Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Қарағанды облысының білім басқармасы

«Балқаш сервис колледжі» КММ

Келісілді . Бекітемін

Директордың ОІЖ орынбасары Колледж директоры м.а

А.М.Тойганбаева _______Ж.К.Тезекбаева «__»________2021 ж. «__»________2021 ж.

Тағамдық физиологиясы, санитария және гигиенасы пәнінен

ашық сабақтың әдістемелік нұсқауы

Мамандығы : «Тамақтандыруды ұйымдастыру»

Біліктілігі : «Аспаз»

Тақырыбы: «Ас қорыту.Ас қорыту жүйесі»

Топ: А- 19-9

Орындаған: арнайы пәндер

оқытушысы Кайнолдина Р.К.

Кәсіптік оқыту әдістемелік комиссия

отырысында қаралды.

Әдіскер ____________ Досымбетова Б.С.

Түсіндірме жазба

Ашық сабақты өткізу үшін әдістемелік жұмысты ұйымдастыру ең негізгі формасы болып табылады.Ашық сабақтың кәдімгі сабақтан ерекшелігі арнайы дайындаған әдістемелік жұмысты ұйымдастырып, оқу процесі кезінде жүзеге асатын сабақтың сол уақытта жүргізілуі.

Кәсіби оқытудың мақсаты – болашақ маманның біліктілігін қалыптастыру, дәрістік сабақтан алған білімін жүйелеп қорытындылауға мүмкіндік береді.

Ашық сабақта оқытушы әріптестеріне өзінің сабағының инновациялық және позитивті тәжірибесін көрсетіп, әдістемелік ойын жетілдіріп, әдістемелік қыр - сырын көрсете білу.

Сабақтың бұл түрі студенттерге жеке жігерлілігін ұйымдастыруға,болашақ мамандығының әлеуметтік мәні мен маңызын түсінуге, оған деген қызығушылығының арта түсуіне, біліктілігін алу құзіреттілігін есептегенде бәсекеге жарамды және еңбек жолында себептігін арттырады.

Сабақ келесі әдістемелік оқытудан тұрады:

Түсіндірме, презентация, бейне таспа, көрнекілігін көрсету жұмысты қолдану.Оқытушы студенттердің білім деңгейін тексеруге, тақырыпты анық, түсінікті болуына, көрнекілік әдісінен білімдерін тез қабылдануына мүмкіндік береді.Ашық сабақ оқытушының өзін- өзі білімін тереңдеңдетіп жетілдіруіне, біліктілігін арттыруға қабілеттендіріп, педагогикалық шеберлігін арттыруға мүмкіндік береді. Оқытушы ашық сабақта алдына мақсат қойып, студенттердің білімді меңгеруіне, қабілеттілігі мен ептілігін, оқытуды жоспарлап қояды.Сабақтың өзектілігі әрбір студентті ұйымдастыру, білімді тез меңгеріп, дәрістік сабақтан дамып шыңдау.

« Тағамдық физиологиясының, санитария мен гигиена негіздері » пәні үшін студенттердің білім берудің концентрлік тұжырымдамасы негізінде құрылған. Оның ең маңызды ерекшелігі-жоғары теориялық деңгей. "Ас қорыту" бөлімі білім алушыларда жануарлармен салыстырғанда адам ағзасы құрылымының ұқсас және ерекше ерекшеліктері туралы идеяларды қалыптастыруға бағытталған, бұл жердегі барлық тіршілік иелерінің ортақтығы туралы айтуға мүмкіндік береді. Менің ойымша, дәл осы сабак білім алушыларға қажетті білімді ғана емес, сонымен қатар қалыптасқан өмірлік жағдайларда мінез-құлық мәдениетін дамытуға, гигиеналық нормалар мен ережелердің қарапайым негіздерін үйренуге көмектеседі.

Тақырыптың өзектілігі:

Тамақтану-денсаулық кепілі. Бұл сөзді өзін-өзі құрметтейтін әрбір адам біледі. Бірақ соңғы уақытта адамзат тамақтану проблемасына тап болды. Көптеген өнімдер сапаға сәйкес келмейді, төмен немесе жоғары калориялы, көпшілігі ас қорыту жүйесінің ауруларын тудырады. Ас қорыту проблемасы қоғам алдында тұрған маңызды мәселелердің бірі болды және болып қала береді.

Ас қорыту денені энергиямен қамтамасыз етеді, метаболизмді қалыпқа келтіреді, денсаулықты, ұзақ өмірді, табысты қамтамасыз етеді. Сондықтан тақырып әр адамның түсінуі үшін өте маңызды, қажет деп санаймын.

Сабақтың барысы:

1.Ұйымдастыру кезеңі:

1. Студенттермен сәлемдесу.

2.Студенттердің сабаққа қатысын тексеру.

3.Студенттердің назарын сабаққа аудару.

Бүгін жаңа сабақ қарастырамыз

Студенттер қараңыздаршы бүгін қандай тақырып туралы өтпекпіз.

Дұрыс ас қорыту.Ас қорыту жүйесі жүйесі жайлы болмақ.

Сабақты бастау

« Басқаларды үйрете отырып, біздің өзіміз де үйренеміз ».

Римдік философ, ақын,мемлекеттік ағартушысы

Л. А.Сенеке

Асқа ең жақсы дәмдеуіш - аш қарын.

Қазақтың ақыны, әдебиет зерттеуші ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, ағартушы,аудармашы, қоғам қайраткері.

А.Байтұрсынов

Жаңа сабақты түсіндіру.

Жаңа сабақтың тақырыбы: « Ас қорыту.Ас қорыту процесі». Презентация көрсету.

Ас қорыту — тағамдық заттардың физикалық өзгеруін жəне қанға жеңіл сіңетін əрі адам ағзасының өмірлік маңызы бар функцияларына қатыса алатын қарапайым құрамдас суда ерігіш қосылыстарға химиялық ыдыратуды қамтамасыз ететін процестер жиынтығы. Тағамды ағза жеңіл сіңіретін күйге айналдыру үшін адамда ас қорытуды жүзеге асыратын арнайы органдар бар Адамның ас қорыту аппараты:

1. ауыз қуысы (ауыз тесігі, тіл, тістер, шайнау бұлшық еттері, сілекей бездері, ауыз қуысы сілекей қабығының бездері); 2) жұтқыншақ; 3) өңеш; 4) асқазан; 5) ұлтабар; 6) ұйқы безі; 7) бауыр; 8) аш ішек; 9) тоқ ішек; 10) тік ішек.

Өңеш, асқазан, ішек үш қабықтан тұрады:

■ ішкі — сілекейлі, онда сілекей бөлетін бездер, бірқатар органдарда ас қорыту сөлдері орналасқан;

■ орта — жиырылу арқылы тағамның жылжуын қамтамасыз ететін бұлшық ет тіні;

■ сыртқы — жабу қабатының рөлін атқаратын ұйыма тін.

Адамда бір тəулік ішінде шамамен 7 л тамақ қорыту сөлі бөлінеді, оның құрамына тамақ қойыртпағын сұйылтатын — су, азықтың жақсы жылжуына ықпал ететін — сілекей, тамақтық заттарды қарапайым құрамдасқосылыстарға ыдырататын биохимиялық процестердің катализаторлары — тұздар мен ферменттер кіреді. Қандай да заттарға əсеріне қарай ферменттер амилаздарға, липаздарға, протеаздарға бөлінеді. Протеаздар ақуыздарды (протеиндер) ыдыратады, амилаздар көміртегін (амилозаны) ыдыратады, липаздар майларды (липидтерді) ыдыратады. Әрбір фермент белгілі бір ортада (қышқыл, сілтілі немесе нейтралды) ғана белсенді. Нəтижесінде ақуыздардан аминоқышқылдар, майлардан — глицерин мен май қышқылдары, көміртегіден — негізінен глюкоза алынады. Тағамның құрамында болатын су, минералды тұздар, дəрумендер тамақ қорыту процесінде өзгермейді.

Ауыз қуысында және өңеште тамақ қорыту.

Ауыз қуысы — бұл тамақ қорыту аппаратының бастапқы бөлімі. Тістердің, тілдің жəне жақ бұлшық еттерінің көмегімен қорек бастапқы механикалық өңдеуге, ал сілекейдің көмегімен — химиялық өңдеуге ұшырайды. Сілекей — сілекей бездерінің (шықшыт безі, тіл асты безі, жақ асты безі) үш жұбымен өндірілетін жəне жолдар бойымен ауыз қуысына түсетін əлсізсілтілі ортаның тамақ қорыту сөлі. Одан басқа, сілекей еріннің, жақтың жəне тілдің сілекей бездерінен бөлінеді. Небəрі бір тəуліктің ішінде əртүрлі консистенцияда шамамен 1 л сілекей бөлінеді: қою сілекей сұйық тағамды қорыту үшін, сұйық сілекей — құрғақ тағамды қорыту үшін бөлінеді. Сілекейде амилаз ферменті немесе крахмалды мальтозға дейін ішінара ыдырататын птиалин, мальтозаны глюкозаға дейін ыдырататын мальтоза ферменті жəне микробқа қарсы əсері бар лизоцим ферменті болады. Азық ауыз қуысында салыстырмалы түрде аз уақыт (10-25 с) болады. Ауызда ас қорыту негізінен жұтуға дайындалған тағам кесегін жасаумен жалғасады. Ауыз қуысындағы сілекейдің тамақ заттарына химиялық əсері тағамның онда аз уақыт болатындығына байланысты тым аз. Оның əсері асқазанда тағам кесектері қышқыл асқазан сөлімен толық сіңгенге дейін жалғасады. Алайда тағамның ауызда өңделуі тамақ қорыту процесінің одан əрі жүрісі үшін өте маңызды, себебі тамақ жеу актісі — барлық ас қорыту органдары қызметінің күшті рефлекторлық қозғағышы. Тағам кесегі тіл мен жақтың үйлестірілген қимылының көмегімен жұтқыншаққа жылжиды, онда жұту актісі жасалады. Ауыз қуысынан тағам өңешке түседі.

Өңеш — ұзындығы 25-30 см бұлшық етті түтік, бұлшық еттердің жиырылуының арқасында оның бойымен тағам кесегі тағамның консистенциясына қарай 1-9 с ішінде асқазанға жылжиды.

Шайнау процесінің рөлі: 1) нутриенттердің кейіннен қорытылуы мен сіңуін жеңілдетеді, ал нашар шайналған тағам қоректену заттарын (нутриенттерді) жұтуға жəне сіңіруге теріс əсер етеді жəне АІЖ ауруларының пайда болуына ықпал етеді; 2) ауыз бен тілдің шырышты қабығының түйсіну, температуралық жəне дəмдік рецепторларын қоздыруға байланысты сілекей бөлінуді ынталандырады, бұл сілекейдің тағам бөліктерін ерітуі мен қаптауын күшейтеді, дəм түйсіктерін қалыптастыруға ықпал етеді; 3) шайнау процесінде тағамның сілекеймен араласуы тағам кесегінің сілекейленуіне жəне жұмсаруына ықпал етеді, оның жұтылуын жеңілдетеді жəне өңештің бойымен асқазанға жылжуын жеңілдетеді, көмірсулардің гидролизін арттырады; 4) АІЖ секреторлық жəне моторлық қызметіне рефлекторлық ынталандыру əсерін береді.

Асқазандағы ас қорыту. Бейне таспа көрсету.

Адамның асқазаны өңештен төмен жəне ұлтабардан жоғары орналасқан ас қорыту жүйесінің бір бөлігін білдіреді. Бұл органда тағам жиналады, ыдырайды, оның кейбір құрамдас бөліктеріне өңделеді жəне қан ағысына сіңеді. Бұл органның бездері ас қорыту сөлін өндіреді, онда ферменттер мен тұз қышқылы бар. Аталған құрамдауыштар микроағзаларды жояды, протеиндерді жəне белгілі бір дəрежеде липидтерді ыдыратады. Одан басқа, асқазан сөлінің құрамында асқазанның қабырғасын ас қорыту сөлдерінің əсерінен қорғайтын муцин заты бар. Асқазан — бұл J латын əрпі түрінде иілген, қап түріндегі іші бос бұлшық етті орган. Органның үстіңгі бөлігі көлемі бойынша — шағын қисықтық. Төменгі бетінің ұзындығы үстіңгі бетінен үш есе артық — үлкен қисықтық. Шартты түрде орган үш бөлікке бөлінеді: кардиалды (жүректің жанында орналасқан), орта (дене) жəне пилориттік (қалтқы). Пилориттік бөлігінде асқазан ұлтабарға ауысады. Органның қабырғаларының құрылымы барынша күрделі жəне төрт қабаты бар. Асқазанның іші ас қорыту сөлін, ферменттерді өндіретін секреторлық қабатпен төселген. Одан əрі қосылу, не