жағдайына лайықтап, жаңғыртып жұмсап, мағынасын өзгертіп отырған. Сол арқылы автор тіл бірліктерінің ықпал ету күшін арттыруға тырысады.

Келесі терминддердің анықтамасын жазып мысал келтіріндер:

Ауызекі сөйлеу тілі бірліктері

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Фразеологизм

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Метафора

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Теңеу

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Эпитет

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Әдеби салыстыру

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Ойды үдетпелі түрде беру

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлының педагогикалық қызметі

1 тапсырма:

Ахмет Байтұрсынұлының  педагогикалық қызметi 1895 жылдан басталады. Көп уақыт бойына Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы уездерiнде ауылдық, уездiк  және екi сыныптық училищелерге сабақ  бередi. Ахмет Байтұрсынұлы ағартушылық қызметi жағынан Ыбырай Алтынсариннiң тiкелей мұрагерi болды. Студент кезiнiң өзiнде бұған қазақ даласындағы көрнектi ағартушылардың бiрi, халықтық училищелердiң нұсқаушысы А. Е. Алекторов назар аударады. Алекторов Байтұрсынұлын тек қана шығыстану, педагогика, түркология кiтаптарымен ғана емес, революциялық-демократиялық әдебиеттермен де қамтамасыз етедi. Сөйтiп, 1895–1909 жылдардың аралығында ол тек ұстаздық етiп қана қоймай, белсендi революциялық қызметке араласады. Ол ағартушылардың арасындағы оқу-бiлiмнiң пайдасы халыққа тек қоғамдық жағдайды түзегенде ғана пайдалы болмақ деп санағандардың бiрi болды. Өзi сан рет патшалық жүйенiң саясатына қарсы шығып, жергiлiктi шенеунiктердiң жүгенсiздiгiн әшкерелейдi. 1900 жылдың басында ол шын мәнiнде қазақ халқының тәуелсiздiк жолындағы күресi басшыларының және оған идеялық дем берушiлерiнiң бiрi болды. Патша үкiметiнiң 1905 жылғы 17 қазандағы манифесiнен кейiн ол бұқара халықты ашық түрде басқара бастайды. 1905 жылы Ахмет Байтұрсынұлы басқарған қазақтың бiр топ зиялылары патша үкiметiне жердi мәдениеттi және әдiлеттi пайдалану, жергiлiктi халық үшiн жер бөлу мекемелерiн ұйымдастыру, қазақ тұрғындарының құқықтарын қорғау туралы ұсыныстарын жазған петиция жолдайды. Хатқа қол қойғандардың барлығы патша күзетiнiң қара тiзiмiне iлiнiп, олардың сыртынан жасырын бақылау ұйымдастырылады.

Тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлының аудармашылық қызметі

1 тапсырма:

Мәтін

Тұтас буынның төл басы, кешегі Абай, Ыбырай, Шоқан салған ағартушылық, демократты бағыты ілгері жалғастырушы ірі ғылым-тілші, әдебиет зерттеуші, түрколог, дарынды ақын-аудармашы АхметБайтұрсынов қалдырған бай мұраның бір саласы – оның көркем аударма дамуына үлесі.

Қазақ әдебиетіндегі көркем аударма  тарихы бай екендігі мәлім. ХХ ғ. бас кезінде аудармада, әсіресе орыстың классикалық    әдебиеті үлгілерін қазақ тіліне аудару ісінде едәуір тәжірибе жинақтаған еді. Сонау Абай, Ыбырай тәжірибелерінен басталған бұл игі дәстүр Ақылбай мен Мағауия Құнанбаевтар, Шәкәрім Құдайбердиев, М.Сералин, Б.Өтетілеу, Ғ.Қарашев аудармаларының, газет журналдардағы тәржімалармен толыға  түскен. Енді бір топ ақын-жазушылар – А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев, М.Дулатов Шығыс және Батыс елдерінің әдебиет үлгілерін, орыс классиктерінің шығармаларын қазақ тіліне аударып, көркем қазынаның бұл саласын байытуға көп қызмет етті.

А.Байтұрсынов алғаш рет аударма жинақ бастыру ісін бастаушы болды. Ахметтің ақын ретінде ең әуелі аударма арқылы таныды. Ол орыстың классикалық жазушысы И.А.Крылов мысалдарының бір тобын қазақ тіліне аударып, «Қырық мысал» деген атпен Санкт-Петербург 1909 жылы императорлық ғылыми академиясының баспаханасында жеке кітап етіп шығарды. Бұл И.А.Крылов шығармаларының қазақ тілінде, тіпті Орта Азияда десе де артық емес, тұңғыш жеке кітап болып бастырылуы еді.

INSERT әдісі бойынша кестені толтырындар

Тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы қоғам қайраткері

1 тапсырма:

Төмеңдегі бағаннан А.Байтұрсынұлының өмірлік кезеңдерін жылдарымен сәйкестендіріндер:

• Ауыл мектебінде оқыды.

• Торғайдағы екі кластық, орыс-қазақ училищесін, 1895 ж. Орынбордағы мұғалімдер мектебін бітірген.

• Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы уездеріндегі мектептер мен орыс-қазақ училищелерінде мұғалімдік қызмет атқарады.

• патша үкіметінің саясатына наразылық білдіргені үшін Семей түрмесіне жабылып, 1910 ж. жер аударылды.

• Оқу құралы. Қазақша алифбасы Орынборда жарық көреді.

• Орынборда «Қазақ» газетін ұйымдастырып, 1917 жылдың аяғына дейін оның редакторы болды. Патша үкіметі құлатылғаннан кейін ұлт-азаттық қозғалыс күшейеді.

• Алаш Орда қатарында болады.

• Маусымның 24 Қазақ өлкесін басқаратын Әскери-революциялық комитеттің мүшелігіне тағайындалады.

• Қазақстан Халық ағарту комиссариаты жанындағы ғылыми-әдеби комиссияның төрағасы, Халық ағарту комиссары, Бүкілресейлік ОАК-ның, ҚР ОАК-нің мүшесі, Түркістан Компартиясы ОК-нің органы «Ақ жол» газетінде қызметкер.

• Қазақ халық ағарту институтында (Ташкент) және ҚазПИ-де оқытушы болды.

Тақырыбы: Ұлттық жазудың реформаторы

1 тапсырма:

«Ұлттық жазудың реформаторы» тақырыбында эссе жазындар

Тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы ағартушы

1 тапсырма:

Кестені толтырындар:

Тақырыбы: Алаш-Орда өкіметінің мүшесі Ахмет Байтұрсынұлы

1 тапсырма:

Байтұрсынұлы Алаш партиясы бағдарламасын даярлаған шағын топтың құрамында болды. Байтұрсынұлы пен Дулатұлы қазақ арасында бұрыннан келе жатқан ру – жүзаралық алауыздыққа байланысты Алаш Орда үкіметінің құрамына саналы түрде енбей қалды, бірақ олардың қазақ ұлттық мемлекеттік идеясын жасаушы топтың ішінде болғандығын замандастары жақсы біліп, мойындады.

Алаш Орда құрамын бекіткен 2-жалпықазақ съезі Оқу-ағарту комиссиясын құрып, оның төрағасы етіп Байтұрсынұлын бекітті. 1919 жылы наурызға дейін Алашорда үкіметінің Торғай облысы бөлімінің мүшесі болды. Байтұрсынұлы 1919 жылы наурызда Алашорда үкіметі атынан Мәскеуге Кеңес үкіметімен келіссөзге аттанды, осы жылғы шілдеде РКФСР Халық Комиссарлар Кеңесі мен Қазақ әскери-революциялық комитеті төрағасының орынбасары болып тағайындалды.

Байтұрсынұлының ықпалымен сәуірде Алашорда басшылары мен мүшелеріне Кеңес үкіметінің кешірімі жарияланды. Байтұрсынұлы бұл тарихи кезеңде «патшалардың төрінде отырғаннан, социалистердің босағасында өлгенім артық» деген пікірде болды (ҚР ҰҚК архиві, 78754-іс, 6-т., 44-п). 1920 жылы В.И.Ленинге үкіметінің Қазақстанды басқару ісіндегі алғашқы қадамын қатал сынға алған хатын жолдады. Қазревком мүшесі ретінде Қазақстанның Ресеймен шекарасының қалыптасу ісіне белсенді түрде араласты.

Тақырыбы: Әдебиеттану

1 тапсырма:

Әдебиеттану - көркем әдебиет мәселелерін зерттейтін ғылым. Сөз өнерінің түп төркінін, тегін, туу, қалыптасу тарихын, даму заңдылықтарын, көркемдік және эстетикалық ерекшеліктерін зерттейді. Негізгі салалары үшеу: әдебиет теориясы, әдебиет тарихы, әдебиет сыны. Жанама тараулары — текстология, тарихнама, библиография.

Көк түсті, асты сызылған сөздерге анықтама берәп мысла келтіріндер.

Тақырыбы: «Әдебиет танытқыш»

1 тапсырма:

«Әдебиет танытқыш» — Ахмет Байтұрсыновтың эстетикалық-философиялық танымын, әдебиетшілік көзқарасын, сыншылық келбетін толық танытатын жүйелі зерттеу, қазақ филологиясының орны ерекше зор, айтылған ойларының тереңдігі мен дәлдігі арқасында болашақта да қызмет ететін, ешқашан маңызын жоймайтын қымбат, асыл еңбек.

Ұлттық әдебиеттану ғылымы қазір қолданып жүрген негізгі терминдер, категориялар, ұғымдардың қазақша өте дәл, ықшам, оңтайлы баламаларының басым көпшілігі тұңғыш рет осы зерттеуде жасалғанын ашып айтатын уақыт жетті. Бұл ретте, Ахмет Байтұрсынов — тіл терминдерін жасауда қандай кемеңгер, данышпан болса, әдебиеттану, өнертану, фольклортану терминдерін жасауда да сондай кемеңгер, данышпан.

Ғасырлар тоғысындағы қоғамдық-экономиканың қалыптасуы, жаңа үкіметтің орнығуы, халықты жаппай сауаттандыру үшін оқу-ағарту шаралары жедел жүзеге асырылған кезең. А.Байтұрсынұлының әдеби-эстетикалық тұжырымдары мен әдебиеттегі жүйелеуге қосқан үлесі туралы әдебиеттанушы-ғалымдар: «ХХ-шы ғасырдың басын-да әдебиеттану салада нақты іс атқарған, өзгелерге үлгі көрсеткен А.Байтұрсынұлы болды» дейді.

«Блум» түймедағы бойынша мәтінге сұрақ қойындар:

Тақырыбы: «Қара сөз бен дарынды сөз жүйесі»

1 тапсырма:

Екі түрлі лебіз бар: бірі жалаң, екіншісі көрнекі болады деп жоғарыда айтылған еді. Қайсысымен сөйлесек те сөйлеу болады. Бірақ сөйлеуді негіз түріне қарай айыру қажет болған орында жалаң лебізбен айтылған сөзді ғана сөйлеу дейміз де, көрнекі лебізбен айтылған сөзді жырлау-толғау дейміз. Сөйлеуде, жырлауда, толғауда бұл күндегі әдебиет алқасына кіретін жалаң лебізді және көрнекі лебізді сөздердің таптарын анық ашуға жарамсыз болғандықтан жалаң лебізді сөздерді қара сөз деп, көрнекі лебізді сөздерді дарынды сөз деп атау қолайлырақ. Әдетке қарамай, асылына қарағанда, «Қара сөз» деген мен «Сөйлеу» деген екеуінің мағынасы бір болып, «Дарынды» сөз деген мен «Жырлау», «Толғау» дегеннің мағынасы бір болып, бірінің орнына бірі айтыла береді. Қара сөзді шығармалардың да, дарынды сөзді шығармалардың да түрлерінің өлеңдісі, өлеңсізі болады.

Тақырыбы: «Оқу құралы»

1 тапсырма:

 Ахмет Байтұрсынұлының «Оқу құралы» (1926) «Би исми-иллаһи-рахман-рахим» сөзімен ашылса, ақынның өлеңдерінде кездесетін діни түсініктер (Алла, Құдай, Хадис, аят, Лаухул-Мағфуз, Иман, Лат-Манат, он екі имам әулие, жиырма сегіз әмбие, т.с.) мен діни аңыз кейіпкерлерінің аты (Әбіл мен Қабыл) оның діни білімінің де жоғары екенін айқындай түседі. ... Сөйлемдердің синтаксистік топ болып бірігуін, «оралым», «қайшы оралым» деген сияқты түрлерін ажыратып көрсетеді. Қазақ өлеңінің ырғақтық құрылыс-жүйесін айқындай, бунақ, тармақ, шумақ ұғымдарын қалыптастырады.14. Демек, қазақ әдебиет теориясының өлең құрылысының бас-ты терминдерін Ахмет Байтұрсынұлы қалыптастырғаны тек тәуелсіз кезде анықталды.

«ПОПС формуласы» арқылы берілген мәтін бойынша жаңа сөздерді қолдану арқылы өмірмен байланыстырып, өз ойларынды жеткізіндер

Тақырыбы: «Тіл құралы»

1 тапсырма:

Ахмет Байтұрсынұлы

Жинаққа қазақ тіл білімінің негізін салушы Ахмет Байтұрсынұлының тілтану саласындағы еңбектері енгізілді. Атап айтқанда, «Тіл – құрал. Сөйлем жүйесі мен түрлері», «Тіл – құрал. (Қазақ тілінің сарфы)»  атты оқулықтары  және автордың әліппи, емле, әдістеме жайында жазылған ғылыми және ғылыми-әдістемелік мақалалары да енгізілді. Кітап сонымен бірге алғысөзден, ғылыми түсініктемелерден, библиографиядан тұрады.

Кітап тілтанушы мамандарға, студенттерге, жалпы көпшілік қауымға арналған.

Ақынның «Тіл құралы» атты еңбегіне шығармашылық жарнама жасандар (символ немесе суреттер пайдалануға болады):

Тақырыбы: «Тіл тағылымы»

1 тапсырма:

ХХ ғасырдағы қазақ рухани мәдениетіндегі көшбасшыларының бірі болғанАхмет Байтұрсынұлы - өмірі аңызға, шығармашылығы үлкен маңызға ие болған көрнекті тұлға. Ол өзінің құдай берген талантын туған халқына деген сүйіспендікпен суғарып, толассыз еңбекпен шыңдаған қайсар да қаһарман ғалым. Ол – қараңғылық тұңғиығынан жарық жұлдыздай жарқырап шығып, айналасына нұр, шуақ себумен өткен ағартушы. Жастайынан тағдыр талқысын көріп өскен Ахметті өсірген де, ғылым мен мәдениеттегі көсегесін көгерткен де халық үшін еткен еңбегі, елі үшін еңсере жасаған қызметі. Ұлт маңдайына біткен тұлғаның туған тіліне деген құрметі жоғары болды.

Тақырыбы: «Әліпби»

1 тапсырма:

Қазақ қоғамына жаңаша оқыту жүйесін енгізе отырып, ежелеусіз төте жазу мен оқуды қалыптастырған қазақтың ғұламасы А.Байтұрсынұлы: «Қазақша оқу дегенде мен осы күнгі мұсылманша оқып жүрген жолмен оқуды айтпаймын, қазақтың тіліменен оқуды айтамын», - деген болатын. Мұсылманша, яғни ескі оқу жолы былай болғаны белгілі: «Әуелі әліпті тегіс жатқа оқытады және де оқытқанда әрбір харфтің өз үнімен оқытпай, әліпбиде қалай аталса, сол атымен әліп, би, ти, си, мим, ха, дал дегізіп оқытады. Соны оқып болған соң астын, үстін, үтірін оқытады. Мұны оқытқанда да харфтің өз дауысын оқытпай … бисын ба, тисын та, сисын са дегізген соң харфтің анық дауысы қалай екенін білмей баланың басы қатады». Міне осы себептен А.Байтұрсынұлы 1910 жылдардан бастап араб әліпбиін қазақ тілінің дыбыстық жүйесіне икемдеп, ыңғайластыруды қолға алғаны белгілі және ғалым реформалаған әліпби 1912 жылдардан бастап қолданысқа енді. Сол әліпби негізінде тұңғыш «Әліппе» оқулығы жарыққа шықты. А.Байтұрсынұлының бұл «Әліппесі» сол кезеңдегі қазақ қоғамын сауаттандыру ісінде теңдессіз қызмет атқарған болатын.

А.Байтұрсынұлының ұсынған әліпбиімен қазіргі саманғы әліпбиді салыстырындар:

Тақырыбы: «Жаңа әліпби»

1 тапсырма:

Маманның айтуынша, Ахмет Байтұрсынұлының әліппе үлгісі бойынша балаға әріпті бірден үйретпеген екен. Алдымен баланың құлағын үйретіп, мақал-мәтел, жаңылтпаштар айтқызып, түрлі суреттерді ойын ұйымдастырып отырып үйреткен. Сосын барып қана әріп үйретуге көшкен.

Ой-тұжырым жасандар:

Тақырыбы: «Баяншы»

1 тапсырма:

Жазу таңбаларын үйрету амалдарын түсіндіретін «Баяншы» атты кітапшасы 1912 жылы жарық көрген. Жалпы сауат аштыру әдістерінің жөн-жобасын «Әліп-би астары» атты методикалық еңбегінде тағы көрсетеді. 1927-1928 жылдары «Жаңа мектеп» журналында қазақ тілі методикасына арналған бірнеше мақала жариялайды.

«Қазіргі заман жастарының сауаттылығы неге төмен?» мәселесін «Балық қаңқасы» әдісі бойынша талдаңдар

Тақырыбы: «Жоқтау»

1 тапсырма:

Ахмет Байтұрсынұлының «Жоқтау» деп аталатын бұл кітабында өзінің көзі тірісінде жарық көрген, сондай-ақ ауыз әдебиеті мұраларын ұдайы жинап, өңдеген тынымсыз ізденісінің бір бөлігі ретінде танылған «23 жоқтау» бұл жоқтауларды бастырғанда Қазақ тарихының төрт жүз жылын алған.

«Жоқтау» шығармасы бойынша пікір білдіріндер.

1. Пікір. Оқытушының жаздырған, түсіндірген лекциясы бойынша туындаған ғалым туралы өз пікірін айту.

2. Дәлел. Келтірілген өзіндік пікірді бір сөйлеммен дәлелдеу. Мысалы: салыстыра айту.

3. Мысал. Өзіндік пікірді негіздеп кету үшін ақпарат көздерінен, өмірде орын алған жағдайлардан мысал келтіру.

4. Қорытынды. Өзіндік пікірді тағы бір рет пысықтап, қорытынды шешімді бір сөйлеммен келтіру керек. 

Тақырыбы: «Жан сөзімді кім түсінер?»

1 тапсырма:

Ахмет Байтұрсынұлының «Жан сөзімді кім түсінер ?» деп аталатын бұл кітабында өзінің көзі тірісінде жарық көрген «Маса», «Қырық мысал» сияқты өлеңдері мен аудармалары басылған кітаптардағы поэтикалық шығармалары топтастырылып беріліп отыр.

«Ассоциация» әдісі

Тақырыбы: «Қырық мысал»

1 тапсырма:

«Қырық мысал» дейтін себебі, Крыловтың мысалдар жазған қырық өлеңін аударғаны ғой. Бұл өлеңдерді Ахметтің аударған мезгілдері 1901 жыл мен 1904 жылдың арасында, учитель болған кезінде болу керек. «Мысалдарды» аударудан бұрын оның өлең жазған-жазбағанында дерек жоқ. Міржақып Дулатов сықылды Ахметті жақсы білетін адамдар да Ахметтің өмірін жазғанда (См. «Труды об-ва изуч. Казахстана», вып. ІІІ, 1922г. Оренбург.) ол туралы түк айтпаған.

Аудармалардың қысқаша мазмұның жазындар:

Тақырыбы: «Маса»

1 тапсырма:

«Маса» қандай ұғымның символдық бейнесі ретінде алынып тұр? Осы жинақты қандай мақсатпен жазған?

Тақырыбы: «Қазақ» газеті

1 тапсырма:

Ахмет Байтұрсынұлы өзінің еңбек жолында қазақ зиялыларымен жақсы қарым – қатынаста жасады және «Қазақ» газетінің бас редакторы болды(1913-1918жж). Қазақ халқының саяси және мәдени оянуын мақсат еткен алаш зиялылары қазақ тілінде газет – журнал шығарудың ұлттық рухты оятуда маңызды рөл атқаратын ерте түсінген болатын. Осы еңбектерінің нәтижесінде 1913 жылдан бастап «Қазақ» газеті жарияланды. «Қазақ» газетінің жарық көруіне қазақ зиялыларының ішінде Ә.Бөкейханов пен М.Дулатовтардың еңбегін ерекше атауға болады. Ресейдің отаршылдық саясаты кезде қазақ ұлтының оянуын насихаттайтын газет шығару батырлықтың көрінісі болып табылатын. Оны қазіргі кездегі жағдаймен салыстыруға мүлдем келмейді. Өйткені ХХ ғ. бас кезіндегі халықтың сауаттылық деңгейі мен биліктің ұлттық баспасөзге көзқарасы өзгеше болатын. «Қазақ» газеті жарияланбастан бұрын Ресей патшалығындағы халықтардың ішіндегі татарлар 1906 жылдан бастап өз тілінде онға жуық газет – журналдар жариялана бастады. Жарияланған баспасөздерде А.Байтұрсыновтың да мақалалары жарық көрді.

Тақырыбы: «Қайырымды түлкі»

1 тапсырма:

Өлең шұмақтарын рет-ретімен жинандар

Тақырыбы: «Ала қойлар»

1 тапсырма:

Айырсын аңдар қайдан қара, ақты,
Кімі ақ, кімі қара - таба алмапты.
Жоспарлап білмегенді білдіруге,
Сөз қылып данышпандар мысалдапты.
Мысал бұл: ала түсті кей қойларды
Арыстан - аң патшасы жақтырмапты.
«Бұлардың түсі бөтен, көңілі ала», - деп,
Не шара, сүймеген соң, кінә тақты.
Ол рас, кей қойлардың ала түсі,
Кім білсін, сырты менен бірдей ме іші?
Әйтеуір бір сенбестік ой кірген соң,
Не қылса, Арыстанның келер күші.
Демелік қойлардың да іші аппақ,
Оңай ма Арыстаннан алу ақтап?
Шыққан соң сенімсіз боп, бұл қойларды
Ал енді Арыстанға қалай бақпақ?!
Бәрін де қырып жүріп жоқ қылар ед,
Аңдардың аузына кім болар қақпақ?
«Жазықсыз қан төкті» деп айтпастай қып,
Біртүрлі бұған керек амал таппақ.
Шақыртып Аю менен Түлкіні алды,
Кеңесіп, екеуіне ақыл салды.
Арыстан іс мөнісін айтқаннан соң,
Кідіріп Түлкі азырақ, ойға қалды.
Сөйлейді ойланбай-ақ Аю шолақ:
(Аюлар күшке мықты, ойға олақ)
«Қойлардан ала түсті құтылғандай,
Бар деймін бұған оңай жалғыз жол-ақ.
Мұнда онша еш нәрсе жоқ ойлайтұғын,
Іс емес онсыз жөні болмайтұғын.
Бәрін де ала қойдың қырсаң, тақсыр,
Тұқымын не бар құртып, жоймайтұғын?».
Бұл ақыл ұнамады Арыстанға,
(Қан керек болса, табар алыстан да)
Аюды түртіп қалып, Түлкі айтады:
«Сөзіңді мен бөлемін, намыстанба.
Данышпан әділ патша, тақсыр ханым!
Жазықбыз сіз төкпейсіз нашар қанын.
Қойлардан ала түсті құтылғандай,
Айтайын, рұқсат етсең, мен амалын.
Оларға еркін жүріп оттағандай
Беріңіз кең жайылым, шөбі қалың.
Сенімді жақсы қойшы табылмаса,
Бақтырмай қасқырларға жоқ амалың.
Көкжалдар жүрер қойды бағып ойнай,
Ойнауын қоймас, әбден қарны тоймай.
Қасекең қойды баға бастаған соң,
Тұқымын қояр екен қалай жоймай?!
Аз дәурен оған дейін бұл қойлар да
«Тұрмыз деп кеңшілікте» жүрсін ойлай.
Білінбей бірте-бірте құрып болар,
Аслан жаман атын сізге қоймай!».
Арыстан Түлкі ақылын қабыл алды,
Бөріден өңшең көкжал қойшы салды.
Қойларды қасқыр бағып оңдырар ма?
Ала түгіл, ағы да аз-ақ қалды.
Ал сонда не деп айтты өзге аңдар,
Қойлардың таусылғанын көрген жандар?
«Жарықтық Арыстаннан еш кінә жоқ,
Бұзықтар қасқырлар ғой, антұрғандар!».

Тақырыбы: «Қартайған арыстан»

1 тапсырма:

Қартайып, Арыстанның әлі кетті,
Айбыңды жұрт қорқатын сәні кетті.
Бетіне жан келмейтін уақыттар
Артына бір қарамай, бәрі кетті.
Аяқта дәрмен қалды жүрерлік-ақ,
Тым қарттық жас емес қой көрерлік-ақ.
Тіс түсіп, тырнақ мұқап, қайрат кетіп,
Жайы бар тыныш жатып өлерлік-ақ.
Тынышына қоймады оны өзге аңдар,
Бата алмай, «сені ме?» деп жүрген жандар.
Анау да, мынау да өшін алып жатыр
Қашаннан Арыстанда кегі барлар.
Ат тепті, Қасқыр қапты етін үзіп,
Біресе жаралады Өгіз сүзіп.
Қинады әркім келіп білгенінше,
Арыстан үн шығармай жатты төзіп.
Ыңыранып жатыр еді өлейін деп,
Қасына Есек келді көрейін деп.
Артықша жанға батар жерін таңдап,
О да тұр Арыстанды тебейін деп.
«Я, Раббым, - сол уақытта деді Арыстан,
Мен түгіл, үркуші еді Ат қамыстан.
Бұл Өгіз, мынау Қасқыр тимек түгіл,
Зәресі ұшушы еді, көрсе алыстан.
Дариға, ол заманның бәрі өтті,
Кәрілік деген бәле келіп жетті.
Тіс түсіп, тырнақ мұқап, әл кеткен соң,
Сорыма бәрі мұның ер боп кетті.
«Төбем» деп келіп тұрған мынау
Есек, Аяқта жатушы еді болып төсек.
Кешегі дәурен баста тұрған шақта,
Мұны кім етуші еді жан деп есеп.
Көп шығар, жоқ демеймін, кінәм менің,
Ризамын бақ, бәлеңе бірдей сенің.
Тұяғын сол жаманның тигізбей ал,
Қорлықтан мұнан көрген, жеңіл өлім!»
Аталған бірдей емес осы аңдар,
Ішінде жақсы, жаман, осалы бар.
Арыстан, Жылқы, Өгіз, Есекке ұқсас,
Ойласақ, табылмай ма неше адамдар?
Ерлер бар заманында дәурен сүрген,
Дұшпанын ерегіскен жалғыз бүрген.
Қартайған Арыстандай әлі кетіп,
Қаруы бұл уақытта азып жүрген.
Бақ қонса, сыйлар Алаш ағайын да,
Келе алмас жаман батып маңайыңа.
Басыңнан бақыт құсы ұшқан күні
Құл-қүтан басынады малайың да.

Тақырыбы: «Өгіз бен бақа»

1 тапсырма:

«Өгіз бен бақа» мысал өлеңі

Мысал көбіне өлең түрінде жазылатын сюжетті шағын жанр. Мысалда мінез-құлық, қасиеттер ажуа етіліп,, астарлы сынға алынады, дидактикалық өсиет айтылады. Мысал жанрында қолданылатын көркем тәсілдің бастысы аллегория (пернелеу). Мысалдың құрылысы әдетте екі бөліктен құралады: бейнелі әңгіме, оқиға-сурет және дидактикалық өсиет. Ахмет Байтұрсынұлы «Өгіз бен бақа» мысалын 36 жол өлең түрінде И.Крыловтан аударған. Қазақ әдебиетінде алғаш мысал жанрында жазған Абай «Өгіз бен бақаны» 40 жол өлең түрінде аударған. Екі аударманың да тықырыптық, идеялық мазмұны жақын. Автор «Өгіз бен бақа» мысал өлеңінде адам бойындағы көрсеқызарлық, күншілдік сынға алынады. Мысалда күншіл бақаның әрекеті екінші кейіпкер (жолдасының) тарапынан да сынға алынады. Өлеңнің жеті шумағында көл басындағы өгізді күндеген бақаның іс-әркетін оқиға желісінде өрбітіп, соңғы екі шумақта автор оқырманына қорытынды ғибраттық ой түйеді.

Тақырыбы: «Қайыршы мен қыдыр»

1 тапсырма:

«Қайыршы мен қыдыр» өленінен үзінді:

Ойлайды: «Кейбіреулер болады бай,
Не түрлі керегінің бәрі де сай.
Жайлы орын, жақсы тамақ, жиған жиһаз,
Қанағат етіп соған тұрмайды жай.
Ұрынып әр кәсіпке жүргені әман,
Бәріне өзі тойса, көзі тоймай.

Өлең жолдарында қандай проблема жасырулы? Кестені толтырындар

Тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы туралы айшықты ойлар

1 тапсырма:

Ахмет Байтұрсынұлы туралы айшықты ойлармен авторларын сәйкестендір:

Өмірінің соңғы жылдары

1929 жылы 2 маусымда Ахмет Байтұрсынұлы Алаш қозғалысының 43 қайраткерімен бірге Алматыда тұтқынға алынып, осы жылдың соңына қарай тергеу үшін Мәскеудегі Бутырка абақтысына жөнелтілді. Келесі жылы КСРО Халық комиссарлар кеңесі жанындағы ОГПУ "үштігінің" шешіміне сәйкес, ату жазасына кесілді.

Бірақ бұл шешім бірнеше рет өзгерді. 1931 жылы қаңтарда 10 жылға концлагерьге ауыстырылса, 1932 жылы қарашада 3 жылға Архангельскіге жер аударылсын деген үкім шығарылды.

1933 жылы мамырда денсаулығы нашарлап кетуіне байланысты қалған мерзімді Батыс Сібірде айдауда жүрген отбасымен (әйелі мен қызы) бірге өткізуге рұқсат беріледі. Ал 1934 жылы М.Горькийдің жұбайы Е.П.Пешкованың көмегімен Байтұрсынұлы отбасымен мерзімінен бұрын босатылып, Алматыға оралады.

Бұл жерде тұрақты жұмысқа қабылданбай, түрлі мекемелерде қысқа мерзімдік қызметтер атқарады. Орталық мұражайда кеңесші болып істеді.

Өкінішке қарай, Сталиннің 1925 жылғы 29 мамырдағы "Ақ жол" газеті туралы хаты Ахмет Байтұрсыновты және оның серіктерін "ұлтшылдар" және "шоқаевшылдар" ретінде қуғындауға теориялық негіз қалады. Қазақстандағы қуғын-сүргінді жергілікті басшы Ф.Голощекин жандандыра түсті.

Ақырында қуғын-сүргіннің жаңа толқынына ілігіп, 1937 жылы 8 желтоқсанда жазықсыз атылып кетті.

«Ойлаудың алты қалпағы» әдісі арқылы пікірлерінді жазындар:

Сабақтың тақырыбы: А.Байтұрсынұлының өмірбаяны

Сабақ мақсаты:

Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығын тереңірек оқыту, ақынның жыр өнеріне қосқан үлесін меңгерту, шығармаларында кездесетін ауыл адамдарының прототиптерін анықтау, кейіпкерлер әлемімен танысып, өзіндік ой түйіндеу. Бағдарламада көрсетілген шығармалар оқуға, көркем мәтінді меңгерту үшін, оқушыны оқырман ретінде қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

Барлық оқушылар: Берілген тақырыпты ашып, әңгімелеп айтады, негізгі ойды ашады.

Көптеген оқушылар: шығармашылыққа негізделген тапсырмаларды орындайды.

Кейбір оқушылар: берілген тақырып бойынша ой қорыту жасай алады.

Құндылықтар:

Оқушыларды азаматтық құндылықтарды білдіруге, адамгершілікке, тіл шеберлігін қалыптастыруға, сауатты жазып, өз ойын анық, толық жеткізе білуге үйрету.

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақтағы оқушылардың қызметі

Ресурстар

Сабақтың басы

10 минут

Ұйымдастыру кезеңі

 «Сәлемдесу» ойыны:
Қазір біз сендермен ойын ойнаймыз, қимылды тез жасауларың керек. «Бастаймыз» деген белгі берілгенде, мен қалай амандасу керек екенін айтамын, сонда сендер бір - бірлеріңмен тез - тез амандасасыңдар. Әр адаммен әртүрлі амандасасыңдар. Сонымен, көзбен… қолмен… иықпен… құлақпен… тіземен… иекпен… өкшемен… арқамен.

Сергіту сәті

Сабақтың ортасы

20 минут

Тақырыбы: А.Байтұрсынұлының өмірбаяны

1 тапсырма:

А.Байтұрсыұлының қысқаша өмірбаяны

Түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсынұлы 1872 жылы 5 қыркүйектe қазіргі Қостанай облысы, Жангелді ауданы Сарытүбек ауылында дүниеге келген.

Атасы Шошақ немересі Ахмет өмірге келгенде ауыл ақсақалдарынан бата алып, азан шақырып атын қойған. Ал әкесінің інісі – Ерғазы кішкентай Ахметті Торғайдағы екі сыныптық орыс-қазақ мектебіне оқуға берген.

Тоғыз жасында орыс-қазақ мектебін бітіргеннен кейін Орынбордағы төрт жылдық мұғалімдер мектебіне оқуға түседі. 1895 жылы педагогикалық кеңестің шешімімен «бастауыш училищенің оқытушысы» деген атақты алып шығады.

1895 жылы жас Ахметтің оқытушылық қызметі басталады. 1909 жылға дейін ол Ақтөбе, Қостанай мен Қарқаралы уездеріндегі орыс-қазақ мектептерінде сабақ беріп, Қарқаралы қалалық училищесінде меңгеруші мен оқытушы қызметін қоса атқарып жүрді.

Омбыда екі жыл бойы Торғай облысы Халықтық училище директорының іс жүргізуші лауазымында жұмыс істеді.

Ахмет Байтұрсыновтың замандасы әрі қаламдасы Мұхтар Әуезов 1923 жылы Ахметке арнаған мақаласында, оның тегі жөнінде былай жазған:

«... Сүйегі-Арғын, оның ішінде Үмбетей болады. Бергі аталары Үмбетейден шыққан Шошақ, Түбек. Ақаң Шошақтың немересі. Өз әкесінің аты —Байтұрсын».

А.Байтұрсынұлының өмірбаяны бойынша кестені толтырындар:

2 тапсырма:

«А.Байтұрсынұлы кім?» тақырыбында кластер толтырындар

Сабақтың соңы

10 минут

«Сен .... деп елестет»

Сен тас, үлпілдек, әуе шарысың. Сен нені сезінесің? Өзіңнің сезімдеріңді салыстыр. Лимон, кәмпит, т.б. жегендегі сезіміңді бейнелеп көрсет. Өз сезімдеріңді басқалар тауып алатындай бейнеле. Шығарманың кейіпкері өзін қалай сезінетінін көрсет. Сен нені сезінгеніңді көрсет. Көңіл-күйің қандай? Қуану, ренжу, қайғыруды, т.б. көрсет. Сабақ қорытыңдысы бойынша оқушылар ішкі сезімдерімен бөліседі, салыстырады, түсінуге тырысады. Неліктен сондай сезімде болғанын анықтайды.

Сабақтың тақырыбы: Қазақтың ақыны

Сабақ мақсаты:

Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығын тереңірек оқыту, ақынның жыр өнеріне қосқан үлесін меңгерту, шығармаларында кездесетін ауыл адамдарының прототиптерін анықтау, кейіпкерлер әлемімен танысып, өзіндік ой түйіндеу. Бағдарламада көрсетілген шығармалар оқуға, көркем мәтінді меңгерту үшін, оқушыны оқырман ретінде қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

Барлық оқушылар: Берілген тақырыпты ашып, әңгімелеп айтады, негізгі ойды ашады.

Көптеген оқушылар: шығармашылыққа негізделген тапсырмаларды орындайды.

Кейбір оқушылар: берілген тақырып бойынша ой қорыту жасай алады.

Құндылықтар:

Оқушыларды азаматтық құндылықтарды білдіруге, адамгершілікке, тіл шеберлігін қалыптастыруға, сауатты жазып, өз ойын анық, толық жеткізе білуге үйрету.

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақтағы оқушылардың қызметі

Ресурстар

Сабақтың басы

10 минут

Ұйымдастыру кезеңі

«Кім, нені жақсы көреді?» жаттығуы.
Барлығы орындықтарға отырады. Кім, нені жақсы көреді солар орындарынан тұрады. Мысалы: Кім балмұздақты жақсы көреді, сол орнынан тұрсын…Кім өзін батырмын деп есептейді?… Кім сары түсті жақсы көреді?… Кім көп тамақ жегенді жақсы көреді?… Кім айнаға қарағанды жақсы көреді? т. б. сұрақтар қоюға болады.

Сергіту сәті

Сабақтың ортасы

20 минут

Тақырыбы: Қазақтың ақыны

1 тапсырма:

А.Байтұрсынұлы Абай туралы

Қазақтың бас ақыны Абай (шын аты Ибраһим) Құнанбаев. Онан асқан бұрынғы-соңғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ. Ақмола, Семей облыстарында Абайды білмейтін адам жоқ. Ақмоламен сыбайлас Торғай облысында Абайды білетін адам кем, құты, жоқ деп айтса да боларлық. Олай болуы сөзі басылмағандықтан, Абайдың сөздері кітап болып басылып шыққанша Абайдың аты да, сөзі де Торғай облысында естілмеуші еді. Ақмола, Семей облыстарында Абайдың атын, сөзін естімедім дегенге недәуір таңырқап қалады. Мен ең әуелі Ақмола облысына барғанымда Абайды білмегеніме, сөзін естігенім жоқ дегеніме таңырқап қалушы еді.

Венн диаграммасы бойынша екі ақынды салыстырындар:

Сабақтың соңы

10 минут

«Автопортрет»

Жаттығудың мақсаты: түрлі сипаттамалар арқылы таныс емес тұлғаны анықтай алу дағдыларын қалыптастыру. Көз алдыңызға елестетіп көріңіз, Сізге бейтаныс адаммен кездесу керек және ол Сізді тану керек. Өзіңізді сипаттаңыз. Өзіңізді басқалардан айыратын белгілерді табыңыз. Өзіңіздің сыртқы бейнеңізді, жүріс-тұрысыңызды, сөйлеу, киіну манеріңізді сипаттаңыз; мүмкін Сізге тән қимылдар бар шығар. Бұл жұппен жұмыс. Жұптағы біреуі сөйлеп жатқанда, «автопортрет» толық болу үшін екіншісі нақтылайтын сұрақтар қоя алады. Жұппен талқылауға 15-20 минут беріледі. Сабақ аяқталғаннан кейін, қатысушылар шеңберге отырып пікір алмасады.

Сабақтың тақырыбы: Әдебиет зерттеуші ғалым

Сабақ мақсаты:

Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығын тереңірек оқыту, ақынның жыр өнеріне қосқан үлесін меңгерту, шығармаларында кездесетін ауыл адамдарының прототиптерін анықтау, кейіпкерлер әлемімен танысып, өзіндік ой түйіндеу. Бағдарламада көрсетілген шығармалар оқуға, көркем мәтінді меңгерту үшін, оқушыны оқырман ретінде қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

Барлық оқушылар: Берілген тақырыпты ашып, әңгімелеп айтады, негізгі ойды ашады.

Көптеген оқушылар: шығармашылыққа негізделген тапсырмаларды орындайды.

Кейбір оқушылар: берілген тақырып бойынша ой қорыту жасай алады.

Құндылықтар:

Оқушыларды азаматтық құндылықтарды білдіруге, адамгершілікке, тіл шеберлігін қалыптастыруға, сауатты жазып, өз ойын анық, толық жеткізе білуге үйрету.

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақтағы оқушылардың қызметі

Ресурстар

Сабақтың басы

10 минут

Ұйымдастыру кезеңі

«Сантики, Фантики, Лимпопо».
Барлығы шеңбер бойымен тұрып, бір баланы таңдайды да бөлменің сыртына шығарады. Шеңбердегі балалардың ішінен бір баланы жүргізуші етіп сайлайды, ол шенбердегі балаларға қозғалыстарды көрсетіп тұрады. Барлық ойыншылар жүргізушінің артынан көрсеткен қимылдарды қайталау керек. Қимылдарды қайталаған кезде жүргізушіге қарамай, білтіртпей жасау керек. Шеңбердегі балалар шапалақ ұрып, «САНТИКИ, ФАНТИКИ, ЛИМПОПО» деп айтып ойынды бастайды. Бөлме сыртында тұрған бала ойыншылардың дауыстарын естіп, бөлмеге кіреді де шеңбердің ортасына тұрып, кім жүргізуші екенін табу керек. Егер жүргізушіні тапса, жүргізуші есіктің сыртына шығады. Ойын сол ретімен жалғасып отырады.

Сергіту сәті

Сабақтың ортасы

20 минут

Тақырыбы: Әдебиет зерттеуші ғалым

1 тапсырма:

Халық ауыз әдебиетінің үлгілерін жинап жарыққа шығаруда Байтұрсынұлы зор еңбек сіңірді. Әдебиет саласындағы алғашқы зерттеуі деп оның «Қазақ» газетінің 1913 жылғы үш санында шыққан «Қазақтың бас ақыны» деген көлемді мақаласын атауға болады. Онда қазақ халқының рухани өмірінде Абайдың аса ірі тұлға екені, өмірбаяны, шығармаларының мазмұн тереңдігі, ақындық шеберлігі, поэтикасы, орыс әдебиеттерімен байланысы туралы ойлы пікірлер айтылған, ақын мұрасының эстетикалық қадір-қасиеттері ашылған. Қазақтың эпостық жыры «Ер Сайында» алғы сөз бен түсініктемелер жазып, оны 1923 ж. Москвада шығарды.

«Түсініктеме сөздік» кестесін толтырындар:

Сабақтың соңы

10 минут

«Маскасыз»

Жаттығудың мақсаты:

- эмоционалды және тәртібінің қысылғанын ашу; - «мен» мәнін талдау үшін шынайы айту дағдыларын қалыптастыру. Әр қатысушыға жалғасы жоқ сөйлем жазылған карточка беріледі. Ешбір алдын ала дайындықсыз ол бұл сөйлемді жалғастыру немесе аяқтау керек. Айтқан сөзі шынайы болу керек. Егер топтың басқа мүшелері жалғандықты сезінсе, қатысушы тағы бір карточка алуға мәжбүр болады. Карточка мазмұнының үлгісі:

« Егер мені қоршаған адамдар..., маған аса ұнайды.» «Кей кезде менің нақты қалайтыным, ол ...»

«Кейбір кезде адамдар мені түсінбейді, өйткені мен ...» «Мен ...сенемін»

«Мен ...ұяламын»

«Менің ашуымды келтіреді, егер мен...» және т.б.

Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы - түркітанушы

Сабақ мақсаты:

Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығын тереңірек оқыту, ақынның жыр өнеріне қосқан үлесін меңгерту, шығармаларында кездесетін ауыл адамдарының прототиптерін анықтау, кейіпкерлер әлемімен танысып, өзіндік ой түйіндеу. Бағдарламада көрсетілген шығармалар оқуға, көркем мәтінді меңгерту үшін, оқушыны оқырман ретінде қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

Барлық оқушылар: Берілген тақырыпты ашып, әңгімелеп айтады, негізгі ойды ашады.

Көптеген оқушылар: шығармашылыққа негізделген тапсырмаларды орындайды.

Кейбір оқушылар: берілген тақырып бойынша ой қорыту жасай алады.

Құндылықтар:

Оқушыларды азаматтық құндылықтарды білдіруге, адамгершілікке, тіл шеберлігін қалыптастыруға, сауатты жазып, өз ойын анық, толық жеткізе білуге үйрету.

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақтағы оқушылардың қызметі

Ресурстар

Сабақтың басы

10 минут

Ұйымдастыру кезеңі

«Қолдағы хат».
Әрқайсысы өзіне серігін таңдап, қарама - қарсы тұра қалады. Бойы ұзындау бала, көзін жұмып тұру керек. Егер бойлары бірдей болса, кімнің жасы үлкен (туған күні 1 - 2 айға ертерек) бала көзін жұмады. Көзін жұмып тұрған бала қолын алға созып тұрады. Көзі ашық бала соның алақанына хат жаза бастайды, жеке тұрған баспа әріптерді. «Соқыр» ойыншы сол әріптерді табуға тырысып, не оқығанын айтып беру керек. Бір әріпті жазғаннан кейін клесіні жазар алдында бұрын жазылған әріпті өшіріп тастап отыру керек.

Сергіту сәті

Сабақтың ортасы

20 минут

Тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы - түркітанушы

1 тапсырма:

Түркітану

Байтұрсынұлы тілші-ғалым ретінде қазақ тілінің табиғаты, өзгешеліктері, араб әліпбиінің жайы, терминдер, қазақ тілін оқыту әдістемесі туралы мақалалар жазды.
1926 ж, Бакуде болған түркітанушылардың Бүкілодақтық 1-съезіне қатысып, «Түркі тілдеріндегі терминология жайлы» деген тақырыпта баяндама жасады. Байтұрсынұлы қазақ балаларының ана тілінде сауатын ашуына көп күш жұмсады. Осы мақсатта «Оқу құралы» (1912), «Тіл құралы» (1914); ересектердің сауатын ашуға арнап «Әліпби» (1924), «Жаңа әліпби» (1926) атты оқулықтар мен тың еңбектер ұсынды. Қазақ грамматикасына қатысты категориялардың әрқайсысына қазақша ғылыми термин жасап, морфологиялық тұлға-тәсілдерді жаңаша талдау, жаңаша анықтамалар берді. Қазақ фонетикасы мен грамматикасын талдауда тілдің типологиялық ерекшеліктері мен өзіндік даму барысын ескеру принципін ұстады.
Байтұрсынұлы қазақ тілі білімін 20 ғасырдың бас кезінде қалыптастырып, оның ірге тасын қалады. Араб графикасына негізделген қазақ жазуының реформаторы болды.

Сабақтың соңы

10 минут

«Иә»

Жаттығудың мақсаты: эмпатия және рефлексия дағдыларын жетілдіру. Топ жұптарға бөлінеді. Қатысушылардың бірі оның жағдайын, көңіл-күйін немесе сезімін көрсететін сөз тіркесін айтады. Содан кейін екіншісі нақтылау үшін оған сұрақтар қою тиісті. Мысалы, «Қызықты, бірақ менің байқағаным, осындай күйде болғанымда, менің киімімнің түсі де осыған ұқсас болады екен». Жаттығу орындалған болып есептеледі, егер қатысушы оған қойған сұрақтарға үш рет «иә» деп жауап берсе.

Сабақтың тақырыбы: Ахмет - публицист

Сабақ мақсаты:

Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығын тереңірек оқыту, ақынның жыр өнеріне қосқан үлесін меңгерту, шығармаларында кездесетін ауыл адамдарының прототиптерін анықтау, кейіпкерлер әлемімен танысып, өзіндік ой түйіндеу. Бағдарламада көрсетілген шығармалар оқуға, көркем мәтінді меңгерту үшін, оқушыны оқырман ретінде қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

Барлық оқушылар: Берілген тақырыпты ашып, әңгімелеп айтады, негізгі ойды ашады.

Көптеген оқушылар: шығармашылыққа негізделген тапсырмаларды орындайды.

Кейбір оқушылар: берілген тақырып бойынша ой қорыту жасай алады.

Құндылықтар:

Оқушыларды азаматтық құндылықтарды білдіруге, адамгершілікке, тіл шеберлігін қалыптастыруға, сауатты жазып, өз ойын анық, толық жеткізе білуге үйрету.

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақтағы оқушылардың қызметі

Ресурстар

Сабақтың басы

10 минут

Ұйымдастыру кезеңі

«Көңіл - күй неге ұқсас».
Ойыншылар олардың бүгінгі көңіл - күйлері неге (қай жыл мезгіліне, ауа райына, табиғаттың құбылысына) ұқсас екенін айтып береді. Ойынды үлкен дер бастаса жақсы болар еді: «Менің қазіргі көңіл - күйім көгілдір аспандағы жылы, жұмсақ күннің көзіне ұқсайды, ал сенің ше?». Жаттығу шеңбер бойымен жалғаса береді. Ойынның сонында жауаптар қорытындыланады, бүгінгі шеңберіміздегі балалардың көңіл - күйі қандай екен: қайғылы, көңілді, күлкілі, ызаланған т. б. Жауаптардың қорытындысын шығарған кезде, жаман ауа райы, суық, жанбыр, түнерген аспан сияқты элементтер агрессивті, қобалжу күйлердің көрсеткіштеріне назар аударыңыз.

Сергіту сәті

Сабақтың ортасы

20 минут

Тақырыбы: Ахмет – публицист

1 тапсырма:

Мәтін

А.Байтұрсынов мақалаларында әсер етуші, ықпал тудырушы тілдік құралдар ретінде ауызекі сөйлеу тілі бірліктері, фразеологизмдер, метафоралар, теңеу, эпитеттермен қатар, салыстыру, қарсы кою, ойды үдетпелі түрде беру әдістері қолданылады. Оның мақалаларында сол кезеңдегі халықтың түсінігіне сәйкес сөздер мен сөз тіркестері көп.

Публицистикалық шығармадағы тілдік бірліктің қолданысын, мәтін құрылымы мен мазмұнын қалыптастыратын – сыртқы факторлар. Хабар жеткізуші тіл бірліктерін тыңдаушыға әсер ететіндей етіп таңдайды.Тіл бірліктері ішінде газет тіліне тән фразеологизмдердің алатын орны ерекше. Дайын тілдік оралымдар мен формалардың молдығы - белгілі бір стильдің дамығаны мен өңделіп жетілгенінің айғағы. Бейнелі сөз орамдары мен тұрақты сөз тіркестері ойды жеткізе білу мүмкіндігін және оның мағыналық жіктелуін күшейтеді.

А.Байтұрсынов ауызекі сөйлеу тілінде кездесетін фразеологиялық тіркестің кейбіреуінің мағынасын суреттеп отырған оқиға мен өмір құбылысы жағдайына лайықтап, жаңғыртып жұмсап, мағынасын өзгертіп отырған. Сол арқылы автор тіл бірліктерінің ықпал ету күшін арттыруға тырысады.

Келесі терминддердің анықтамасын жазып мысал келтіріндер:

Ауызекі сөйлеу тілі бірліктері

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Фразеологизм

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Метафора

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Теңеу

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Эпитет

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Әдеби салыстыру

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Ойды үдетпелі түрде беру

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

Сабақтың соңы

10 минут

«Әткеншек»

Жаттығудың мақсаты:

• қатынасқа түсудің тез елеу дағдыларын қалыптастыру;

• оқу үдерісінде эмпатия және рефлексияны дамыту. Жаттығуда кездесу топтамасы жүзеге асырылады, бірақ әр жолы жаңа адаммен.

Тапсырма: тез арада қатынас орнату, әңгімені қолдау және қоштасып кету. Топ мүшелері «әткеншек» қағидасы бойынша тұрады, яғни, екі шеңбер құрып, бір біріне бетпе-бет тұрады: ішкі шеңбер қозғалмайды, ал сыртқы қозғалады.

Жағдаяттар үлгісі:

• Алдыңыздағы адамды Сіз жақсы білесіз, бірақ көптен бері көрген жоқсыз. Сіз осы кездесуге қуаныштысыз...

• Алдыңызда бейтаныс адам. Онымен танысыңыз...

• Алдыңызда кішкентай бала, ол бірдеңеден қорқып тұр. Баланың қасына барып, оны жұбатыңыз. Қатынас орнату және әңгіме жүргізуге 3-4 минут уақыт беріледі. Содан кейін жүргізуші белгі береді. Осы белгі ден кейін тренингке қатысушылар келесі қатысушыға жылжиды.

Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлының педагогикалық қызметі

Сабақ мақсаты:

Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығын тереңірек оқыту, ақынның жыр өнеріне қосқан үлесін меңгерту, шығармаларында кездесетін ауыл адамдарының прототиптерін анықтау, кейіпкерлер әлемімен танысып, өзіндік ой түйіндеу. Бағдарламада көрсетілген шығармалар оқуға, көркем мәтінді меңгерту үшін, оқушыны оқырман ретінде қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

Барлық оқушылар: Берілген тақырыпты ашып, әңгімелеп айтады, негізгі ойды ашады.

Көптеген оқушылар: шығармашылыққа негізделген тапсырмаларды орындайды.

Кейбір оқушылар: берілген тақырып бойынша ой қорыту жасай алады.

Құндылықтар:

Оқушыларды азаматтық құндылықтарды білдіруге, адамгершілікке, тіл шеберлігін қалыптастыруға, сауатты жазып, өз ойын анық, толық жеткізе білуге үйрету.

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақтағы оқушылардың қызметі

Ресурстар

Сабақтың басы

10 минут

Ұйымдастыру кезеңі

«Тыныштықты жақсы көретін патша» Патша шуды жек көреді, сондықтан ханзаданың көңіл - күйін бұзбау үшін барлығымыз шуламай тыныш қозғаламыз. Патша аяқтың ұшымен жүреді, оның жүрісі жеңіл, баяу. Бұл ролді бір бала атқарады.

Жүргізуші келесі сөзді айтады: «Барлық балалар, патшадан басқа бөлменің әр жеріне тұра қалады. Патша саусағын ауызына тигізіп, «Ш - ш - ш, ханзада келе жатыр!» деп, бөлмені аралай бастайды. Барлығы «қатып» қалу керек, ал патша әрқайсысын айналып шығады. Кез келген баланың қасына келіп, саусағын баланың мұрнына тигізеді. Сол бала аяқтың ұшымен патшаның артынан жүре бастайды. Келесі балаға жақындаған патша саусағын баланың мұрнына тигізеді, ол бірінші баланың соңына тұрып, аяқтың ұшымен патшаның артынан жүре бастайды. Сол тәртіппен ойын жалғаса береді. Барлық балалар патшаның артына жиналғаннан кейін, патша кез келген артындағы балаға қарап, «Ш - ш - ш» дейді, сонда сол бала өз орнына тыныш, аяқ ұшымен оралады. Барлығы орнына тұрғаннан кейін ойын аяқталады.

Сергіту сәті

Сабақтың ортасы

20 минут

Тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлының педагогикалық қызметі

1 тапсырма:

Ахмет Байтұрсынұлының  педагогикалық қызметi 1895 жылдан басталады. Көп уақыт бойына Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы уездерiнде ауылдық, уездiк  және екi сыныптық училищелерге сабақ  бередi. Ахмет Байтұрсынұлы ағартушылық қызметi жағынан Ыбырай Алтынсариннiң тiкелей мұрагерi болды. Студент кезiнiң өзiнде бұған қазақ даласындағы көрнектi ағартушылардың бiрi, халықтық училищелердiң нұсқаушысы А. Е. Алекторов назар аударады. Алекторов Байтұрсынұлын тек қана шығыстану, педагогика, түркология кiтаптарымен ғана емес, революциялық-демократиялық әдебиеттермен де қамтамасыз етедi. Сөйтiп, 1895–1909 жылдардың аралығында ол тек ұстаздық етiп қана қоймай, белсендi революциялық қызметке араласады. Ол ағартушылардың арасындағы оқу-бiлiмнiң пайдасы халыққа тек қоғамдық жағдайды түзегенде ғана пайдалы болмақ деп санағандардың бiрi болды. Өзi сан рет патшалық жүйенiң саясатына қарсы шығып, жергiлiктi шенеунiктердiң жүгенсiздiгiн әшкерелейдi. 1900 жылдың басында ол шын мәнiнде қазақ халқының тәуелсiздiк жолындағы күресi басшыларының және оған идеялық дем берушiлерiнiң бiрi болды. Патша үкiметiнiң 1905 жылғы 17 қазандағы манифесiнен кейiн ол бұқара халықты ашық түрде басқара бастайды. 1905 жылы Ахмет Байтұрсынұлы басқарған қазақтың бiр топ зиялылары патша үкiметiне жердi мәдениеттi және әдiлеттi пайдалану, жергiлiктi халық үшiн жер бөлу мекемелерiн ұйымдастыру, қазақ тұрғындарының құқықтарын қорғау туралы ұсыныстарын жазған петиция жолдайды. Хатқа қол қойғандардың барлығы патша күзетiнiң қара тiзiмiне iлiнiп, олардың сыртынан жасырын бақылау ұйымдастырылады.

Сабақтың соңы

10 минут

«Қасиеттер»

Жаттығудың мақсаты: қатысушылардың өзін-өзі объективті бағалауға ықпал ету.

Әр қатысушы өзінің 10 жағымды және 10 жағымсыз қасиеттерін жазу керек, содан кейін оларды реттеу. Назарды алғашқы және соңғы қасиеттерге аудару керек.

Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлының аудармашылық қызметі

Сабақ мақсаты:

Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығын тереңірек оқыту, ақынның жыр өнеріне қосқан үлесін меңгерту, шығармаларында кездесетін ауыл адамдарының прототиптерін анықтау, кейіпкерлер әлемімен танысып, өзіндік ой түйіндеу. Бағдарламада көрсетілген шығармалар оқуға, көркем мәтінді меңгерту үшін, оқушыны оқырман ретінде қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

Барлық оқушылар: Берілген тақырыпты ашып, әңгімелеп айтады, негізгі ойды ашады.

Көптеген оқушылар: шығармашылыққа негізделген тапсырмаларды орындайды.

Кейбір оқушылар: берілген тақырып бойынша ой қорыту жасай алады.

Құндылықтар:

Оқушыларды азаматтық құндылықтарды білдіруге, адамгершілікке, тіл шеберлігін қалыптастыруға, сауатты жазып, өз ойын анық, толық жеткізе білуге үйрету.

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақтағы оқушылардың қызметі

Ресурстар

Сабақтың басы

10 минут

Ұйымдастыру кезеңі

«Мен басқаның көзімен»
Ортаға бір оқушыдан кезекпен шығып, қалған қатысушылар ол жайлы қандай ой - пікірде екенін айтады. Оқушы өзін басқаның көзімен қандай адам екенін анықтайды.

Сергіту сәті

Сабақтың ортасы

20 минут

Тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлының аудармашылық қызметі

1 тапсырма:

Мәтін

Тұтас буынның төл басы, кешегі Абай, Ыбырай, Шоқан салған ағартушылық, демократты бағыты ілгері жалғастырушы ірі ғылым-тілші, әдебиет зерттеуші, түрколог, дарынды ақын-аудармашы АхметБайтұрсынов қалдырған бай мұраның бір саласы – оның көркем аударма дамуына үлесі.

Қазақ әдебиетіндегі көркем аударма  тарихы бай екендігі мәлім. ХХ ғ. бас кезінде аудармада, әсіресе орыстың классикалық    әдебиеті үлгілерін қазақ тіліне аудару ісінде едәуір тәжірибе жинақтаған еді. Сонау Абай, Ыбырай тәжірибелерінен басталған бұл игі дәстүр Ақылбай мен Мағауия Құнанбаевтар, Шәкәрім Құдайбердиев, М.Сералин, Б.Өтетілеу, Ғ.Қарашев аудармаларының, газет журналдардағы тәржімалармен толыға  түскен. Енді бір топ ақын-жазушылар – А.Байтұрсынов, Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев, М.Дулатов Шығыс және Батыс елдерінің әдебиет үлгілерін, орыс классиктерінің шығармаларын қазақ тіліне аударып, көркем қазынаның бұл саласын байытуға көп қызмет етті.

А.Байтұрсынов алғаш рет аударма жинақ бастыру ісін бастаушы болды. Ахметтің ақын ретінде ең әуелі аударма арқылы таныды. Ол орыстың классикалық жазушысы И.А.Крылов мысалдарының бір тобын қазақ тіліне аударып, «Қырық мысал» деген атпен Санкт-Петербург 1909 жылы императорлық ғылыми академиясының баспаханасында жеке кітап етіп шығарды. Бұл И.А.Крылов шығармаларының қазақ тілінде, тіпті Орта Азияда десе де артық емес, тұңғыш жеке кітап болып бастырылуы еді.

INSERT әдісі бойынша кестені толтырындар

Сабақтың соңы

10 минут

«Кешенді дүкен»

Жаттығудың мақсаты:

- өзін-өзі талдау, өзін-өзі түсіну және өзін-өзі сынау дағдыларын қалыптастыру;

- бірлескен тренингтік жұмысқа арналған маңызды тұлғалық қасиеттерді айқындау;

- бір бірі туралы білімін әр қатысушының қасиетін ашу арқылы тереңдету.

Комиссиялық дүкен ойыны ұсынылады. Сатушы қабылдайтын тауарлар – ол адамның қасиеттері. Мысалы: мейірімділік, ақымақтық, ашықтық. Қатысушылар карточкаға өздерінің жағымды немесе жағымсыз мінез ерекшелігін жазады. Содан кейін саудаласу ұсынылады, әр қатысушы өзіне қажет емес қасиеті немесе қасиетінің бөлігінен айырыла алады, ал оның орнына қажеттіге ие бола алады. Мысалы, кейбіреулеріне тиімді өмір сүру үшін шешендік жетіспейді, сондықтан ол өзінің сабырлылығы мен салмақтылығының бір бөлігін ұсына алады

Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы қоғам қайраткері

Сабақ мақсаты:

Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығын тереңірек оқыту, ақынның жыр өнеріне қосқан үлесін меңгерту, шығармаларында кездесетін ауыл адамдарының прототиптерін анықтау, кейіпкерлер әлемімен танысып, өзіндік ой түйіндеу. Бағдарламада көрсетілген шығармалар оқуға, көркем мәтінді меңгерту үшін, оқушыны оқырман ретінде қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

Барлық оқушылар: Берілген тақырыпты ашып, әңгімелеп айтады, негізгі ойды ашады.

Көптеген оқушылар: шығармашылыққа негізделген тапсырмаларды орындайды.

Кейбір оқушылар: берілген тақырып бойынша ой қорыту жасай алады.

Құндылықтар:

Оқушыларды азаматтық құндылықтарды білдіруге, адамгершілікке, тіл шеберлігін қалыптастыруға, сауатты жазып, өз ойын анық, толық жеткізе білуге үйрету.

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақтағы оқушылардың қызметі

Ресурстар

Сабақтың басы

10 минут

Ұйымдастыру кезеңі

«Атомдар мен молекулалар»
Әр қатысушы - жеке атомдар. Жүргізушінің айтуы бойынша атомдар қозғалысқа түседі, бір - бірімен жеңіл қақтығысқа түседі. Жүргізуші қанша атомның қосындысынан молекула құралатынын айтады, сол кезде сол санға сай бірігіп тұра қалу керек. Молекула құрамына кірмей қалғандар ойыннан шығады.

Сергіту сәті

Сабақтың ортасы

20 минут

Тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы қоғам қайраткері

1 тапсырма:

Төмеңдегі бағаннан А.Байтұрсынұлының өмірлік кезеңдерін жылдарымен сәйкестендіріндер:

• Ауыл мектебінде оқыды.

• Торғайдағы екі кластық, орыс-қазақ училищесін, 1895 ж. Орынбордағы мұғалімдер мектебін бітірген.

• Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы уездеріндегі мектептер мен орыс-қазақ училищелерінде мұғалімдік қызмет атқарады.

• патша үкіметінің саясатына наразылық білдіргені үшін Семей түрмесіне жабылып, 1910 ж. жер аударылды.

• Оқу құралы. Қазақша алифбасы Орынборда жарық көреді.

• Орынборда «Қазақ» газетін ұйымдастырып, 1917 жылдың аяғына дейін оның редакторы болды. Патша үкіметі құлатылғаннан кейін ұлт-азаттық қозғалыс күшейеді.

• Алаш Орда қатарында болады.

• Маусымның 24 Қазақ өлкесін басқаратын Әскери-революциялық комитеттің мүшелігіне тағайындалады.

• Қазақстан Халық ағарту комиссариаты жанындағы ғылыми-әдеби комиссияның төрағасы, Халық ағарту комиссары, Бүкілресейлік ОАК-ның, ҚР ОАК-нің мүшесі, Түркістан Компартиясы ОК-нің органы «Ақ жол» газетінде қызметкер.

• Қазақ халық ағарту институтында (Ташкент) және ҚазПИ-де оқытушы болды.

Сабақтың соңы

10 минут

«Мен қай баспалдақтамын?»

Жаттығудың мақсаты: қатысушыларға өзін-өзі адекватты бағалауға көмектесу. Қатысушыларға 10 саты бар баспалдақ салынған суреттің бланкісі үлестіріледі.

Нұсқаулық: «Өзіңізді қазір қандай баспалдақта екеніңізді салып көрсетіңіз». Барлығы сурет салуды аяқтағаннан кейін, жүргізуші осы әдістеменің кілтін хабарлайды:

1-4 баспалдақтар – өзін-өзі бағалауы төмен,

5-7 баспалдақтар - өзін-өзі бағалауы адекватты,

8-10 баспалдақтар - өзін-өзі бағалауы жоғары.

Сабақтың тақырыбы: Ұлттық жазудың реформаторы

Сабақ мақсаты:

Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығын тереңірек оқыту, ақынның жыр өнеріне қосқан үлесін меңгерту, шығармаларында кездесетін ауыл адамдарының прототиптерін анықтау, кейіпкерлер әлемімен танысып, өзіндік ой түйіндеу. Бағдарламада көрсетілген шығармалар оқуға, көркем мәтінді меңгерту үшін, оқушыны оқырман ретінде қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

Барлық оқушылар: Берілген тақырыпты ашып, әңгімелеп айтады, негізгі ойды ашады.

Көптеген оқушылар: шығармашылыққа негізделген тапсырмаларды орындайды.

Кейбір оқушылар: берілген тақырып бойынша ой қорыту жасай алады.

Құндылықтар:

Оқушыларды азаматтық құндылықтарды білдіруге, адамгершілікке, тіл шеберлігін қалыптастыруға, сауатты жазып, өз ойын анық, толық жеткізе білуге үйрету.

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақтағы оқушылардың қызметі

Ресурстар

Сабақтың басы

10 минут

Ұйымдастыру кезеңі

Есте қалған қызықты оқиға
Топ дөңгеленіп отырып, қатысушыларға доп беріледі Допты бір - біріне кезектесіп беріп, есте қалған қызықты оқиғаларды айтады.

Сергіту сәті

Сабақтың ортасы

20 минут

Тақырыбы: Ұлттық жазудың реформаторы

1 тапсырма:

«Ұлттық жазудың реформаторы» тақырыбында эссе жазындар

Сабақтың соңы

10 минут

«Жобалық сурет» «Мен осындаймын»

Жаттығудың мақсаты: қатысушылардың өзін-өзі объективті бағалауына ықпал ету. Қатысушылар ешкім көрмейтіндей етіп, өзінің суретін салады. Содан кейін барлық суреттер жиналады және араластырылады. Әр сурет бойынша пікір алмасу жүргізіледі.

Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы ағартушы

Сабақ мақсаты:

Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығын тереңірек оқыту, ақынның жыр өнеріне қосқан үлесін меңгерту, шығармаларында кездесетін ауыл адамдарының прототиптерін анықтау, кейіпкерлер әлемімен танысып, өзіндік ой түйіндеу. Бағдарламада көрсетілген шығармалар оқуға, көркем мәтінді меңгерту үшін, оқушыны оқырман ретінде қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

Барлық оқушылар: Берілген тақырыпты ашып, әңгімелеп айтады, негізгі ойды ашады.

Көптеген оқушылар: шығармашылыққа негізделген тапсырмаларды орындайды.

Кейбір оқушылар: берілген тақырып бойынша ой қорыту жасай алады.

Құндылықтар:

Оқушыларды азаматтық құндылықтарды білдіруге, адамгершілікке, тіл шеберлігін қалыптастыруға, сауатты жазып, өз ойын анық, толық жеткізе білуге үйрету.

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақтағы оқушылардың қызметі

Ресурстар

Сабақтың басы

10 минут

Ұйымдастыру кезеңі

«Сиқырлы сөздер» ойыны
Мұғалім кез - келген өтінішті айтады, ал оқушы оны әдепті түрде айтуы керек. Мысалы: Айнаш, дәптерді бер. «Айнаш, өтінемін дәптерді берші» Ізеттілік туралы ертегі тыңдау

Сергіту сәті

Сабақтың ортасы

20 минут

Тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы ағартушы

1 тапсырма:

Кестені толтырындар:

Сабақтың соңы

10 минут

Рыленковтың методы бойынша.

Дәптердің бетіне қолдарыңызды қойып суретін саласыздар. Өздеріңізге ұнаған бес саусақтың біреуін таңдайсыздар.

Әр саусақ сіздің айтылған пікірлеріңіз бен көңіл — күйлеріңізді анықтайды.

Бас бармақ — мен үшін маңызды және қызықты.

Балан үйрек — мен нақты өзіме ұсыныс алдым.

Ортан терек — маған қиын болды, ұнаған жоқ.

Шылдыр шүмек — менің бағам психологиялық жағдайға берілген баға.

Кішкене бөбек — мен үшін жеткіліксіз болды.

Сабақтың тақырыбы: Алаш-Орда өкіметінің мүшесі

Сабақ мақсаты:

Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығын тереңірек оқыту, ақынның жыр өнеріне қосқан үлесін меңгерту, шығармаларында кездесетін ауыл адамдарының прототиптерін анықтау, кейіпкерлер әлемімен танысып, өзіндік ой түйіндеу. Бағдарламада көрсетілген шығармалар оқуға, көркем мәтінді меңгерту үшін, оқушыны оқырман ретінде қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

Барлық оқушылар: Берілген тақырыпты ашып, әңгімелеп айтады, негізгі ойды ашады.

Көптеген оқушылар: шығармашылыққа негізделген тапсырмаларды орындайды.

Кейбір оқушылар: берілген тақырып бойынша ой қорыту жасай алады.

Құндылықтар:

Оқушыларды азаматтық құндылықтарды білдіруге, адамгершілікке, тіл шеберлігін қалыптастыруға, сауатты жазып, өз ойын анық, толық жеткізе білуге үйрету.

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақтағы оқушылардың қызметі

Ресурстар

Сабақтың басы

10 минут

Ұйымдастыру кезеңі

«Ең жақсы» ойыны
Қатысушылар екі топқа бөлінеді. Әр топқа мынадай нұсқау беріледі. Берілген мінездеме қай мамандыққа сай екендігін айту қажет. Ең ақшалы, ең жасыл, ең тәтті, ең күлкілі, ең ұсқынсыз, ең қарым - қатынасы күшті, ең жауапты, ең салмақты

Сергіту сәті

Сабақтың ортасы

20 минут

Тақырыбы: Алаш-Орда өкіметінің мүшесі Ахмет Байтұрсынұлы

1 тапсырма:

Байтұрсынұлы Алаш партиясы бағдарламасын даярлаған шағын топтың құрамында болды. Байтұрсынұлы пен Дулатұлы қазақ арасында бұрыннан келе жатқан ру – жүзаралық алауыздыққа байланысты Алаш Орда үкіметінің құрамына саналы түрде енбей қалды, бірақ олардың қазақ ұлттық мемлекеттік идеясын жасаушы топтың ішінде болғандығын замандастары жақсы біліп, мойындады.

Алаш Орда құрамын бекіткен 2-жалпықазақ съезі Оқу-ағарту комиссиясын құрып, оның төрағасы етіп Байтұрсынұлын бекітті. 1919 жылы наурызға дейін Алашорда үкіметінің Торғай облысы бөлімінің мүшесі болды. Байтұрсынұлы 1919 жылы наурызда Алашорда үкіметі атынан Мәскеуге Кеңес үкіметімен келіссөзге аттанды, осы жылғы шілдеде РКФСР Халық Комиссарлар Кеңесі мен Қазақ әскери-революциялық комитеті төрағасының орынбасары болып тағайындалды.

Байтұрсынұлының ықпалымен сәуірде Алашорда басшылары мен мүшелеріне Кеңес үкіметінің кешірімі жарияланды. Байтұрсынұлы бұл тарихи кезеңде «патшалардың төрінде отырғаннан, социалистердің босағасында өлгенім артық» деген пікірде болды (ҚР ҰҚК архиві, 78754-іс, 6-т., 44-п). 1920 жылы В.И.Ленинге үкіметінің Қазақстанды басқару ісіндегі алғашқы қадамын қатал сынға алған хатын жолдады. Қазревком мүшесі ретінде Қазақстанның Ресеймен шекарасының қалыптасу ісіне белсенді түрде араласты.

Сабақтың соңы

10 минут

«Плюс, минус, қызықты»

«Плюс» — оң әсер еткен фактілерді, алған, білімдері жайлы жазады.

«Минус» — қолымнан келмей жатыр немесе  түсініксіз болып тұр  деген ойларын жазады.

«Қызықты»- деген бағанға өздеріне не қызықты болды соны жазады, немесе не жайында көбірек білгісі, соны жазады.

Сабақтың тақырыбы: Әдебиеттану

Сабақ мақсаты:

Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылығын тереңірек оқыту, ақынның жыр өнеріне қосқан үлесін меңгерту, шығармаларында кездесетін ауыл адамдарының прототиптерін анықтау, кейіпкерлер әлемімен танысып, өзіндік ой түйіндеу. Бағдарламада көрсетілген шығармалар оқуға, көркем мәтінді меңгерту үшін, оқушыны оқырман ретінде қалыптастыру.

Күтілетін нәтиже:

Барлық оқушылар: Берілген тақырыпты ашып, әңгімелеп айтады, негізгі ойды ашады.