Мұғалімнің аты-жөні

№_______орта  мектебі

Сыныбы

8

сабақ

Күні:

Сабақтың тақырыбы:

Хлор және оның маңызды қосылыстары.

Сілтеме

Білім стандарты,   пән бағдарламасы,  «Химия» оқулығы, Н.Нұрахметов. 8 - сынып оқулығы. К. Жексембина әдістемелік нұсқау.

Жалпы мақсаты

Хлордың физикалық химиялық қасиеттерімен, олардың маңызды қосылыстарымен, қолданылу салаларымен танысады.

Күтілетін нәтиже

Хлордың химиялық қасиеттеріне сүйене отырып түрлі реакция теңдеулерін жазып, есептеулер жүргізеді.

Негізгі идеялар

Құрал-жабдықтар:

Интерактивті тақта, интерактивтік тақта арқылы Power Point, флипчарт, маркер, қарындаш, слайдтар.

Сабақтың түрі

Жаңа білімді игеру сабағы.

Әдіс-тәсілдер

Сергіту сәті, АКТ-ны пайдаланып, жас ерекшеліктеріне сай сұрақтар мен тапсырмалар. Блум таксономиясы (БТҚ).

Сабақ бойынша мұғалім жазбалары

Мұғалім іс-әрекеті

І.Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды сергітіп, топқа бөлу. Оқушылар төмендегі мәтінге сүйеніп білім толықтырып, постер қорғайды.

• Хлор — улы тұншықтырғыш газ, өкпеге түскенде өкпе ұлпасын күйдіреді, тұншықтырады.

• Тыныс алу мүшелеріне әсер ететін ауадағы хлор концентрациясы шамамен 0,006 мг/л.

• ХлорГерманияда Бірінші дүниежүзілік соғыста ең алғашқы химиялық уландырғыш зат ретінде қолданылыған.

• Хлормен жұмыс жасағанда арнайы қорғаныштық қасиеттері бар киім, противогаз, перчатка кию керек.

• Тыныс алу мүшелерін қысқа мерзімге Na₂SO₃ немесе натрий тиосульфаты Na₂S₂O₃ сіңірілген мата байлауыштар қорғайды.

• Хлор тұз қышқылының және хлорорганикалық қосылыстарды (хлороформ, төртхлорлы көміртек, дихлорэтан), хлорлы әк, дәрілік препараттар, т.б. өндірісінде.

• Текстилді және қағаз өнеркәсібінде ағартқыш ретінде.

• Егістік зиянкестерін өлтіретін бірақ өсімдіктерге зиян емес заттар өндірісінде.

• Әскери уландырғыш заттар шығаруда: иприт, фосген.

• Суды залалсыздандыру — «хлорлау». 

• Тамақ өнеркәсібінде тамақ қоспасы  E925 ретінде белгілі.

• Химиялық өндірісте улар, дәрілер, тыңайтқыштар шығаруға.

• Металлургияда таза металлдар алуда: титан, қалайы, тантал, ниобий.

• Хлор-аргон детекторларда күн нейтриндер индикаторы ретінде.

• Хлорды әк сүтімен (Ca (OH)₂ судағы суспензиясы) сіңіргенде 0⁰температурада хлорлы әк (тұрмыстық аты – хлорка) түзіледі, яғни кальций хлориді мен гипохлоритінің қоспасы Ca(OCl)Cl ^. nH₂O. Бұл қосылыс залалсыздандыру үшін қолданылады, ал натрий гипохлоритімен қоспасы NaClO мата ағартқыштардың және жуғыш заттардың құрамына кіреді. Калий хлораты (бертолет тұзы KClO₃) сіріңке өндірісінде, сондай-ақ пиротехникада қолданылады. Қыздырғанда ол хлоридке және перхлоратқа (хлор қышқылының HClO₄ тұзы) ыдырайды:

• +5 400⁰C +7 -1

• 4KClO₃ 3KClO₄ + KCl

• Бұдан да жоғары температурада оттегін бөледі:

• KClO₄ KCl + 2О₂

• MnO₂ катализаторымен бірге төмен температурада бертолет тұзын хлорид пен оттегіне ыдыратуға болады:

• MnO₂

• 2KClO₃ 2KCl + 3O₂

• 100⁰C

• Хлорды әк сүтімен (Ca (OH)₂ судағы суспензиясы) сіңіргенде 0⁰температурада хлорлы әк (тұрмыстық аты – хлорка) түзіледі, яғни кальций хлориді мен гипохлоритінің қоспасы Ca(OCl)Cl ^. nH₂O. Бұл қосылыс залалсыздандыру үшін қолданылады, ал натрий гипохлоритімен қоспасы NaClO мата ағартқыштардың және жуғыш заттардың құрамына кіреді. Калий хлораты (бертолет тұзы KClO₃) сіріңке өндірісінде, сондай-ақ пиротехникада қолданылады. Қыздырғанда ол хлоридке және перхлоратқа (хлор қышқылының HClO₄ тұзы) ыдырайды:

• +5 400⁰C +7 -1

• 4KClO₃ 3KClO₄ + KCl

• Бұдан да жоғары температурада оттегін бөледі:

• KClO₄ KCl + 2О₂

• MnO₂ катализаторымен бірге төмен температурада бертолет тұзын хлорид пен оттегіне ыдыратуға болады:

• MnO₂

• 2KClO₃ 2KCl + 3O₂

• 100⁰C

• Хлор сілтілермен оңай әрекеттеседі.

• Ол арқылы мұзбен суытылған калий гидроксидінің ерітіндісін жіберсе, калий хлоридімен бірге хлорлылыау қышқылының тұзы гипохлорит түзіледі:

• KOH + Cl₂ KCl + KClO + H₂O

• 1785 - 1786 жылы Клод Луи Бертолле бұл ерітіндінің ағартқыштық қасиеті бар екенін айтты. 1792 жылы ағартқыш өндірісі Париждің жанындағы Жавельде ұйымдастырылды, ал ертіндіні жавель суы деп атады. 1822 жылы француз фармацевтіА.Х.Лабаррак калий гидроксидін одан арзанырақ натрий сілтісіне алмастыруды ұсынды. Нәтижесінде лабаррак суы деп аталатын ерітінді алына бастады.

• Хлордың судағы ерітіндісі (20⁰Стемпературада бір көлем суда 2,5 көлем хлор ериді.) хлор суы деп аталады. Ондағы хлор молекуласының бір бөлігі сумен қайтадан қайтымды реакцияға түседі:

• Cl₂ + H₂O HClO + HCl, осы кезде тұз қышқылымен қатар хлорлылау қышқылы да түзіледі. Ол жарықта атомдық оттегін түзе ыдырайды:

• HClO 2HCl + [O]

• Бұл оттегі атомдары секундтың бір бөлігінде молекулаға бірігеді. Оттегі суда аз еритіндіктен ол газ түрінде бөлінеді. Хлор мен су арасындағы тепе-теңдік оң жаққа ығысады (Ле-Шателье ұстанымы бойынша), яғни тұз қышқылы және хлорлылыау қышқылы түзілу бағытына қарай. Осылайша ерітіндіде хлор қышқылы жинақталады, басқаша айтқанда хлор суы жарықта өздігінен қышқылданады.

• Хлор оттегімен, азотпен, көміртекпен және инертті газдармен тікелей әрекеттеспейді. Оның жоғары тотықтырғыштық белсенділігі жай заттармен (Na, Fe, P, S) және кейбір күрделі заттаремен әрекетесуінде байқалады. Хлор күкіртті қышқыл және натрий тиосульфаты ерітінділеріне сіңіріледі:

• H₂O + H₂SO₃ +Cl₂ = H₂SO₄ + 2HCl ; Na₂S₂O₃ + 4Cl₂ + 5H₂O = 2NaHSO₄ + 8HCl. Бұл реакциялар хлор қалдықтарын бейтараптау үшін қолданылады.

• Хлор оттегімен, азотпен, көміртекпен және инертті газдармен тікелей әрекеттеспейді. Оның жоғары тотықтырғыштық белсенділігі жай заттармен (Na, Fe, P, S) және кейбір күрделі заттаремен әрекетесуінде байқалады. Хлор күкіртті қышқыл және натрий тиосульфаты ерітінділеріне сіңіріледі:

• H₂O + H₂SO₃ +Cl₂ = H₂SO₄ + 2HCl ; Na₂S₂O₃ + 4Cl₂ + 5H₂O = 2NaHSO₄ + 8HCl. Бұл реакциялар хлор қалдықтарын бейтараптау үшін қолданылады.

Бағалау Топтық бағалау

Рефлексия

Оқушы іс-әрекеті Топқа бөлінеді

Ұпай жинау арқылы оқушылар бағаланады.

Оқулықпен жұмыс. Оқушылар тапсырманы топта талдайды, сосын топтың бір мүшесі басқа топтарға қорғайды , жұмыстары бағаланады.

Оқушылар жұмысты жеке және топпен орындайды.