Сынып: 11 «А» Пәні: биология Мерзімі: 19.10.2017ж Пән мұғалімі: Кененбаева Г

Ашық сабақтың тақырыбы: Ч. Дарвиннің қолдан сұрыптау туралы ілімі.

Сабақтың мақсаты:

♦ оқушыларға Ч. Дарвиннің қолдан сұрыптау туралы ілімі жөнінде түсінік қалыптастыру;

♦ ой-өрісін дамытуға, өз бетінше ізденуге, өзіндік қорытынды жасауға дағдыландыру;

♦ бәсекеге қабілетті білім негізі қалыптасқан, өмірге бейімделген ұлтжанды тұлға тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: Дәстүрлі

Сабақтың типі: Аралас

Көрнекіліктер: үлестірме қағаздар, суреттер, видио көрсетілім, Ч. Дарвиннің портреті, жануарлар әлемінің даму шежіресі.

1. Ұйымдастыру 2 мин

Сәлемдесу, оқушыларды түгелдеу, сынып тазалығына көңіл аудару, сурет арқылы топқа бөлу

2. Үй тапсырмасын сұрау 7 мин

Лездік сұрақтар

1. Эволюцияның қозғаушы күштерін атаңдар?

2. Ч.Дарвиннің басты еңбегі қалай аталады?

3. Эволюция деген термин қандай ұғымды білдіреді?

4. Табиғи сұрыпталу қалай жүзеге асады?

5. Бейімделушілік ұғымы нені білдіреді?

6. Ч. Дарвиннің тіршлік үшін күрес ұғымына түсініктеме беріңдер?

7. Ч. Дарвиннің эволюциялық ілімінің құндылықтарын атаңдар?

8. Неліктен Ч.Дарвин теориясы эволюциялық теория деп аталады?

9. Тұқым қуалайтын өзгергіштік дегеніміз не?

10. Іріктеме дегеніміз не?

3.Жаңа сабақ (Оқылым, тыңдалым, айтылым) 20 мин

(постермен жұмыс)

Оқушылар тақырыпты оқиды, жұппен талдайды, постер құрады, қорғайды.

Ч. Дарвин сүрыптауға ерекше көңіл бөліп, оның түрлері мен себептерін толық зерттеді. Жануарлардың қолтұқымдары мен өсімдіктердің іріктемелерін шығаруда, олардың ерекше бір қасиетімен өзгеріс белгілеріне қарайды. Мысалы, кауын мен карбызды зерттеуде тек жеміс сапасын арттыру мақсаты көзделеді. Сәбіз бен кызылша өсімдіктерінің тек тәтті жемтамыры бағаланады. Ч. Дарвин қолдан сұрыптау деп атаған.

Табиғаттағы өзгергіштік өсімдіктер мен жануарлардың барлық мүшелерін өзгеріске үшыратады. Ал қолдан сұрыптауда шғгарылған іріктемелер мен қолтүкымдардың адамға пайдалы, тиімді мүшелері ғана өзгертіледі.

Ч. Дарвин ауыл шаруашылығы практикасында организмдердің жаңа формалары (жануарлардың қолтұкымдары мен есімдіктердің іріктемелері) қалай шығарылатынын зерттеді. Содан соң табиғатта қандай себепшарттардың әсерінен жаңа түрлердід пайда болатынын талдауға кірісті. Адамның қолдан сүрыптауы мен табиғат-та болатын табиғи сүрыпталудың арасында үлкен айырмашылық бар екендігін ажырата білді. Нәтижесінде, Ч. Дарвин қолдан сұрыптау және табиғи сұрыпталу ілімінің негізін салды. Дарвин 1868 жылы шықкан "Үй

х айуанаттары және мәдени өсімдіктердің өзгеруі» деген еңбегінде қолтүқымдардыі шығуын және көптүрлілігін толыксипаттады. ірі қаранын 400- ге жуық қолтұқымдарын зерттеді. қолтүкымдар бір-бірінен бас сүйегі дене пішіні, реңі, қаңқасы мен бұлшық еттерінің дамуы, мүйіздерінің пішіндері арқылы ажыратылады. Осындай көп айырмашылыктарына қарамастан қолдан сұрыптау арқылы шығарылған қолтүкымдар мен іріктемелердің жабайы тегі болатынын атап көрсетті. "Түр тұрақты, өзгермейді" деп санағандар "әрбір іріктеме мен колтүқымның өзіне тән жабайы тегі болады" деп есептеді. Мүндай теріс көзқараска Дарвин карсы шығып,

көптеген мысалдар келтірді. Мысалы, тауьщтардың барлык колтүкымдарынын тегі — жабайы банкив тауығы; үй үйректерінің жабайы тегі — барылдауык үйрек; үй кояндарынікі — жабайы еуропалық коян екендігін дәлелдеді Мүйізді ірі қкараның тегі — жабайы еуропалык тур, иттін тегі — қасқыр деп көрсетті.

Қолдан сұрыптаудың мысалдары. Ч. Дарвин 1862 жылы Лондон-да Бүкіл дүниежүзілік ауыл шаруашылығы көрмесінен майор, Галлеттің шығарған көп масақты бидай іріктемесін көреді. жаңа іріктеменін бастамасы ретінде масағы ірілерінен бірнешеуін тандап алады. 87 дәнекті санап алып, оны жеке үлескіге себеді. Бұдан 10 масакты бидай алған; келесі жылы 17 масакты, 39 масакты өсімдік алынған. Жыл сайын тұқымдыққа ең көп масақтылары сұрыпталып қалдырылған.Галлет ең соңында, көп масақты бидай іріктемесін 6 жылда шығарған. Тек есімдік шаруашылығында емес, мал шаруашылығына да сүрыптау Жүмыстары қолданылған.. Селекционер шығарған қырыққабаттың (капуста) 6 түрлі іріктемелерінің сырт пішндері мен жапырақтары бір-біріне ұқсамайды.

Кептердін жабайы тегі мен колтүқымдары: 1- жабайы жартас

кептері; 2—якобинец; 3—тауыс-кептер; 4—үлкен жемсаулы (дутыш) кептер; 5—сабалак кауырсынды кептер; 6—турман

Қорытынды. Қолдан сүрыптаудың нәтижесінде адам тек өз ңқажетіне жарайтын пайдалы қолтүкымдар мен іріктемелерді шығарады. Жаңа іріктемелер мен қолтүкымдарды шығару жұмысында организмдер белгілерінің өзгеруін негізге алады.

Қолдан сүрьштау тиімді болу үшін даралар саны кебірек алынып, олардын арасынан тандау жүмыстары жүргізіледі.

3. Жаңа сабақты бекіту 3 мин

1. Топ (Кестемен жұмыс) Қолдан сұрыптау кезінде өсімдіктердің қай мүшесі өзгереді. Дұрыс жауапқа + немесе - таңбасы қойылады.

2- топ (Биологиялық диктант ) 3 мин

1. Өсімдіктер мен жануарларды қажет белгілеріне қарап сұрыптап, іріктеп алу

.........................................................................................................................

2. ...................... мен ........................... сұрыптаудың арасында үлкен айырмашылық бар.

3. Ч.Дарвиннің 1868 жылы шыққан......................... атты еңбегінде қолтұқымдар мен іріктемелердің шығуы және көптүрлілігін толық сипаттады.

4. Қолтұқымдар ............................................................................................... арқылы ажыратылады.

5. Тауықтың жабайы тегі.............................................................

6. Үйректің жабайы тегі.......................................................

7. Ірі қараның жабайы тегі.............................................................

8. Қолдан сұрыптаудың зияны.....................................................

4. Жаңа сабақты қорытындылау

«Жеміс ағашы» оқушылар жеміс ағашындағы құстың ұясынан сұрақтар алып сұрақтарға жауап береді.

1. Қолдан сұрыптаудың организм үшін зиянды екенін мысалмен талдаңдар?

2. Неліктен қолдан сұрыптау дейді?

3. Қолдан сұрыптаудың нәтижесі қандай?

4. Қырыққабатты сұрыптау арқылы шығарылған іріктемелерінің жабайы түрінен қандай айырмашылығы бар екенін түсіндіріңдер?

5. 23- суретте кептерлердің тұқымдарының өзгеріске ұшыраған белгілерін талдаңдар.

6. Қолдан сұрыптау тиімді болу үшін қандай жағдай жасалады?

5. Кері байланыс «Бес саусақ»әдісі бойынша

6. Оқушылар білімін бағалау (Топ басшылары оқушылар білімін әр тапсырма бойынша білімі мен білігін бағалайды).

7. Үйге тапсырма: Тақырыпты оқу, сұрақтарға ауызша жауап, кестені толтыру.

5. Оқушылар білімін бағалау

(өзін-өзі бағалау, сабақтағы тапсырмалар бойынша топ басшысы оқушылардың білімі мен білігін бағалайды).

5. Үйге тапсырма

Тақырыптағы термин сөздерді жазу, қосымша ақпараттар табу.