Архимед заңы

Пәні: Физика

Мектеп: №12 мектеп-интернат

Күні:

Мұғалімнің есімі: Кыдырбекова Ж.

Сынып:7^б,в

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақ тақырыбы: §44Архимед күші

Сабақ негізделген оқу мақсаты (мақсаттары)

1. Архимед күшін тұжырымдай алу

2. Архимед күшіне арналған тәжірибе жасай білу

3. Архимед күшін пайдалана отырып есептер шығара білу

Табыс критерийлері:

1. Архимед күшін тұжырымдай аламын

2. Архимед күшіне арналған тәжірибе жасай білемін

3. Архимед күшін пайдалана отырып есептер шығара білемін

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар:

Архимед күшін тұжырымдай біледі

Оқушылардың басым бөлігі:

Өмірде қалай қолданатынын біледі

Кейбір оқушылар:

Архимед күшін пайдалана отырып есептер шығара біледі

Тілдік мақсат

Оқушылар:

Негізгі сөздер мен тіркестер:

Архимед күші

Сыныптағы диалог\ жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:

Талқылауға арналған тармақтар:

Сіз сұйыққа толық батқан ..... есептей аласыз ба?

Сіз сұйыққа толық батқан денеге әрекет ететін Архимед күшін есептей аласыз ба

Жазылым бойынша ұсыныстар:

Алдыңғы оқу

Жоспар

Жоспарланған уақыт

Жоспарланған жаттығулар (төменде жоспарланған жаттығулармен қатар, ескертпелерді жазыңыз)

Ресурстар

Басталуы

15 минут

«Қар кесегі» әдісі арқылы оқушылардан үй тапсырмасын сұраймын

Табыс критерийі:

1. 5 сұраққа дұрыс жауап бере аламын

2. 10сұраққа дұрыс жауап бере аламын

3. 15 сұраққа дұрыс жауап бере аламын

Оқушылар «Табыс критерийіне» сүйене отырып бір бірін «Бас бармақ» арқылы бағалайды

Ақ парақ, маркер, сызғыш, карандаш

Ортасы

22 минут

Оқушыларға жұптық тапсырма беріп, содан соң «Тыңдап отырған үштік» әдісі арқылы жаңа сабақты оқушыларға орындатамын

Т әжірибе жасайық (133-сурет) 1 серіппеге кішкентай шелек (қаушақ) 2 және цилиндр формалы денені 3 ілейік. Штативтегі көрсеткіш-тілшенің орнын белгілейміз (133, a-сурет) де, денені су құйылған ыдысқа төгілетін түтікке дейін батырамыз. Бұл кезде суйықтың біраз бөлігін дене ығыстырып шығарады да ол стаканға төгіледі (133, б-сурет), оның көлемі дененің көлеміне тең. Осы кезде сұйыққа батырылған дененің салмағының азайғандығын серіппенің көрсеткішінің жоғары көтерілуі білдіреді.

Біз алдыңғы параграфтан сұйыққа батырылған дененің салмағы, кері итеруші архимед күшіне тең шамаға азаятындығын білеміз. Бұл шама дене ығыстырып шығарған сұйықтың мөлшеріне байланысты ма? Бұны анықтау үшін стакандағы сұйықты 2 шелекке құяйық. Көрсеткіш-тілшенің алғашқы орнына қайтып келгенін көреміз (133, в-сурет). Бұл дене ығыстырып шығарған сұйықтың салмағы, сұйыққа батырылған дененің қанша салмақ жоғалтқанына тең екендігін көрсетеді. Сұйықтағы дененің салмағы сол дененің ауадағы салмағынан кері итеруші күш шамасына тең шамаға аз болады. Сондықтан біз қорытындылай келе мынадай тұжырымға келеміз:

Сұйыққа батырылған денеге әсер ететін кері итеруші күш, осы дене ығыстырып шығарған сұйықтың салмағына тең болады.

Бұл заңды Архимед ашқан, сондықтан оның есімімен — Архимед заңы деп аталады.

Біз бұл заңды тәжірибе жүзінде тағайындадық. Енді оны теориялық жолмен дәлелдейік. Ол үшін, кері итеруші күш (сұйыққа батырылған денеге әсер ететін барлық күштердің тең әсерлі күші) дененің қандай заттан жасалғанына тәуелсіз болсын делік. Егер суға батырылған дене шар тәрізді болса, оны қоршаған су қабаттарынан түсірілетін қысымы оның пластмасса, шыны немесе болаттан жасалғанына тәуелсіз бірдей болады. (Сол сияқты сұйықтың ыдыс түбіне түсіретін қысымы оның табанының қандай материалдан жасалғанына тәуелсіз болады). Олай болса, сұйыққа батырылған дене, өзі батырылған сұйықтан тұратын қарапайым жағдайды қарастырайық. Бұл (сұйық) дене және оның айналасын қоршаған сұйықпен тепе-теңдікте болады. Сондықтан оған әсер ететін архимед күші F_А төмен қарай әсер ететін салмақ күші m_сg-мен теңеседі. (мұндағы m_с — берілген дене көлеміндегі сұйық масасы): F_А=m_с g.

Бірақ салмақ күші m_cg ығыстырылып шығарылған сұйықтың салмағына Р_с тең. Сонымен F_A= Р_с тең. Сонымен F_A= Р_с тең екені дәлелденді.

(47.1) формуласын басқа түрде жазуға болады. Сұйықтың массасы m_с оның тығыздығы ρ_с мен V_с көлемінің көбейтіндісіне тең екенін ескеріп: F_А=m_cV_cg.

V _c — ығыстырылып шыққан сұйық көлемі. Бұл көлем дененің сұйыққа батып тұрған бөлігінің көлеміне тең болады. Егер дене сұйқықа толығынан батып тұрса, онда сұйық көлемі дене көлемімен V бірдей болады, ал егер жарты бөлігі батып тұрса, онда дене көлемінен V аз болады (134-сурет).

(47.2) формула газдардағы архимед күші үшін де дұрыс орындалады, тек бұл жағдайда газ тығыздығы мен ығыстырылып шыққан газдың көлемі, сұйық орнына алынады.

Жоғары айтылғандарды ескере отырып, қазіргі кезде Архимед заңын былай тұжырымдайды:

Тыныштық күйдегі сұйыққа (немесе газға) батырылған кез-келген денеге сұйық (немесе газ) тарапынан кері итеруші күш әсер етеді, оның шамалы сұйықтың немесе газ тығыздығын еркін түсу үдеуімен сұйыққа (немесе газға) батып тұрған дене бөлігінің көлемінің көбейтіндісіне тең болады.

Табыс критерийі:

1. Манометр мен сорғының не екенін айта аламын

2. Осы тақырып аясында өмірден мысал келтіре аламын

3. Манометр мен сорғылардың жұмыс істеу принципін айта аламын

Оқушылар «Табыс критерийін» ескере отырып, бір бірін «Смайликтер» арқылы бағалайды

Постер, стикер, маркер, сызғыш, қарандаш

Аяқталуы

8 минут

Оқушылар тақырыпты бекіту мақсатында «Серпілген сауал» әдісі арқылы сабақты бекітемін.

Табыс критерийі:

1. №5 сұраққа жауап бере аламын

2. №10 сұраққа жауап бере аламын

3. №15 сұраққа жауап бере аламын

Оқушылар «Табыс критерийлерін» басшылыққа ала отырып, бір бірін «Бағдаршам» әдісі арқылы бағалайды

Оқушыларға «Мен үшін маңызды ақпарат? Сабақтың қызықты сәттері? Мен үшін түсініксіз болды» кері байланысын орындатамын

Ақ

парақ,

Қосымша ақпарат

Саралау – Сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жоспарлайсыз?

Бағалау – Оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспарлайсыз?

Пәнаралық байланыс

Қауіпсіздік және еңбекті қорғау ережелері

АКТ-мен байланыс

Құндылықтардағы байланыс

Рефлексия

Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз. Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сәйкес келетін сұрақтарға жауап беріңіз.

Қорытынды бағамдау

Сабақ өз денгейінде жоспарланғандай өтті. Барлық оқушылар мүмкіндігінше өз ойларын жеткізе алады.

Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1.___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алады (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1.___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін не екенін білдім?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________