Мұғалімнің аты-жөні:

Танбаева Жанзия Талгатовна

Пән/Сынып:

Биология, 10 сынып

Қай аптаның нешінші сабағы

8 сабақ

Тарау немесе бөлім атауы:

1-тарау. Молекулалық биология және биохимия

Сабақтың тақырыбы:

Майлардың химиялық құрылысы мен қызметтері

Оқу мақсаты:

10.4.1.4 - майлардың химиялық құрылысы мен қызметтерін сипаттау

Бағалау критериі:

- майлардың химиялық құрылысы мен қызметін сипаттайды;

Саралап оқыту тапсырмалары

Ұжымдық жұмыс

Жаңа тақырыптың түсіндірілуі

Бірлескен жұмыс (1,2 тапсырма)

Тапсырманы ұсыну және дұрыс жауапты ұсыну арқылы үйрету

Жеке жұмыс

Тапсырманы ұсыну, оқушылар өз бетімен орындауы

Уақыты

Кезеңдері

Тапсырма

Тапсырманың мақсаты

Мұғалімнің бақылауы мен зерттеуі не?

Бағалау

Ресурстар

1 минут

1 мин

Ұйымдастыру

Сәлеметсіздер ме, оқушылар. Бүгін біз сіздермен «Молекулалық биология және биохимия» тарауын жалғастырамыз.

Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы:

Майлардың химиялық құрылысы мен қызметтері.

Сіздердің бүгінгі сабақта білетініңіз:

-майлардың қасиеттері мен қызметін оқып білесіздер;

Сіздің меңгеретініңіз:

-майлардың қасиеті мен қызметін сипаттайсыздар;

Презентация

Слайд 1

Слайд 2

7-8 минут

Жаңа сабақ

Барлық майлардың ортақ қасиеттері- гидрофобтылығы

Шартты түрде барлық май қосылыстарын үш категорияға жіктеуге болады: қаныққан,қанықпаған,транс-майлар,

Қаныққан майлар. Бұл «Зиянды»майлар тобына жатады. Мұндай қосылыстардың атомдары сутекпен толық қаныққан (атауы осыдан шыққан). Олардың зиянды әсері қан құрамындағы холестерин деңгейінің артуымен сипатталады және жүрек-қантамырлар жүйесі ақауларының артуына әсеретеді. Сонымен қатар олар қатерлі ісіктердің пайда болуына себепші болады. Осы тұста айта кету керек, зиянды әсер ететін бұл топқа жататын майлардың қасиеті емес, өзіміздің оларды өте көп мөлшерде пайдалануымыз болып табылады. Қаныққан майлар келесідей азық-түліктер құрамында кездеседі: сүт өнімдері, ет, жануарлар майы кондитерлік өнімдер және т.б. Сүт және ет өнімдері пайдалы азық-түліктер болып есептеледі, алайда оларды пайдаланарда құрамында майлардың мөлшері аз болуын қадағалау қажет.

Қанықпаған майлар, Бұл топқа жататын азық-түліктердің құрамы «Пайдалы» майлардан тұрады. Олардың молекулалары өз кезегінде сутекпен толық қанықпаған. Қанықпаған майлар жүрек-қан-тамырлар жүйесі үшін пайдалы.

Балық, жаңғақ және өсімдік майлары құрамы қанықпаған майларға бай. Бұларға омега-3-май қышқылы (Еске саламыз: қанықпаған май қышқылдарын организмдер өндірмейді) жатады.

Транс-майлар. Бірінші кезекте жарамдылық мерзімін ұлғайту үшін, өсімдік майларын жоғары температураларға дейін қыздыру арқылы алынатын бұл майлар тағам өндірісінде пайдаланылады. Мысалы, шоколадты батончиктің транс-майлар тектес заттарды қоспағанда жарамдылық мерзімі екі апта. Ал егер өнімді дайындау барысында транс-майлар пайдаланылған болса, жарамдылық мерзімі бірнеше айға дейін созылады. Әрине, тағам өндіріс орындары үшін бұл пайдалы, алайда біз үшін, яғни тұтынушыларға керісінше зиян. Транс-майлар көп мөлшерде түрлі тұздықтарда, маргаринде, майлы тәттілерде (мысалы, тәтті бәліш), печенье құрамында кездеседі.

Тәулігіне адам организмі майлардың белгілі мөлшерін қажет етеді. Бұл мөлшерді қарапайым формула арқылы анықтауға болады –майлар тәулігіне қабылданатын калорияның10% -ін құрауы қажет. Мысалы, Адам тәулігіне шамамен 3600 калория қабылдайды десек, ал майлар тәулігіне қабылданатын калорияның шамамен 10% -ын құрауы қажет.

1. Жалпы көрсеткіштің 10% -ы қанша калория құрайтындығын анықтайтын болсақ,

3600 х 0,1= 360.

2. 1гр май = 9 калория болғандықтан, нәтижесі: 360: 9 = 40.

Қорытындысында рационда бір тәулікте 40г май болуы қажет.

Егер май мөлшері қабылданылатын калорияның шамамен 25-30% -ін құрайтын болса, теріс нәтиже көрсетеді. Яғни, калорияның жоғары болуына байланысты ағзада артық заттар жиналады.

Енді «тамақ рационында майлардың болуы-семіздіктің басты себебі» деген қате пікірге тоқталсақ. Шындығында, артық салмақ жинаудың себебі ас мәзірінде май қосылыстарының болуында емес. Өйткені майлар-рационның ажырамас және маңызды бөлігі, олар болмаса адам организмі қатты әлсірейді. Бұл жерде семіздіктің негізгі себебі-калорияны шектен тыс пайдалану.

Бірінші кезекте калориялардың мөлшеріне назар аударуымыз қажет.

Адам организміндегі май қосылыстарының қызметі. Организмдегі майлардың қызметі қандай және олардың тамақ рационының маңызды бөлігі болу себебі неде?

1.Энергетикалық қызметі. Майлар «энергия» алудың ең қолайлы көзі болып табылады: 1 грамында шамамен 39,1кДж энергия болады. Салыстыру үшін нәруыздар мен көмірсуларды алсақ, оларда шамамен 2 есе аз.

2.Қорғаныш қызметі. Біздің әрбір ішкі мүшелеріміздің арасында оларды зақымданудан сақтайтын қорғаныш қабаттары болады. Шамамен олардың үштен бірі май жасушаларынан құралған.Теріасты май целлюлозалары суықтан қорғап, қатты денелерге тигенде амортизатор қызметін атқарады.

3.Тасымалдаушы қызметі. Май жасушаларының негізгі міндеттерінің бірі-витаминдерді қажетті мүшелерге «Тасымалдау». Бірінші кезекте олар А,D,E, К витаминдер тобын тасымалдауға жауап береді. Сонымен қоса олар басқада заттардың тасымалдануына қатысады.

4.Гормон түзу. Кез келген гормонның түзілуіне май жасушаларының қатысуы қажет.

5.Иммундық жүйенің белсенділігіне қатысады және ұстап тұрады.

6.Эндогенді қызметі. 1кг майдың тотығуы 1л-ден астам суды бөліп шығарады, ол ұзақ ұйқыға кетуге немесе шектеулі су мөлшерімен көп уақыт жүруге бейім жануарлар (Түйе) үшін қажетті.

7.Қоржинау қызметі, Майлар ашығу кезінде «тірі консервілер» қызметін атқарады.

Майлардың негізгі қызметтерін бөліп көрсету қиын, себебі бұлардың барлығы маңызды және қажетті. Май қосылыстары біздің организмімізде маңызды компонентретінде басқада көптеген процестерге қатысады.

Жаңа тақырыпты меңгеру

Слайд 3

https://youtu.be/X4PIIy999Zg

Слайд 4

Слайд 5

8 минут

Тәжірибе

Тапсырма №1. Сұрақтарға жауап беріңіз

1. Қаныққан май қышқылдары қандай майдың құрамында болады, екі мысал келтіріңіз?

________________________________________

2.Қанықпаған май қышқылдары қандай майдың құрамында болады, екі мысал келтріңіз?

__________________________________________

Дұрыс жауап:

1.Қаныққан май қышқылдары қандай майдың құрамында болады, екі мысал келтіріңіз?

сүт өнімдері, жануарлар майы______________

2.Қанықпаған май қышқылдары қандай майдың құрамында болады, екі мысал келтріңіз?

балық майы, өсімдік майы__________________

Тапсырма № 2. Өз ойыңызды тұжырымдаңыз.

Өт-тас ауруымен ауыратын науқастың он екі елі ішегіне зонд жібергенде өт қалтасынан өттің ағып шығуы нашарлағаны анықталды. Бұл кезде асқазан-ішек жолдарында липидтердің ыдырауы бұзылама? Түсіндіріңіздер.

Дұрыс жауап:

Липидтердің қорытылуына және гидролизіөнімдерінің сіңуінде өт қышқылдары маңызды рол атқарады.

Өт қызқылдарының қызметі- липидтердің эмульсияға айналуын еруін стимулдеу. Сөйтіп липаза ферментінің әсерін жеңілдетеді. Өт қызметінің бұзылуы липидтердің ыдырауына кері әсер етеді.

Жаңа тақырыпты тәжірибе арқылы меңгеру

Дескриптор:Құрамында қаныққан жене қанықпаған май қышқылдары кездесетін майларды сипаттайды

Дескрипторлар:

липидтердің қызметінің бұзылуына әсер ететін факторларды ситатайды

Слайд 6

Слайд 7

Слайд 8

Слайд 9

3 минут

Бекіту

Майдың қызметтерінің атауын мысалдарымен сәйкестендіріңіз

Дұрыс жауап: