№ 2Сыныбы 6"А"Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлының шығармашылығыСабақтың мақсаты: Ұлы ақын Абай өмір жолы туралы білетіндерін еске түсіре отырып, шығармаларына талдау жасайды, ойшыл көтерген проблемалар тағылымынан үлгі алады.Міндеттер:1. Мазмұнға байланысты міндет: Ақын шығармаларының тәрбиелік мәнін түсінеді, адамгершілік тәрбие берудегі ақынның философиялық шолуларының маңызын түсінеді.2. Сыни ойлауды дамытуға байланысты міндет: Оқушының дүниетанымы қалыптасады, шығармашылық қабілеттері шыңдалады, оқушының азаматтық бейнесі қалыптасады.3. Топтық міндет: Оқушылар өз беттерімен ой түйеді, ізденеді, ойын ашық айтады.Сабақтың түрі: танымдық ізденіс сабағыСабақтың әдісі: «Түртіп алу», «Топтастыру», «Еркін жазу», «Бір айналым сөйлесу» стратегиялары.Көрнекілігі: Абайдың өмірі мен шығармашылығына арналған слайдтар жиынтығыСабақ құрылымыI. Қызығушылығын оятуЖүрегіңнің түбіне терең бойла,Мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла.Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім,Мыңмен жалғыз алыстым кінә қойма,- деп ақынның өзі айтқандай «соқтықпалы, соқпақсыз жерде өсіп», тар жол, тайғақ кешу өмірін кешкен, өкініш пен өксігі көп, қайғысы мен қасіреті мол қараңғы қапас өлкеде де ел мұңын «асау жүрегінен» ағыта, шабытты жыр ғып төккен алып Абай туралы сабағымызды жыр алыбы Жамбылдың өлеңімен бастағанды жөн көріп тұрмын.II. Мағынаны тануҚазақтың бас ақыны – Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығы туралы білмейтін қазақ жоқ шығар. Қазақтың заңғар жазушысы М. Әуезов «Абай – қазақтың классик әдебиетінің атасы, қазақ поэзиясының күн шуақты асқар биігі» деп баға берген еді. Бүгінгі тақырып бойынша сынып оқушыларына алдын - ала Абай Құнанбайұлы туралы деректер жинау тапсырылған еді.1. «Білімге бастап ел - жұртын»Оқушылар слайд арқылы Абай Құнанбайұлының өмірімен, шығармашылығымен таныстырады)2. Абай – ақын*Абайдың өлеңдерін тақырыптарға бөле отырып, талдау жұмысын жүргізеді.*Абайдың өлеңдері сұралады.*Өлеңдерінің шығу тарихы сұралады.3. Абай – аудармашыОқушылар слайд арқылы Абайдың аудармалары туралы айтады.4. Абай – қарасөз шебері*Қарасөздерінің жазылу ерекшеліктері туралы айтады;*Бейнетаспадан Абайдың қарасөзі тыңдатылады.5. Абай – сазгер.*Абайдың әндер мен күйлері туралы айтылады.* «Желсіз түнде жарық ай «әні тыңдатылады.III. Ой - толғаныс (Абайдың мұражайы бейнефильм арқылы көрсетіледі)Оқушылардың бүгінгі сабақтан алған білімдерін тексеру мақсатында «Толықтыру» сынамасы беріледі.1. Абай Құнанбайұлы 1845жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданында дүниеге келген.2. Абай бос уақытында Шығыстың ұлы ақындары – Низами, Сағди, Қожа Хафиз, Навой, Физули, Фирдоуси шығармаларын өз бетімен оқиды.3. Абай 1885жылы алғаш білім туралы «Жасымда ғылым бар деп ескермедім» өлеңін жазды.4. Тіршіліктің тұтқасы еңбек пен білімде ғана деп түсінген ақын «Түбінде баянды еңбек егін салған» өлеңін жазды.
5. Абайдың қырық бес қара сөзі бар, қырық алтыншы сөзі - өз алдына жеке тарихи шығарма.6. Абайдың «Көзімнің қарасы», «Желсіз түнде жарық ай», «Айттым сәлем, Қаламқас», «Бой бұлғаң» т. б. әндері бар.7. Әлихан Бөкейханов Абайдың өмірі мен шығармашылығы жөнінде алғаш зерттеу мақаласын жазды.Оқушылар өз жұмыстарын тексереді, бағалайды.Сабақты Сағынғали Сейітовтың « Кім?» өлеңімен аяқтау.Жүрегін шырақ етіп жандырған кім?Жырымен жан сусынын қандырған кім?Өзіне өзі орнатып ескерткіштіМұра ғып кейінгіге қалдырған кім?Ерте оянып, ойланып ержеткен кім?Талабын тас қияға өрлеткен кім?Құба жон, құбақан құм құла қырдыӨлеңнің бесігінде тербеткен кім?Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өскен кім?Қазақтың өлеңінің ұлы атасы,Ол – Абай, Ұлты – қазақ, Аты – Адам. Абай Әлемін бүкіл дүниеге таратушы кемеңгер Ұлы Мұхтар Әуезов «Мен Абай тереңінен шөміштеп қана іштім» деген екен. Ал біз Ұлы ғұлама тереңіне бас қойғанымызбен тек қана сол тереңнен дәм таттық қой деп ойлаймын. Сол себептен оқудан, білуге ұмытушылықтан, ізденуден жалықпайық.IV Үйге тапсырма беру:«Абай – қазақ поэзиясының асқар биігі» ой толғау жазу.V БағалауОқушыларды еңбектеріне қарай бағалау.
№ 1 Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлының өмір жолы Сабақтың мақсаты: а) білімділік: оқушыларға қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаев туралы мәлімет беру, ақынның өмірбаянына тоқталу, ақынды әр қырынан аша білу, бұрынғы Абай туралы білімдерін тереңдету ә) дамытушылық: оқушылардың сөздік қорын, сөз байлығын дамыта отырып, сабаққа, ақынға деген сүйіспеншілігін, қызығушылығын арттыру б) тәрбиелік: қазақ халқының мәдениетін қастерлеуге, туған жерді сүюге, отбасын қадірлеуге тәрбиелеу, әнге сүйіспеншілікті ояту Сабақтың түрі: жаңа сабақ Пәнаралық байланыс: орыс әдебиеті, философия, шетел әдебиеті Көрнекілік: интерактивті тақта, слайдтар, үлестірмелі карточкалар, Абай-дың «Қара сөздері», М. Әуезовтың «Абай жолы» кітаптары Сабақтың әдіс- тәсілі: Сұрақ- жауап, баяндау, түсіндіру, өлең оқу. Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: (2 минут). Оқушылармен сәлемдесу, оқушыларды түгендеу. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: (25 минут). а) Оқушылардан өткен сабақты сұрау ә) Ы.Алтынсарин әңгімелерінен үзінді сұрау б) Қосымша сұрақтар қою ІІІ. Жаңа сабақ: (40 минут). «Миға шабуыл» әдісі Алаштың айтулы ақын Мағжан Жұмабаев Абайға «Шын хакім сөзің асыл баға жетпес, бір сөзің мың жыл жүрсе дәмі кетпес» деп баға берген. Біздің бүгінгі сабағымыз қазақтың бас ақыны А.Құнанбаев атамыздың өмірі мен шығармашылығы жайлы. Қазақтың бас ақыны – Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығы туралы білмейтін қазақ жоқ шығар. Қазақтың заңғар жазушысы М.Әуезов «Абай – қазақтың классик әдебиетінің атасы, қазақ поэзиясының күн шуақты асқар биігі» деп баға берген еді. Қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбайұлы 1845 жылы 10 тамыз күні Семей өңірінің қазіргі Абай ауданындағы Шыңғыстау бөктерінде дүниеге келген. Абайдың шын аты Ибраһим. Әжесі еркелетіп «Абай» деп атап кеткен. Абайдың ата-тегі, тәрбиеленіп шыққан ортасы Тобықтының шынжыр балақ, шұбар төс, ауқатты отбасы болған. Әкесі Құнанбай аға сұлтан, болыс болса, аталары Өскенбай, Ырғызбай атақты, әйгілі билер болған. Болашақ ақын жас кезінен өлең, әңгімеге әуес болып, әжесі Зере мен анасы Ұлжан аңыз- әңгімелерін барлық ынтасымен тыңдайтын. Ауыл молдасынан арабша сауат ашқан Абайды әкесі он екі жасында Семейге оқуға жібереді. Абай Ахмет-Ризаның медресесінде оқыды. Медреседе араб, парсы тілдерін жақсы меңгереді. «Әрбір ғалым хакім есем, әрбір хәкім ғалым» дейді Абай. Абайдың хакімдігі оның әр сөзінен, әр өлеңінен білінеді. Абай мұрасын шартты түрде 3 топқа бөліп қарастыруға болады. 1 өз жанынан шығарған төл өлеңдері, 2 шісі қара сөздері, 3-сі өзге тілдерден әсіресе орысшадан аударған шығармалары. Абай шығармашылығынан орын алатын тақырыптарының бірі – оқу білім іздеу, өнер үйрену мәселесі. Ақын ғылымды қазақ жұртшылығын мешеуліктен құтқару, тығырықтан жол табу мақсатында уағыздады. Абай ғылымды рухани дамудың баспалдығы деп те қараған, қараңғылыққа жаны күйген Абай жұртты надандықтан, сауаттсыздықтан құтқарудың жолы ғылым, өнер деп біледі. Бірақ ұлы ақын осы жолда қолдау таппай «атымды адам қойған сой қайтып надан болайын, халқым надан болған соң қайда барым оңайын» деп күйінішін білдіреді. Абай қазақтағы еріншіектік, дарақылық, өсекшілдік, мақтаншақтық жағымпаздық сияқты жаман қылықтарды сынап «Біріңді қазақ, бірің дос. Көрмесең істің бәрі бос» деген сөздермен түйіндеп отырады. «Қазақтың бас ақыны Абай Құнанбаев. Онан асқан бұрынғы - соңғы заманда қазақ даласында біз білетін ақын болған жоқ.» А.Байтұрсынов.
Абай өмірінің кейінгі тұсында қазақ қауымына сырттан келген аңыздар негізінде «» поэмаларын жазды, хакім Абайдың аса көңіл бөлген мәселелерінің бірі музыка, ең алдымен ақын әнге музыка өз көзқарасын білдіріп: «Құлақтан кіріп, бойды алар Жақсы ән мен тәтті күй. Көңілге түрлі ой салар, Әнді сүйсең, менше сүй.» деген ақын «Сегіз аяқ», «Қор болды жаным», «Татьянаның әні», «Айтым сәлем Қаламқас» сияқты әндер шығарып музыка өнерінің дамуына үлкен үлес қосты. Абай өмірі (хронолгиялық кесте) 1855-1857ж Ауыл молдасынан сауат ашты. 9 жасында «Кім екен деп келіп едім түйе қуған» алғашқы мысқыл өлеңін шығарды. 1857-1859ж Семей қаласында Ахмет Риза медресесінде білім алды. 3 ай «Приходская школа» атты орыс мектебінде қосымша оқыды. Араб, парсы, түрік тілдеріндегі Шығыс ақындарының кітаптарын оқыды. 13 жасынан — аға сұлтан Құнанбай әкесінің көмекшісі болып, ел билеу ісіне араласты. 1870ж Семей кітапханасында Е.П.Михаэлиспен танысады 1880ж Қоңыркөкше еліне 3 жыл болыс болады. 1880ж Е.П.Михаэлис арқылы Н.И. Далгополов, С.С. Гросс, П.Д. Лобановский, Н. Кончин секілді орыстың озық ойлы демократтарымен танысады. 1889ж 25-ке жуық өлең шығарды. «Күлембайға», «Жаз» деген өлеңдері Омбыдағы «Дала уалаяты» газетінде Көкбайдың атымен жарияланды. 1890-1898ж Қара сөздерін жазды. 1891ж Сүйікті інісі Оспан қайтыс болған соң Абай өлеңдеріне мұң араласа бастайды. 1895ж Талантты ұлы Әбдірахман 27 жасында қайтыс болады 1904ж 14 мамыр баласы Мағауия қайтыс болды. 1904ж 23 маусымда 40 күннен кейін Абай дүниеден өтеді. Жидебайдағы өз қыстауының жанына жерленеді 1909ж. Абай өлеңдерінің тұңғыш жинағын Петерборда Кәкітай Ысқақұлы басып шығарды. Абайдың баласы Тұрағұл да атсалысты. 1922ж Абай өлеңдерінің жинағы Ташкентте жарық көреді 1933ж Абай шығармаларының толық жинағы Алматыда басылды. 1940ж Абайдың туғанына 95 жыл Шыңғыстауда Абай ауданы, Семейде Абайдың мемориалдық- музейі ашылды 1945ж Абайдың 100 жылдық мерейтойы өткізілді. Алматы опера және балет театры Абай атымен аталды. 1949ж М.Әуезовтың «Абай жолы» романы Сталиндік сыйлық алды. 1959ж Лениндік сыйлық алды 1960ж Алматы қаласында Абай ескерткіші орнатылды. 1995ж . А.Құнанбаевтың 150 жылдық мерейтойы ЮНЕСКО көлемінде аталып өтті. «Тапқыр болсаң, шешіп көр» Абайдың жұмбақтары: Алла мықты жаратқан сегіз батыр Баяғыдан соғысып әлі жатыр. Кезек-кезек жығысып, жатып-тұрып, Кім шығары белгісіз түбінде ақыр. Шешуі: (қыс пен жаз, күн мен түн, тақ пен жұп, жақсылық пен жамандық) Қара жер адамзатқа болған мекен, Қазына іші толған әртүрлі кен, Ішінде жүз мың түрлі асылы бар, Солардың ең артығы немене екен? Шешуі: (темір) Сыналар, ей, жігіттер келді жерің,
Абай сынаған 7 мақал (29 сөзінде) «Жарлы болсаң, арлы болма» «Қалауын тапса, қар жанады» «Сұрауын тапса, адам баласының бермесі жоқ» «Атың шықпаса, жер өрте» «Жүз күн атан болғанша, бір күн бура бол» «Алтын көрсе, періште жолдан таяды» «Ата-анадан мал тәтті» IV. Жаңа сабақты бекіту: (10 минут). Абай Құнанбаевтың бізге қалдырған асыл мұралары, өлеңдерінің негізгі тақырыбы. Қазақтың өз баласын тәрбиелей алмайтынын өткір сынға алады. Баланың ескі көзқарастағы ата-анасы оны теріс жолға бағыттап, жөнсіз мінезге баулитынын айтады. Баланы тәрбиелеуде ерінбеуге, жалықпай ұстаздық етуге шақырады. Ақырын жүріп, анық бас, Еңбегің кетпес далаға. Ұстаздық еткен жалықпас, Үйретуден балаға- деп, ең тамаша да, жауапты, абыройлы іс- ұстаздық етіп тәрбиелі де білімді шәкірт қалыптастыру әр ұстаздың бақыты деп тапсырады.V. Сабақты қорытындылау: (5 мин) Жаңа сабақты талдау, сұрақтарға жауап беру. Сұрақтар. Абай шығармашылығына байланысты. 1. Абайдың шын аты кім? (Ибраһим). 2.Абайдың қанша күйі бар? Аттарын ата. ( Үшкүйі бар: «Тоқжанға», «Май түні», Абайдың желдірмесі»). 3. Абайдың аяқталмаған поэмасы. («Әзім әңгімесі».) 4. Абай Леермонтовтан қанша шығарма аударған? (Жиырма жеті шығарма аударған). 5. Абайдың әжесінің және шешесінің аттарын ата. ( Зере, Ұлжан.) 6. Абайдың сүйікті ұлы Әбдірахман қай жылы қайтыс болды? (1895). 7. «Қазақтың бас ақыны -Абай Құнанбаев» деп атаған кім? (Ахмет Байтұрсынов). 8. Әйгерім кім? Әйгерімнің шын атын ата. (Абайдың екінші әйелі, шын аты Шүкман.) 9. Абай өлеңдер жинағы қайжылы басылып шықты және қай қалада? ( 1909 жылы Петербургта). 10. « Абай жолы» романын кім жазды? ( Мұхтар Әуезов).
11 Қараша 2018
545
0 рет жүктелген
Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2022-2023 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған