Қа­зақ­стан­Рес­пуб­ли­ка­сы­Бі­лім­жә­не­ғы­лым­ми­ни­ст­рлі­гі­ұсынған­
Ж.У.Кобдико\а,­Г.А.Кө­пее\а,­
А.А.Қап­та­ғае\а,­А.Ғ.Юсу­по­ва
АПАРАТТЫ
КОММУНИКАЦИЯЛЫ   
ТЕХНОЛОГИЯЛАР
Жалпы білім беретін мектептің 4-сы ны п
оқушыларына ар нал ған оқу лық
44444444АРМАН-П< баспасы

ОЖ 373.167.1
КБЖ 32.973 я 72
А 29
  Кобдикова Ж.У. ж.б.
А 29 
Апаратты-коммуникациялы технологиялар. Жалпы білім бе -
йДжбС сДнжДхжбд 4-Уг ны  х кЖіТгецйгСц цй нал  КцС кЖі егЖ.  /  
Ж.У.Кобди кова, Г.А.К  пеева, А.А.ап та  КцДиц, ы..МУі по ва –  
Н р-С лтан:  «Ар ман-ПВ» бас па сы, 2019. – 144 бет.
  ISBN 978-601-318-195-0
  
Оу егЖ оцУ тау  ыш бі  лім бе  йі мДд гей  бСбд «ыЖ хц йцж жгЖ-нкс сі Су-
ка ция егЖ жДР но ло гия  ецй» (ыач) хˆСбСДС лцдцйжгеКцС сцШсзСмцКг 
Šл гі ебн кЖі оцКмцй ма сы  на сәй  нДУ кЖі шы лар  мгд лцУ ДйДн ше лік те  рі ес-
ке рі ле оты  рып жа зыл  КцС. чб  лі же  дбе, жц Жг йгх  тар маз м   Сг Жк сым ша 
сˆ еб сДж жДй сДС лˆСД әD муУнбсДС Жцс жге КцС.
ОЖ 373.167.1
КБЖ 32.973 я 72
  ©  Кобдикова Ж.У.,
    К пеева Г.А.,
    цх жц КцДиц ы.ы.,
    Юсу по ва А.., 2019
ISBN 978-601-318-195-0  ©  «Ар ман-ПВ» бас па сы, 2019
рцй егЖ Жз Жг Кг Жкй Кце КцС. рцУ хц Сгд йзЖ Уц жгС УгШ нюТбйбх оц Уі Кц оке сцО мг.ш: шJ шF ш: шG - шI ш<   ш[ шZ шk шi шZ шk шu

3
Шартты­белгілер
Кел,­ойланайық!
Жаңа тақырыпты түсінуге бағыт-
талған қайталау сұрақтары
Бү­гін­гі­үй­ре­не­ті­німіз:
Тақырып бойынша игерілетін мәлімет, күтілетін нәтиже, оқу мақсаты
Анықтама
Ғылыми ұғымдардың түсіндірмесі
Есте­сақта! Оқушыға керекті жадынамалар
Білгенге­маржан!
Тақырыпты тереңірек түсінуге арналған мәліметтер
Мі­не,­қы­зық! Қосымша ақпараттар
Суретті мобильді құрылғы көме -
гімен «жандандыру»
кіріспені оқы
– А деңгейінің тапсырмалары
– < деңгейінің тапсырмалары
– С деңгейінің тапсырмалары
Кеңейтілген­шындық
‹ялы телефонды немесе 
планшетті жаындатып, 
Ітурдда «ЛЦБМЦБМГуЦ„Го»!
мсІоЦтЕГодГ CD-МУІНаМрБ
немесе arman-pv.kz сайтынан
оКп хдхбПж
Назар аудар
суретБлока плиаыхг ідетруйро CD плуіртПыиПм нлуго 
жУебУрбУ, иАкдваУод arman-pv.kz сайтынан тауып, з 
компьютеріе жктеп алуыа боладыА Р М А Н - П ш< б а с п а с ы

1Б ЛІМ
ПРОГ РАМ МА ЛАУ 
(ор та та ы рып та ры: 
«Ме ні Ота ным –  
а за стан», «Ада ми  
€н ды лы тар»)
Ой­лан!
• Отан де ге ні міз не?
• Біз дің елі міз қа лай атала ды?
• «Отан от ба сы нан бас тала ды» деген мақал-
ды қалай түсінесің?
• «Құн ды лық» сөзінің мағынасы қандай?А Р М А Н - П < б а с п а с ы

9
УцОгС 1 УДніСмЖц цШцОгх жзйУгС. ˆжулДУбСмД 1 суСіж 
іцЖгж южнДСмД хйквйцссц лзсгУгС жкЖжцжцмг (3-су рет).
3-сурет. рп мв ід Ав тн ЖО, Се кун до  мер жо ба сы
Жау ап бе рейік:
1.  Ай ны ма лы лар де ге ні міз не? 2.  ыО Сг сц ег ецй мг ЖцС мцО оекн цй Жг ег Жз йц сгШ?
Кеңейтілген­шындық
6craWch-те ре ги стр ма ңыз ды рөл ат қа ра ды: ол бас жә не кі ші
әріп тер ді ажы ра та ды. Мы са лы: айнымалы мен тізім үшін қол-
данылатын­«Ұпай»­жә­не­«ұпай»­сөз­де­рі­–­әр­түр­лі­атау­лар.
Білгенге­маржан!
6FUaWFK­программалау ортасының атауы ерекше, осы
программаның эмблемасы – кішкентай 6craWch орысша –
«царап ка», қазақша – «тырнауыш» деп аталатын мысықтың
баласы.
Мі­не,­қы­зық!
Жауап берейік:Жауап берейік:
суретБерле оекеа пириыхгА Р М А Н - П ш< б а с п а с ы

10
нл іл іук КкАО яКр АО:
1.  Неге блоктар топтамасын блоктар палитрасы дейміз?
2.  Не лік тен Дерек тер бло гын пай да ла на мыз?
Жеі жер не ілн Бл теА лу:
рД йбе вДС нк сцС мц ецй мгд ЖгШ сД жбС жце мцх, Уц егУ жгй.
 
 
Цка рТ Бдт Пд ктли жеА лу
1. Интернеттен Scratch программалау ортасын жŠкте. 
Сілтеме: https://scratchet.top/scratch-2-0/.
2.  БйквйцссцСг бУнД ЖкУгх, жДйДШДУбсДС жцСгУ. 3. «Мені Отаным – азастан» жобасын жасау
а ажет-
жб фкС сДС нДОбхнДймб жцдмц.
1.  пкоцКц нДйДнжб цОСгсцегСг Жзй. 2. әцРСц хДйусДжйб окОгСТц УцКцж жбебсДС ЖкШКцецжгС 
нДОбхнДймбд УнйухжбС Жзй.
1. Ай 1 УДніСм УцОгС нДОбхнДй ЖкШКцегх: «цШцЖУжцСКц 
ЖкТ нДембд!» – мДх, НТ жбемД цОжцжгСмцО Унйухж Жзй.
2. Жобаны іске осып, тексер. «Мені Отаным – аза-
УжцС» мДвДС цжцісДС оісцКц УцЖжц.
Жп та сып
1. ”уУнбмДвб «ыОСгсцегецй» жцЖгйгогСмцКг жцх-
УгйсцСг кйгСмц. цецО кйгСмцКцСгдмг лзогдц  кр сет.
2. Ажар Scratch-те жоба жасап отыр. Жо ба  да с  йцЖ жцй Кц 
лціцх оДйвДСмД ТгКцжгС зхцО УцСмцйгС нюйУДжнбУб нД- ле ді. Бі  йцЖ ЖцецО лцУцімг обесДО кжгй. цСмцО оекн-
ты ол да ну 
а бо ла ды? Ойыды айт.
зА жд ктли жеА лу
ымцсу ЖзСмгегЖжцйКц СД лцжцмг? ыжц-цСцдсДС цЖге -
мцУгх, цСгЖжц. —ˆжбСмбн йДмцнжкймц цмцсу ЖзСмг егЖжцй  жійцег ТцКгС ˆдвбсД лцШ.
Себеіук КкАОСебеіук КкАОтайАО:
Анунуцл алертаиер
Талдап салысТалдап салыстырайАО:
пКыіКд, мКылмялЖКвлБ
КомпьютерКомпьютерге орындай
ДйжмСдтнпбн йпелбаиер
ЖптасыпЖптасып
Уи уЖгцсниця
йде орынйде орындайАО
увік рЖлжіКвлБш: шJ шF ш: шG - шI ш<   ш[ шZ шk шi шZ шk шu

15
Ком пью тер ге орын дай ы
1.  Scratch хйквйцссцеці кйжцУгС бУнД ЖкУ.
2. ріп спрайттарын  р. Ол әріптер топтамасы «Value» 
болсын. 
1.  АйбхжДйвД ˆйжНйеб жНУжДйсДС нкУжЦс лцУц.
2.  әхйцОжжцйКц Унйухж Жзй. 
3. Программа нәтижесінде «Value» деген сз сахнада 
әртŠрлі тŠспен берілуі керек.
1. Paint вйцфунцегЖ йДмцнжкйгСмц цмцсу ЖзСмгегЖЖц Жц-
жгУжг обй УюШмб жДйбх, фцОемг УійДж йДжбСмД УцЖжц.
2. Scratch программалау ортасында суретті ашып, скрипт 
ЖзйцУжгй.
Жп та сып
әійДжжДйвД сзЖутж Жцйц. әійДжжДй СДСб обембйДмб?  цС-
дай жа
дайда олданамыз? Ойымен бліс.
  й де орын дай ы
Мадина Scratch прог  рам ма лау ор  та сын да жо  ба жа-
са ды. Жо  ба да Кг нДОбхнДймбд нкУжЦсбС цігУжгйі ЖцлДж. 
Бі йцЖ кСгд лкоцУгСмц цігУхцмг. цСмцО нксцС  мцСг Жке-
да нып, ке  йіп нДймбд нкУжЦсбС цігУжгйцсгШ? —цмуСцКц Жц-
лай к  мек те УДй Дмбд?
КомпьютерКомпьютерге орындай
ДйжмСдтнпбн йпелбаиер
ЖптасыпЖптасып
Уи уЖгцсниця
йде орынйде орындайАО
увік рЖлжіКвлБш: шJ шF ш: шG - шI ш<   ш[ шZ шk шi шZ шk шu

18
Ск рип ттер ала дг  на ті зім жа  сау Šшін Деректер бло гы-
нан   ба тыр ма сын ба са мыз (9-су рет).
9-сурет.  Жаа тізім жасау  терезесі
Дерек тер бло гын да Ті зім пай да бо ла ды (10-су рет).
10-сурет.  Ті зім
Ой ын Сгд Тцй  ты бой ын  ша ск  йухж ЖзйцОгЖ. 11-су рет-
те гі ой ын  Сгд Ун рип  тін Scratch прог рам ма  лау ор та сын да 
тек се ріп к ре міз. Нә ти же сін де кестеде ті  зім жа уаптарымен 
Тг Кц мг.ш: шJ шF ш: шG - шI ш<   ш[ шZ шk шi шZ шk шu

19
11-сурет.  Ой ын ны сах на сы мен ск рип ті
Жау ап бе рейік:
1. Scratch прог  рам ма сы Сгд ЖцСмцО сНс  кін дік те рі бар?
2.  әцР Сц фк СгС Жц ецО ці гУ жг йц сгШ?
3.  Гм Шмн Кх дхч іх бх дх аП?
Scratch программасын пайдаланушылар httpsscratch.mit.edu
сайтында бір-бірімен тығыз байланыс жасап, әртүрлі мысал-
дармен, ресурстармен және жобалармен алмаса алады.
Білгенге­маржан!
шO шO­ғасырдың­40-жылдарында-ақ­АҚШ-та­ой­ын­ға­ар­нал­ған­бі-
рін ші ин те рак тив ті элект рон ды құ рыл ғы лар жә не ал ғаш қы ком-
пью тер лік ой ын прог рам ма ла ры жа сал ды. 1948 жы лы аме ри-
калық фи зик тер То мас Толивер =олдс мит жә не Эстл Рей Манн
ойын құ рыл ғы ла рын жа са ған.
Мі­не,­қы­зық!
Жауап берейік:Жауап берейік:
суретСерке недео мКрКгльА Р М А Н - П ш< б а с п а с ы

20
нл іл іук КкАО яКр АО:
1. Не се беп ті ой  ын жа  сау ба ры сын  да Деректер бло гын 
пай да ла на мыз?
2.  Д ебн жДС Жц лДж жб фкС мцй мг лНн жДх цец сгШ?
Тал дап са лыс ты рай ы:
аДеоДж оек вг Сгд нк сцС мц ец йгС Уц егУ жг йгх, жце мц.
 
 
Ком пью тер ге орын дай ы
1.  «—ДСбд кжоцУгс» лкоцУгС лцУц. 
2.  чубУжб УхйцОжжцймг жцдмц.
3.  žкС сДС цСусцшут ЖкУ.
«Отбасы  ндылытары» таырыбына 5 жолды ле 
(УуСниДОС) ЖзйцУ жгй.
ŸеДд лкемцйгС Scratch хйквйцссцеці кйжцУгСмц Жц-
ецО нюйУДжівД окецмг? әнйухж Жзйгх, лкоцСг жДнУДй.
Жп та сып
рбймДО фувійцецймгд бТбСмДвб ˆйбхжДймб луСцх, 
маал  растыр. Осы маал
а  сас маалды зі тауып, 
лзогдц цОж.
С
Н
О
А
Н
Б
Т
Ы
Д
Л
А
А
Т
О Ы
Б
С
Н
А
АТА
й де орын дай ы
Анар прог рам ма  лау ор та сын  да ой  ын жа  сап отыр еді. 
О
ан фон  ды ау ыс ты йі Жу ын  мгЖ жі КгШ  ды. Анар  Кц ЖцС дай 
ню сДн оД йД Убд? žкС мг Жц ецО ці гУ жг йц сгШ?
Себеіук КкАОСебеіук КкАОтайАО:
Анунуцл алертаиер
Талдап салысТалдап салыстырайАО:
пКыіКд, мКылмялЖКвлБ
КомпьютерКомпьютерге орындай
ДйжмСдтнпбн йпелбаиер
ЖптасыпЖптасып
Уи уЖгцсниця
йде орынйде орындайАО
увік рЖлжіКвлБш: шJ шF ш: шG - шI ш<   ш[ шZ шk шi шZ шk шu

24
Жау ап бе рейік:
1.  Опе ра тор лар бло гыны ызметі андай?
2.  Опе ра тор лар бло гы ан дай тŠс пен бе рі ле ді?
3. гУцСмцй сДС ЖзогегУжцймгд ЖцУуДжжДйб ЖцецО 
цСгЖжцецмг?
нл іл іук КкАО яКр АО:
1. Не се беп ті жо  ба жа  сау ба ры сын  да опе ра тор лар мг Жке-
да на мыз?
2.  Д ебн жДС кхД йц жкй ецй «ек ву нц егЖ» мДх цжцецмг?
3.  ™квунцегЖ кхДйцжкйецй СД НТбС ЖкемцСгецмг?
Тал дап са лыс ты рай ы:
ло ги ка егЖ кхД ра торын  , 
 операторларымен са лыс  тыр. ан  дай айыр-
сц Тг егЖ жц йг оцй?
Ком пью тер ге орын дай ы
1.  чю сДС мД вб хйкв йцс сц Сгд Ун йух жбС жДн УД йбх, кйгС мц.
2. ”уУнбмДвб «™квунцегЖ кхДйцжкйецй» жцЖгйгогСмцКг 
тапсыр маны орында.
Жауап берейік:Жауап берейік:
Сратара жауап берейік
Себеіук КкАОСебеіук КкАОтайАО:
Анунуцл алертаиер
Талдап салысТалдап салыстырайАО:
пКыіКд, мКылмялЖКвлБ
КомпьютерКомпьютерге орындай
ДйжмСдтнпбн йпелбаиерш: шJ шF ш: шG - шI ш<   ш[ шZ шk шi шZ шk шu

26
§­6.­СА­ ЛЫС­ ТЫ­РУ­ОПЕ­ РА­ ТОР­ ЛА­РЫ
Салыстыру­операторларын­қандай­жағдайда­қолданамыз?
Салыстыру кхДйцжкйецйгС Днб сˆССбд юШцйц жДд СДсДУД 
бірі екін  ТбУбСДС цйжгЖ СД нДс ДнДСмбнжДйбС цСгЖ  тау Šшін 
Жке мц Сц ды. Са лыс тыр  імгд цЖуЖцж (true) СДсДУД лце КцС 
(false) де  ген ло ги  нцегЖ сˆС  дері программалау ор та сын да 
крініп т рады.
Біз­шешімді­қалай­қабылдаймыз?
КŠн де лік ті мір  де біз Šнемі әр тŠр  лі ше шім  мДй Жц был-
дай мыз. Мы са  лы, дŠкендегі кі тап  жгд це ды  мен мазм нын, 
оц Кц сын бі ле  міз. Со  дан кей  бС Кц на оны са  тып алу немесе ал-
сці жійцег ТД Тбс Жц оге мцО сгШ.
Scratch программалау ортасында жобалар жасау ба-
ры сын мц мц обШвД ТДТбсмДй ЖцогемцОжгС лцКмцОецй, 
кЖуКц лар кез  мДУДмб. әкСмцО нДШмД обШ кецймгд сˆС де  рін са-
лыс тырамыз. 6-кестеде Scratch программалау ортасында 
ЖкемцСгецжгС Салыстыру операторлары крсетілген.
d_k l_. Scratchl_ ] Са­лыс­ты­ру­опе­ра­тор­ла­ры
Опе­ра­тор­ ­Мән­і
 әке лцЖ жц Кг сˆС кд лцЖ жц Кг сˆС СДС нДс
әке лцЖжцКг сˆ С кд лцЖ жцКг сˆССДС цйжгЖ
šнб сˆСб жДд
• Опе ра тор лар блогы де ге ні міз не?
• Опе ра тор лар блогы қан дай түс-
пен бе рі ле ді?
Кел,­ойланайық!
• Са лыс ты ру опе ра тор ла ры;
• Са лыс ты ру опе ра тор ла ры ның
қыз ме ті.
Бү­гін­гі­үй­ре­не­ті­німіз:
Салыстыру­опе- раторлары­– Операторы Срав- нения – C o mp ar iso n o p e r at o r sАРМАН-Пш< баспасы

27
ТŠ сі нік ті бо лу Šшін тмендегі мы  бхдаП Кх рас ты ра-
ОгЖ. Scratch хйквйцссцУгСмц ”уцУ хДС ыСцймгд лцУгС 
салыстыру керек. Ол Šшін екі айнымалы  рып, салыстыру 
кхДйцжкйецйгС хцОмцецСгх, УнйухжбС ЖзйцОгЖ (14-су рет).
14-сурет. Са лыс ты ру опе ра тор ла рын ол да ну мы са лы
Ен ді жо ба мыз ды тек се  ріп к ре  тін бол  УцЖ, ыСцй сДС 
Диас жгд лц  сы сах на  да к рі ніп т  ра  ды. Жо ба  ны ком пью-
тер де тек се  ріп, кз жеткізіп кр. Мі  не, осын  дай жо ба лар 
жа сау ба ры сын  да біз Са лыс ты ру опе ра тор ла ры  Сгд сˆ нін 
лцЖ Уг жН Уб СД жбС ок ец сгШ. 
6craWch-те сценарийге Салыстыру оператор ларын қоссақ, ол
программаны қызықты әрі тартымды жасауға мүмкіндік береді.
Білгенге­маржан!
6craWch ин тер фей сі әлем нің 71 ті лі не ау да рыл ған.
Мі­не,­қы­зық!А Р М А Н - П ш< б а с п а с ы

28
Жау ап бе рейік:
1.  Са лыс ты ру опе ра то ры де ге ні міз не?
2.  әц егУ жг йі кхД йц жк йг Сгд ЖгШ сД жб ЖцС мцО?
нл іл іук КкАО яКр АО:
1. Не се беп ті жо  ба жа  сау ба ры сын  да Са лыс ты ру опе ра-
тор ла рын пай да ла на мыз? 
2.  ДебнжДС цО Сг сц ег Жз йц сгШ?
Тал дап са лыс ты рай ы:
Опе ра тор лар ды са лыс  тыр. ай пәнде осын  дай бел гі-
еДй сДС нДШ мДУ жбд? цС мцО зЖ УцУ жгЖ жц йг оцй?           
Ком пью тер ге орын дай ы
Са лыс ты ру опе ра тор ла ры ар Жг  ег ЖцС  дай мән  мДй цЖу-
Жцж СД ме  се жал  КцС ок ла ды? Прог рам ма  Сг Жке да  Сгх, цСгЖ-
та. Ой ла нып, бір не ше мы сал ды тек се ріп кр.
әцегУжгйі кхДйцжкйецйгС хцОмцецСгх, ЖцСмцО 
лкоц лцУціКц окецмг? ыЖуЖцж СДсДУД лцеКцС ДнДСмбвбСД  кз жеткіз. 
Досымен бірге диалог-әгіме жобасын  растыр. О
ан 
Салыстыру оператор  ецйгС хцОмцецС. ŸШ лкоцдмг жДнУДйбх, 
оісцКц УцЖжц.
Жп та сып
1. әДС ЖцСмцО цмцсу ЖзСмгегЖжцймг об  ле сі? Олар  мгд 
ЖцОУгУг юШмДйбд НТбС сцдгШмг ДнДСбС лз  огд мен 
Жауап берейік:Жауап берейік:
Сратара жауап берейік
Себеіук КкАОСебеіук КкАОтайАО:
Анунуцл алертаиер
Талдап салысТалдап салыстырайАО:
пКыіКд, мКылмялЖКвлБ
КомпьютерКомпьютерге орындай
ДйжмСдтнпбн йпелбаиер
ЖптасыпЖптасып
Уи уЖгцсницяш: шJ шF ш: шG - шI ш<   ш[ шZ шk шi шZ шk шu

29
жцеЖг  ец. әійДжжДйвД Жцйцх, дтктдБ және жал­ан  
т жы  рым да р жаса.
2. ”уУнбмДвб «әцегУжгйі кхДйцжкйецйг» жцЖгйгогСмцКг 
жцхУгй сцСг кйгСмцх, лзогдсДС жцеЖгец.
зА жд ктли жеА лу
1. Бцжйукж океі НТбС ЖцСмцО цмцсу ЖцУуДжжДй нДйДн? 
Ойыды 3–4 сйлеммен білдіріп, дәптеріе жаз.
2. ыемутй Scratch хйквйцссцеці кйжцУгСмц лкоц лцУціКц 
7 суСіж іцЖгж лзсУцмг. ые ыОТц ыемутйКц ЖцйцКцС-
мц 5 суСіжЖц цйжгЖ іцЖгж лзсУцмг. әцсце ыОТцКц 
ара
анда 3 минут кем ж мсады. Осы апараттар
а 
Салыстыру операторларын пайдаланып, программалау 
кйжцУгСмц лкоц Жзй.
йде орынйде орындайАО
увік рЖлжіКвлБш: шJ шF ш: шG - шI ш<   ш[ шZ шk шi шZ шk шu