Ашық сабақ Қарахан мемлекеті

Білім

Педагогтің Тегі, Аты, Әкесінің аты

Акилова Насихат Сағатбайқызы

Күні

17.11.2023ж.

Сынып

Қатысушылардың саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы

Қарахан мемлекеті

Оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мақсаттары

6.3.1.3 – X ғ. – XIII ғ. басындағы мемлекеттердің даму ерекшеліктерін түсіндіріп, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау;

6.2.1.2 ислам дінінің қоғамдық өмірге ықпалын анықтау;

Сабақтың мақсаттары

X ғ. – XIII ғ. басындағы Қарахан мемлекетінің даму ерекшеліктері мен жер иеліктерінің түрлерін анықтау;

Сабақтың барысы

Сабақ кезеңі/уақыты

Педагогтің іс - әрекеті

Оқушыныі іс - әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Ұйымдастыру

5 минут

Сәлеметсіздер ме оқушылар!

Сабақты бастамастан бұрын топқа бөлу. «Жарық» әдісі арқылы 1,2,3 топқа бөлу

Үй тапсырмасы

«Жылдар сөйлиді»

(осы жылдары қандай оқиғалар болғандығы туралы жазады)

942 -1212ж , XI –XIII ғ ,XII –XIII ғ, 1128-1212 ж, X –XIII ғ

Дескриптор: Білім алушы

Берілген жылдарда болған оқиғаларға сипаттама береді.

Жауаптары

- 942 -1212ж . Қарахан мемлекеті өмір сүрген.

-XI –XIII ғ Қыпшақ хандығы өмір сүрген уақыт.

- XII –XIIIғ Наймандар,керейіттер,жалайырлар

мемлекеттері өмір сүрген уақыт.

-X –XIII ғ дамыған орта ғасырлар.

- 1128-1212 ж Қарақытай мемлекеті өмір сүрген уақыт

Оқушылар ұстазбен амандасады

Оқушылар топқа бөлінеді

Берілген сұрақтарға жауап береді

1балл

1 слайд

Жаңа сабақ

10 мин

Сабақтың ортасы

5 мин

5мин

5 мин

5 мин

5 мин

Сабақтың соңы

5 мин

Бүгінгі сабақтың тақырыбы: Қарахан мемлекеті

Сабақ мақсаты:- X ғ. – XIII ғ. басындағы Қарахан мемлекетінің даму ерекшеліктері мен жер иеліктерінің түрлерін анықтау;

Қарахан мемлекетінің құрылуы мен жер аумағы.

Қарахан мемлекетінің құрылуы Жетісу мен батыста Испиджабқа, шығыста Қашғарға дейінгі алып аумақтағы саяси оқиғалармен, қарлұқ мемлекетінің құлдырауымен тікелей байланысты. Осы аумақтағы шиеленіскен саяси жағдайды Қашғар билеушісі Сатұқ Боғра(915-955 жж.) пайдалана білді. 942 жылы Сатұқ Баласағұнды басып алып, өзін қаған деп жариялады. Болжам бойынша Қарахан атауы осы билеуші ұрпақтың арғы атасы Қараханнан шыққан.

Мемлекет территориясы Х ғасырдың аяғында қалыптасты. Батыста Мауараннахрды, Жетісу жері мен ШығыстаҚашағарды алып жатса, солтүстікте Қыпшақ хандығымен Алакөл менБалқаш көлдерін бойлай шегаралас жатты.Мелекеттің астанасы Баласағұн қаласы болды

Сатұқ исламды қабылдап Дослан Қарахан лауазымын алды. 955 жылы Сатұқ Боғра қайтыс болды,  билік ұлы Мұсаның қолына өтті.Бұл кезде мемлекеттің ішкі жағдайында саяси дағарыс болды. Мұса қаған 960 жылы мемлекет іргетасын нығайту мақсатында исламды Қарахан мемлекетінің мемлекеттік діні ретінде жариялады.

999 жылы қарахандықтар самани мемлекетінің иелігіндегі Испиджап, Самарқан және Бұхара қалаларын басып алды.

Саяси-әлеуметтік құрылымы.

Бұрын Қарлұқ қағанатыныңиелігінде болған аймақтардағы үйсін, оғыз, қаңлы тайпалары мемлекет қарамағына кірді. Қарахан мемлекетінің құрылуына Жетісужеріндегі қарлұқ, шігіл, яғма тайпалары зор рөл атқарды.

Қоғамдық құрылысы.

Қарахан мемлекетіндегі билік екі ірі этносаяси бірлестік шігілдер мен  яғма ақсүйектерінің  қолында болды. Елді батыс және шығыс бөліктерге бөлінген өз қағандары басқарды. Шығыс бөлігінің қағаны жоғары билеуші саналды.Оның ордасы Баласағұн қаласы, ал кіші батыс қағанның ордасы Бұхара, кейін Самарқанд болды.Міне осылайша, Қарахан мемлекетінде екі әулет қатар билік құрды, демек биліктің қосарлы жүйесі қалыптасты. Мемлекеттегі жоғары билік мұрагерлік жолмен берілді.Қаған қолына шексіз билік шоғырланды.Жериелену,салық жинау жүйесі біршама өзгеше болды. Қарахандықтарда ихта деп аталатын жер иеленудің ерекше түрі болды.Оны иеленушілер ихтадар деп аталды.Бұның мәні, қаған өз маңайындағыларға,өз туысқандарына белгілі бір жер үлестерін бөліп берді және сол аумақтан салық жинау құқығын сыйлады. Мұсылман дінбасыларына өсиет етіп берілген жерлер -вақф деп аталды. Олар бұл жерлерді салық жинау құқығымен бірге алды, ал түскен кірісті мешітке,мектепке,медресеге жұмсаулары керек болды. Жекеменшік-мүлік, яғни мемлекеттік салық түріндегі жерлер болды.

Ихталық жүйе Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан өмірінде маңызды рөл атқарды. Ихталық жүйе жаңа ақсүйек қауымын қалыптастырды және феодалдық қатынастардың дамуына ықпал етті.

Шаруашылығы.

Қарахан мемлекеті Орталық Азияның ұлан байтақ аумағын қамтыды. Өзіне дейінгі түрік қағандарынан айырмашылығы қарахандардың қалалық өңірге жақындығында. Мемлекет қүрамына көпетген ірі қалалар мен орта қалалар енді. Қыр өңіріндегі тайпалар көшпелі және жартылай өшпелі мал шаруашылығымен айналысты.

1-тапсырма: «Жоғалған сөзді тап!»

1. Деректер бойынша Қарахан әулетінің шығу тегі _____________________байланысты.

2. 999 жылы қарахандықтар ______________ мемлекетін талқандады.

3. Қарахан мемлекеті мен Қыпшақ хандығы арасындағы солтүстіктікшегара____________ және _____________ көлдерінің бойымен өтті.

4. 942 жылы Қашғариядағы қарлұқ тайпалары ____________ қаласын басып алды.

5. Ихта және ихталақ жүйе _________________ қатынастардың дамуына ықпал етті.

Керекті сөздер:феодалдық, Қарахан атауымен, Баласағұн, Алакөл, Балхаш,самани.

Жауабы:

1. Деректер бойынша Қарахан әулетінің шығу тегіҚарахан атауымен байланысты.

2. 999 жылы қарахандықтарсаманимемлекетін талқандады.

3. Қарахан мемлекеті мен Қыпшақ хандығы арасындағы солтүстіктік шегараАлакөл және Балқашкөлдерінің бойымен өтті.

4. 942 жылы Қашғариядағы қарлұқ тайпаларыБаласағұнқаласын басып алды.

5. Ихта және ихталақ жүйе феодалдыққатынастардың дамуына ықпал етті.

2 - тапсырма «Сәйкестендіру»

3- тапсырма топпен жұмыс

Жеке меншік-мүлікорта ғасырладағы дінбасыларының жекеменшік жерлері,яғни мемлекеттік салық түріндегі жерлер болды.

4-тапсырма:«Кім жылдам?»

Қарахан мемлекетінде болған оқиғаларды анықта

1)ислам мемлекттік дін деп жарияланды

2)көшпелі түркілердің отырықшылануы тоқтады

3) будда мемлекеттік дін деп жарияланды

4)көшпелі түркілердің отырықшылануы белсенді түрде жүрді

5)иқталық жүйе қалыптасты

Жауабы: 1)ислам мемлекттік дін деп жарияланды

2)көшпелі түркілердің отырықшылануы белсенді түрде жүрді

3)иқталық жүйе қалыптасты

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары

Сауалнама әдісі арқылы кері байланыс

Үй тапсырмасы: тақырып бойынша 5 -7 сұрақ дайындау.

Мұғалімді тыңдайды