«Арт-терапия мен ертегі терапиясының үйлесімі»

Кіріспе

Қазіргі заманғы мектепке дейінгі білім беру жүйесінде баланың эмоционалдық, шығармашылық және тұлғалық дамуына ерекше көңіл бөлінеді. Осы ретте психологиялық-педагогикалық тәсілдердің ішінде арт-терапия мен ертегі терапиясы ерекше орын алады. Екі әдіс те баланың ішкі сезімін, қиялын, ойлау қабілетін дамытуға бағытталған.

Арт-терапия – баланың эмоциясын сурет, мүсін, бояу, музыка, би сияқты өнер түрлері арқылы сыртқа шығаруға мүмкіндік беретін емдік-педагогикалық тәсіл.
Ертегі терапиясы – ертегі мазмұны арқылы балаға бейнелі түрде кеңес беру, тәрбие беру, қиындықты шешуге көмектесетін психологиялық әдіс.

Бұл екі тәсілдің үйлесімді қолданылуы баланың жан дүниесін терең түсінуге, эмоциялық шиеленісті жеңілдетуге, мінез-құлықты түзетуге, сөйлеу және қиял қабілетін дамытуға мүмкіндік береді.

Арт-терапия мен ертегі терапиясының теориялық негіздері

1. Арт-терапияның педагогикалық мәні

Арт-терапия:

• эмоциялық шиеленісті төмендетеді;

• қиял-елестету қабілетін дамытады;

• өзін-өзі танытуға мүмкіндік береді;

• ұсақ моторика, ойлау, кеңістікті қабылдауын жетілдіреді;

• ішкі қорқыныш пен уайымды шығармашылық жолмен шығаруға көмектеседі.

2. Ертегі терапиясының мәні

Ертегі терапиясы:

• баланың ішкі әлеміне жұмсақ түрде әсер етеді;

• жақсы мен жаманды ажырата білуге үйретеді;

• проблемаға басқа қырынан қарауға бағыттайды;

• бала өзін ертегі кейіпкері ретінде елестетіп, шешім қабылдауға дағдыланады;

• сөйлеу тілін дамытады.

3. Екі әдістің ортақ ерекшелігі

Екеуі де:

• символдармен, бейнелермен жұмыс істейді;

• қиялды дамытады;

• баланың эмоционалдық әлеміне нәзік әсер етеді;

• шығармашылықты оятады;

• психологиялық қауіпсіз орта қалыптастырады.

Осы ортақтық олардың үйлесімді түрде қолданылуын өте тиімді етеді.

Арт-терапия және ертегі терапиясын біріктіріп қолданудың артықшылықтары

1. Эмоционалдық ашықтық қалыптасады
   Бала ертегіні тыңдап, кейін сол ертегі мазмұнын сурет, мүсін немесе ойын арқылы бейнелесе, ішкі ойлары мен сезімін толық ашады.

2. Проблеманы бейнелі түрде шешуге үйретеді
   Балалар кейіпкерлердің іс-әрекеті арқылы қиындықты қалай шешуге болатынын үйренеді, ал арт-терапия осы шешімді шығармашылық түрде бекітеді.

3. Тілдік және коммуникативтік дағдылар дамиды
   Ертегіден кейін сурет салу, әңгімелеу, рөлдік ойынға қатысу баланың сөздік қорын, сөйлеу құрылымын жақсартады.

4. Шығармашылық ойлау артады
   Екі әдістің үйлесімі – балаға «ойлау — сезіну — бейнелеу» үштігі арқылы жан-жақты даму береді.

5. Қорқыныш, агрессия, тұйықтықты жеңуге көмектеседі
   Кейіпкерлерді бояу, саздан жасау, жыртылған қағазбен композиция жасау арқылы бала жағымсыз эмоцияны қауіпсіз түрде шығарады.

Арт-терапия мен ертегі терапиясын біріктіріп қолданудың әдістемелік үлгілері

1. «Ертегіні бейнеле» әдісі

Балаға қысқа ертегі оқылады. Кейін ол:

• сурет салады;

• аппликация жасайды;

• мүсін құрастырады;

• әдіс соңында өз жұмысын әңгімелеп береді.

Дамытатыны: сөйлеу, қиял, эмоцияны түсіну, моторика.

2. «Кейіпкердің көңіл-күйін боя»

Ертегі кейіпкерлерінің сезімі талқыланады. Бала түрлі түсті дақтар, сызықтар арқылы кейіпкер эмоциясын бояумен береді.

Мысалы:

• Қуаныш — ашық түстер

• Қорқыныш — қою, қара түстер

Дамытатыны: эмоционалдық интеллект, түс пен сезімді байланыстыру.

3. «Сиқырлы пластилин» әдісі

Ертегі желісіндегі кейіпкерді пластилин, сазбалшық арқылы сомдайды. Қолымен мүсіндеу кезінде бала кейіпкердің мінезін, іс-әрекетін сипаттайды.

Дамытатыны: ұсақ моторика, қиял, сенсорика.

4. «Жоғалған кейіпкерді құтқар» ойыны

Мамандықтар, көмек көрсету, қиындықты жеңу тақырыбында.
Ертегі ішінде қиындыққа тап болған кейіпкер болады. Бала оны сурет, аппликация немесе ойын арқылы «құтқарудың» жолын табады.

Дамытатыны: шешім қабылдау, логикалық ойлау, креативтілік.

5. «Ертегіні жалғастыр» + сурет терапиясы

Педагог ертегінің жартысын оқиды, соңын балалар қиялдап құрастырады. Кейін оны суреттеп береді.

Дамытатыны: қиял, сөйлеу, шығармашылық, оқиға құрау.

Педагогқа арналған әдістемелік нұсқаулар

1. Жас ерекшелігіне сай ертегі таңдау

• 3–4 жас: қысқа, қайталанатын кейіпкерлері бар ертегілер

• 5–6 жас: сюжетті, тәрбиелік мәні терең ертегілер

2. Қауіпсіз, еркін орта құру

Балаларға сынамай, дұрыс/бұрыс деп бөлмей, еркін бейнелеуге мүмкіндік беріңіз.

3. Дайын емес, шығармашылық бағыт беру

Үлгі көрсетуден гөрі, балаға өз нұсқасын жасауға жағдай жасаңыз.

4. Эмоциялық талдау жүргізу

Ойыннан немесе суреттен кейін:

• «Бұл кейіпкер не сезді?»

• «Сен қалай ойлайсың?»

• «Қалай көмектесер едің?»

Бұл баланың эмоционалдық интеллектісін дамытады.

5. Сабақ соңында рефлексия ұйымдастыру

Балалар өз суреттері мен мүсіндерін әңгімелеу арқылы тіл байлығы артады.

Арт-терапия мен ертегі терапиясының бала дамуындағы әсері

Екі әдістің үйлесімді қолданылуы:

• шығармашылық әлеуетін ашады;

• мазасыздықты азайтады;

• тіл және сөйлеу қабілетін дамытады;

• эмоционалдық тепе-теңдігін қалыптастырады;

• өзіндік «Мен» сезімін күшейтеді;

• мінез-құлықтағы қиындықтарды жұмсартады;

• сенімділік береді;

• қарым-қатынас дағдыларын дамытады.

Бұл оны балабақша педагогтері үшін өте тиімді кешенді әдіске айналдырады.

Қорытынды

Арт-терапия мен ертегі терапиясының үйлесімі – мектепке дейінгі балалардың эмоциялық, шығармашылық және тұлғалық дамуын қамтамасыз ететін заманауи, тиімді және қауіпсіз психотерапиялық-педагогикалық әдіс.

Бұл әдістердің бір-бірін толықтыра отырып қолданылуы:

• баланың өзін-өзі тануына;

• сезімін дұрыс білдіруге;

• қиындықтарды символдық түрде шешуге;

• қиял мен ойлауды дамытуға;

• шығармашылық әлеуетін ашуға
  кең мүмкіндік береді.

Педагогтер бұл интеграциялық тәсілді оқу-тәрбие процесінде жүйелі қолданса, әр баланың ішкі әлемін терең түсініп, оның жан-жақты дамуына жағдай жасай алады.