Әль-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Журналистика факультеті

Абдыхалық Жанель 101- топ

Айбарлы алаш зиялысы – Ахмет Байтұрсынұлы

Ахмет Байтұрсынұлы — қазақтың ұлы ағартушысы, ақыны, ғалымы, қоғам қайраткері. Ол ХХ ғасырдың басындағы Алаш қозғалысының жетекшілерінің бірі болды. Ахмет Байтұрсынұлының еңбектері қазақ халқының рухани дамуында, мәдениетінің қалыптасуында маңызды рөл атқарды. Ол қазақ тілін ғылыми тұрғыдан зерттеп, оның грамматикасын жасады және қазақ жазуын латын әліпбиіне негіздеді.

Ахмет Байтұрсынұлының негізгі қызметі — қазақ халқының сауатын ашу, ұлттық санасын ояту, ұлттық тіл мен мәдениетті қорғау болды. Оның еңбектері қазақ мектебінің негізін қалап, ұлттық әдебиеттің дамуына ықпал етті. Сонымен қатар, Байтұрсынұлы қоғамдық өмірде белсенді болып, Алаш партиясының мүшесі болды және Қазақстанның тәуелсіздігі үшін күресті.Ол сонымен қатар «Тіл құралы», «Әдебиет танытқыш» сияқты кітаптарының авторы.

Ахмет Байтұрсынұлының шығармалары қазіргі таңда қазақ халқының мәдени мұрасының маңызды бөлігі болып табылады.Ахмет Байтұрсынұлы 1873 жылы Қостанай облысындағы Сарытүбек ауылында дүниеге келген. Оның әкесі Байтұрсын да ағартушылықпен айналысқан, ал анасы да балаларының білім алуына ерекше көңіл бөлген. Ахметтің балалық шағы ауылда өтіп, ол 9 жасынан бастап медреседе білім ала бастады.Кезінде ауыл молдасынан алған білімін тереңдетіп, кейін Орынбор қаласында діни оқу орнында оқып, жаратылыстану пәндеріне қызығушылық таныта бастады. Орынборда жүргенде қоғамның өзгеруі, саяси мәселелер мен ұлттық рухты сақтау қажеттілігі туралы терең ойланған.

Ахмет Байтұрсынұлы қазақ халқының сауатын ашу үшін көп күш жұмсаған, өзінің бүкіл ғұмырын ағартушылыққа арнаған тұлға. Ол туралы көптеген зерттеушілер өз еңбектерінде айтып кеткен болатын. Солардың бірі Мұхтар Әуезов-Қазақстанның көрнекті жазушысы және ғалымы, Ахмет Байтұрсынұлының еңбектерін бағалаушы және оның әдебиеттегі орны туралы кеңінен жазды. Әуезов Байтұрсынұлының қазақ әдебиетінің қалыптасуына қосқан үлесін жоғары бағалап, оның қазақтың ұлттық әдеби тілінің дамуына және ағартушылық қызметіне ерекше тоқталды.Екінші ұлы тұлғамызды өз еңбектерінде атап кеткен Қаныш Сәтпаев – Қазақтың ұлы ғалымы және геологі, Ахмет Байтұрсынұлының қоғамдағы орны мен оның қазақ тілінің дамуына қосқан үлесін зерттеді. Ол Байтұрсынұлының еңбектерін, оның қазақтың жазба әдеби тілінің қалыптасуына әсерін атап көрсетті. Оның «Тіл құралы» атты қазақ тілінің грамматикасын жасаған еңбегі қазақ тілін ғылыми тұрғыдан зерттеп, оны әрі қарай дамытуға жол ашты.

Ахмет Байтұрсынұлының қазақ тілінің грамматикасын жасай отырып, жазу жүйесін қалыптастырудағы еңбегі ұлттың әдебиеті мен мәдениетін дамытуда орасан зор рөл атқарды. Ол тілдің негізгі құрылымдарын айқындап, қазақ тілінің фонетикасы, морфологиясы, синтаксисін зерттеді. Бұл еңбегі арқылы Ахмет қазақ тілінің әрбір заңдылығын терең түсініп, оны дамыту үшін көптеген ғылыми негіздер қалдырды. Ағартушы ғалым қазақ тілінің грамматикасы мен сөздік қорын зерттеумен қатар, қазақ халқының ұлттық санасын оятуға бағытталған жұмыстар жүргізді. Ахмет Байтұрсынұлының ең басты мұраты – халықтың білім алуына жағдай жасау, ұлттық рухты көтеру, жастарды ұлттық мәдениетті сақтауға шақыру болды. Ол қазақ мектептерінің ашылуына көп күш салды.

Оның «Әліппе» оқулығы мен басқа да оқу құралдары ұлт мектептерінде кеңінен қолданылды. Сонымен қатар, Ахмет қазақ тіліндегі әдеби шығармаларды жинақтап, қазақ халқының әдебиетін зерттеуге зор үлес қосты. Ахмет Байтұрсынұлының ғылыми мұрасы әлі күнге дейін зерттеліп, жаңа деректер мен тұжырымдармен толықтырылуда. ҚазҰУ сияқты оқу орындары оның мұрасын зерттеу мен насихаттауда маңызды рөл атқаруда. Ғалымның еңбектері қазақ тіл білімінің дамуына зор ықпал етіп, оның ғылыми құндылығы уақыт өткен сайын арта түсуде.

Алаш партиясының идеологиясы Ахметтің жеке көзқарасымен үндесіп жатты. Ол қазақ халқының мәдениеті мен әдебиетінің, тілі мен тарихының дамуын алға тартып, оларды сақтап қалу жолында үлкен еңбек етті.

Ахмет Байтұрсынұлы өз заманының ұлы ойшылы және саясаткері ретінде қазақ халқының болашағына деген үмітін ешқашан жоғалтқан емес. Ахметтің мұрасы бүгінгі күні де өз маңызын жоғалтпай, қоғамның дамуына ықпал етуде. Оның ғылыми еңбектері мен ұлттық сананы оятуға арналған шығармалары қазіргі жастарға үлгі болып, ұлттық бірегейлікті сақтауға бағытталған жұмысқа қосымша күш береді. Ахмет Байтұрсынұлы қазақ халқының мәдениеті мен әдебиетіне, ғылымы мен білім саласына үлкен мұра қалдырған ұлы тұлға болып табылады. Ахмет Байтұрсынұлы – айбарлы алаш зиялысы, қазақтың рухани көсемі. Оның ағартушылық қызметі, әдеби мұрасы және қоғамдық қызметі бүгінгі ұрпаққа үлгі боларлықтай. Ахмет Байтұрсынұлының еңбектері қазақ халқының ұлттық мәдениетінің, тілінің және тәуелсіздігінің негіздерін қалатып, елдің болашағын көрегендікпен болжады. Бүгінгі күні оның мұрасы ұлттық рухымыздың қайнар көзі болып, ұлттың мәдениетінің дамуына жол ашып отыр.