Сабақтың аты

§ 4.4. Термодинамикалық параметрлер. Температура және оны өлшеу тәсілдері.

Жалпы мақсаты

Термодинамикалық параметрлері және температура жайлы мағлұмат беру

Термодинамикалық параметрлердің формулаларын есептер шығаруда қолдана білуге үйрету.

Практикада  алған білімдерін  қолдана білуге үйрету,  функционалдық сауаттылығын арттыру, ғылыми көзқарастарын дамыту

Өзін-өзі      бағалауға, сыни ойлауға, топпен жұмыс істей білуге   баулу

Күтілетін нәтиже

Термодинамикалық параметрлер, температура жайлы мағлұмат алады. Термодинамикалық параметрлердің формулаларын есептер шығаруда қолдана білуге үйренеді

Сабақтың барысы

Сәлемдесу. Оқушыларды түгендеу. Парталарда суреттер тұрады, оқушылар мұғалімнің үстелінде жатқан суреттерді таңдап, сол сурет орналасқан партаға отырады. Сөйтіп топ құрамыз.

Үй тапсырмасын тексеру

Әр топқа домино таратылады.

Жаңа сабақ

Молекулалардың өзара әрекеттесу күштері

Молекулалардың массасы мен өлшемі

Анықтама : Термодинамикалық параметр деп – макродененің күйін

сипаттайтын физикалық шаманы атайды, оған қысым, көлем, тем- пература жатады.

Термодинамикалық процесс дегеніміз-қандай да бір термопараме- трлердің өзгеру құбылысы немесе жүйенің бір күйден екінші күйге өтуі.

Барлық макроденелер микроденелерден (атомдармен молекулалардан тұрады)

Микроденелердің де өз сипаттамалары (микропараметрлері) бар. Оларға молекуланың (атомның ) көлемі, молекуланың (атомның) массасы, молекуланың (атомның) жылдамдығы, молекулалардың

(атомдардың) концентрациясы жатады. Макроденелерде өтіп жатқан процестердің осы мароденені түзетін микроденелердің параметрлерінің өзгерісінен туатыны анық.

Физикалық шаманың белгілі информация беретінін, яғни оның физикалық мағынасы болады. Мысалы : макродененің массасы- денеде заттың қандай мөлшері бар екенін, көлем-дененің кеңістікте қандай орын алатынын білдіреді, газ қысымы-газдың бірлік ауданға қандай күшпен әрекет ететінін сипаттайды.

Температура : Жылулық тепе-теңдік кезінде барлық денелердің температуралары бірдей, сондықтан оны жылулық тепе-теңдік күйінің сипаттамасы деп есептеуге болады. Температурамен таби- ғаттағы барлық сұйық заттарды қарастыруға болады.

Мысалы: мұнай өнімдерінің салаларын қарастырсақ, майды қоюландырып, оның қозғалтқышын жоятын температура қыста 5 градустан 20 градусқа дейінгі температурада пайдаланылады, ал жазда 20 градусқа дейін.

Ал, дене мен температураны өлшейтін аспапты- термометр деп атайды. Оларды тікелей жанастырсақ температуралары теңеседі, яғни жылулық тепе-теңдік орнайды.

Термометрлер және температуралық шкалалар.

Температураны өлшеу үшін денелердің кейбір қасиеттеріні температураға тәуелді өзгеріп отыратыны пайдаланылады.

Термометрлік дененің температурамен бірге үйлесімді өзгеріп отыратыны белгілі бір сипаттамасын, мысалы,газдың көлемін немесе қысымын алып, қайталануы жеңіл, бірқатар тұрақты температуралық нүктеледі тағайындайды. (судың қайнау, қатаю

нүктелері) . Бұл нүктелер реперлік нүктелер деп аталады. Реперлік нүктелерді таңдау арқылы түрліше температуралық шкалаларды алады.

1. Фаренгейт шкаласы.1724 ж. Ұлыбританияда және Голландияда жұмыс істеген неміс физигі Фарангейт ұсынған. Реперлік нүктелер:

0 F -1709 ж. ерекше суық қыстың температурасы 32 гр F – мұздың еру температурасы 98 гр. F . бұл шкала бойынша судың қайнау температурасы 212 гр F . Фаренгейт шкаласын АҚШ-та пайдалана- ды.

2. Реомюр шкаласы. 1730 ж.француз жаратылыстанушысы Реомюр жасаған. Реперлік нүктелері : 0 гр. Р –мұздың еру температурасы:100 гр С-судың қайнау температурасы.

3. Цельсий шкаласы. 1742ж. швед астрономы және физигі Цельсий жасаған. Реперлік нүктелері: 0 гр С –мұздың еру температурасы; 100 гр С- судың қайнау температурасы.

Абсолют температуралар шкаласы. Тұңғыш рет температуралық шкаланы физикалық құбылыстың негізінде жасаған ғалым, ағыл- шын физигі 1848 жылы Томсон Уильям ғылыми жетістіктері үшін лорд Кельвин атанды. Цельсий шкаласы бойынша -237 гр С температураға 0 К сәйкеc келеді. Бұл мынадай байланыста болады. Т = t + 237

Сергіту сәті

оқушылар «еркін жазу» арқылы  ауада мұрынмен, қолмен, шынтақпен бір-біріне жақсы тілектер  жазады

Топтық жұмыс. Сұрақтарды талқылау, тест жұмыстарын жасау.

Оқушыларға есепті топ ішінде әр қайсысына топпен талқылату. Топ ішінен бір сарапшыны тағайындап басқа топтарға түсіндіреді, қайтадан өз топтарына барып түсінгендерін түсіндіреді.

1 топ:Термодинамикалық шамлар (P,V,T) туралы төменгі сынптан қалыптасқан білімдерін дамыту.
2. Топ: Ұғымдар: Жылулық жүйе; Жылулық тепе-теңдік; Макро және микропараметрлер; Физикалық құралдар (термометр, бараометр, мензурка)
3. Топ: Термометр және температуралық шкалалар (нүктелер)

Оқушылардан тест алу арқылы сабақтан алған білімдерін тексеру.

1.Дене мен температураны өлшейтін аспапты қалай атайды?

а) термометр*

ә) пирометр

б) динометр

2. Жылулық тепе-теңдікте болатын кез-келген екі физикалық дененің қандай физикалық параметрлері бірдей болады?

а) көлем

ә) температура*

б) уақыт

3. термометрлердің негізгі неше түрлері бар?

а) 2

ә) 3

б) 4*

4. Абсолют температуралар шкаласын тұңғыш жасаған физик кім?

а) Томсон Уиляьм*

ә) Реомюр

б) Фаренгейт

5.Абсолют температура шкаласын қай жылы енгізген?

а) 1742ж

ә) 1848ж *

б) 1730ж

6. Термодинамикалық процесс дегеніміз не ?

а) Қандай да бір термопараметрдің өзгеру құбылысы немесе жүйенің бір күйден екінші күйге өтуі*

ә) Денелердің температурамен өлшеуге пайдаланатын заттарды термометрлік денелер.

б) Микроденелердің күйін сипаттайтын физикалық шама.

Бағалау

Бағалау парағы арқылы. Әр топтың басшысы  жасаған жұмыстарға сәйкес бағалайды.

Үй тапсырмасы

§ 4.4. Термодинамикалық параметрлер. Температура және оны өлшеу тәсілдері.

Кері байланыс

«Екі жұлдыз-бір тілек»

Домино

Топтық жұмысқа атсалысуы

тест

қорытынды