МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ТИІМДІ ТЕХНОЛОГИЯ

Егенберлиева АйгульЖолтаевна,

«Айгөлек бөбекжайы» КМҚК тәрбиешісі

Мектепке дейінгі білім - бұл бала тұлғасы мен санасының дамуы қуатты жүретін ерекше құнды, қайталанбайтын кезеңі. Сондықтан да мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеу үздіксіз білім берудің алғашқы баспалдағы. Осыған сәйкес балаға белгілі бір көлемдегі білім, білік, дағдылары меңгертумен бірге, оларды тәрбиелеу бүгінгі күннің талабы.[1]

Бүгінгі таңда қоғамымыздың даму бағытында жан - жақты дамыған сауатты-саналы адамзат тәрбиелеу мәселесі жүктеліп отыр. Баланы білім алуға, оқуға қызықтыра отырып, тұлғаны қалыптастыруға болады. Мектепке дейінгі жастағы балаларды тәрбиелеу мен оқыту кешенді көзқарас қалыптастыруда түрлі қырынан дамытатын оқу ойындарға көп мән беріледі.

Зерттеу мақсатында мектепке дейінгі ұйымның ортаңғы тобы үшін «Көркем әдебиет» бөлімінде рухани азықтың қайнар бұлағы. Баланың өмірден алған әсерін тиянақтап, ауызша айтылған ақыл-өнегені оның зердесіне жеткізіп, орнықтыратын тәрбие құралы - әдеби шығармалар. Мектепке дейінгі балалардың сөздік қорын дамытуына әсер етуі, сөйлеу тілін, өз ойын, әңгімелеуді грамматикалық құрылымда дұрыс меңгертіп, ойын -тапсырмалар орындау арқылы жаттықтырып отыру керек. Осы уақытта балалардың оқу процессі олар үшін қызықты, дамытушы және жаттықтырушы болуын қадағалауымыз керек. [2]

Өзіміздің жұмысымда балалардың байланыстырып сөйлеуін дамыту үшін мнемокестені қолданғанды жөн көрдім.

Қалай ойлайсыздар,неге кейбір балалар өлеңнің мәтінін жаттауға қиналады,бірақ мультфильмдерді жақсы естерінде сақтайды?

Сіздер тақырыпты түсіндіргенде барлығы мұқият тыңдайды, бірақ кейбір балалар тақырыпты жақсы меңгеріп естерінде сақтайды,ал кейбір балалар не жайлы әңгімелескендеріңізді ұмытып кетеді, осыны аңғардыңыздар ма?

Осы балалардың есте сақтау қабілеттерін жақсарту үшін не істеу керек? Есте сақтау процессін қарапайым және жеңіл ету үшін не істеу керек? Осы кезде бізге көмекке сюжеттік суреттер келеді.

Мнемотехника дегеніміз не?

«Егер бала үндемей тұрса, оған сурет көрсетіңіз сонда бала сөйлеп кетеді». К.Д.Ушинский

Мнемотехника грек тілінен аударғанда-есте сақтау, есте сақтауды дамытушы технология. Бұл ақпаратты тілде есте сақтауына жағдай жасаушы,негізін қалаушы әдіс -тәсілдердің жүйесі.Әр сөзге немесе сөз тіркесіне сурет салынады,сонымен бүкіл мәтіннің суреті шығады.Кез келген әңгімені, ертегіні,мақал-мәтелді, өлеңді суреттерді немесе символдық белгілерді пайдаланып жазуға болады.Осы кестелерге қарап бала алған ақпаратын есінде сақтайды.Кестелер баланың көру қабілетін іске қосады,естіген мәтінін қалыптастыруына көмектеседі. Кестелерді әңгімелеу,әңгіме құрастыру, жұмбақтың шешімін табу, жаңа мақал-мәтелді жаттау, өлеңді жаттауда пайдаланған тиімді.К.Д.Ушинский: «Баланы жаңа бес сөзге үйреткенде ол ұзақ нәтижесіз киналады,бірақ осындай жиырма сөзді суреттермен байланыстырғанда ол тез ұғып алады»-деп жазды.

Мнемокесте әдісі ақпаратты меңгеріп қолдануында тиімді.Тәжірибие көрсеткендей, бұл әдіс балалардың жаңа сөздерді, сөйлемдерді, мәтіндерді

меңгеріп, естерінде сақтауларында тиімді.

Мнемокесте:

- Тіл дамыту бойынша дидактикалық көрнекілік;

- Тілді дамыту және сөздік қорды молайту үшін қолдануға болады;

- Әңгімені құрастыруда, әңгіменің мазмұнын айтуда, өлеңді жаттауда қолдануға болады.

Мнемокестенің көмегімен мынандай мәселелерді шешуге болады:

- Тілді дамыту және сөздік қорды молайту;

- Есте сақтау қабілетін, ой-өрісін, зейінін дамыту;

- Ұсақ моторканы дамыту.

Мысалы: Өзім жайлы әңгіме.

1.Менің атым_________

Анамның аты________

Әкемнің аты_________

2.Менің інім,ағам бар.

(Әпке, қарындас, сіңлі)

3.Анам_________болып жұмыс істейді.

Әкем_________ болып жұмыс істейді.

4.Менің әжем _________тоқыма тоқи алады,ал атам _________бақшада жұмыс

жасағанды ұнатады.

5.Біз ағам (інім, әпкем, сіңлім) әжеммен, атамның саяжайында дем алғанды жақсы

көреміз.Біз онда орманға барамыз,шомыламыз.

6.Біз өз отбасымызды жақсы көреміз.

Әңгімені құрастырғанда суретті баланың өзі салуына болады.«Сүйікті жемісім» атты әңгімелеудің жоспарын құруға болады. Алмұрттар бұл жемістер.Олар ағашта өседі.Олар жасыл және сары түсті болады. Бау-бақшада өседі.Менің алмұртым сары, үлкен, тәтті және дәмді.Алмұрттан шырын және тосап жасауға болады.Алмұрттар өте пайдалы. Оларда дәрумендер көп. Мнемокесте - есте сақтау қабілетін жеңілдететін және қосымша ассоцияларды құраумен есте сақтау көлемін кеңейтетін әр түрлі тәсілдердің жүйесі. Әдістеменің ерекшелігі заттардың бейнесін емес, ал оларды есте сақтау үшін таңбаларды қолдану. Бұл балаларға сөзді таңдау мен оны есте сақтауды біршама жеңілдетеді. Таңбалар тілдік материалға максималды жақындатылған. Балалардың сөздік қорларын молайтып, дамытып дұрыс жүйелі түрде өз ойларын жеткізе білулері, есте сақтау қабілеттерін жақсарту үшін, кез-келген оқу іс - әрекетінде алға қойған мақсатқа жету үшін, мнемокестені пайдалану тиімді. Зерттеу мақсатында оқу іс -әрекеттерінде біз үнемі мнемокестені пайдаланымыз. Мысалы көркем әдебиет оқу іс-әрекетінде тақырыптарды меңгеруде жүйелі түрде пайдаланған мнемокестелердің нұсқаларын келтірдік.

Мотивациялық - қозғаушылықта балаларды шаттық шеңберіне тұрғызып бір-бірлеріне жылы лебіздерін білдіреді. Шаттық шеңберіндегі мәтінінің мазмұнына сай мнемокесте тақтаға ілінеді. Бұл балалардың сөзбен ғана емес, кесте арқылы көзбен көріп, көңіл - күйлерін қуанышқа бөлейді. [3]

Ойын мнемокесте қолдану барысында ең басты элемент болып саналады. Мнемокестені қолдану әдісі - баланың ынтасын ұйымдастырылған оқу іс-әрекетке аударуға, көңіл қойғызуға , қабылдауын жеңілдетуге, білімді толық игеруге көмектеседі, эмоциялық бояу береді.

Жұмбақ жасырғанда да мнемокестенің маңызы зор, жұмбақты тыңдай отырып, мнемокестені көре отырып, жұмбақтың шешімін тез табуға машықтандырамыз: Мнемокестелер тақпақтарды жаттаған кезде ерекше тиімді. Оның мазмұны мынада: әр сөзге немесе кішкентай сөз тіркесіне сурет (бейне) ойдан шығарылады. Осылайша, барлық тақпақтар сызба түрінде бейнеленеді. Бұдан кейін бала графикалық бейнені қолдана отырып, есте сақтау арқылы тақпақты бүтіндей дыбыстайды. Тақпақты жаттауға үйрету үшін керек суреттерді қолдану балаларды қызықтырады, ұйымдастырылған оқу іс - әрекетін ойынға айналдырады. Суреттермен ілесе жүретін тақпақты тыңдағаннан кейін бала оны біршама тезірек есте сақтайды. Алдымен таңдалған тақпаққа тірек суреттерін іріктеп алу керек. Суреттер айқын танылатындай болуы қажет. Оны оқығаннан кейін балалар тірек суреттері бойынша айтып береді.

Ұйымдастырылған оқу қызметі:білім беру бөлімі «Қатынас», білім беру саласы «Көркем әдебиеті», тақырыбы: «Қолғап» өлеңімен таныстыруда мнемокестені қолдандық.

Қуан,шаттан,алақай!

Қуанатын күн келді.

Күліп шықты күн бүгін.

Қайырлы таң!

Қайырлы күн!

Шанамен зырлап желетін.

Шаңғы,коньки тебетін.

Аққала жасап ойнайтын.

Қай мезгіл деп ойлайсың? (Қыс)

«Қолғап» өлені

Жоғалыпты қолбағым,

Тыз-тыз етті қолдарым,

Сорып аяз тастады,

Естен кетпес тоңғаным.

Қолғаптық жіп шығарып,

Тоқыды әжем біз алып.

Мен отырмын ұяттан

Тоңғандай боп, қызарып.

Балаларды оқу қызметінде меңгертудегі көрнекілік, сөздік, ойындық, тәжірибиелік әдістердің барлығы қолданылады. Қорыта келгенде, мнемокестелер арқылы оқыту балалардың тілдерін дамыту, танымдық, есте сақтау қабілеттері артады. Әр педагог балаларды оқытудағы қолға алған

мақсаттарына жетеді. Қоршаған ортамен таныстыру оқу іс - әрекеттерін меңгеруде де табиғат, жануарлар, өсімдіктермен таныстыруда да мнемокестелерді қолдандық. [4]

Әңгімеле...Бұл не? Биіктігі. Ағаштың бөлшектері.

Жапырақтарының пішіндері. Жемістері. Ағаштардың түрлері.Күз мезгіліндегі ағаштар.Ақ қайың ,Үйеңкі, Емен, Шетен ,Қарағай, Шырша

Балалардың тақырыпты меңгерулерін жақсарту үшін инновациялық технология мнемокестені пайдалана отырып, балаларды оқытудағы көрнекілік, ойындық, сөздік, тәжірибелік әдістердің барлығы қолданылды; сұрақ - жауап,өрсету, түсіндіру әдіс - тәсілдері арқылы көздеген мақсатымызға жеттік.

Инновациялар бала тұлғасына, оның қабілеттіліктерін дамытуға бағдарланған педагогикалық практикада қолданылатын жаңа әдістерді, нысандарды, құралдарды, технологияларды анықтайды.Қазақстанның заманауи даму сатысында білім беру үдерістерінде өзгерістер орын алуда: мектепке дейінгі білім беру жүйесіндегі педагогтардың назарын балалардың шығармашылық және интеллектуалдық дамуына, эмоцияланды еріктік және қозғалыс аясын түзеуге бұра отырып, білім беру мазмұны күрделене түсуде; дәстүрлі әдістердің орнын баланың танымдық дамуын белсендіруге бағытталған тәрбие мен оқытудың белсенді әдістері басуда. Мектепке дейінгі балаларды оқытуда мнемокестелерді қолдану өте тиімді. Оқыту барысында балалардың тақырыптарды меңгерудегі құзыреттіліктерінің меңгерілу деңгейінің көрсеткіштеріннің жоғарылауы байқалады. Оны біз төмендегі келтірілген балалардың құзіреттіліктерінің даму деңгейлерінің көрсеткіштерінен байқаймыз. [5]

Қолданылған әдебиеттер:

1. Қазенова Г. Ойын арқылы оқыту. 2001.

2. Ортаев Б. «Технологиялық мәдениет» ұғымының мәні

3. Ж.А.Қараев «Деңгейлеп саралап оқыту» .

4. Бодрова И.В. «Мнемотехника для детей»

5. Горохова О.В. «Мнемотехника для детей»

(қосымша №1)

Ұйымдастырылған оқу қызметінде қолданылған мнемокестелер

Өзім жайлы әңгіме.

Әңгімені құрастырғанда суретті баланың өзі салуына болады: «Сүйікті жемісім» атты әңгімелеудің жоспарын құруға болады, «Алмұрт» тақырыбына мнемокесте

Шаттық шеңбері

Жұмбақ :

«Қолғап» өлеңі:

Мнемокестер түрлері: