Бастауыш сынып оқушыларының ойын арқылы таным қабілеттерін дамыту

Білім беру мазмұнын жаңартудың негізгі мақсаты- баланың жас ерекшелігіне сай әлеуметті мүмкіндіктерін барынша дамытуға, функцияналдық тұрғыдан сауатты, кез келген өмірлік жағдайларда меңгерген білім, білік дағдыларын тиімді қолдануға қабілетті бірегей тұлғаны қалыптастыру болып табылады. Осыған орай қазіргі жаңартылған бағдарламаның түйінді идеяларының бірі-оқушылардың кең ауқымды дағдыларын дамыту, атап айтқанда мәселелерді функционалдықпен шешу. Кіші жастағы балаларды зияткерлік, әлеуметтік және тұлғалық дамытуда иновациялық технологиялар мен әдістерді қолданып, үлгілік оқу бағдарламасының білім беру салаларын кіріктіру бойынша білімдерін кеңейтіп, ұйымдастырылған оқу қызыметінің білімдік, тәрбиелік және дамытушылық мақсаттарының бірлігін қамтамасыз етеміз.

Өкінішке орай балалардың екпінді мәнерлі сөйлеуін дамыту екінші кезекте. Балаларды дамыту үшін ұйымдастырылған оқу қызметінде саралау әдістері, бақылау түрлері, кері байланыс, рефлексия орнату үшін ойын түрлерінің әдіс-тәсілдері тиімді болды. Бұл тәжірибемнің ұтымды жақтары ең бастысы баланы танып дамытуға, алдыңа нақты мақсат қойып, ойын түрлерін қолданғанда ғана жүзеге жететінін білдім.

Ойын әдістерін қолдана отырып, ойындар баланы тез ойлауға, тапқырлыққа баулып, жаңа тақырыптарды жылдам меңгеруге ықпал етеді, сөз тіркесіне, ұйқастыруға дағдыландырады. Танымдық дағдыларын қалыптастыру бойынша білімдерін жетілдіру үшін алға қойған мәселем: «Бастауыш сынып оқушыларының ойын арқылы таным қабілеттерін дамыту».

Жазылған мәселені шешу үшін әдістемелік нұсқау хатқа сүйене отырып, алға қойған мәселем бойынша балалармен жұмыс істеуге бейімдеуге тырыстым. Бастауыш буын тәжірибесінде енгізу мынадай жағдайда сәтті болады деп ойладым.

КҮТІЛЕТІН НӘТИЖЕЛЕР:

-Ойын түрлерін пайдаланып таным үрдістерін ,есте сақтауларын, зейіндерін дамыту.

- Жеке жұмыс арқылы балаларды өздігінен жұмыс жасауға үйрету

Тәжірибенің міндеттері

а) Сөйлеу функциясын тұрақты етуге көмектесу.

б) Жалпы қозғалыстық белсенділікті арттыру.

в) Қиялын, логикалық ойлауын,еркін назарын,көру және есту қабылдауларын, шығармашылық белсенділіктерін дамыту.

г) Таным қабілеттерін жетілдіру.

Бастауыш сынып оқушыларының ойын әдісі арқылы танымдық қабілеттерін дамыта отырып, баланы мұқияттылыққа, есте сақталуында және зейінін тұрақтандырылуына тәрбиелейміз. Мен өз жұмысымда көп ойлана келе, бастауыш сынып оқушылардың ойын арқылы танымдық қабілеттерін дамыту бойынша мәліметтер ізденіп, осы тақырыппен жұмыс жасауды жөн деп білдім.

Ойын арқылы балалардың сөйлеуге деген талпынысы, қабілеттері дамиды, ынтасы артады. Ойындарды мектепте және үй жағдайында әсерлі, көңілді түрде ұйымдастыруға болады. Сондай ақ бастауыш сынып оқушыларымен жаңартылған бағдарламаға сәйкес жұмыс жасап жатқандықтан сабақтар барысында көптеген ойындар арқылы балалардың сабаққа деген қызығушылықтарын одан әрі арттырып, танымдық қабілеттерін шыңдай түсеміз. Мысалға математика сабақтарында балалармен түрлі математикалық «Кім жылдам?», «Көршісін тап?», «Бағдаршам» атты ойындар арқылы балалардың сабаққа деген қызығушылықтарын одан әрі күшейтеміз. Мектеп кезеңінде ойын арқылы таным қабілеттерін дамыту жұмыстары маңызды болып табылады.

Осы себепті таңдалған тақырып бойынша әлеуметтік желілерден, әдістемелік құралдардан материалдар іздестіруді бастадым. Көптеген әдіс – тәсілдер мен технологияларды қарастырдым. Жұмыстың іздену барысында ойын технологиясын таңдап, балалардың жас ерекшелігіне сай, әрі балалар үшін қызықты, жұмыста қолдануға тиімді болатындай мәліметтер мен әдістерді таңдап алдым. Ойын әдісін балалардың танымдық үрдістерін және қол моторикасын дамыту үшін ғана емес, сонымен қатар ұйымдастырылған оқу іс – әрекетін түрлендіріп отыруда да пайдаландым. Әсіресе ойын жаттығулар, сергіту сәттерінің түрлері, қозғалысты ойындар балалар үшін өте қызықты. Алдағы жұмысымды осы тақырып бойынша әрі қарай жалғастырамын.

1.5.Тәжірибе бойынша жұмыс ұзақтылығы

Осы тақырыпты мен 2018 жылы «Қарақоға орта мектебіне» жұмысқа орналасқан кезден бастап қарастыра бастадым. Балалармен жұмыс жасамастан бұрын, осы тақырып бойынша көбірек мағлұматтар алуым керек деп есептедім. Сондықтан да мен бірден балалармен жұмысты бастап кетпей, оларды тек сырттан бақылап , ал сол кезеңде өзіме керекті ақпараттарды әлеуметтік желілер арқылы жинай бастадым. Әр түрлі ақпараттарды оқып , тоқып жұмыс тәсілдерін таңдай бастадым. Жұмысты 3 бағыт бойынша жоспарладым: 1- балалар, 2- ата-аналар, 3-педагогтермен. Мектепте жұмыс істеу барысында тақырыбым бойынша қалай жұмысымды тиімді етіп жоспарлайтынымды ойланып жүйелеп алдым.

2.Тәжірибе технологиясының сипаттауы

2.1.Тәжірибенің жетекші ойы.

Тәжірибенің жетекші ойы балалардың ойын арқылы танымдық үрдістерін жақсарту және әдіс – тәсілдерді тиімді пайдалану.Қазіргі заманда жаңашылдыққа ұмтылыс, заманауи болу, жан –жақты дамыған тұлғаны дамыту – заман талабының бірі болып келеді.Осындай тұлғаны қалыптастыру ,бұл әрине ең бірінші кезекте тұрған мына біз, педагогтардың міндетінде.Ал балаларға заманауи дамыған педагогикалық көмек көрсету үшін педагогтер өздерінің кәсіптік құзыреттілігін үнемі жоғарлатып отырулары керектігі анық.Елбасымыз жыл сайынғы Жолдауларында үнемі білім беру саласына көп көңіл бөліп отырады және кезекті жолдауында білім беру жүйесіне аса назар аудару қажеттілігін белгіледі. Балаларды биік жетістіктерге жеткізу үшін педагог өзін сол жетістіктердің биіктігінен көрсету керек. Бұл жерде міндетті түрде ата –аналар мен педұжымның үлкен қолдаулары қажет.

2.2.Тәжірибенің мәнін сипаттамасы.

Бастауыш сынып кезеңінде баланы дамыту бойынша көптеген жұмыс түрлері жүргізіледі. Оның ішінде: ойын әдісі, әңгімелесу, ертегі қойылымдарын сахналау, саусақ гимнастикасы, сергіту сәттері т.б. заман талабына , балалардың қызығушылығына, қоғамның сұранысына сәйкес қазіргі педагог жаңашыл болып,заманауи дамыту технологияларымен таныс болуы керек және оны тиімді пайдалана білгені жөн. Және осы жерде балалардың даму дейгейлерін, қабылдау қабілеттерінің әр түрлі болатынын ескере отыру керек, себебі әр бала ақпаратты әр қалай қабылдайды. Әңгімеге еріксіз түсетін, тұйық мінезді балаларды, ортамен қарым – қатынасқа түсуге қиналатын, өздерін еркін сезіне алмайтындарды ойынға қатыстыру арқылы бейімдеуге болады.

Ойын технологиясының қолданылуы балалардың жан –жақты жетілуіне үлкен ықпал жасайтыны көрінеді. Балалардың таным үрдістерін және қол машықтарын дамыту үшін мен төмендегідей әдіс тәсілдерді қолдандым:

• саусақ гимнастикасы, сергіту сәттері

• саусақ ойынды тақпақтар мен жаңылтпаштар

• ермексаз және табиғи материалдардан, қағаздардан жапсыру жұмыстарын мүсіндеу

• суретті салу, суретті аяқтау

• дидактикалық ойындар

Жұмысты жүргізу барысында жүйе қалыптасты: педагог – бағыт беруші, балалар- сұранысты талап етуші, ал ойын- жетекші құрал болып есептелінді. Осы қалыптасқан жүйе бойынша ары қарай жұмыс жалғастырылды.

2.3.Тәжірибенің тиімділігі мен нәтижелілігі

Осы тәжірибенің тиімділілігі балалардың білім деңгейінің нәтижесіне қарап қорытындылауға болады.Осы әдіс бойынша қойылған мақсаттардың жүзеге асыруын ұйымдастырылған оқу қызметі барысында балалардың әрекеттерінен көрінеді. Балалармен ойын технологиясы арқылы көптеген жұмыстар атқарылды.Осы әдіс арқылы барлық бағыттар қамтылған. Жұмыстар негізгі 3 бағыттар бойынша атқарылды:

а) Мұғалім балалармен бірлескен қызметі;

ә) балалармен жекелей жұмыстар;

б) балалардың еркін өзіндік қызметтері.

Мен өз кезегімде ата аналарға ұсақ қол моторикасын дамыту өте маңызды екендігін ескертіп отырамын. Баланы қызықтыруда және жаңа материалдарды игеруіне көмектесуде үйретуді ойынмен алмастыру, алға қолған мақсатына жетуді, тапсырмаларды орындаған кезде қиындықтарға мойымауға үйрету және аз мөлшердегі жетістіктерін де бағалап, мадақтап қоюды да ұмытпауымыз керек.

В.А.Сухомлинский айтқандай : « Қабілет бастауы мен балалар дарыны – саусақ ұштарында. Содан шығармашылық ойдың бастаулары пайда болады. Бала қолының қозғалысында еңбек құралына деген сенімділік пен тапқырлық орын алса, қиындық туындайды, ол үшін бала ойының шығармашылық анықтық қабілетінің өзара әрекеттестігі қажет. Балада қаншалықты шығармашылық қабілет болса, бала соншалық ақылды келеді » – деген.

Көптеген жаңашыл зерттеушілер ұсақ қол машықтарын дамытуға байланысты саусақ ойындарын, сергіту сәттерін, ойын–ертегілер пайдалануды ұсынады. Т.А.Ткаченко сергіту сәттеріне жаттығу енгізу бас миының сөйлеу зонасының қимылын белсендіреді, ол баланың сөйлеу тілін түзетуге мүмкіндік береді деп тұжырым жасаған.

Жеке жұмыс тәжірибемді сипаттау. Жұмысқа кіріспес бұрын қалай жұмыс жасау керек, қандай материалдар қолданамын деген мақсатта нақты жоспар құрдым. Менің сыныбымда жалпы 5 оқушы. Бес саусақ бірдей емес демекші сыныптағы бес балам бес түрлі болды. Жұмыс жасау барысында әр баланың өзіндік ерекшеліктерін тани бастадым. Осындай керекті ақпараттарды жинау барысында жұмысымның негізіне ойындар енгіздім. Оның ішінде балаларға өте қатты ұнайтын: «Салат» саусақ ойыны, «Кірпі» жаттығуы, «Санамақ» ойыны, «Достық» жаттығуы, «Кім жылдам», «Фигураларды құрастыр», «Интервью» ойыны т.б. пайдаландым. Ойын– балалар үшін дүниені танудың бір тәсілі. Балалар ойынының қозғалысы қаншалықты анық болса,бала дүниемен соншалықты терең таныса алады деп түсінемін. Осы орайда күнделікті балаларға арнап жасалатын ұйымдастырылған оқу іс–әрекетінде саусақ қозғалысын жақсартуға арналған, өзіне–өзі қызмет көрсету дағдысын қалыптастыру бойынша жаттығуларды пайдаланып отырып, азда болса оң нәтижесін байқай бастадым. Алғашында келген өзіне сенімсіз оқушым Маликов Амир ойын барысында өзін еркін ұстауға үйреніп, жаңашыл қырларын аша бастады. Бастапқыда сыныптағы балалармен онша араласпайтын Амир ақырын ақырын басқа да оқушылармен диалог құра отырып, ойындардың барысында еркін тіл табыса алды. Балаларды жеке тұлға ретінде құрметтейтін бала мен үлкендер қарым–қатынасын негізге алған микроклимат жасалды. Балалардың өзіндік еркін қызметінде жеке қабілеті мен мүддесіне сай таңдалған жаттығулар олардың өз бетімен дамуына септігін тигізді.

Қорытынды: Жұмысымның нәтижесі ретінде түрлі жұмыстар атқару барысында балалар қызығушылығының артқанын байқадым:

• балалардың тілі жетілді

• қимыл–қозғалысы артты

• икемділігі артты

• қисынды ойлауы дамыды

• танымдық деңгейі артты.

Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға демекші мұғалімдік жолында Облыстық «Звезды Демеу » байқауында жетекші әрі ІІІ- орын лауреатының «Димломы» сонымен қатар мектеп ішілік түрлі спорттық іс – шараларға белсенді қатысқаным үшін «Мадақтама» және Қазақстан Республикасының этномәдени құндылықтарын дәріптеп зор үлес қосқаным ушін «Алғыс хатымен» марапатталдым.

Көрнекті ғалым – Мария Монтессори: «Жұмыс жасамас бұрын баланы үйретудің амалын табу, қайталама жаттығулар арқылы қозғалыстар дайындау қажет деп айтқан». Бұдан әрі іс–әрекетке деген шығармашылық қызығушылықты қалыптастыратын ұсақ қол және жалпы моториканы дамытуға септігін тигізетін жаңа әдістемелерді іздестіру жұмыстарын әрі қарай жалғастырамын. Қорытынды сөзімде тағы бір мәрте В.А.Сухомлинский атамыздың сөзіне оралғым келеді: «Ойын баланың алдынан өмір есігін ашып, оның шығармашылық әрі танымдық қабілетін дамытады, ойынсыз ақыл–ойдың қалыптасуы мүмкін емес» – деп дәл тауып айтса керек.

Қосымша 1

Қолданылған әдебиет:

1. Балалардың ұсақ қол моторикасын ойын арқылы дамыту: әдістемелік құрал/ А.Т.Боранбаева – Көкшетау 2016 ж.-56 бет

2. Қазақстан Республикасының Білім туралы заңы.

3. Республикалық қоғамдық педагогика-психологиялық басылым/ Бала тәрбиесі № 7 2011 ж.

4. Воскобовичтың дамытушы ойындары «Шаршы», «Таңғажайып айқыштар», «Математикалық себеттер», «Домино».