Алғашқы әскери дайындық пәнінен қашықтықтан оқытудың ресурстары, материалдары

Критериалды бағалау

Критериалды бағалау сабақ беру, бағалау және оқытудың өзара

байланыс принциптері негізінде дайындалған. Оның негізгі принциптеріне

төмендегілер жатады:

• Бағалау білім жүйесінің міндеттеріне негізделген. Бағалау өзіндік

мақсат болып саналмайды. Бұл жалпы білім беруді жетілдірудің механизмі

болуымен қатар, әр оқушының оқу жетістігін жақсартудағы тиімді практика

түрі болып табылады. Білім беру жүйесі міндеттері бағалауды және оны

өткізудің жолдарын анықтайды.

• Бағалау үдерісі әділ, нақты, сенімді және айқын болып табылады. Бұл

бағалау барысында қолданылатын ақпараттардың сенімділігі мен айқындығын

қамтамасыз етіп, тапсырмалар мен оларға сәйкес критерийлердің

оқушылардың оқу жетістіктеріне жеткендігін бағалайтынын анықтайды.

• Бағалау білім беру мазмұнының құрамдас бөлігі болып табылады,

бағдарлама мақсаттары мен күтілетін нәтижелермен тікелей байланысты

болып келеді. Ол мақсаттардың айқындығын қамтамасыз ете отыра, бағалау

түрлерінің (қалыптастырушы және жиынтық) және бағалау рәсімінің оқу

бағдарламасына сәйкестігін анықтайды.

• Бағалау қолжетімді, анық және ашық түрде болады. Ол қажетті

ақпаратты уақытында беріп отыруға мүмкіндік тудырады, оқушылардың өзін

- өзі реттеу тәртібін дамытып, үдеріске қатысушылардың жауапкершілігін

арттырады.

• Бағалау үздіксіз өткізіледі және оқушының оқу жетістіктерін

анықтауға, жеке даму траекториясын жасауға мүмкіндіктер тудырады.

• Бағалау мектептің, мектеп ұжымының және оқушылардың даму

бағытын айқындау жолындағы басты фактор болып табылады. Осы үдеріске

қатысушылардың өз міндеттерін атқарудағы құзіреттілігін арттыруға

мүмкіндік тудырады.

Оқу жылы көлемінде оқытудағы үлгерім мен ілгерілеу туралы

мағлұматтар жинақтау бағалаудың екі түрі арқылы іске асырылады. Олар:

қалыптастырушы және жиынтық (бөлім/ ортақ тақырыптар бойынша

өткізілетін бағалау, тоқсандық жиынтық бағалау, орта білім деңгейі бойынша)бағалау болып табылады

Бағалау түрлер

Қалыптастырушы бағалау барлық тоқсанда күнделікті сабақ беру

барысында жүйелі жүргізіледі және сабақтың бөлінбейтін бөлігі болып

табылады. Қалыптастырушы бағалау үнемі жүргіліп отырады, балл мен баға

қойылмайды, мұғалім мен оқушының арасындағы кері байланыс әрекеті

арқылы оқыту үдерісін уақытында түзетіп отыруға, оның өлшемін анықтауға,

сабақты ары қарай жоспарлауға ықпал етеді.

Жиынтық бағалау мұғалімдер мен оқушыларға белгілі бір оқу кезеңін

аяқтағанда (әр бөлім немесе ортақ тақырып бойынша, тоқсан соңында,

триместр немесе оқу жылының соңында) оқушыға балл және баға қою арқылы

оқу нәтижесінің ілгерілеуі туралы ақпарат беру үшін өткізіледі.

Қалыптастырушы және жиынтық бағалау барлық пәндер бойынша

өткізіледі. Дегенмен, бағалау жолдары оның мазмұны мен түріне сай әртүрлі

болады. Жиынтық бағалауды өткізу жолдарының толық нұсқалары әр пән

және сыныптарда жиынтық бағалауды өткізуге арналған әдістемелік

нұсқаулықтарда берілген.

Мұғалімдер қалыптастырушы және жиынтық бағалау нәтижелерін

оқушыларға кері байланыс беріп, ата-аналарға оқыту үдерісі туралы ақпарат

беру үшін қолданады.

Бағалаудың балық түрлері оқу бағдарламасының мазмұнына негізделіп

жасалған.

Қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар жинағы

Бұл жинақта қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар үлгілері

мен әр пән бойынша тапсырманы орындау үшін нақты қадамдарды

анықтайтын дескрипторлар көрсетіледі. Сонымен қатар, жинақта

қалыптастырушы бағалау үдерісі туралы анықтама беріліп, тапсырмаларға

арналған дескрипторлар көрсетіледі, белгілі оқу мақсаттарына

сәйкестендіріліп жасалған бағалау критерийлері ұсынылады және

қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырма құрастыру кезеңдері

анықталады.

Жиынтық бағалауға арналған әдістемелік нұсқаулық

Жиынтық бағалауға арналған әдістемелік нұсқаулықта оқу

бағдарламасына сәйкес өткізілетін бөлім/ортақ тақырыптар бойынша

жиынтық бағалау саны туралы, бөлім/ортақ тақырыптар бойынша жиынтық

бағалау және тоқсандық жиынтық бағалауды ұйымдастыру жолдары туралы

ақпарат беріледі. Сонымен қатар, жиынтық бағалауға арналған әдістемелік

нұсқауында төмендегілер ұсынылады:

 пән бойынша әр тоқсанда берілетін бөлім, бөлімшелер/ортақ

тақырыптар атаулары;

 бөлім мен бөлімшелерде беріліп, бағалау критерийлері мен ойлау

дағдыларының деңгейлерімен сәйкестендірілген оқу мақсаттары;

 бөлім/ортақ тақырыптар және тоқсандық жиынтық бағалауға

арналған тапсырмаларды құрастыруға байланысты ұсыныстар;

 бөлім/ортақ тақырыптар бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары

үлгілері мен дескрипторлары;

 тоқсандық жиынтық бағалауды өткізу үшін құрастырылған тест

спецификациясы;

 жиынтық бағалауға арналған тапсырма үлгілері мен балл қою

кестелері.

Қалыптастырушы бағалау үдерісі

Қалыптастырушы бағалау – оқушының оқу нәтижесінің үнемі ілгерілеп

және дамып отыруына ықпал ететін, мұғалім мен оқушы арасындағы кері

байланысын қаматамасыз ететін үдеріс.

Сабақ беру мен оқытуды тиімді түрде ұйымдастыру үшін әр оқушының

ілгерілеуі мен ағымдағы түсіну деңгейін үнемі анықтап отыру маңызды. Ол

қалыптастырушы бағалауда іске асырылып отырады және оқушының оқу

жетістіктері туралы шешім қабылдауға мүмкіндіктер тудырады.

Қалыптастырушы бағалау оқыту мен оқудың біртұтас құрамдас бөлігі

болып, қосымша жаттығулар мен тест тапсырмалары түрінде қабылданбауы

тиіс.

Қалыптастырушы бағалау үдерісі төменгі кезеңдерден тұрады:

 Оқушыларды анықталған оқу мақсаттары мен бағалау

критерийлерімен таныстыру.

 Оқушылардың нені және қандай деңгейде түсінгендігін анықтайтын

дәлелдемелердің көрсеткіші бола алатын тиімді орта тудыру немесе олардың

басқа іс-әрекеттерін ұйымдастыру.

 Оқушының дамуына ықпалын тигізетін тиімді кері байланыс беріп

отыру.

 Оқушыларды бір-біріне өзара оқыту көзі бола алатындай

ынтымақтастандыру.

 Оқушы өз оқуы барысында өзін «құрастырушы» ретінде қабылдау.

Қалыптастырушы бағалауды жоспарлау және ұйымдастыру

Әр сыныпта сабақ беру үдерісінде мұғалім оқу бағдарламасындағы

барлық оқыту мақсаттарын қамтуы керек. Пәндер бойынша оқу жоспарында

барлық оқу мақсаттары үшін ұсынылатын іс-әрекеттер берілген.

Бағалау үдерісін тиімді түрде өткізу үшін мұғалімге:

 оқу мақсатына сәйкес бағалау критерийлерін нақты құрастыру;

 тапсырмаларды бағалау критерийлеріне сай құрастыру және

дескрипторларын анықтау;

 оқушыларға тиімді кері байланыс беру ұсынылады.

Бағалау критерийлері оқу мақсатында не көрсетілсе, тек соны ғана

бағалайды және Блум таксономиясыда берілген алты ойлау дағдыларының

деңгейлерін - білу мен түсіну, қолдану, анализ, синтез және бағалауды

көрсетеді. Мұғалімнің бағалау критерийлерін оқу мақсаттарына

сәйкестендіріп, нақтылап дайындауы маңызды.

Одан кейін мұғалім бағалау критерийлерін сәйкестендіріп,

оқушылардың жеке ерекшеліктерін, оқу мазмұнын ескеріп, тапсырма және

оның дескрипторларын құрастырады. Дескрипторлар тапсырманы

орындаудағы оқушы қадамын нақтылайды, нәтижеге жету жолын анықтайды,

сондықтан олардың түсінікті болуы қажет.

Мысалы, 5-сыныптағы Қазақ тілі пәніндегі «Мәтіннің мазмұнын ретімен

әңгімелеу» мақсатына сәйкес қалыптастырушы бағалауды өткізгенде мұғалім

келесі тапсырманы бере алады: Мәтіндегі оқиға желісінің ретін сақтай

отырып, суреттерді дұрыс орналастырыңыз. Дайын мәтін суреттерін қағазға

желімдеп, әңгімелеп беріңіз.

Бұл тапсырмаға сәйкес дескрипторлар төменде берілген:

Оқушы:

• суреттерді әңгіме желісіне сәйкес ретімен орналастырады;

• мәтіннің негізгі мазмұнынын әңгімелей алады.

Тапсырма дескрипторлары анық және қолжетімді болып, оқушыға

тапсырманы орындау барысында нені көрсете білуі қажет екендігі туралы

толық мәлімет бере алатындай болып; мұғалімге оқушының оқу мақсатына

жеткендігі/жетпегендігі төңірегінде тиімді кері байланыс бере алатындай

мүмкіндіктер береді.

Кері байланыс

Кері байланыс әрекеті сабақтың әр кезеңінде қолданылып, мұғалімнің

оқушымен үздіксіз қарым-қатынаста болып, оқыту үдерісін ары қарай

жоспарлауға және түзетіп отыруға жағдай тудырады.

Оқушыларға кері байланыс беру барысында мұғалімге төмендегілер

ұсынылады:

• ненің дұрыс емес екендігін, оны ары қарай қалай түзету керектігі

туралы ақпарат бермей тұрып, «дұрыс емес», «қате» сөздерін қолданбау

қажет;

• ненің дұрыс/ненің бұрыс екендігін түсіндіріп айту қажет;

• қателікті түзету және дұрыс жауапты жақсарту жолдарын көрсету

қажет;

• жіберілген қателік туралы төменгі ақпарат беру:

- қателіктің орны

- қателік түрі

- оны түзету үшін қажетті іс-әрекеттер ұсынылуы қажет;

• оқушы жауабын мазақ етіп, жағымсыз түсіндірме беруге, мысалы,

«мисыздың жауабы», «бұған қалай ғана ақылың жетті?» деген анайы сөздерді

қолданбау керек.

Осындай сөздер оқушылардың жеке тұлғасына кері әсер етеді. Тиімді

түрде ұйымдастырылған кері байланыс мұғалімге оқыту үдерісінің қалай

жүріп жатқандығы туралы, оқушыға алға ілгерілеуі туралы және ары қарай

нәтижені жақсарту үшін түзетуді жоспарлау туралы ақпарат береді, ал

оқушыға оның алдында туындайтын 3 сұраққа жауап алу мүмкіндігін береді:

 Мен оқытудың қай кезеңінде тұрмын?

 Нәтижелерге қалай жетемін?

 Қателігімді түзету үшін ары қарай не істеуім қажет?

Қалыптастырушы бағалаудың әдіс-тәсілдері

Қалыптастырушы бағалаудың күнделікті іс-тәжірибесі барысында,

оқушының меңгеру деңгейінің өлшемі мен ілгерілеуін анықтауда, оқыту

үдерісінде төменгі әдіс-тәсілдерді «Қол сигналы», «Бағдаршам»,

«Қорытындылауға арналған карточка индексі», «Бір минуттық эссе», «Сөйлеу

үлгілері», «Екі жұлдыз, бір тілек», «Үш минуттық үзіліс», «Ауызекі баға»,

портфолио, журналдар, рубрикалар, сөзжұмбақтар, сұрақтар және тағы басқа

түрлерін қолдануға болады.

Қалыптастырушы бағалаудың әдіс-тәсілдерін сабақтың әр түрлі

кезеңдерінде: жаңа тақырыпты түсіндіруде, тапсырма орындау кезеңінде,

мұғалімнің оқушыға жұмысының нәтижесін жақсарту мақсатымен кері

байланыс ретінде ақпарат беру барысында да қолдануға болады.

Мысалы, мұғалім оқушының жазба жұмысын тексеріп болған соң, оған

баға қоймайды, әр түрлі қалыптағы сурет пен бояуларды қолданып белгілей

алады. Әрбір белгі мен олардың түстері (сары, қызыл және жасыл, жұлдызша

немесе қанатты белгілер) оқушының жауабындағы дұрыс немесе бұрыс

орындалған жақтарын көрсетеді.

Топтық жұмыстағы қалыптастырушы бағалау

Мұғалім қалыптастырушы бағалау өткізгенде дағдыларды анықтауда

тиімді тәсіл ретінде топтағы жұмысты қолдана алады. Оқушыларды бағалау

критерийлерімен алдын ала таныстыру керек. Мұғалім топтық жұмыста әр

топтың оқушыларын тыңдайды және бақылайды: оқушылардың көбі жетістік

критерийлеріне сәйкес оқу мақсатына жете алады. Мұғалім мұндай

оқушылардың аттарын жазып алуы керек.

Одан кейін мұғалім әлі де оқу мақсатына талпынатын оқушыларды

бақылап және қосымша сұрақтар қоюы қажет:

- Сіздер бұл туралы не ойлайсыздар?

- Сіз маған өз тобыңызда нені талқылағандарыңызды түсіндіре аласыз

ба?

Егер де оқушылар практикалық жұмыс орындаған болса, онда сұрақтар

сол тапсырмаға қатысы бар болуы керек:

- Сіздер қазір не істеп жатырсыздар?

- Сіз қалай ойлайсыз, одан кейін не болады?

- Сіз осы тапсырмада ерекше нәрсені байқадыңыз ба?

Топтық жұмыс жасау кезінде мұғалім барлық топтардың жұмысын

бақылауы тиіс. Топтағы жұмысты бақылауды және тапсырма орындауға

қатысуды қатар атқаруға болады. Жауаптарды бағалағаннан кейін мұғалім әлі

де оқу жетістіктеріне талпынатын оқушылары бар топқа қайта келіп, оларға

оқу мақсатына жету үшін тағы да бір мүмкіндік беруі керек. Осы жағдайда

оқушыларға келесілерді ұсынуға болады:

 жаңа идеяны құрастыру;

 екі (немесе одан көбірек) идеяны салыстыру;

 идеяны бағалау;

 топтағы талқылау негізінде қорытынды жасау;

 сұрақтарға жауап беру.

Аталғандардың бәрі белгілі оқу мақсаттарына жетуді дәлелдеп бере

алады.

Қалыптастырушы бағалаудың нәтижелерін талдау

Қалыптастырушы бағалауды ұйымдастырудың маңызды кезеңі

оқушылардың жұмыстарының нәтижелерін талдау болып табылады. Ол

оқушының алдында тұрған өзекті мәселелерді айқындап, оларды шешу

жолында қандай іс-әрекет қажет екендігін көрсетеді. Мұғалімге бағалау

нәтижелеріне/оқыту барысындағы байқауларына талдау жасап отыруы

ұсынылады. Тексерілген жұмысты талдау төмендегілерді қамтиды:

 тапсырма қиындық тудыратын оқушылар тобын анықтау;

 бөлім, тақырыпты оқуда қиындық тындаған оқушыларды анықтау;

 оқушылар үшін ең ауыр және мәселелелер тудыратын сұрақтарды

анықтау.

Сыныптағы барлық оқушылардың жұмыстарына талдау жүргізуі

арқылы мұғалім бөлім мен бөлімше, тақырыпты оқу барысында оқушылардың

жақсы көрсете білген тақырыптары мен оларды ары қарай жақсарту үшін неге

басым назар аудару қажет екендігін анықтайды.

Мысалы, оқушылар үш сұрақ негізінде құрастырылған тапсырманы

орындау барысында, барлық оқушылардың біркелкі екінші сұраққа жауап

бере алмағанын байқаса, мұғалім екінші сұрақты қайтадан қарап, түзетуі

қажет.