Сабақ реті:57 9-сынып күні:

Сабақтың тақырыбы: Ароматты көмірсутектер. Бензол
Сабақтың мақсаты:
 А) білімділік: Ароматтық байланыс туралы ұғым беру, бензолдың алыну жолы мен қолданылуы жайлы түсінік беру.
Б) дамытушылық байқампаздық, есте сақтау, салыстыра білу, жаңашыл информациялық құралдармен жұмыс  істей білу дағдысын қалыптастыру, түсінікті дұрыс ұғынып, қорытынды шығара білу дағдысын қалыптастыру.

    В) тәрбиелік: ароматты көмірсутектер жайлы  ұғым негізінде баланың бойында материалистік- диалектикалық  көзқарасты қалыптастыру,  оқулық пен дәптермен жұмыс  жасай  білу  дағдысын тәрбиелеу.
Құрал–жабдықтар:атом модельдері
 Сабақтың типі: Аралас сабақ
 Сабақтың түрі: дәстүрлі
 Сабақтың барысы
 І Ұйымдастыру кезеңі:
ІІ Үй тапсырмасын сұрау:
1. Қаныққан және қанықпаған көмірсутектердің айырмашылығы?
2. Көмірсутек молекулаларының модельдерін дайындау (этан, этилен, ацетилен)

 3 Көмірсутектегі көміртек пен сутектің массалық үлестері сәйкесінше 75% және 25%. Көмірсутектің оттек бойынша салыстырмалы тығыздығы 0,5. Заттың молекулалық формуласын анықтаңдар.
 Өткен сабақпен байланыс:
Өткен тақырыптарда көмірсутектердің бірнеше түрге бөлдік. Олар қаныққан, қанықпаған және ароматты. Қаныққан және қанықпаған көмірсутектер түрімен танысып өттік. Енді бүгінгі біздің өтетін тақырыбымыз көмірсутектердің тағы бір түрі – ароматты көмірсутектер.
 
Жаңа сабақ
 
Ароматикалық көмірсутектер – құрамында бір немесе бірнеше бензол сақиналары бар заттар жатады. Жалпы формуласы С_nН_2n-6.
Физикалық қасиеті
Бензол және оның  гомологтары – түссіз сұйықтық. Олар суда еримейді, бірақ органикалық еріткіштерде ериді.
Ароматты көмірсутектердің басты өкілі-бензол.Оны 1825 ж. М.Фарадей жарық газын зерттей отырып, соның құрамынан тапқан, ал Э.Митчерлих 1834 ж. бензой қышқылын құрғақ айдау арқылы алған.
Кекуле 1865 ж.бензолдың циклді формуласын ұсынды. Кекуле бойынша бензол молекуласы қосарланған үш байланысы бар циклогексатриенді тұйық жүйе:
Алынуы
1.           Өндірісте: бензол және оның гомологтарын мұнайдан, кокс газынан, тас көмір шайырынан алады.
2.  Лабораторияда:
1.    Бензой қышқылын  декарбоксилисациялау:
 

2. Ацетиленді синтездеп алу:
 

3. Дюма реакциясы:

 Экологиялық аспектілері
Бұл ароматты көмірсутектер қоршаған ортаға  мұнай ингредиенттері және таза зат ретінде түседі. Қала атмосферасының ұшқыш ароматты көмірсутектермен  ластануы ең алдымен  транспорт құралдарымен байланысты және бұл қала ауасының  ластануының  50% құрайды. Қоршаған ортаның ароматты  көмірсутектермен ластануы  орман өрттері арқылы болады.
Бензол ағаш немесе басқа органикалық қалдықтарды жаққанда түзіледі. Мысалы, 1 т бақтағы қоқысты өртегенде  шамамен 1,4 кг бензол бөлінеді.
Су бензолмен ластанған жағдайда  омыртқасыздар, балдырлар да зардап шегеді. Судағы концентрациясының 20 мг/л – ден асуы балықтардың қырылуына әкеледі.
Жоғары дәрежеде уланғанда  адамдардың  артериялық қан қысымы төмендейді, дененің дірілдеуі  пайда болады. Негізінен  адам ағзасына бензол тыныс алу  жолдары, ауыз су,  азық – түлік арқылы енеді. Ағзада бензол  сүйек майында , май ұлпаларында  концентрленеді, ал тотығуы бауыр мен сүйек майында өтеді.
 
Химиялық қасиеті:
1. Қосылу реакциясы 

циклогексан

2. Хлорлау:

хлорбензол
3. Фридель – Крафтс реакциясы:

этилбензол

Қолданылуы:
Бензол өсімдіктерді зиянкестерден қорғайтын препараттар, бояғыш заттар, дәрі – дәрмектер, қопарылғыш заттар, синтетикалық талшықтар алу үшін және органикалық заттардың еріткіші ретінде кеңінен қолданылады.

Бекіту сұрақтары
1. Нәтижесінде көмірқышқыл газы мен су түзілетінін ескеріп, бензолдың жану реакциясының теңдеуін жазыңдар.

2. Мына айналуларды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін реакция теңдеулдерін жазыңдар және алынған заттарды атаңдар. С₂Н₆ →С₂Н₄→С₂Н₂→С₆Н₆→СО₂

3. Бензол (С₆Н₆) мен циклогексанның (С₆Н₁₂) толық жану реакцияларының теңдеулерін жазып, бөлінетін көмірқышқыл газының көлемдерін салыстырыңдар.

СИНКВЕЙН
1 жол – зат есім  (синквейн тақырыбы)
2 жол – екі сын есім
(синквейн тақырыбын ашатын)
3 жол – үш үстеу      (қозғалысты сипаттайды)
4 жол – сөйлем н\е фраза
(тақырыпқа байланысты айтылған)
5 жол – синоним (резюме-сөз)

1 жол – бензол
2 жол – хош иісті, түссіз сұйықтық
3 жол – жанады, ерімейді, қосылады
4 жол – Ароматты көмірсутектердің ең қарапайым өкілі
5 жол – арен

Үй тапсырмасы: §52,  1-5 жаттығулар
 
Бағалау