Ақуыздар

Модуль/пән атауы

Химия

Сабақтың тақырыбы

Ақуыздар

Педагог

Сантаева С.

Курс

1

Топ

ТЖ9-221

Сабақтың өткізілетін күні

Сабақтың түрі

Теориялық

Сабақтың мақсаты немесе оқыту нәтижелері

Нәруыздар -α-аминқышқылдарының пептидтік байланыспен – СО – NН -

байланысқан қалдықтарынан тұратын үлкен молекулалы табиғи қосылыстар.

Нәруыздар тірі организмдердің жасушаларымен ұлпаларының құрамына

кіреді және тіршіліктің негізін құрайды. Белоктар тірі организмдерде

жүретін зат алмасу, бұлшық ет пен бездердің жұмысына т.б. қатысады.

Олар көмірсулар сияқты тағамымыздың негізгі құрам бөлігі болып

табылады.

Оқу сабақтары барысындағы білім алушылар игеретін кәсіби біліктердің тізбесі, дағдылар

Судағы ерігіштігіне қарай нәруыздар глобулалы, талшықты болып бөлінеді. Глобулалы нәруыздар суда, сондай-ақ қышқылдар мен сілтілердің сулы ерітінділерінде ериді. Талшықты нәруыздар суда ерімейді, мысалы, оған жүннің, шаштың құрамына кіретин кератин жатады. Сонымен қатар қатты, сұйық, жартылай сұйық белоктар да болады. Белоктар организмде құрылыс, қоректік, жиырылғыш, қор, тасымалдаушы, өршіткі, қорғаныш функцияларын атқарады. Нәруыздың белгілі қайнау және балқу температуралары болмайды. Өйткені олардың көпшілігі қыздырғанда ұйып қалады. Жоғары температурада барлық белоктар жанады.

Оқу - әдістемелік құралдар, әдебиеттер

Негізгі әдебиеттер:

1. Н.Н. Нұрахметов, Қ.Б. Бекішев, Н. Заграничная Г. Абрамова «Химии» 10 сынып, Мектеп 2014 ж.

2. М.Қ. Оспанова, Қ.С. Аухадиева, Т.Г. Белоусова. Химия 10-сынып, Алматы «Мектеп» 2019 ж.

3. Мансуров Б. Торшина Н. «Органикалық химия, оқыту әдістемесі»

Атамұра 2011 ж

4. Б.А. Мансұров «Органикалық химия тест тапсырмалары» Атамұра 2011ж.

Техникалық құралдар, материалдар

Интерактивті тақта, компьютер, реактивтер: Слайд, видеолар, тест таратпа материалдар.

Сабақ барысы

Сабақ кезеңдері

1.Ұйымдастыру кезеңі: (5мин)

Оқушылармен сәлемдесу, түгендеу. Психологиялық жағымды ахуал туғызу үшін «Өрмекші торы» әдісін пайдаланып, оқушылар бір- біріне жақсы тілектер айту арқылы жіпті лақтырады.

ә) Топ ережесін еске түсіру.

б) Топтастыру.

2 Үй тапсырамасын тексеру кезеңі:(20мин)

1. Аминқышқылдарына жалпы сипаттама 2. Аминқышқылдарына қандай қасиеттер тән. 3. Алмаспайтын аминқышқылдары

4. Аминқышқылдарының жеке өкілдері және олардың қолданылуы

3. Жаңа материалды түсіндіруге дайындық кезеңі :(5мин)

Белок денатурациясы. Ауыр металдардың (Hg²⁺, Pb²⁺, Cu²⁺ және т.б.) тұздары, концентрлі қышқылдар мен сілтілер, сондай-ақ қыздыру, ультракүлгін сәулелер мен γ-сәулелр әсерінен нәруыздардың бірінші реттік құрылымы сақталып, ал екінші, үшінші, төртінші реттік құрылымдар бұзылады. Бұл құбылыс нәруыз денатурациясы деп аталады

4. Жаңа материалды түсіндіру кезеңі:(25мин)

Орыстың биохимик ғалымы А.Я.Данилевский белок молекуласындағы аминқышқылдарының қалдықтары арасындағы пептидтік байланыс жөнінде 1888 ж өзінің болжамын айтты. Кейінірек ХХ ғасырдың басында неміс ғалымы Э.Фишер тәжірибе жүзінде пептидтік байланыстың болатынын дәлелдеді. Ол 19 аминқышқылының қалдығынан тұратын полипептидті синтездеді.

Белоктардың гидролизі нәтижесінде әртүрлі 20 аминқышқылы алынады. Оларды құрайтын кейбір α-аминқышқылдарының құрылысы 14кестеде берілген.

14-кесте α-аминқышқылдарының құрылысы

Белок құрамына кіретін аминқышқылдарының жалпы құрылымдық формуласы:

R– CH (NH₂) – COOH

Химиялық қасиеттері.

1. Нәруыз гидролизі. Нәруыздың маңызды қасиеті – оның қышқылдық немесе сілтілік гидролизге ұшырауы, нәтижесінде нәруыз жеке аминқышқылдарына дейін ыдырайды:

– NH – CH₂ – CO – NH – CH(CH₃) – CO – NH – CH (CH₂ –SH) –CO – + nH₂O →

→ NH₂ – CH₂ – COOH + NH₂ – CH(CH₃) – COOH + NH₂ – CH (CH₂ –SH) –COOH + …

2. Нәруыздардың түсті реакциялары. Нәруыздарға түсті реакциялар тән. Биурет реакциясы:

А.Егер нәруыз ерітіндісіне аздап натрий гидроксидін қосып, оған мыс (ІІ) сульфатының бірнеше тамшысын қосса, ашық күлгін түс пайда болады. Бұл пептидтік байланыстың бар екенін білдіреді, және ол Биурет реакциясы деп аталады.

Ә. Ксантопротеин реакциясы. Нәруызға концентрлі азот қышқылымен әсер еткенде ол сары түске боялады. Бұл аминқышқылының қалдықтарында бензол сақиналары бар екенін көрсетеді. Ол ксантопротеин реакциясы деп аталады.

Б. Нәруыз ерітіндісіне қорғасын (ІІ) ацетатын, сосын натрий гидроксидін қосып – қоспаны қыздырса, қорғасын сульфидінің қара тұрбасы түзіледі. Бұл реакция – күкірті бар аминқышқылдарының қалдықтарына сапалық реакция.

Г. Белок денатурациясы. Ауыр металдардың (Hg²⁺, Pb²⁺, Cu²⁺ және т.б.) тұздары, концентрлі қышқылдар мен сілтілер, сондай-ақ қыздыру, ультракүлгін сәулелер мен γ-сәулелр әсерінен нәруыздардың бірінші реттік құрылымы сақталып, ал екінші, үшінші, төртінші реттік құрылымдар бұзылады.Бұл құбылыс нәруыз денатурациясы деп аталады.

5. Жаңа материалды бекіту

кезеңі:(25мин)

Тест сұрақтары: Ақуыздар.

1. Нәруыздың мономерлері

A) карбон қышқылдары B) нуклеин қышқылдары C) аминқышқылдары D) глицерин E) крахмал

2. Нәруыздың құрамында бола алатын аминқышқылдар саны

A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 25

3. Барлық аминқышқылдар молекуласының бірдей бөлігі

A) нитротоп, карбоксил тобы B) радикал, нитротоп С) карбоксил тобы, радикал

D) аминтоп және карбоксил тобы E) радикал және аминтоп

4. Нәруыздың екінші реттік құрылымындағы байланыс

A) ковалентті полюссіз B) металдық C) сульфидті D) сутекті E) ионды

5. Кейбір нәруыздардың құрамына кіретін элементтер

A) көміртек B) темір C) сутек D) фосфор E) күкірт

6. Тетрапептид молекуласы құрамына кіретін пептидтік байланыс саны

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

7. Нуклеин қышқылдары

A) нәруыздар B) ДНК және РНК C) рибоза мен дезоксирибоза D) аминқышқылдар E) карбон қышқылдары

8. ДНК құрамындағы моносахарид

A) β – глюкоза B) фруктоза C) α –глюкоза D) дезоксирибоза E) рибоза

9. РНК макромолекуласының құрамына кірeтін моносахарид

A) α –глюкоза B) β – глюкоза С) фруктоза D) дезоксирибоза E) рибоза

10. РНК макромолекуласының құрамына кірмейтін азоттық негіз

A) тимин B) аденин C) гуанин D) цитозин E) урацил

11. ДНК макромолекуласының құрамына кірмейтін азотты негіз

A) тимин B) аденин C) урацил D) гуанин E) цитозин

12. Полипептидтік тізбектегі аминқышқылдарының қалдықтарының қатаң тәртіппен бірінен кейін бірінің орналасуы

A) екінші реттік құрылым B) үшінші реттік құрылым C) төртінші реттік құрылым D) бірінші реттік құрылым

13. Глицин және фенилаланинді қолдану арқылы алынған дипептид саны

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

14. Белоктың құрамына кіретін мына аминқышқылының аталуы

H2N ─ CH ─COOH

│

H2C ─ SH

A) глицин B) аланин C) цистеин D) серин E) фенилаланин

15. Сілтілік ортада нәруызға мыс тұздарымен әсер еткенде, күлгін түске ауысады. Бұл –

A) биурет реакциясы B) ксанпротеин реакциясы C) миллон реакциясы

D) Кучеров реакциясы E) Вюрц реакциясы

16. Нуклеин қышқылының құрамына ..... кіреді

A) HCl B) HNO3 C) H3PO4 D) H2SO4 E) H2CO3

6.Үй тапсырмасы туралы ақпараттандыру кезеңі:(2мин)