2

ҚАЗАҚСТАНРЕСПУБЛИКАСЫОҚУ-АҒАРТУМИНИСТРЛІГІ

«ӨРКЕН»БАЛАЛАРДЫҢӘЛ-АУҚАТЫНАРТТЫРУҰЛТТЫҚҒЫЛЫМИ- ПРАКТИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ» КеАҚ

2024-2025ОҚУЖЫЛЫНДАҚАЗАҚСТАНРЕСПУБЛИКАСЫНЫҢБІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА «АТА-АНАЛАРДЫ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ

ҚОЛДАУОРТАЛЫҒЫ»ҚЫЗМЕТІНҰЙЫМДАСТЫРУБОЙЫНША

НҰСҚАУЛЫҚ

«Өркен» ұлттық ғылыми-практикалық балалар әл-ауқаты институтының ғылыми-әдістемелік кеңесінің отырысында қаралған (16.08.2024ж. №5 хаттама)

2024-2025 оқу жылында Қазақстан Республикасының білім беру ұйымдарында «Ата-аналарды педагогикалық қолдау орталығы» қызметін ұйымдастыру бойынша нұсқаулық. - Алматы: «Өркен» БӘАҰҒПИКеАҚ, 2024 жыл. - б.

Білім беру ұйымдарында ата-аналарды педагогикалық қолдау жөніндегі әдістемелік нұсқауларда ата-аналарға арналған сабақтардың жаңартылған мазмұны ұсынылады.

Орта білім беру ұйымдарының басшылары мен оқытушыларына, әдіскерлерге, білім бөлімдері мен бөлімдерінің басшылары мен мамандарына жолданады.

Құрастырушылар: «Өркен» БӘАҰҒПИКеАҚ сарапшы-зерттеушілері: Е.Н. Сәкенова, И.М. Самсаев, Р.Ф. Кудякова, Г.У. Сағымбаева, Г.И. Қалиева, Б.К. Құдышева, Г.Б. Омарова, М.К. Тайпова, A.K. Мұхтаров, И.В. Калачева,А.Т.Асқарова,Н.Б.Оспанбек,Е.С.Шайланов,А.Н.Самадин,С.К.Нағашыбаева, С.Б. Қасымова, А.Г. Бейсембаева, Л.В. Онищенко, А. Дәулет.

Қазақстан Республикасының Білім беру ұйымдарында ата – аналарды педагогикалық қолдау орталықтары үшін 2024-2025 оқу жылына арналған сабақтарды әзірлеуге қатысқан педагог қызметкерлердің тізімі: Вальцева С.А., Соснина Ю.С., Лазарева Л.Ю., Еньшина Т. Н., Абдрахманова Д. О., Ғалымова Н.Р.,ДукееваМ.Н., ЕфремоваЕ.В.,СенькинаЕ.И., БазарғалиеваН.Ә., Симонян Е.В., Клименко Е. Н., Мельникова Д. Д.,Аралбекова Д. А., Живетева А. А., Ахметова А.О., Табильденова Л.А., Батырбаева Д.С., Иназарова Д.Ө, Кайпбеков Д.С., Виноградова М.С., Игизбаева А. А., Ледникова А. В., Алниязова Ж.А., Браленова К.И., Мырзаханова Н.С.

©«Өркен»БӘАҰҒПИКеАҚ, 2024

3

МАЗМҰНЫ:

1. Кіріспе 6

2. 2023-2024оқужылындағыАПҚОқызметімониторингініңкейбір 7

нәтижелерітуралы

3. 2024-2025оқужылындабілімберуұйымдарындағы АПҚО 10

қызметі туралы

• АПҚОорталығыныңсабақтарыныңмазмұндықнегізі

• Ата-аналардыпедагогикалыққамтамасызетусабақтарының бағдарламасы

1. 2024-2025оқужылындағыАПҚОсабақтарыныңмазмұны 19

1. КІРІСПЕ

Бiлiмберусаласындағыжетекшiүрдiстердіңбiрiбiлiмберуқызметтерiнiң түпкiлiктi нәтижелерiн, яғни мектепте оқу нәтижесiнде баланың иеленуi тиiс бiлiмi мен дағдыларын қайта ойластыру болып табылады. Олардың арасында психологиялық әл-ауқатты, физикалық денсаулығын сақтауға, күйзеліс пен белгісіздік жағдайларында өзін-өзі сақтау құзыреттерін дамытуға көмектесетін әлеуметтік және эмоциялық дағдылар, сондай-ақ коммуникациялық дағдылар мен кең әлеуметтік байланыстарды құру қабілеті ерекшеленеді.

Алайда, осы бағытта нәтижеге қол жеткізу отбасы мен мектептің тиімді өзараіс-қимылынсызмүмкінемес.Мектептеде,отбасындадабаланыңүйлесімді дамуы үшін қолайлы климат қалыптасуы тиіс. Қазақстандық қоғамда рефлексиянықамтитынжағымдытәрбиемәдениетін;ата-аналардыңбала-ата-ана қарым-қатынасы қалыптасатын құндылықтар мен тәрбие үлгілерін таңдау жауапкершілігін дамыту; әр баланың физикалық, интеллектуалдық және әлеуметтік-эмоционалдық дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасауға ұмтылу қажет.

Ата-аналарды қолдау балаларға өзіне деген сенім, эмоциялық басқару, сыныптастары тобында өмір сүру және ұжымда жұмыс істеу сияқты әлеуметтік жәнеэмоциялықдағдылардыдамытуғакөмектеседі.Ата-аналардымектептіңоқу процесіне тарту баланың білім алуы мен оқуына оң көзқарасты қалыптастыруға көмектеседі, баланың академиялық нәтижелерін жақсартуға ықпал етеді, бұл болашақта білім берудің жалғасуына және өзін-өзі дамытуға ұмтылуға әкеледі.

Бұл жолда ата-аналар баланың әр кезеңдегі физиологиялық, эмоциялық, интеллектуалдық даму ерекшеліктерін, бала - ата-ана арасындағы жағымды қарым-қатынастарын құру жолдарын білуі қажет. Қазақстан Республикасының барлықөңірлеріндегібілімберуұйымдарында 2023-2024оқужылындаашылған Ата-аналарды педагогикалық қолдау орталықтары осы білім мен дағдыларды меңгеруге көмек көрсетуге арналған.

Мектеп пен ата-аналар қоғамдастығының өзара іс - қимылы білім беру процесінің маңызды аспектісі болып табылады, ол оқушылар үшін қолайлы оқу ортасын құруға ықпал етеді. Мектеп пен ата-аналар қоғамдастығының тиімді өзара іс-қимылы серіктестік құруға, білім беру процесін жетілдіруге және оқушылардың жан-жақты дамуына ықпал етеді.

Мектеп пен ата-аналар қоғамдастығының өзара іс-қимылы саласындағы әлемдік ғылыми-практикалық тәжірибе ата-аналардың өз балаларын оқытуға қатысутүрлерініңиерархиясынкөрсететінбілімберуұйымдарынаата-аналарды тарту моделін ұсынады.

Олнегізгітөртдеңгейді ажыратады:

1. Алғашқы екі деңгей – негізгі қарым-қатынас (балалардың білім беру нәтижелерінбақылаужәнемектепкеқажеттіақпаратберу;мұғалімдермен

5

қарым-қатынас жасау, бала туралы ақпарат алу) және үй ортасын жақсарту(үйде білім беру ортасы, тәртіп, денсаулық сақтау, үй тапсырмасын орындауға көмектесу, үйде оқу) – іс жүзінде ата-аналардың баланың оқу процесіне қатысуын көрсетеді.

2. Екі жоғары деңгей – еріктілік (мектепте басқа оқушылармен және ата- аналармен өзара іс-қимыл жасау) және адвокаттық қызмет (жергілікті тұрғындармен және ұйымдармен өңірлік ауқымда жұмыс істеу) – бұл ата- аналардың білім беру ұйымының өміріне белсенді қатысуын білдіреді.

3. Ең жоғары деңгей – өкілеттікберу – ата-аналар мектеп саясатын анықтап, мектепте шешім қабылдауға ықпал ете алған кезде қол жеткізіледі. Білім беруге тиімді қатысқаны үшін бұл деңгейдегі балалар, ата-аналарға білім, сенім және көшбасшылық қасиеттер қажет.

Құрылған Ата-аналарды педагогикалық қолдау орталықтары (бұдан әрі - АПҚО) ата-аналардың білім беру процесіне қатысуының осы басым деңгейін көрсетеді. Ата-аналарды тарту, мұғалімдер мен ата-аналар арасындағы өзара іс- қимыл мен сенімді қарым-қатынастарды нығайту балалардың мүддесі үшін табысты ынтымақтастық үшін негіз болады.

2. 2023-2024ОҚУЖЫЛЫНДАҒЫАПҚОҚЫЗМЕТІМОНИТОРИНГІНІҢ КЕЙБІР НӘТИЖЕЛЕРІ ТУРАЛЫ

Қазақстан Республикасының білім беру ұйымдарындағы Ата-аналарды педагогикалық қолдау орталықтарының 2023-2024 оқу жылындағы алғашқы тәжірибесін талдауқорытындылжасауға мүмкіндік берді.

«Өркен» балалар әл-ауқатын арттыру ұлттық ғылыми-практикалық институтыныңқызметкерлеріата-аналардыңоқупроцесінетартылуын,олардың қатысуын анықтау және АПҚО-да алынған білім мен дағдылардың қажеттілігін түсіну мақсатында мониторинг жүргізді.

Педагогикалық қолдаудың мақсаты балалардың әл-ауқаты мен үйлесімді дамуын қамтамасыз ету үшін оң тәрбие мәдениетін қалыптастыру болып табылады.

Ата-аналардыпедагогикалыққамтамасызетуміндеттері:

1. балалардың әл-ауқатын қамтамасыз ету үшін ата-аналардың педагогикалық мәдениетін, психологиялық, педагогикалық және әлеуметтік құзыретін дамыту үшін ата-аналарға жүйелі педагогикалық қолдау көрсетуді ұйымдастыру;

2. балаларды тәрбиелеу мен дамытудағы білім беру ұйымы мен отбасының өзара іс-қимылын күшейту;

3. ата-аналардың отбасылық тәрбие процесіндегі балалардың әл-ауқатын қамтамасыз етуге уәждемесін арттыру.

6

АПҚО-дағысабақтардыңнәтижесібалалардытәрбиелеудеқазіргізаманғы әдістер мен тәсілдер туралы ата-аналардың білім деңгейін арттыру, ата- аналардың оқу процесіне белсенді қатысуы болуы тиіс.

Бақылаупроцесіндемынадайқұралдарқолданылады:

• Сауалнама: ата-аналарға сауалнама жасау, оның ішінде олардың білім берудіңқолданыстағыәдістеріментаныстығыменқанағаттануытуралы сұрақтар.

• Сұхбаттар жәнефокус-топтар: сапалы деректер алуүшін ата- аналармен терең әңгімелесулер жүргізу.

• Бақылау: ата-аналардың мектеп іс-шараларына қатысуын және олардың мұғалімдермен өзара іс-қимылын талдау.

Ата-аналардың ғылыми-әдiстемелiк бiлiм беруiнiң тиiмдi мониторингi мектеппенотбасыарасынданеғұрлымтығызжәнеөнiмдiөзараiс-қимылжасауға ықпал етедi, бұл, түпкi нәтижесiнде, оқушылардың оқу жетiстіктерiне оң әсерiн тигiзедi. Мұндай кешендi тәсiл ата-аналардың балаларын оқыту мен тәрбиелеу процесiне белсендi араласатын қолайлы бiлiм беру ортасын құруға мүмкiндiк бередi, бұл оқу орындарында нәтижелер мен жалпы атмосфераны жақсартуға ықпал етедi.

2023-2024оқужылындаАПҚОтиімділігімониторингініңобъектілері:

1. Сабаққа қатысушылардың саны және сабаққа қатысу туралы статистикалық ақпарат.

2. Ата-ананыңалғанбілімінеқанағаттануы.

3. Ата-аналардыбалаларыныңоқужәнетәрбиеүдерісінетарту.

Сұрақтарға жауап бере отырып, ата-аналар теориялық білімнің қажет екенін атап өтті. Сонымен қатар, баланы тәрбиелеу мен дамытудың әр түрлі салаларындапрактикалықдағдыларменқабілеттерүлкенсұранысқаие.Сондай- ақ психологтардың сабаққа қатысу қажеттілігі, АПҚО сабақтарын өткізетін мұғалімдердің құзыреттілігін арттыру туралы тілектер айтылды.

Ата-аналарға сауалнама жүргізу кезінде олардың АПҚО жұмысына деген тілектеріашық сұрақтардыңбірі болды.Ата-аналардың мынадай тілектері келіп түсті.

Ата-аналарыңбаласынтәрбиелеудедамытқысыкелетінбағыттар:

• оқуғаынталандыру;

• уақыттыдұрысбөлебілу;

• жады,шығармашылығы;

• салауаттыөмірсалтынұстануға,дұрыстамақтанудағдысынаұмтылу;

• коммуникативтікдағдылар

• психоэмоциялықтұрақтылық;

• өзшекарасынқорғайбілу;

• қауіпсізмінез-құлық;

• төтеншежағдайдағымінез-құлықдағдылары.

7

1. АПҚОсабақтарынұйымдастырубойыншаұсыныстар:

   • сабақтардыжиі,айынашамаменбіррет(респонденттердің30%-ғажуығы) өткізу керек;

   • бірлескен сабақтар – балалар мен ата-аналарды біріге қатысуын қамтамасыз ету;

   • кейбірсыныптардыонлайнрежиміндебергендұрыснемесеақпаратты тарату тізімі түрінде берген дұрыс;

   • сабаққакелеалмағаната-аналарүшінматериалдыпрезентациянемесе бейнероликтер түрінде жіберу;

   • сабақөткізугепсихологтардыңміндеттітүрдеболуынқамтамасызету ;

   • АПҚО-ныңсабақтарынаерлерменәкелердітарту.

2. АПҚОсабақтарынөткізуәдістемесібойыншаұсыныстар:

   • практикалық сабақтардың, тренингтердің, дөңгелек үстелдердің формаларын көбірек пайдалану, «ата-ананың қалауы бойынша нақты жағдайды талдау», оның ішінде мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынас;

   • сабақтардыойынтүріндежәнетекмектепішіндеғанаөткізбеу;

   • тәрбиетуралықосымшабейнелердіпайдалану;

   • баланың психологиялық портретін жасау үшін психологпен қосымша сеанстар өткізу;

   • отбасылыққатынастартақырыбынакөбіректренингтерөткізу.

3. АПҚОсыныптарыныңмазмұныбойыншаұсыныстар:

   • төтеншежағдайлардабаланыңқауіпсіздігінқамтамасызетудағдыларын үйрету;

   • балаүйдежалғызқалғанда,балаланыңқауіпсізмінез-құлықалгоритмдерін меңгеруге, қалай көмектесу жөнінде ата-аналарға үйрету;

   • балалардыңденсаулығындамытутақырыбынкеңейту;

   • баланыңдұрыстамақтануынұйымдастырубойыншасабақтарғаенгізу;

   • балалардыңпсихикалыққабілеттеріндамытуүшінқажеттісабақтар;

   • есте сақтау, назар аудару, ойлау, қиял жасау, көп мөлшерде деректермен жұмыс істей білу, оңтайлы шешімдерді табу қабілетін дамыту үшін психикалық математика негіздері бойынша сабақтар енгізу;

   • өзiн-өзiбағалаудыдамытуғакөңiлаудару.

8

3. 2024-2025ОҚУЖЫЛЫНДАБIЛIМБЕРУҰЙЫМДАРЫНДАҒЫ АПҚО -НЫҢ ҚЫЗМЕТI ТУРАЛЫ

АПҚОсабақтарыныңмазмұныныңнегізі

Ата-аналардыпедагогикалыққолдауорталықтарыныңқызметібалалардың әл-ауқаты ұғымына негізделген, өйткені ата-аналар баланы дамыту мен тәрбиелеуде басты рөл атқарады. Өзара сыйластық пен қолдау отбасының әрбір мүшесінебасқаларғадегенсүйіспеншілікпенқамқорлықтысезінугекөмектеседі –бұлқұндылықтарқақтығыстармендаулардытиімдішешу,ымырағакелужәне бір-бірінтүсінуқабілетінқалыптастырады.Отбасындаәл-ауқаттықалыптастыру және қолдау оның барлық мүшелерінің үнемі күш-жігерін, назарын және қамқорлығын талап етеді, ал үй ортасы - бала білім алып, дами бастайтын алғашқы орта.

Эмоциялық тұрақтылық және ата-ана-баланың жағымды қарым-қатынасы салауатты үй ортасына ықпал етеді. Ата-аналар баланың салауатты психологиялық дамуы үшін аса маңызды эмоциялық қолдау мен қауіпсіздікті қамтамасыз етеді.

Отбасының әл-ауқатын қалыптастыруға отбасының барлық мүшелерінің денсаулығына қамқорлық жасау, тұрақты медициналық тексерулер, дұрыс тамақтану және дене белсенділігі әсер етеді. Ата-аналар балаларды дұрыс тамақтанумен, ұйқы үлгілерімен және дене белсенділігімен қамтамасыз етеді, бұл дене бітімінің дамуына және жалпы денсаулығына ықпал етеді.

Ата-аналарертебалалықшақтанбастапбілімберужүйесіндемаңыздырөл атқарады.Оларұйқымендемалудыңкөлемімен сапасынаназараудараотырып, күн тәртібін қадағалай алады, үй тапсырмасын орындауға көмектеседі, білімге деген қызығушылықты ынталандырады және баланың психикалық қабілеттерін дамытып, сақтай алады.

Оларбалаларға қақтығыстарды шешуді үйренуге, ынтымақтасуға және басқаларды құрметтеуге көмектеседі. Отбасының әрбір мүшесі өз сезімдері мен пікірлерін білдіре алуы үшін ата-аналар мен балалар арасында сенімді қарым- қатынасты дамыту маңызды, оған отбасылық байланыстарды нығайтатын бірлескен іс-шаралар, мерекелер, демалыс және отбасылық дәстүрлер ықпал етеді.

Жеке әл-ауқат ұғымы соңғы онжылдықта кең тараған, әр түрлі зерттеушілер әзірлеген және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (бұдан әрі – ДДҰ) ұсынымдарында көрініс тапқан.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ): Өзінің басылымдарында денсаулықты анықтауда ұйымға тек физикалық қана емес, сонымен қатар психикалық және әлеуметтік әл-ауқат та кіреді.

PERMA әл-ауқат моделі: Оң психологияның негізін салушылардың бірі МартинСелигманәзірлегенPERMAмоделіәл-ауқаттыңбеснегізгіэлементін

9

қамтиды: Позитивті эмоция, өзара іс-қимыл, қарым-қатынас, мағына және жетістік.

Маслоу, Абрахам (1954): Өзінің қажеттіліктер иерархиясы теориясында Маслоу адам қажеттіліктерінің әр түрлі деңгейлерін талқылайды, оларға физиологиялық (физикалық әл-ауқат), қауіпсіздік қажеттіліктері (физикалық және әлеуметтік әл-ауқатпен байланысты),әлеуметтік қажеттіліктер (әлеуметтік әл-ауқатпен байланысты), сыйластық қажеттіліктері (эмоциялық әл-ауқатпен байланысты), өзін-өзі өзектендіру қажеттіліктері (танымдық игілікпен байланысты) жатады.

Рейф, Кэрол (1989): Кэрол Д. Рейф танымдық, эмоциялық, әлеуметтік әл- ауқатпен байланысты алты компонентті қамтитын психологиялық игіліктің негізін жасады: дербестік, жеке өсу, өзін-өзі бағалау, басқалармен жағымды қарым-қатынас, өмірдегі мақсаттар, қоршаған орта.

Бұлдереккөздерменмодельдеригіліктіңәртүрліаспектілеріменолардың өзара байланыстарын жан-жақты түсінуді қамтамасыз етеді, соның негізінде негізгі төрт түрді ажыратамыз:

Когнитивтік әл-ауқат - есте сақтау, назар аудару, түсіну және үйрену қабілеті, ой процестерінің дамуы, интеллект сияқты психикалық процестердің дамуы.Танымдықәл-ауқатбұлпроцестердіңоңтайлыжұмысістейтінжағдайын көрсетеді, бұл адамдарға толық өмір сүруге мүмкіндік береді.

Дене әл-ауқаты - организмнің сыртқы жағдайларға бейімделуі, оның барлық органдары мен жүйелерінің жақсы үйлестірілген жұмысы, сондай-ақ берік иммунитет. Салауатты өмір салты мәдениеті: күнделікті режим, дұрыс тамақтану, сапалы ұйқы, дене белсенділігі, демалыс, денсаулық және қазіргі адамның бейнесі.

Эмоциялық әл-ауқат - баланың өз эмоциясы мен мінез-құлқын түсініп, бақылайбілуі,баланыңжекебасыныңқалыптыдамуына,жағымдықасиеттердің дамуына, басқа адамдарға деген достық қарым-қатынасқа, басқа адамның сезімі мен жағдайына қайғы-қасірет, қайғы-қасірет сезінуіне септігін тигізетін сенім, қауіпсіздік сезімі.

Әлеуметтік әл-ауқат - әлеуметтік өзара іс-қимыл дағдыларын қалыптастыру, өзара қарым-қатынас орнату, ынтымақтастық, жанжалдарды шешу, айналадағы шындықпен өзара әрекеттесуде тұрақтылық, төтенше жағдайларда қауіпсіз мінез-құлық және қорғау дағдыларын дамыту.

Ата-аналарды педагогикалық қолдау орталығында психологиялық және педагогикалық білім беру сабақтарының мазмұны мынадай әл-ауқат түрлеріне негізделеді:

10

№	Әл- ауқатының түрлері	АПҚО-даоқитыната-аналарғаарналған сабақтардың тақырыбы
		6-7жас– 10-11 жас	11-12жас–14-15 жас	15-16жас–17-18 жас
1	Физикалық	Сапалы ұйқы: балалардың дамуы мен денсаулығының негізі	Жасөспірімдердің ұйқысы: Оқуға және мінез- құлыққа әсері	Жасөспірімнің ұйқысы және психикалық денсаулығы
		Дұрыс тамақтануәдет- ғұрпын құру	Барлықотбасы үшін дұрыс тамақтану	Сырттатамақтану
2	Когнитивті	Зейіндідамыту	Жадыныдамыту	Өмірбойыоқыту: неге? қалай?
		Логикалық ойлаудыүйрену	Балаңыздыңой- пікірінояту	Шығармашылықты ынталандыру
3	Эмоционалды	Отбасылық келісімнің кепілі– сенімді қарым-қатынас	Жасөспірімді түсiнужәне қабылдаутәртiбi	Тұлғаның қалыптасуы: тәуелсіздіккеқұқық
		Баланы өзінің және басқа адамдардың сезімінтүсінуге үйрету тәртібі	Бүлдiретiн сыртқыәсерлерге балалардың қарсы тұруы	Ата-аналардың эмоциялықкүйреуі: оны қалай болдырмауғажәне жеңуге болады?
4	Әлеуметтілік	Балалардың қауіпсіздігі– ересектердің қамқорлығы	Балаңызтөтенше жағдайға дайын ба?	Жекеқауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру
		Бақыттыана құпиялары	Әкелік—бала бақытының қайнар көзі	Болашаққаұмтылу: Балаңызға өз әлеуетіне жетуге қалайкөмектесуге болады

Жаңа2024-2025оқужылындаата-аналарғаарналғансабақтардыәзірлеуге

«Педагогтер мен ата-аналар: балалар мүддесі үшін ынтымақтастық» республикалық байқауына қатысқан еліміздің үздік ұстаздары тартылды. Аталған байқаудың жеңімпаздары мен номинанттары «Өркен» балалардың әл- ауқатын арттыру ұлттық ғылыми-практикалық институты жанындағы «Жалын» қоғамдастығына кіреді.

11

Еліміздің білім беру ұйымдарының үздік педагогтеріне қазақ және орыс тілдерінде АПҚО-2.0 сыныптарының тақырыптары ұсынылды. Сабақ тақырыптары Ата-аналарды педагогикалық қолдау орталығының қызметін бақылау нәтижелері негізінде анықталып, ата-аналар мен білім беру ұйымдарының сауалдары ескерілді. Институттың зерттеушілері (сарапшылардың жұмыс тобы) оқытушыларға сабақтарды әзірлеуде тәлімгерлік көмек көрсетті, әрбір әзірлеушімен ZOOM конференциялары форматында жеке консультациялық жұмыс жүргізілді.

Мұғалімдерге әдіснамалық көмек көрсету мақсатында осы нұсқаулықта ата-аналарды психологиялық және педагогикалық қолдау сабақтарын әзірлеу ұсынылады.

Ата-аналарғапедагогикалыққолдаукөрсетубағдарламасы

№	Тақырып	Мазмұны
Ата-аналарғапедагогикалыққолдаукөрсетубағдарламасы 1-4 сынып оқушылары
1	Сапалы ұйқы: балалардыңдамуы мен денсаулығының іргетасы	Баланың тұлғасын дамыту үшін ұйқының маңызы. Баланың танымдық және эмоциялық дағдыларын дамыту үшін негіз ретінде ұйықтау. Әдет-ғұрыптықалыптастыруалгоритмі. Дұрысұйықтауүшінқажеттіжағдайлар.
2	Дұрыс тамақтану әдет-ғұрпынқұру	1,Балалардыңдамуындағыдұрыстамақтанудың маңыздылығы: дене және психикалық жай-күй Дұрыс тамақтанбауға және олардың салдарларына байланысты аурулардың мысалдары Дұрыстамақтанунегіздері:сорты,модерациясы және тепе-теңдігі. Отбасындадұрыстамақтануүшінқолайлы жағдай жасау бойынша практикалық консультациялар.
3	Назар аударуды дамыту	Балалардың назарын аударуды дамыту проблемасының маңыздылығы мен маңызы. Назараударудыңнегізгіқасиеттері. Назараударудыдамытуәдістеріментәсілдері. Үйде қолдануға арналған практикалық тапсырмалар мен ойындар.
4	Логикалық ойлаудыүйрену	Логикалықойлаутабыстыңнегізіретінде Балаларда логикалық ойлаудың негізгі аспектілері.

12

		Балаларға осы шеберлікті дамытуға көмектесу тәртібі Ата-аналарғапрактикалықконсультацияберу
5	Отбасылық келісімніңкепілі– сенімді қарым- қатынас	Сенiмгерлiк қарым-қатынас: бақытты отбасылық қатынастардың негiзi. Байланыстысенiмгерлiкбасқарудыңнегiзгi принциптерi мен факторлары. Сенімсіздік,бүркеншіксенім,шынайысенім. Істерді талдау. Сенімсіздіктің теріс салдары. Баламен ойдағыдай сенімді қарым-қатынас жасауүшіната-аналарғаарналғаннегізгідағдылар менпрактикалықкеңестер.
6	Баланыөзініңжәне басқа адамдардың сезімін түсінуге үйрету тәртібі	Баланың дамуындағы қайғы-қасірет және оның рөлі. Баланың және басқа адамдардың сезімін ашық қарым-қатынас, құрметтеу және түсіну. Басқаадамдардыңжәнеөзсезімдерінбілдіру және түсіну тәсілдері. Баланыжанжалдардышешугеүйрету-ата- аналарғакеңесберу.
7	Балалардың қауіпсіздігі – ересектердің қамқорлығы	Дене дайындығы: төтенше жағдайларда организмді қорғау дағдылары мен қабілеттері Эмоциялықдайындық:қорқынышпенүрейді жеңу тәсілдері мен тәсілдері Танымдық әзірлік: қауіпсіздік саласындағы білімді және қорғау әдістерін меңгеру Әлеуметтік дайындық: қиын жағдайдағы баланың коммуникациялық дағдыларын және коммуникациялықдағдыларындамыту
8	Бақытты ана құпиялары	Қазіргіанаболуерекшеліктері Отбасылықжәнекәсіптікжұмыспенқамту Егеранамжалғызқалса... Тиімдіананыңдағдылары.
Ата-аналарғапедагогикалыққолдаукөрсетубағдарламасы 5-9 сынып оқушылары
1	Жасөспірімдердегі ұйқы:Оқуғажәне мінез-құлыққаәсері	Жасөспірімдердегіұйқыфизиологиясы. Ұйқының бұзылуы: дәрігерге кеңес беру үшін негіз. Ұйқыныңбұзылуыныңжасөспірімдердіңкөңіл- күйіне, мінез-құлқына, оқу қабілетіне әсері. Дұрысұйқы:ұйымдастыруәдістері,жағымды

13

		әдеттердідамыту.
2	Здоровый рацион для всей семьи	Бүкіл отбасы үшін сау және бүтін тағамдарды таңдау. Отбасы мүшелерінің ас мәзірін дайындауға, тамақ дайындауға және өнімдерді сатып алуға қатысуы. Таңертеңгі ас, түскі ас және кешкі ас өткізбей теңдестірілген тамақ. Ес-түссізшамадантысасырасілтеу.
3	Жадыныдамыту	Неліктен жасөспірім есте сақтауда қиындықтар туындауы мүмкін Жасөспiрiмдердiңестесақтауерекшелiктерi Жадыны жақсарту үшін мнемониктерді тәжірибеден өту Жақсыжадқақадамдар
4	Балаңыздың ой- пікірін ояту	Жасөспірімдердің психикалық қабілеттері мен дағдыларындамытудыңмаңыздылығы. Жасөспiрiмдердiңинтеллектуалыныңдамуына жеткiлiксiз назар аудару проблемасы. Жасөспiрiмдердiңинтеллектуалдыдамуының тиiмдi құралдары. Жасөспiрiмдердiңинтеллектуалдықдамуында ата-аналарды қолдау: практикалық ұсынымдар
5	Жасөспiрiмнiң түсiнiк алу және қабылдау тәртiбi	Жасөспiрiмнiңтүсiнiкалужәнеқабылдаутәртiбi Жасөспірімдердіңдамуынтүсіну Жасөспіріммен эмпатия дағдыларын және тиімді қарым-қатынасты дамыту Жасөспiрiмнiңөзiн-өзiтиiстiсезiнуiнжәнеөзiн- өзi сезiнуiн белгiлеу жөнiндегi ұсынымдар Қолайлыжағдайжасауәдістері
6	Бүлдiретiнсыртқы әсерлерге балалардыңқарсы тұруы	Экстремистік идеологияларға байланысты тәуекелдер мен қауіптер: Кейс-зерттеулер Рухани иммунитетті қалыптастырудың негізі ретінде сыни ойлау және эмоциялық интеллект Балалардың санасы мен мінез-құлқын дерадикализациялау тәсілдері Отбасы мен мектептің профилактикалық қызметінің тиімді стратегиялары, ашық қарым- қатынастыынталандыружәнебірлескеніс- шараларғақатысу

14

7	Балаңызтөтенше жағдайға дайын ба?	Төтенше жағдайлардың ерекшеліктері және төтенше жағдайлар кезінде нақты шаралар қабылдау Төтенше жағдайға дейін және оның уақытында баланың мінез-құлқы қағидалары Төтенше жағдайлар кезінде өзін-өзі бақылау дағдыларының маңыздылығы туралы Күтпегенқауіпкезіндеадамөмірінсақтапқалу үшініс-қимыл алгоритмдері
8	Әкелік — бала бақытыныңқайнар көзі	Қазіргіәкеніңқұндылықтарықандай? Әкесініңжекеқасиеттері Әкенібаланытәрбиелеугежәнетәрбиелеуге тарту Сәттіөмірсүруүшінбаладамықтықасиеттердің қалыптасуына әкенің ықпалы
Ата-аналарғапедагогикалыққолдаукөрсетубағдарламасы 10-11 сынып оқушылары
1	Жасөспiрiмнiң ұйқысы мен психикалық денсаулығы	Дұрысұйқыныңмаңыздылығынтүсіну. Ұйқының дене және психикалық жағдайына әсері. Неліктен төсекке бармас бұрын демала білу және оның ұйқы сапасына қалай әсер ететіні маңызды. Ұсыныстар: Жақсы демалуүшін төсекалдында тыныш атмосфераны қалай жасауға болады
2	Тамақішу	Балада шешім қабылдау дағдыларын дамыту. 2.Фаст-фудты ауыстырудың экологиялық таза (психологиялыққауіпсіз)тәсілдері. 3.Дұрыс тамақтануды қолдау: мотивтер меншешімдер. 4. Үйде және сыртта дұрыс тамақтануға арналған практикалық кеңестер мен қадамдар.
3	Өмірбойыоқыту: неге? қалай?	Адамнегеөзін-өзітәрбиелеудіқажететеді? Өзін-өзіталдау,өзін-өзібағалау,сондай-ақөзін- өзі басқару қабілеті өзін-өзі тәрбиелеуде қандай орын алады? Өзiн-өзi тәрбиелеудiң қандай дағдылары мен қабiлеттерiн бала меңгеруi тиiс. Балаға өзiн-өзi тәрбиелеу жөнiндегi iс- шараларды ұйымдастыруға көмек көрсету тәртiбi.
4	Шығармашылық	Жоғарысыныпоқушыларыныңжетістігінде

15

	ты ынталандыру	шығармашылықойлаудыңмаңыздылығы Шығармашылық ойлауды дамытуға ықпал ететін дағдылар Отбасылықортадашығармашылықтыдамыту тәсілдері Шығармашылыққаапаратынжол:әдістермен тәсілдер
5	Тұлғаның қалыптасуы: тәуелсіздікке құқық	Ата-аналардан, кезеңдерден психологиялық бөлінудің маңыздылығы. Бөліну түрлері: эмоциялық, құндылық, практикалық, қайшылық. Бөлінуге әсер ететін факторлар: жағдайды талдау. Ата-аналар мен жасөспiрiмдердiң өзара қарым- қатынастарындашекарабелгiлеудiңмаңыздылығы.
6	Ата-аналардың эмоциялық күйреуі:онықалай болдырмауғажәне жеңуге болады?	Эмоциялық сарқылу белгілерін тану әдісі: алдағы күйік сигналдары. Тартылғаната-аналардыңэмоциялықсарқылу кезеңдері Эмоциялық күйзелістердіөз бетінше еңсерудің әдістері мен тәсілдері. Эмоциялықкүйзелістіңалдыналу.
7	Жеке қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру	Жекеқауіпсіздікмәдениетідегенімізне? Отбасындажекеқауіпсіздікдағдыларынсіңіру Мінез-құлықэтикасынжәнежекеқауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру Күнделіктіөмірдежекеқауіпсіздікнормаларын, наным-сенімдерін, құндылықтарын қабылдау
8	Болашаққаұмтылу:Балаңызға өзәлеуетінежетуге қалайкөмектесуге болады	Жоғарысыныпоқушысынтүсінутәртібі Балаүшінжаңамүмкіндіктер –ата-аналарүшін жаңа міндеттер Кәсіптаңдауғакөмеккөрсету Табыстыөмірсүруүшінәмбебапдағдыларды дамыту

16

4. САБАҚМАЗМҰНЫ

1-4СЫНЫПОҚУШЫЛАРЫНЫҢАТА-АНАЛАРЫНААРНАЛҒАН САБАҚТАР

0. Сабақ

Сапалыұйқы–балалардыңдамуыменденсаулығыныңнегізі

Мақсаты:баланыңфизикалықжәнепсихикалықденсаулығынсақтау факторы ретінде ата-аналардың ұйқыға құндылық қатынасын қалыптастыру.

Міндеттері:

1. Ата-аналардыңбаланыңтолыққандыұйқысынқамтамасызетуіүшін қолайлы жағдай жасауға деген ұмтылысын дамыту;

2. Салауаттыұйқыныңбаланыңағзасымендамуынаәсеріжәнеұйқының бұзылуының теріс салдары туралы түсініктерді тереңдету;

3. Баланыңұйқысыпайдалыболуыүшінкүнтәртібінсақтаудыңнақты алгоритмін қалыптастыру.

Жекетұлғаныңұлттыққұндылықтарыменқасиеттері:Әділеттілікжәне жауапкершілік

Жоспар:

1. Кіріспебөлім

• Кіріспе сөз

• «Меніңбалам»сергітужаттығуы

2. Негізгібөлім

• «Ұйқыныңбаланыңтұлғалықдамуынаәсері»

• Топпенжұмысістеу.

• Мишабуылы«Ұйқығатыйымсалужәнесалт-дәстүрлер»

• «Дұрысұйқыережелері»топтық жұмыс

• «Салауаттыұйқы»-идеяларшеберханасы.Топтықжұмыс

3. Қорытындыбөлім

• Рефлексия«Түстіспектр»

Күтілетіннәтижелер:

• ата-аналарбаланыңтолыққандыұйқысынқамтамасызетеді;

• ата-аналарұйқыныңбаланыңденсаулығымендамуынаәсерінтүсінеді;

• ата-аналарбаланыңдұрысұйқысынұйымдастырудағдыларынмеңгереді.

Сабақтыңұзақтығы:60 минут

Уақыты

Мазмұны

Ресурстары

17

10мин.	I. Кіріспебөлім Педагогтіңсабақтақырыбытуралыкіріспесөзі.	1слайд
	«Меніңбалам»сергітужаттығуы Мақсаты:топтыбелсендіқызметкедайындау,уақытша ұжымды біріктіру, қатысушылар өздерін еркін ұстауы үшін жағдай жасау. Ата-аналар өз баласын, оның мүдделерін немесе бірлескен қызметін 2 сөйлеммен сипаттауы қажет. Бір ата-ана әңгімені бастайды, екіншісінің, үшіншісінің және тағы басқалардың міндеті –әңгіменіөз баласы туралы айтып, жалғастыру. Мысалы: Бірінші ата-ана: «Менің ұлымның аты Арман. Ол өте белсенді бала. Арман достарымен жиі кездеседі және ойнайды»; Екінші ата-ана: «Менің қызым Алина да достарымен ойнағандыұнатады.ОлАрманменбірсыныптаоқиды. Велосипед тепкенді ұнатады»; Үшінші ата-ана: «Менің қызым Дина Арман және Алинамен дос. Олар бізге жиі келеді. Олар балмұздақ жегенді жақсы көреді». Ата-ананың қиялы мен шығармашылығына байланысты әңгімелер әр түрлі болады. Ата-аналар өз балалары туралы айтқанды ұнатады. Сондықтан бұл жаттығу қатысушыларды жұмысқа дайындап қана қоймай, ата-аналарға өз баласы туралы жаңа нәрсе айтуға, өз балаларын жақсырақ танып-білуге, олардың қызығушылықтары,достарыменқалайуақытөткізетіні, баланың басқа балалармен (айналасындағылармен) қарым-қатынасы туралы білуге мүмкіндік береді. Педагог балалардың басты қасиеттерін атапкөрсетеді және ата-аналардың әңгімелерін қорытындылайды.	2слайд
10мин.	II.Негізгібөлім «Ұйқының баланың тұлғалық дамуына әсері» шағын лекция+ Педагог: Қазақстанның профилактикалық медицина академиясының президенті және Американдық денсаулық сақтау қауымдастығының мүшесі Алмаз Шармантолыққандыұйқыныңденсаулықүшін маңыздылығытуралыойларыменбөлісті.Адамдарөз	3-слайд Ескертпе: https://tengri news.kz/healt

18

	өмірініңшамамен25жылынұйқыдаөткізеді.Алайда	hy/almaz-
	адамтекалтыжылғанатүскөреді екен.	sharman-
	Балаларүшінұзақтығы10-11 сағат,жасөспірімдер үшін	polnotsennyi
	9-10сағат,ересектерүшін7-8сағатұйықтауқалыпты	y-son-
	болыпсаналады.Адамбірнешекүнғанаұйқысызөмір	universalnay
	сүре алады. Ұйқының созылмалы жетіспеушілігі	a-
	(тәулігіне6сағаттанкем)естужәнекөруқабілетінің	potrebnost-
	бұзылуына,алаңдаушылықтыңартуына,жүйкеніңсыр	489045/artic
	беруіне,ойдышоғырландыруқабілетсіздігіне,апатия	le авторы
	менжалпыәлсіздікке,заталмасудыңбұзылуынажәне	Алмаз
	тезсалмақжинауға әкеледі.	Шарман
	Ғылымифактілерортажолақтасағат22.00-ден24.00-ге	«Толыққанд
	дейінгі,тропикалықөңірдесағат23.00-ден01.00-ге	ыұйқы–
	дейінгі,полярлықшеңбердентысжердесағат21.00-ден	жалпыға
	23.00-гедейінгіұйқыныңпайдалыекенінкөрсетеді.	бірдей
	Көптегенмәдениеттердекүндізгіұйқынемесесиеста	қажеттілік
	кеңінентаралған.Тұрақтыкүндізгіұйқыадамның	және тегін
	көңіл-күйін жақсартатыны, жұмыс қабілеттілігін	ресурс»
	арттыратыны, ағзаға қажетті энергияның орнын
	толтыратыны, стрестен арылататыны және түрлі
	аурулардыңқаупіназайтатыныбелгілі.
	Өкінішкеқарай,қазіргі уақыттатекмансаппенжәнеүй
	шаруашылығыменайналысатыната-аналардыңғана
	емес,олардыңбалаларыныңдаұйықысыжеткіліксіз.
	Статистикалық мәліметтерге сәйкес, шамамен
	балалардың 5%-ы ұйқысы тәулігіне 1,5-2 сағатқа
	кеміген.
	Көпжағдайдаұйқыныңжетіспеушілігініңсебебіата-
	аналардыңбалаүшінтолыққандыұйқымаңыздыемес
	депесептеуіжәнеұйқыныңдұрысұйымдастырылуын
	қатаңқадағаламауында.
	Көбінесеата-аналарсмартфонынкүндізғанаемес,
	түндедеқолынантастамайтынбалағатиістікөңіл
	бөлмейді.Балағакешкедейінсабақоқуға,ұйықтар
	алдында теледидар көруге, компьютерлік ойындар
	ойнауғажәнеағзаныұйықтауғадайындаудыңорнына
	кешкіуақыттақозғалмалыойындаройнауғарұқсат
	етіледі.
	Біріншіден, ұйқының өсу процесінде маңызы зор.
	Баланың өсу гормонының 80 пайызына жуығы
	ұйқының бірінші кезеңінде өндіріледі. Ұйқының

19

10мин.

жетіспеушілігі баланың бойы өспей қалуына және физикалық дамуының баяулауына әкелуі мүмкін. Ұйқының жетіспеушілігі олардың ақпаратты меңгеру және өңдеу, оны есте сақтау және ұйымдастыру қабілетін төмендетеді. Балалардың ұйқысыздығының теріс салдары – стрестік жағдайларға бейімделу қабілетінің төмендеуі. Кейде балаларда әлсіздік, тежелу, апатия байқалады. Ата-аналар физиология заңдарына қайшы келмеуі керек. Бұл өзгерістердің кері сипаты ұйқы режимі дұрысталған кезде жойылады. Баланың ұйқысы эмоционалды саладағы бұзылушылықтармен ғана емес, сондай-ақ зейіннің бұзылуымен де қауіпті, баланың жаңа ақпаратты есте сақтауы қиындайды, соның салдарынан ойлау мен сөйлеуді қоса алғанда, барлық когнитивтік процестер зардап шегеді. Балаға ойын тұжырымдау қиынға соғады, қоршаған әлемді дұрыс қабылдамайды, бір нәрсе ойлап табуға, қиялдануға құлшынысы болмай, қиялы зардап шегеді. Балатолықсауығып,демалып,жаңабілімдіигеруүшін күш жинап, ауруына байланысты мектептен қалмай, өзінің иммунды жүйесін қуаттандыруы үшін оның ұйқысы қандай болуы тиіс? Осыжастағыбалалардыңұйқыданертетұруыолардың ұйықтау режимін айқындайды. Көптеген бала күндіз ұйықтамай-ақ жүре береді, ал кейбіреулеріне күндізгі демалыс қажет. Көптеген ата-ананың үмітіне қарамастан, балалар өздерінің ұйқыға деген қажеттіліктерін қысқартпайды. Бастауыш сынып оқушысының таңертеңгі ұйқыдан тұруыүшінеңқолайлыуақыт7–7:30,түнгіұйқысының жалпы ұзақтығы –10,5 – 11 сағат. Бастауыш сынып оқушысы өз күнін таңғы гимнастикамен бастауы керек. Ол көп уақыт алмауы тиіс. Мектепке бару ерте тұруды көздейді, сондықтан баланың толыққанды және сапалы ұйықтауын қамтамасыз етудің жалғыз жолы – ерте жату. Топтық жұмыс. Ата-аналарды топтарға бөлеміз, ол үшін киндер- сюрприздегіойыншықтарғаарналғаншағынпластик

4-слайд

20

кейстерді қолдануға болады, тең мөлшерде белгілі бір түсті қағаздар болады. Қандай да бір затты, фигураны, драже кәмпитін және т.б. пайдалануға болады. Әрбір ата-ана кейсті таңдап, оны ашқаннан кейін командалар ұсынылған әдіс бойынша бөлінеді. «Ұйқыныңфункциялары»жаттығуы. Мақсаты: ата-аналардың баланың уақтылы және толыққанды ұйықтауын ұйымдастырудың тиімді дағдыларын қалыптастыруға қызығушылығынарттыру. Ата-аналарға ватман мен маркерлер ұсынылады. Педагог: «Ұйқы функциясы» дегеніміз не? (ата- аналардыңжауаптары).Сіздіңміндетіңіз–ұйқының қандайфункцияларыбарекенінталқылап, ватманға жазу. Талқылау. Талқылаудан кейін ата-аналар жадынама алады. Суретте пазлдың 8 бөлшегі бейнеленген. Пазлды таңдаңыз. Ұйқының бала ағзасы үшін маңызды екенін анықтаңыз.Нәтиженікөрсетіңіз.Әрбірпазлмынадай тұжырымдарды қамтиды: Орталықпазлда«Ұйқыфункциясы»дегенжазуыбар. Келесі пазлдар: Ағзаныңдемалуы. Қалыптытіршілікетуүшінағзаныңоргандарымен жүйелерін қорғау және қалпына келтіру. Ақпараттықайтаөңдеу,бекітужәнесақтау. Жарықтыңөзгеруінебейімделу(күн-түн). Адамныңқалыптыпсихоэмоционалдықжағдайын сақтау. Ағзаныңиммунитетінқалпынакелтіру. Адамағзасыныңресурстықжағдайынқалпынакелтіру Эмоционалдықтеңгерімдіқалпынакелтіру. Педагог: Сіздердің алдарыңыздаұйқының пазл-сурет түрінде бейнеленген 8 функциясы. Біз кез келген картинаның әрбір бөлшегі маңызды екенін, жалпы бейненіңтұтастығыментолықтығынкөреаламыз,егер біз осы пазлдың бір бөлшегін алып тастасақ, яғни бір бөлшекболмаса–картинатолыққандыболмайды. Сондай-ақ,егербаланыңұйқысықанбаса,ағза

5-слайд Пластик кейстер 6-слайд Ватман, маркерлер 1-қосымша

21

5мин.

функцияларыныңбірізардапшегіп,баланыңжалпы көңіл-күйіне әсер ете бастайды. Мишабуылы «Ұйқы шақыратын және бұзатын жағдайлар»Мақсаты: баланың дұрыс және сапалы ұйықтауы туралы ата-аналардың білімін жандандыру және кеңейту. Педагог:Бүгінбізбаланыңұйқысытуралыайтып отырмыз.Сіздер ұйқытуралықандаймақал-мәтел, афоризмдерді білесіздер? (ата-аналардың жауаптары). Толыққандыжәнесапалытүнгіұйқытуралықандай лайфхактарды білесіз? ( ата-аналардың жауаптары). Менсіздерге«ұйқышақыратындар»және«ұйқыны бұзушылар» туралы ойланып, жазуды ұсынамын. Талқылау. Мысалы: Ұйқы шақырады: қараңғылық (мелатонин өндіруге көмектеседі); ақ шу (ұйықтау үшін дыбыстық фон жасау); ритуал (босаңсытады және баланы ұйықтауға дайындайды). Бұзушылар: кеш ұйықтау (баланы шамадан тыс шаршатады,ертетұрудыталапетеді);күндізгіұйқының болмауы (ұйықтау алдында наразылық тудырады және түнгі серуендеу); жарық(мелатонинніңпайдаболуынакедергікелтіреді); теріс ассоциациялар (ұйқының барлық уақытына тәуелділік тудырады); жағымсыз эмоциялар. Топпенжұмысістеу «Дұрысұйқыережелері» Ата-аналарғаарналғанұсынымдар Топтарға жағдаймен танысу және «Дұрыс ұйқының ережелері» туралы ұсынымдар әзірлеу ұсынылады. Сондай-ақ,әртопқасұрақтардыңтолықтізімінұсынып, қатысушылардың жауаптарын салыстыруға болады. Немесесұрақтардытоптарбойыншатеңбөліп,әр

слайд слайд

22

10мин.	командағаұсынылғанжағдайларғақатыстығанасөз сөйлеуге мүмкіндік беріледі.
	Үлестірмепарақ
		Жағдаяттықмәселе	Сіздің ұсынымыңыз
		Балакүн сайын өзіне ыңғайлы немесе ата-анасы айтқан уақытта ұйықтайды. Еркелеп, ұйықтағысы келмейді, уақытты созады. Баланы аптакүнінеқарамастанбір уақытта ұйықтатумаңыздыма?		А	4қағазы
		Бала мүмкіндігінше кештеу жатқысы келеді, ол үшін жаңа ойындар мен себептер табады. Баланы қай уақытта ұйықтатқан дұрыс?
		Көптеген отбасында баланы ұйықтауғадайындауүшінұйықтату рәсімі болады. Сіздіңойыңызша,ұйықтаралдында отбасылық рәсімдерді жасау маңызды ма және оның мәні неде?
		Ұйықтау уақыты жақындаса да, бала белсенді ойнап, (жүгіру, секіру, айқайлау) тынышталмайды. Баланы жалғыз қалдырып, өзі тыныштанғанын күту орынды ма?
		Баланың бөлмесіне көше шамының жарығы түсіп тұр. Бөлменің іші қапырық. Ата-ана баласы ұйықтағаннан кейін, теледидардың дыбысын азайтпайфильмді әрі қарайкөруді жалғастырады. Ата-ана баласының кез келген дыбысқа қарамай ұйықтай алатындығына сенеді және «кез келген жағдайда ұйықтауды үйренуі» керек деп, ештеңені өзгертугетырыспайды.Сіздесолай ойлайсызба?		А	4қағазы

23

		Бала өзіне ашық түсті пижама таңдап, сіздіңойыңызшаұйықтауға ыңғайлыболатынбасқаларын таңдаудан бас тартады. Сіз оның таңдауымен келісесіз бе?				Ү ма (ке	лестірме териал сте)
		Баланыңтөсегіыңғайсыз,оған бала жиішағымданады,себебіұйқысы қанбайды.Баланытыңдаукерекпе?
		Бала ұйықтады, бірақ ата-анасына күндізгі жұмысқа байланысты көптеген аяқталмай қалған жұмысты жасау керек. Біріне компьютердің дыбысы керек, екіншісіне жарық қажет. Баланың толыққанды ұйқысын қамтамасыз етуүшінсіздіңәрекеттеріңізқандай болады?
	Жұмыстың презентациясы аяқталғаннан кейін психологтің ата-аналарға арналған ұсынымдарын беруге болады.
		Жағдаяттық мәселе	Психологтіңұсынымдары
			Ертежастанбастапбаланыапта күніне қарамастан бір уақытта ұйықтатыңыз.
			Баланысағат22.00-деұйықтату қажет, ағзадәлосыуақытта релаксацияға бейімделген.
			Ұйықтау рәсімін ойлап табыңыз – жуыну, ұйықтар алдында кітап оқу, баяу музыка немесе табиғат дыбыстарын,бесікжырыжәнет.б. тыңдау және оны ешқашан өзгертпеуге тырысыңыз.
			Ұйықтардан бір-екі сағат бұрын бала белсенді ойындарды аяқтап, сабағын оқып бітіріп, смартфонды қойып, компьютерді өшіруі керек. Асықпайкітапоқунемесе ойыншықтарменақырынойнау

24

10мин.			баланы тыныштандырып, тез ұйықтауынакөмектеседі.		слайд Ватман, маркерлер слайд
			Баланың бөлмесі жақсы ұйықтауына кедергі жасамайтындайсалқын,қараңғы жәнетынышболуыкерек.
			Пижамасы ыңғайлы және мүмкіндігінше кең болуы керек, сондаденесідемалып,ұйқысы қатты болады.
			Ұйықтайтын орны тегіс, тым жұмсақнемесетымқаттыболмауы керек.
			Егербалаұйықтапқалғаннанкейін сізде жұмыс қалса, музыканы өшіріңіз, компьютерде құлаққаппен жұмыс жасаңыз, жоғарғыжарықтысөндіріп,өзара ақырынсөйлесіңіздер.
	Топпенжұмысістеу «Салауаттыұйқы»идеяларшеберханасы Педагог: ұйқының қаншалық маңызды екенін бәріміз жақсы білеміз. Сізге байқауға қатысып, «салауатты ұйқы»тақырыбындажаңаидеяларұсынуды сұраймын. Кім көбірек идея ұсынатынын және кімнің идеялары қызықты (креативті) болатынын көрейік. Қорытынды: Ұйқы баланың қалыпты өсуі мен миының дамуы үшін өте маңызды, ал тұрақты ұйқының болмауы ауруларға әкелуі мүмкін. Балаңызға ұйықтауға жағдай жасаңыз және оның толыққанды ұйқысына ештеңе кедергі келтірмейтініне көз жеткізіңіз. Тұрақты ұйқы адамға өзін сергек сезінуге көмектеседі.
10мин.	III.Қорытындыбөлім «Түстершоғыры»рефлексиясы. Ата-аналарға түрлі түсті (10-16 түсті) «кәмпит» түріндегі карталардан тұратын «Карамель» жиынтығы ұсынылады. Олар өздеріне ұнайтын түстің «кәмпитін» таңдауға,бұлтүстіңқандайсезімдердітудыратынын,				2-қосымша стикерлер «Кәмпит»- карталарын ың жиынтығы

25

немен байланысты екенін және қазіргі уақытта ата- ананың көңіл-күйін сипаттау ұсынылады. «Кәмпит» магниттік тақтаға бекітіледі. Содан кейін ата-аналарға сұрақтарға жауап беру ұсынылады: Бұлсабақсізгепайдалыболдыма? Сізжаңаненәрсенібілдіңіз? Неерекшеқызықболды? Сізненіүйрендіңіз? Отбасылық тәрбие тәжірибесінде нені қолданасыз? Әрата-анаөзітаңдаған«кәмпитке»стикержапсырады.

11-слайд

1. ҚОСЫМША

26

2. ҚОСЫМША

0. Сабақ

Салауаттытамақтануәдеттерінқалыптастыру

Мақсаты:балалардыңсалауаттыөмірсалтыныңқұрамдасбөлігіретінде ата-аналардың тамақтану мәдениетін қалыптастыру

Міндеттері:

балалардыңфизикалықжәнепсихикалықдамуындағыдұрыстамақтанудың маңыздылығын ашу; дұрыс тамақтанбауға байланысты әртүрлі аурулар және олардың салдары туралы түсініктерді кеңейту;

дұрыс тамақтану негіздерін қалыптастыруға үйрету (әртүрлілік, модерация және тепе-теңдік);

отбасында дұрыс тамақтану үшін қолдау ортасын құру бойынша практикалық кеңестер әзірлеу.

Ұлттық құндылықтар мен тұлғаның жеке қасиеттері: әділеттілік және жауапкершілік.

Жоспар

1. Кіріспебөлім

   • Ұйымдастырукезеңі

2. Негізгібөлім

   • Бейнежазбалар,бейнероликтеркөру

   • «Сұрақ–жауап»жаттығуы

   • «Балағадұрыстамақтануәдеттерінқалыптастыруғақалай көмектесуге болады» ми шабуылы

   • Топтықжұмыс:«Дұрыстамақтанугазеті»қабырғагазеті

3. Қорытындыбөлім

Күтілетіннәтижелер:

27

Ата-аналар:

• балалардыңдамуындағыдұрыстамақтанудыңмәніменмаңызытуралы біледі;

• дұрыстамақтанудыңнегізгіпринциптерітуралыбілімдімеңгереді;

• балалардың теңгерімді тамақтануын ұйымдастыру бойынша құзыреттерді қалыптастырады;

• тамақтанурежимініңбұзылуыжәнеденсаулыққазияндытағамдарды тұтынудан болатын әртүрлі аурулар туралы білім алады.

Сабақтыңұзақтығы:60 минут

Уақыты	Мазмұны	Ресурстар ы
5мин	I.Кіріспе бөлім Жеңілмузыкаойнаптұрады. Топтарға бөлу. Сабақты бастамас бұрын, әр ата-ана себеттен жеміс-жидек немесе көкөніс суретін алып, осы суретке сәйкес өз орнына барады. Педагог: - Құрметті аналар мен әкелер! Біз сіздермен кездескенімізге қуаныштымыз. Бүгін дұрыс тамақтану әдеттері туралы сөйлесеміз. Сабаққа кіріспес бұрын, бір-бірімізбен амандасайық.	https://www.youtube.com/watch ?v=BoQq8Zk22pg(жеңіл музыка) 1-слайд
	Педагог:-Салауаттыөмірсалтыбірнешекомпонентті қамтиды.Олардыңөтемаңыздысы–дұрыстамақтану. Бірақбізжейтінтағамныңбәрібірдейпайдалыма? Ұзақ жылдар бойы денсаулықты сақтау үшін қандай тағамды таңдау керек? Бүгін осы туралы сөйлесеміз.
5мин	II. Негізгібөлім Бейнежазбалар, бейнероликтер көру https://www.youtube.com/watch?v=CkqmwnVHlmoДұрыс тамақтану: ақуыздар, майлар, көмірсулар Педагог: - бейнероликті көргеннен кейін, дұрыс тамақтану салауатты өмір салтын ұстануға көмектесетінінатапөтугеболады.Дұрыстамақтану біздіңағзамыздынәрлендіріп,өзіміздіжақсысезіну үшінқуатбереді.Оған3компоненткөмектеседі:көмірсулар, ақуыздар және майлар. Құрметтіата-аналар,оларқандайтағамдардабар екенін айта аласыздар ма?	2-слайд

28

5мин. 10мин.

«Сұрақ-жауап»сергітужаттығуы Педагог:-Біздіңеліміздеәртүрліұлтөкілдерітұрады. Ұлттық тағамдардың дұрыс тамақтануға қаншалық сәйкес келетінін білейік. Ол үшін сіздерге бірнеше сұраққа жауап беру керек. Мен әрқайсыңызға сұрақтар жазылған қағаз беремін, сіздерге сол сұрақтарға жауап берсеңіздер. Педагогке арналған кеңес: дұрыс жауаптар қалың қаріппен жазылған. Бұл сусынды ішетін адамдар асқазан мен өкпе ауруларынанзардапшекпейді,тіптітуберкулезді(көк шай, шұбат, қымыз) емдейді дейді Қазақша«шоколад».Олтары,сүзбе,қант,мейіз және майдан жасалған (жент, балқаймақ, құрт). «Жеті шелпек сені жеті бақытсыздықтан сақтайды» деген қазақ мақалы бар. Шелпек - бұл (ет, сүзбе, нан). Орыс тағамдарының негізгі бірінші тағамы. Тіпті «Менің өз әкем шаршатады, ал... ешқашан» деген мақал да болды (тюря, щи, борщ). Орыс мақалы: «Палата аппақ болса да, ... жалықтырады» (нан, ет, қант). Неміс нанымына сәйкес, оның емдік қасиеттері бар және оны жаңа жылда жеген адам жыл бойы сау болады.Немістербіреугебақыттілеп,айтады. «Жақсы өмір сүр, ... же» (қалақай, пияз, қырыққабат). Еттінемесебалықтықайнатпайды,қуырмайды, бірнеше сағат бойы маринадта ұстайды (хе, шашлык, заливное). Бұл тағам ежелгі заманнан белгілі, Ибн Синаның өзі оны ағза әлсіреген кезде тағайындаған дейді.Оны дайындаудың ондаған рецепті бар және онықалайдайындаукерегінбілу–өзбеказаматыүшін абырой. (лағман, бешбармақ, палау). Қазақстанда және Орта Азияда осы танымал тағамныңатауытүркітіліненаударғанда «толтырылған бас» (қуырдақ, манты, ат-бас) деп аударылады.

3-слайд

29

10мин. 10мин.

10.Наурыз-көже7элементтентұрады:су, сүрленгеннемесекептірілгенет,тұз,май,айранжәне (жұмыртқа, жарма, құрт). Педагог: Біздің елімізде тұратын халықтардың тағамдары алуан түрлі және керемет деп қорытынды жасауға болады. Енді мен Әлішер атты бала туралы оқиғаны тыңдап, оныңқандайпроблемағатапболғанынжәнеонықалай шешуге болатындығын анықтауды ұсынамын. Педагог оқиғаны баяндайды Әлішер – 3- сынып оқушысы. Балаға ата-анасы үш жыл бойы ақша береді. Алишер барлық ақшасына сағыз, чипсы, газдалған су алады. Ол бәрінен бұрын McDonald' s-ке барғанды ұнатады. Ол жерден гамбургер, фри-картобын, чизбургер сатып алады.Ол мектепасханасынантамақтанбайды,өйткеніолсорпа менботқажемейді.Үзілістеолтоқашсатыпалып,тез, су ішпей құрғақтай жейді, өйткені үзіліс қысқа, ал буфетте кезек көп. Өкінішке орай, баланың оқуы жылдан - жылға нашарлайды. Оның жиі басы ауырады, сабаққа назар аудару қиынға соғады, тез шаршайды. Ми шабуылы «Балаға дұрыс тамақтану әдеттерін қалыптастыруға қалай көмектесуге болады» Педагог:-Құрметтіата-аналар,Әлішердеқандай мәселебар,ойланыпкөріңіздерші? Бұлмәселенің себебі неде? (Ата-аналардың жауаптары) Педагог: - шынында да, Әлішердің денсаулығына байланысты мәселелер бар: Әлішер нашар оқи бастады, басы ауырады, тез шаршайды. Мұның бәрі Алишердің дұрыс тамақтанбауынан болып отыр. Бұл мәселені шешуге оған қалай көмектесуге болады? Қандай ұсыныстарыңыз бар? Ата-аналардыңұсыныстарынмұғалімтіркейді. Мишабуылыаяқталғаннанкейінмұғалімбалалардың дұрыс тамақтануының мамандар ұсынған 5 қағидасын ұсынады. Жүйелілік–тамақтанурежимінсақтау. Әртүрлілік – ағзаға әртүрлі пластикалық және энергетикалықматериалқажет:ақуыздар,майлар,

слайд слайд

30

көмірсулар, дәрумендер, минералдар –мұның бәрін бала тамақтан алуы керек. Сәйкстік–күнібойыжейтінтағамбалаағзасының шығындарын энергиямен толтырыуы керек. Қауіпсіздік – бұлжеке гигиена ережесі, жаңа және ескірген өнімдерді ажырата білу, бейтаныс өнімдерді мұқият өндеу. Ләззат – дәм сезімталдығының даму деңгейі неғұрлым жоғары болса, ағзаны қорғау деңгейі соғұрлым жоғары болады. Педагог:Осыәртүрлітамақтанупринциптерінсақтай отырып, сіз денеңізді барлық қажетті қоректік заттармен қамтамасыз ете аласыз, салмақты сақтай аласыз және жалпы денсаулықты жақсарта аласыз. Салауатты өмір салты – бұл үнемі күш салудың және денеңізге қажетті тағамдарды таңдаудың нәтижесі екенін есте ұстаған жөн. Топтықжұмыс «Дұрыстамақтанугазеті»қабырғагазеті Педагог: – Материалды бекіту үшін біз «Дұрыс тамақтану газетін» жасаймыз Үстелдерге алдын-ала 3 парақ ватман, желім, түрлі- түсті маркерлер қойылған. топқа арналған тапсырма. «Пайдалы тамақтанудың ұлттық дәстүрлері» айдарын жасаңыз. Нәтижені көрсетіңіз. топқа арналған тапсырма. «Салауатты отбасының салауатты мәзірі» айдарын жасаңыз. Нәтижені көрсетіңіз. топқа арнаглған тапсырма. «Пайдалы кеңестер» айдарын жасаңыз. Нәтижені көрсетіңіз. Презентациялар аяқталғаннан кейін командалар айдарлары бір газетке біріктіріледі. Педагог: — Бүгінгі жұмысымыздың қорытындысын белгіліданасөздерменшығарғымкеледі:«Тамақтану үшін өмір сүрмей, өмір сүру үшін тамақтану керек». Балаларымыздың тамақтану тәсілі көбінесе олардың денсаулықжағдайына,еңбеккеқабілеттілігіне, ағзаның қорғаныс және бейімделу қабілетіне, аурушаңдыққажәнеөмірсүруұзақтығына

6-слайд 1-қосымша

31

	байланысты.Текқалыпты,теңдестірілгентамақтану ұзақөмірсүрудіңкепіліболаалады.
10мин.	III. Қорытындыбөлім Педагог:–Ендібүгінгікездесудіқорытындылайық. Сіздерден QR-кодты сканерлеуді сұраймын. Сілтемегеөтіп,өзәсерлеріңіздіPADLET-тебөлісе аласыздар. (https://padlet.com/auth/login?referrer=https%3A%2F%2Fpadlet.com%2Fdashboard). Педагог: – Құрметті ата-аналар, міне, біздің кездесуіміз аяқталды. Мен сіздерден бүгінгі сабақтан өздеріңіз үшін жаңа нені білгендеріңіз және келесі жолы не туралы сөйлескілеріңіз келетіні туралы пікірлеріңізді білдіруді сұраймын. Педагог: – Бүгінгі кездесуімізден кейін сіздер дұрыс тамақтануға көбірек көңіл бөлетіндеріңізге сенімдімін, сондықтан әрқайсыңызға «Дұрыс тамақтану» жадынамаларын таратқым келеді.	2-қосымша 7-слайд 8-слайд

1. ҚОСЫМША

1–ТОП:«Дұрыстамақтану»

Дұрыс тамақтану біздің денсаулығымыздың құрамдас бөліктерінің бірі болып табылады, бірақ әртүрлі жағдайларға байланысты біз өзімізді және баламызды құрғақ тағамдармен және т. б.дұрыс тамақтанудан өз еркімізбен айырамыз.

Кез келген адамның, соның ішінде баланың мәзірінде ақуыздар, майлар, көмірсулар, талшықтар болуы керек. Ұзақ уақыт бойы тек ақуыздармен немесе көмірсулармекн тамақтануға болмайды! Мұндай тамақтану кезінде ағзада метаболикалық бұзылулар пайда болады, бұл асқазан-ішек жолдарының ауруларын тудырады, содан кейін салмақ қосылады.

Неістеукерек?Мәзірдеақуыздарды,майлардыжәнекөмірсулардықалай дұрысбөлугеболады?Бұлтуралыкейінірексөйлесеміз,әзіргетамақішууақыты мен мөлшері туралы сөйлесеміз.

Балабақшаларда ұстанатын тамақтану режимі бар. Үйде де мәзір жасауға болады, ол үшін қажетті өнімдерді сатып ала алып, не пісіретініңізді білсеңіз, оңайырақ болады. (2-слайд)

Біз көмірсуларды күннің бірінші жартысында тұтынатынымызды есте ұстаған жөн, өйткені бұл біздің энергетикалық резервтеріміз және мидың тамақтануы. Ақуыздарды күні бойына біркелкі тұтыну керек, олардың көп бөлігінтүскіжәнекешкіасқажеукерек,өйткенібұлбұлшықетжүйесінеарналған

32

құрылыс материалы. Майларды күннің бірінші жартысында тұтынған жөн, өйткені олар калорияға бай.

Заманауи технологиялар дәуірінде ақуыздардың, майлардың және көмірсулардың күнделікті мөлшерін есептейтін, тағамның көптеген нұсқаларын ұсынатын,тамақішудіжәнесуішуқажеттілігінескесалатынкөптегенқосымша бар.

Сондай-ақ, артық салмақ жинамау үшін ұстанатын формула бар, бұл өнімнің артық тұтынылуының және қозғалыс белсенділігінің болмауының көрсеткіші.

Сіздерүшінменбірнешенұсқатаңдадым:таңғыас,түскіасжәнекешкі

ас.

Кешкіас–бұлеңмұқиятойластырылғантағам.Тағамдықорытуүшін

ағзаға жарты сағаттан 6 сағатқа дейін (ет) әр түрлі уақыт керек. Егер кешкі асқа, мысалы, 19.00-де, көп мөлшерде ет жеп, 21.00 - 22.00-де ұйықтасаңыз, онда ет қорытылып үлгермейді. Бұл балаңыздың ағзасында не істейді?

Білмейсіз бе? Мен жауап беремін - шіриді! (Қызанақ + ет = кешке жеген жаман). Кешке жеген қызанақ түні бойы денеде қышқылданады. Сондықтан қызанақты түскі ас кезінде немесе түстен кейін жеу керек.

Күнібойытіскебасаррөлінденепайдалы:

• Жемістер: банан, алма, алмұрт, авокадо және т.б. Жемістерді қызыл және жасыл деп бөлуге болады. Қызыл жемістерде қанттың мөлшері жасылға қарағанда көбірек. Сондықтан түнде қызыл жемістерді тұтынған дұрыс емес, өйткені олардың құрамында қант-көмірсулар көп. Оларды кешке және түнде жесе, артық салмаққа әкеледі.

• Көкөністер:қияр,қызанақ,бұрыш.Немесесалатжасаңыз.

• Бутерброд:тұтасдәндінанжәнебіртілімірімшік.

• Балаларпюресі:қантсызтүріжақсы.

• Жылтырірімшік:өнімніңқұрамынмұқиятоқыпшығыңыз.Қосымша химиялық ингредиенттер болмауы керек.

• Хлебцы.

• Жаңғақтар.

• Батончиктер: (сникерстер мен марстар емес, ал фитнес батончиктердің қанты аз – 70% көмірсу, 20% ақуыз.) Ақуыз батончиктерде болады (ақуыз мөлшері 40%).

• Су:міндеттітүрде

Егер сіздің балаңыз тәттіні жақсы көрсе, оған таңғы асқа кәмпит немесе шоколадберіңіз,бірақонысағат12-гедейінжегенжөн,бірақкүнсайынбермеңіз. Өйткені, бүгін және ертең таңғы асқа жеген кәмпит баланың жағдайына ешқандай әсер етпейді, бірақ 50 жаста бұл оның ұйқы безіне әсер етеді. Балаңыздың денсаулығы сіздің қолыңызда.

33

Ата-аналарбілуікерек:

• Балалардықатаңбелгіленгенуақыттатамақтандырукерек.

• Тамақтытекжасымендұрыстамақтануынабайланыстыберу.

• Балалардысабырлы,шыдамдылықпентамақтандырукерек,бұл тамақты жақсы шайнауға мүмкіндік береді.

• Ешбіржағдайдабаланыкүштептамақтандырмаңыз.

• Тамақтыойынменалаңдатпаңыз.

• Жегеніүшінмақтап,жемегеніүшінұрысып,жазалауғаболмайды.

Ынталандырукерек:

• Баланыңөзбетіншетамақтануғадегенұмтылысы.

• Кішкентайлардыңдастархандыдайындауғажәнежинауғадеген ұмтылысы.

Балалардыүйретукерек:

• Тамақалдындақолжууға;

• Тамақтыаузынжауыпшайнауға;

• Текдастарханбасындатамақтануға

• Асқұралдарындұрыс қолдануға

• Тамақішіпболғансоң,отырғанорнынтексеріп,қажетболса, жинауға;

• Тамақішкенсоң,алғыс айтуға;

• Есіңіздеболсын,адам–өзіжеген тамағы!

2-ТОП«Зияндытамақ»

Жеткіліксіз тамақтану – денсаулықтың нашарлығы мен иммунитеттің төмендеуінің кепілі. Балаңызға «дұрыс» тағамдарға деген сүйіспеншілікті қалыптастыру өте маңызды.

Тамақтану ұтымды болуы керек. Қолдары бос емес ата-аналар баланы макарон және шұжықпен тамақтандыруы жиі кездеседі. Бірақ мүмкіндігінше балалар мәзірін әртараптандыру керек. Көкөністер басым болуы керек, ет майсыз,шұжықпенысталғанеттітаңдағандұрыс,олардыңқұрамындажасырын майлар көп.

Өкінішке орай, баланы зиянды өнімдерге өзіміз үйретеміз. Біз балаларды тәттілерменмарапаттаймыз.Бізнәрестегемерекеұйымдастырғымызкеледі,оны фаст-фудқаапарамыз.Бізөзбалаларымыздықорғағымызкелетінбарлықзиянды өнімдерді өзіміз жейміз.

Балаларүшіннепайдалыжәнеқажетекенінбілеміз.Алнелер зиянды?

Тәттілер – кәмпит, торт, печенье. Олардың пайдасы жоқ, олардың құрамында дәрумендер мен минералдар жоқ, тәттілер пайдалы тағамға деген тәбеттіжояды,бірақтістердіңдамуынатерісәсеретуімүмкінекенінұмытпаңыз. Сондықтан балаға кондитерлік өнімдерді өте сирек, аз мөлшерде беру керек.

34

Газдалғансу–қанттанбасқа,оныңқұрамындаадамныңасқорытужүйесін

«өлтіретін»көптегенхимиялықбояғыштарменхошиістербар.

Жүгерітаяқшалары.Әрине,бұлөнімді өтезиянды деп атауғаболмайды. Керісінше,ол үшін «пайдасыз» сөзі неғұрлым қолайлы анықтама болады. Бірақ! өндірушілероларғақарапайымқантпенмайдығанаемес,соныменқатарәртүрлі хош иістендіргіштерді, бояғыштар мен дәмді алмастырғыштарды қосады, бірақ оларда аллергия пайда болуы мүмкін – бұл әсіресе аналар осы дәмді тағаммен еркелетуге дағдыланған өте кішкентай балаларға қатысты.

Пісірілгенжәнеысталғаншұжықтар,етжәнебалықтағамдарыәртүрлі дәмдеуіштерменқоспаларменқанықтылығынабайланыстыбалаларағзасынаөте зиянды.Олардыңқұрамындаасқорытуүшінауырмайларбар,оларғахошиістер, дәм алмастырғыштар, бояғыштар қосылады. Шұжықта ас қорыту және шығару органдарына теріс әсер ететін көптеген тұздар мен тітіркендіргіш заттар бар, сонымен қатар олар қанды қатты қышқылдандырады. Шұжықтар, сарделькалардың шамамен 80% -ы трансгенді соядан тұрады.

Егер аналар балаларды шұжықпен тамақтандырғысы келсе, онда тек сәбилер үшін арнайы жасалғандарды сатып алу керек.

Майлы ет те зиянды. Майлар ағзағахолестеринді әкеледі,ол тамырларды бітеп тастайды, бұл қартаюды тездетеді және жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупін арттырады.

Өңделген тағамдар, сөзсіз, аналар үшін таптырмас нәрсе. Оларды дайындаукөп уақытты қажететпейді,текқыздырукерек.Тұшпара– баланыңас қорыту жүйесі үшін ауыр өнім. Майға қуырылған дайын котлеттерде май көп, оны асқазан өте ұзақ уақыт сіңіреді. Жартылай піскен тағамдарды балаларға кез келген жаста беруге болмайды, буға пісірілген котлеттер немесе фрикаделька дайындаған дұрыс.

Саңырауқұлақтар – бұл ағзаға тез сіңбейтін өнім, сонымен қатар қазіргі экологиялық жағдай оларды қауіпті етеді, олар қоршаған ортадан зиянды заттарды сіңіреді.

Майонез,кетчуп–калориялытағамдар,соныменқатарқұрамындамайлар мен көмірсулардың мөлшері көп, сонымен қатар бояғыштар, тәттілендіргіштер, алмастырғыштар бар.

Теңіз өнімдері күшті аллергендер болып табылады. Әрине, олар өте қоректі,бірақ кішкентай балалар үшін пайдалыемес.Олардахолестерин 1,5-тен 14% - ға дейін жетеді, тұзды теңіз өнімдерінде ас тұзы (натрий хлориді) бар, ол су – тұз және май метаболизміне теріс әсер етуі мүмкін.

Ата-аналар әртүрлі запеканка мен пудингті бағаламайды. Баланың ас мәзірінде ботқалар болуы керек. Баланың тамақтануында дәнді дақылдар болуы керек. Бұл көмірсулардың ең жақсы көзі, яғни энергия.

35

Сүтжәнеашытылғансүтөнімдерікальцийкөзіретіндеөтеқажет.Кальций сүйек үшін қажет. Егер сіз балаға айран, йогурт және т.б. үнемі берсеңіз, дисбактериоз және ішек проблемалары туралы ұмытуға болады.

Тәттілер мен печеньелерге қарағанда десертке жемістер мен жидектерді жиі беру керек. Мысалы, желе жасауға болады.

Жалпы, ата-аналар әр тамақтан кейін баланы «тәттілермен» еркелетуі дұрыс емес. Сонымен қатар, тәттілерді жиі жеуге болмайды, себебі қалаған ол жтойып тамақ ішсе де, десертті жемей, өзін аш сезінуі мүмкін.

Жарнамаланғантәттілердіңорнынасапалышоколад,зефиржәнемармелад сатыпалғандұрыс.Нағызшоколадтакөптегенпайдалызаттарбар,алзефирмен мармеладтың калорияларытөмен.

Зияндытағамдардықолданунегеәкеледі?

Дұрыс тамақтанбау адам ауруларының көпшілігінің жасырын себебі екені белгілі,олсеміздікке,жүрекауруларына,асқазан-ішекжолдарының ауруларына әкеледі.

2. ҚОСЫМША

36

3. ҚОСЫМША

37

0. Сабақ

Зейін–алғырлықтыңалғышарты

Сабақтыңмақсаты:Балатұлғасыныңтәрбиесіндеата-аналарғақолдау көрсетіп, педагогикалық және психологиялық кеңестер беру

Сабақтыңміндеттері:

1. Ата-аналардыңөзіндікашылуынажағдайжасау,балалардыңзейінінің даму проблемасының маңыздылығын түсіндіру;

2. Ата-аналарғазейіндідамытудағдыларынмеңгеругекөмектесу;

3. Ата-аналарғазейіндідамытуәдістеріментәсілдерінеқолданылатын практикалық бағыттағы жұмыстар мен құралдарды қолдану;

Ұлттық құндылықтар мен тұлғалық қасиеттер: шығармашылық, жағымды ерік-жігер, өзін-өзі басқару, жауапкершілік, үлкенді сыйлау, парасаттылық, өзара сыйластық, адалдық, шешімділік.

Жоспар:

І.Кіріспе бөлім.

• Дәстүрліемесамандасу.Бейнероликтікөру ІІ. Негізгі бөлім.

• Ақпараттықблок.Бейнероликтікөру

• Бағалаупарағы.Зейінжетіспеушілігініңбелгілері

• Топтықжұмыс

• Зейіндідамытуәдістері ментәсілдерінеқолданылатынпрактикалық бағыттағы жұмыстар

• Үй жағдайында қолдануға арналған практикалық тапсырмалар мен ойындар

III.Қорытынды бөлім

• «Ашықмикрофон»әдісі

• Аффирмация«Менмықтымын»

Күтілетіннәтижелер:

1. Бастауыш сынып білім алушыларының дамуында қабылдауы мен зейінінің шоғырлануы мен тұрақтылығының маңыздылығын түсіну;

2. Білімалушылардыңата-аналарыназейіндідамытудыңпрактикалық дағдыларды меңгеруін, отбасында қолдау атмосферасын құру;

3. Білімалушылардың ата-аналарыналғырлыққа дамытудыңнақты әдістері мен стратегияларын меңгерту.

Сабақтыңұзақтығы:60 минут

Уақыты

Мазмұны

Ресурста р

38

5мин	І.Кіріспе бөлім Білім алушылардың зейінін дамыту проблемасының маңыздылығы. Ұйымдастырукезеңі Ата-аналармен амандасу, жағымды психологиялық ахуал қалыптастыру: -Қайырлы күн, құрметті ата-аналар! Бүгінгі көңіл- күйлеріңіз қалай? Бүгінгі сабағымыз сіздерден үлкен белсенділік пен керемет көңіл-күйді талап етеді. Дайынсыздар ма?	1слайд QR- кодты сканерл еңіз 2слайд
	Дәстүрліемесамандасу.Бейнероликтікөру Әрұлттыңамандасудәстүрінқолдану. Педагог:Құрметтіата-аналар,қазірбарлығымыззейін қойыпамандасамыз.Кімқалайамандастыміндеттітүрде зейінқойып,естесақтаймыз,қорытындысәттесоладамға өзамандығынбілдіреміз.(Яғниөзініңұлттықамандасуын өзіне қайталаймыз, әрқайсысымыз осылай жасап шығамыз.)
7мин	ІІ. Негізгі бөлім Зейінніңнегізгітүрлері Ақпараттықблок.Бейнероликкөру Педагог:Зейінніңөзінүштүргебөліпқарастырамыз. Ырықты зейін. Ырықсыззейін. Үйреншіктізейін. Адам өмірінде ырықсыз зейін елеулі орын алады. Ал ырықты зейін әрекеті саналы түрде белгілі ерік күшін жұмсауарқылыорындалады.Үйреншіктізейін-адамның әдетіне айналып кеткен зейін. Ол арнайы күш жұмсауды қажет етпейді. Жеке адам зейінінің негізгі ерекшеліктеріне тұрақтылық, оның бір нысаннан екінші нысанғаоңайауысуы,бөлінуі,нысандардықамтукөлемі, алаң болмаушылық, т. б. жатады Зейіннің негізгі қасиеттері.	3слайд https://www.youtube.com/watch?v =q8AiKL2xDI4

39

Бағалаупарағы.Зейінжетіспеушілігініңбелгілері Педагог:Құрметтіата-аналар,зейінжетіспеушілігінің белгілері,салдарықандайболады?(Қатысушыларжауап береді) Мамандар балалардағы зейін жетіспеушілік синдромының мынадай клиникалық көрсеткіштерін бөліпкөрсетеді:QR-кодтысканерлеп,оқыпшығыңыз. Қолынжәнеаяғынмазасызқимылдату.Бала орындықта шығар бүгіліп, қисайып отырады Талапетілгенкездебірорнындатынышотыра алмайды. Бөтенстимулдарғаоңайкөңіліауады Ойынжәнеұжымдағыбасқадажағдайларкезінде өз кезегін күтуге шыдамы жетпейді Ойын бір жерге жинақтай алмау: сұрақтарға көбінесе,ойланбай,соңынадейінтыңдамайжауапберу Ұсынылған тапсырмаларды орындау кезіндегі қиыншылықтар(негативтіжүріс–тұрысжәнезейін жетіспеушілігі) Тапсырманыорындаунемесеойынкезіндезейінді сақтай алмайды Көбінесебіраяқталмағаніс-әрекеттенекіншісіне өтеді Тынышбірорындаотырыпойнайалмайды Көпсөйлейді Басқаларғакедергіжасайды(мысалы:басқа балалардың ойнына араласады) Көбінесе,балағаайтылғансөзгеелмүлдеммән бермейтіндей әсер қалыптасады Үйгежәнемектептеқажеттізаттардыңжоғалуы (мысалы : ойыншықтар, қарындаштар, кітаптар және т.б.)

4слайд Бағалау парағы

40

	14) Оның салдарын ойламай қауіпті іс – әрекеттер жасау (мысалы: жан – жағына қарамай көшеге жүгіріп шығу ) Әрбірата-ананыөзбаласыныңтағдырыалаңдатады. Әрбір ата-ана балаларының өмірі ойдағыдай жақсы болғанын,дендерісауболғанынжәнебақыттыболғанын қалайды.
15мин	Топтықжұмыс.Жауапберуайдары. Қатысушыларкелесісұрақтарғажауапберукерек: Меносыжердегіотырғанадамдарданқандай ерекшелігім бар? Қандайұқсастығымбар? Зейіндідамытуғаарналған«33»ойын-жаттығуы Мақсаты:зейінніңауыспалығындамыту. Нұсқау: Қатысушылар санақ бойынша санайды. Әр 3 және 3 саны бөлінетін санға келгенде санақ орнына қол шапалақтайды. Ойын жаңылысқанға дейін жалғасады, шатасқан уақытта санақ басынан басталады.	5слайд Жауап бер айдары Зейінді дамытуғ а арналға н «33»
	«Меніңбақыттыбалалықшағым»жаттығуы Мақсаты: ата-ананың балаға деген қарым-қатынасын айқындау. Қатысушыларды2топқабөліп,сұрақтарқойылады.Әр топтан бір ата ана шығып ойын ортаға салады. Педагог: өзіңіздің айтылған сөздерге қарым- қатынасыңызды айтып беріңіз, өмірден мысалдар келтіріп ойыңызды растаңыз. Нұсқаулық:Баланеніүйренеді? Егер: Баланысынапотырса,ол ...нені(жеккөруді)– үйренеді Балаөшпенділікпенөмірсүрсе,ол...нені(агрессивті болуды) үйренеді Балакінәлапотыруда өмірсүрсе,ол...(кінәлі адамдай сезініп өмір сүруді) үйренеді. Балатөзімділіктеөссе, ол нені(басқаларды түсінуді)үйренеді. Баланықолдапотырса, ол нені(басқаларды түсінуді)үйренеді. Баланыкелемеждейберсе,ол (тұйық)үйренеді.	ойын- жаттығу ы «Менің бақытты балалық шағым» жаттығу ы

41

3мин 7мин

Бала түсіністіктежәнеынтымақтадұрысшығарөмір сүрсе, ол... (бұл өмірде сүйіспеншілікті табуға) үйренеді. Егер де бала мадақтау арасында өмір сүрсе.....( ол өзгелердің құнын таниды) Зейінді дамыту әдістері мен тәсілдеріне қолданылатын практикалық бағыттағы жұмыстар. Педагог: Бәріңіз білетін шығарсыздар Ганс Христиан Андерсанның «Сиқырлы калошы» атты еретегісін. Бұл ертегіде перизат адамдарға сиқырлы калошсыйлайды. Калошты киген адам өзін бақытты сезініп позитивті( тек жағымды)ойлаудыбастайды.Өміргеоптимистпенқарай бастайды.Зейінқойыптыңдаймызжәнепозитивтіжауап береміз.Менсіздергеәртүрліситуацияларайтамынсіздер оны тек оптимистік көз-қараспен қабылдайсыздар. Сіз жұмыс жасайсыз, жұмыста барлық қызметшілерге сыйақы (премия) берілді, алайда сізге берілген жоқ... Не істейсіз? Сіз балаңыздан сабақта күнделікті кім сабақ айтатынын, ең жоғарғы балл кім алғанын сұрайсыз және балаңыздың неге төмен балл алғанын білесіз .. Не істейсіз? Сіз өзіңізге ұнайтын өте керемет көйлек тіктірдіңіз, алайда тойда отырғанда оның алдына шырын төгілді. Сіздің жағдайыңыз... Не істейсіз? Сізді ата аналар жиналысына шақырды балаңыздың тәртібініңнашарекенінбарлықата-ананыңкөзіншеқатты ескерттіНе істейсіз? Педагог:Осымәселелердітыңдағандаадамныңойына бірден жаман ой келеді, бірақ сіз бірден зейініңізді ауыстырып, «сиқырлы калоштың» көмегімен позитивті ойлауға тиіссіз және осы жағдайларда әрекетіңізді сипаттайсыз. Зейіндідамытужаттығулары Сипаттамасы: «Енді зейін мен есті дамыту процестеріне терең үңілейік. Бірінші ойын бізде зейінге арналады. Қазірсіздергесуреткөрсетемін(қосымшадағысурет) 10 айырмашылықты табыңдар. (жылдамдыққа арналады) Барлық жасырын көріністі табыңдар (жылдамдыққа арналады)

6слайд

42

	Олжердеболмауыкерекартық	А4 қағаздар ы,түрлі- түсті стикерле р 7слайд 8слайд HYPERLINK "https://yo utu.be/tkvt G us J t«Жұппе 6нE7 "қозғалы с» h ойыны. t t psyou t ube t
	заттардытабыңдар.
	Баскетболшыларменаютуралыбейнефильмнен
	үзінді
	Педагог: Мен сіздерге бейнефильмнен үзінді
	көрсетемін,алсіздербелгілібірсәттібайқауыңызкерек.
	Ақтүстегікомандабір-бірінеқаншарет«пас»береді?
	Кейде біздің назарымыз ақпаратты өте қатты
10мин	«жасырады»депқорытындылаукерек.
	Ойын зейінді дамытады, іс жүзінде мынандай
	танымдық қабілеттерді түсінуге көмектеседі: зейінді
	бөлу,зейінніңкөлеміменшектеулері,соныменқатар
	қателіктердіңсаныназайтужәнезейіндісенімдібасқару.
	Мұның бәрі сыни ойлаудың дамуымен тікелей
	байланысты
	Сергітужаттығуы.«Жұппен7қозғалыс»ойыны. Педагог:бұлойындаәрциклде7қозғалысбар,олар
	әрқашанбірдейқимылменбасталып,бірдейқимылмен
	аяқталады(үстелдіңбетінекіалақанменбіруақытта
	соғады).Албіріншіцикл7бірдейқозғалыстантұрады-
	үстелгеекіалақанныңбірмезгілде7соққысы.Қане,
	меніменбіргежасапкөрейік:1,2,3,4,5,6,7.Бәріңжасай
	алдыңдарма?Бізжалғастырамызжәнекүрделендіреміз.
	Енді7қозғалыс1,3,5және7сандарындаәдеттегідей
	үстелүстінеалақандарбіргесоғылады.Ал 2,4,6–
	сандарында саусақтармен шертеміз. Байқап көрейік,
	меніменбіргеқайталаймыз.Барлығыжақсыорындауға
	машықтанғансоң,тағыдакүрделендіреміз. 1және7
	әрқашанүстелдегіалақандар,алортасындабасқаша-2
	шерту,3шапалақтау,4үстел,5шерту,6шапалақтау.
	Бәрімізмағанқарап,қайталаймыз.
	Ендіжұпқа,үштіккебөлініп,мағанжәнебасқаларға
	қарамай,барлық3айналымдыжұппенорындаймыз.
	Келесіжолыойындықиындататүсеміз.
	Қорытынды:Жаттығузейіндіауыстыруменбөлу
	қабілетін,жалпыырғақпенәрекететуді,көмекалунемесе
	керісінше,өзін-өзіқадағалаужәнезейіндітұрақтандыру
	қабілетін дамытады. Бұл өз қателіктерін сынауды
	азайтуғажәнезейіндісенімдібасқаруғакөмектеседі,
	моторлықжәнекөрнекіестесақтаудыдамытады. Мұның
	бәрісыниойлаудыдамытументікелейбайланысты.

43

	«Түстер»жаттығуы Сіздіңалдыңыздаәртүрлітүстерменжазылғансөздері бар парақ бар. Сөздер жазылған түсті тез атауға тырысыңыз. Сөздерді оқымаңыз, тек түсін атаңыз. Бастапқыда бұл жаттығуды орындау өте қиын, өйткені әртүрлі ми жарты шарлары мәтін мен түсті қабылдауға жауапбереді.Бұлжаттығужартышарларарасындажаңа байланыстар орнатуға көмектеседі, мидың тиімдірек жұмыс істеуіне көмектеседі және зейінді шоғырландыру мен ауыстыруды тамаша жаттықтырады.
7мин	Үй жағдайында қолдануға арналған практикалық тапсырмалар мен ойындар. Зейінжетіспеушілігісиндромыбарбалалар. Зейін жетіспеушілігі мен гипербелсенділік синдромы бар балаларда көрініс табатын мінез-құлық бұзылыстарына ашушаңдық, тәртіпке бағынбау, шыдамсыздық, өз әрекеттеріне сыни қарай алмау секілді сипаттамалар тән. Сондай-ақ бұл балаларда оқуүлгерімініңнашарлауы,оқуіс-әрекетіндегіжұмыс қарқынының баяулауы, кез-келген жағдайда зейінін тез шашырату және ұзақ мерзімді зейінді шоғырландыра алмау қиындықтары бар. Гипердинамикалық синдромының көріну шыңы 6-7 жаста және 14-15жаста кері даму мен қатар жүреді. Бірақ, терапияның жоқтығы және дұрыс емес тәрбиеден синдромның көрінуі 13 жастан ары қарай айқын білініп, осылайша ересек адамның тағдырын анықтайды. Кіші мектеп жасындағы балалардың жетекші іс- әрекеті әлі де ойын болғандықтан, психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу бағдарламасы міндетті түрде баламен жұмыс жасауда ойын технологиясын қолдануды қажет етеді. Балаңызбен бірге ойнауға арналған жаттығулар топтамасы арнайы ескертпеде жазылған. QR-кодты сканерлеңіз. 1.«Біргесанаймыз» Мақсаты: Баланың ойлауы мен зейінінің шоғырлануын,жылдамдығынарттыру.Қағазбетінеоң және сол жақ қапталына бірдей әртүрлі бірден онға	Түрлі- түсті стикерл ер Суретте р 9слайд

44

дейінгі сандар жазылады. Оң және сол қолдың саусақтарыменбірдейсандардыкөрсетіпорындауқажет. Бірінші жаттығу қиындық туғызуы мүмкін, екінші қайталана, жасау нәтижесінде баланың бағытынбайқауға болады. Бірінші жаттығуды нұсқаушы баламен бірдей орындай отырып бағыт-бағдар көрсетеді. «Ғажайыпадам» Ойынның шарты: Адам бейнесі жасалынған арнайы кескінді балаға нұсқау беру арқылы бірге орындау тапсырылады. Мысалы: оң қолын төмен, сол қолын жоғары көтеріңіз, сол аяғын жоғары, оң аяғын төмен түсіріңіз. Осылай бірнеше мәрте қайталану барысында баланың оң және сол жақ шарты шарын дамыта аламыз. Ойынды бір қатар мақсатқа жетпейінше жалғастыруқажет.Соңындабаланыңөзқызығушылығын қайта орындау қажет. Сөйлеп отырып зейін қойып тындауын арттырасыз. «Дабылғареакция» Ересекбелгілібірдыбыста,балақандайдабірбелгіні көрсету керек деп келіседі. Мысалы: Бала бас бармағын қолына қойып, көзін жұмады. Кейін дыбыс шығады. «Сана!»жаттығуы Санаойыныныңықпалыойлауды,зейіндідамытуға бағытталады. Материалдар мен жабдықтар: геометриялық фигуралары бар қағаз парақтары. Ойыналаңы:ойынсырттада,үйдедеөткізілуімүмкін. Қатысушылар саны: 30 ойыншыға дейін. Ойынныңұзақтығы:20минутқадейін. Ойынның сипаттамасы: жүргізуші қатысушыларға бейнеленген фигуралардағы үшбұрыштардың санын санауды ұсынады. «Меніңізім»жаттығуы Мақсаты:Тұлғасыныңтікәріикемдіболыпөсуін жәнеоң солды ажыратып бағдарлай алуға дамыту. Дененің қозғалысын бақылау аяқтарымен төсенішке жабыстырылғаніздердібасыпалғақадамжасайотырып, оң аяғын және сол аяғын кезекпен жылжыту. Іздерді қайталай басушарт жәнежүріс бойымен сөйлейотырып орындау маңызды. Жаттығу«Сырсандық»

https://padlet.com/nazerkebazargalieva0788/padlet-mavcxrihzpku602r стақандар, шарларға салынған дәндер.

45

	Мақсаты: Сезім қабілетін, ойлауын, зейінін дамыту. Сарысандықтаарнайышарларғасалынғандәндер,яғни жасырылған заттарды қолға ұстатып, қандай зат екенін табабілу.Мысалы:тарыдәні,күріш,бидай,қарақұмық, асқабақ дәнін жасырып, салып қоюға болады. Табылмағанзаттардыашып,таныстырып,өзойымен бөлісу.
6мин.	III.Қорытындыбөлім «Ашықмикрофон»әдісі Құрметті ата-аналар, қазір микрофонды алып, өздеріңізді толғандырып жүрген сұрақтарыңызды қоюларыңызға, өз тәжірибелеріңізбен бөлісіп, ұсыныс айтуларыңызға болады. Аффирмация«Менмықтымын» Мақсаты: Тұлға бойына сенімділік пен шешім қабылдау қасиетін сіңдіру. Өз ойын анық жеткізу мақсатында айнамен жұмыс жасау ұсынылады. Белгілі жағымды көзқарасты, сөздерді өзіне тарту яғни аффирмация жасау. -Менөтеәдемімін -намменіерекшежақсы көреді -Мен-кереметжанмын -Меніңбейнем-сондайкөркем -Меншексізжақсылықтардыжасаймын -Меніңкелбетім-керемет -Меніңжанұямдабақыттыжандартұрады Әрбірайтылғанойдыжағымдысөздерменэмоцияға беріліп орындау қасиетін қалыптастыру. Қатысқан ата-аналарға алғыс хат ұсыну, сабақты аяқтау.	10слайд

0. Сабақ Логикалықойлаудыүйрету

Мақсаты: ата-аналардың бастауыш мектепжасындағыбаланың логикалық ойлауын дамытуға дайындығын қалыптастыру.

Міндеттері:

1. ата-аналардың баланың логикалық ойлауын дамытуға деген ұмтылысын дамыту;

46

2. ата-аналарды баланың логикалық ойлауын дамытудың негізгі аспектілерімен таныстыру;

3. ата-аналардың баланың логикалық ойлауын дамытудың практикалық дағдыларын дамытуға ықпал ету.

Тұлғаның ұлттық құндылықтары мен қасиеттері: әділеттілік пен жауапкершілік, жасампаздық пен жаңашылдық, ізгі ниет, қарым-қатынас дағдылары, ынтымақтастыққа дайын болу, мейірімділік.

Жоспар:

1. Кіріспебөлім:

   • Ұйымдастырукезеңі

   • Нақылсөздіталқылау

2. Негізгібөлім:

   • Сергітусәті

   • Топтардажұмысістеу

   • Жұптажұмысістеу.Ұсынымдардыәзірлеу

   • Бейнероликтікөру

   • Балалардың логикалық ойлауын дамытуға көмектесетін ойындармен танысу

3. Қорытындыбөлім

   • «Практикалықкеңестер»чек-парағы

   • Рефлексия

Күтілетіннәтиже:

Сабақаяқталғаннанкейінтыңдаушы:

1. баланыңлогикалықойлауындамытуғаынталандырылады;

2. балалардыңлогикалықойлауындамытудыңнегізгіфакторларын түсінетін болады;

3. баланыңлогикалықойлауындамытудыңбелгілібірпрактикалық дағдыларын меңгереді.

Сабақтыңұзақтығы:70 минут

Уақыты	Мазмұны	Ресурстары
10мин.	Кіріспебөлім Ұйымдастырукезеңі. Аудиторияға кіреберісте ата-аналарға 3 түрлі геометриялықфигураларберіледі:квадраттар,шеңберлер, үшбұрыштар. Әрі қарай ата-аналар фигураға сәйкес келетінорындарғаотырады.Осылайша,сабақтыңбасында ата-аналар «квадраттар», «шеңберлер», «үшбұрыштар» деген 3 командаға бөлінеді.	1-слайд. Геометрия лық фигуралар ы бар карточкала р

47

Педагог: - Сәлеметсіздер ме, құрметті ата-аналар! Бүгінгікездесуімізгеөтеқуаныштымын!Бүгінбіз «логикалық ойлау» деген не және балаларды логикалық ойлауға үйрету неге маңызды екендігі туралы сөйлесеміз. Астарлыәңгіме Педагог: - Біздің кездесуімізді қазақтың ұлы ағартушысы, ұстаз, жазушы, қоғам қайраткері, алғашқы қазақ оқулықтарының авторы, алғашқы бастауыш мектептің негізін қалаушы Ыбырай Алтынсариннің астарлы әңгімесінен бастағым келеді. (мультфильмдіоқыпшығунемесекөрсету) Бақшаағаштары Жаздыңәдемібіркүнінде,таңертеңбіртөреөзінің баласымен бақшаға барып, екеуі де егілген ағаштары мен гүл жапырақтарын көріп жүрді. Мынау ағаш неліктен тіп-тік, ана біреуі неге қисық біткен? - деп сұрады баласы. Оның себебі, балам, анау ағашты бағу-қағумен өсірген,қисықбұтақтарыболсаөсіп.Мынауағашбағусыз, өз шығу қалыбымен өскен,- деді атасы. -Олайболса,бағу-қағудакөпмағынабарекенғой, -дедібаласы. - Бағу-қағуда көп мағына барында шек жоқ, шырағым;мұнансендеөзіңеәбіреталсаңболады;сенжас ағашсың саған да күтім керек; мен сенің қате істеріңді түзеп,пайдалыіскеүйретсем,сенменіңайтқанымдыұғып, орнынакелтірсең,жақсытүзіккісіболыпөсерсің,бағусыз бетіңменкетсең,сендемынауқисықбіткенағаштайқисық өсерсің, - деді. Ы.Алтынсарин«Бақшаағаштары»(youtube.com) Талқылау: Балалардыңинтеллектуалдыдамуынакімжауапты? Сіздіңойыңызшалогикалықойлауненібілдіреді? Балаларды логикалық ойлауға үйрету неге соншалық маңызды? Педагог: - Иә, шын мәнінде логика – бұл ақылға қонымды және дәйекті ойлау, себеп-салдарлық байланыстар құру қабілеті.

2-слайд

48

	Логикалық ойлау – бұл адам дәлелдер мен ақыл- ойға негізделген логикалық ұғымдарды қолданатын үдеріс.Логикалықойлаудыңмақсаты–мәселетуралы нақты мәліметтерге сүйене отырып, негізделген қорытынды жасау.
3мин.	II.Негізгібөлім Сергіту. ПрофессорШ.Сұлтанбековтыңлогикалықесебі Педагог: - Қазақстан-Британ техникалық университетінің профессоры, қазақстандық ғалым ШыңғысСұлтанбековәзірлегенесептішешудіұсынамын. Таудыңбасындаәр15минутсайындеректерді жіберетінметеостанцияорналасқан.Алайда,ауа-райының қолайсыздығына байланысты деректер кідіріспен жіберіледіжәнетемпературатуралымәліметтермежелі жерге45минуттанкейінжетеді.Егермежеліжерде деректерсағат12:00-деалынса,ондаметеостанцияда температуратуралыжазбақашанжасалды? Шешім бойынша ата-аналардың жауаптары мен түсініктемелері тыңдалады. Мәселені шешу бойынша мұғалімге арналғантүсініктеме: Кідірісті анықтау: шарттан деректер 45 минуттық кідіріспен берілетіні белгілі. Деректерді алу уақыты:температура туралы мәліметтер межелі жерде сағат 12: 00-де алынды. Тасымалдау уақытын есептеу: кідіріс 45 минут болғандықтан, бұл уақытты деректерді алу уақытынан алып тастау керек. -12:00 -45минут=11:15. Осылайша, метеостанциядағы температураны жазу сағат 11:15-те жасалды. Қорытынды: бұл - кідірістерді есепке алудың маңыздылығын және уақытпен жұмыс істеу қабілетін көрсететін қарапайым, бірақ тиімді тапсырма. Оны логикалықойлауғажәнемектепоқушыларында	3-слайд

49

	практикалықмәселелердішешудағдыларынаүйретуүшін қолдануға болады. Осылайша,сергітужаттығуымыздықорытындылай келе, миды жаттықтыру қажет деген қорытынды жасауға болады, біз барлық интеллектуалды мүмкіндіктерімізді пайдаланбаймыз. Ал бастауыш мектеп жасында логикалық ойлауды дамытудың қандай артықшылықтары бар екенін білу үшін, келесі жаттығуды орындауды ұсынамын.
15мин	Топтардажұмысістеу: Топтарға арналған тапсырма: логикалық ойлаудың қандай артықшылықтары бар екенін талқылау және жазу. Топта талқылауға және флипчартта жазу үшін - 5 минут,дауыстапайтуға –әртопқа2минут.Топпендауыс беру кезінде педагог артықшылықтарды плакатқа немесе тақтаға жаза алады.	4-слайд Флипчарт
	Қорытынды: Логикалықойлаудыңартықшылықтары: Маңыздынымаңыздыеместенбөлу, нақты ұғымдар мен конструкциялармен жұмыс істеу, ақпаратты түсіну және бағалау, оның дұрыстығын тексеру, себеп-салдарлықбайланыстардызерттеу, пайымдаудағыжүйелілік, қорытынды құра білу және оны өзіңізге және айналаңыздағыларға негіздеу, кереметтанымдыққабілеттер, негізделгеншешімқабылдайбілу, ақпаратпен тез жұмыс істей білу, мәнін оңай бөліп, есте сақтау және т. б.
	Педагог: - Логикалық ойлауы дамыған бала құрдастарының арасында тиімді ерекшеленеді – оған оқу, мектеп және тұрмыстық мәселелерді шешу оңайырақ болады. Ойлау әдеттері көбінесе адамның өмірін анықтайды.Аллогикалықойлауадамғаобаста

50

	берілмейді.Бұл-үйренудіқажетететінойлауүдерісінің ерекше түрі.
	Балалардағы логикалық ойлаудың негізгі аспектілері олардың ақпаратты талдау, қорытынды жасау және негізделген шешімдер қабылдау қабілетін қалыптастыратын бірнеше негізгі элементі қамтиды. Олардыңкейбірінқарастырайық.
25мин.	Жұптажұмысістеу. Қатысушыларды жұптарға бөлу (смайлик, күн, бұлт, найзағай, жүрек, шеңбер – геометриялық фигуралары бар карталардың артында). Жұпқа логикалық ойлаудың негізгі аспектілері көрсетілген 1 немесе 2 карточка беріледі (жұптардың санына байланысты). Жұпқаарналғантапсырма: 7минутішінде: логикалықойлаудыңосыаспектісінталқылау, осы аспект маңызды рөл атқаратын жағдайлардың бірнеше мысалын жазу, күнделікті өмірде ата-ана балаға логикалық ойлаудың осы аспектісін дамытуға қалай көмектесе алатындығы туралы ұсыныстар жазу.	5-слайд. Ақпараты бар карточкала р
	Карточкалар: Ақпаратты талдау: балалар ақпаратты түсінуді, негізгіфактілердібөлуді,себеп-салдарлықбайланыстарды анықтауды және маңыздысын маңызды емес нәрседен бөлуді үйренеді. Білімсинтезі:балаларлогикалықәдістерменойлау үлгілерін қолдана отырып, жаңа идеялар табу немесе мәселелердішешуүшіналғанбілімдеріментәжірибелерін біріктіре алады. Дедукция және индукция: балалар жалпы алғышарттардан нақты пайымдауларды шығару үшін дедуктивті ойлауды, сондай-ақ нақты бақылауларға негізделген жалпы қорытындыларды қалыптастыру үшін индуктивті ойлауды қолдану қабілетін дамытады.

51

Салыстыру немесе бағалау: балалар мәселеге қатысты әртүрлі шешімдерді немесе тәсілдерді талдай отырып, оларды әртүрлі критерийлер бойынша салыстырып, олардың тиімділігін немесе құндылығын бағалайды. Мәселелерді шешу: балалар мәселелерді анықтау және талдау, ықтимал себептерді анықтау және оларды шешустратегияларынәзірлеуарқылыкүрделімәселелерді шешуге жүйелі түрде қарастыруды үйренеді. Болжау: балалар қолда бар деректер мен тәжірибе негізінде болашақ оқиғалар мен олардың салдарын болжауды үйренеді. Болжау балаларға өз әрекеттерін жоспарлауға және алдын алу шараларын қабылдауға көмектеседі. Жоспарлау:балалармақсатқажетуүшінөзойлары мен әрекеттерін құрылымдауды үйренеді. Жоспарлау балаларға өз өмірін ұйымдастыруға, тапсырмаларды орындау тиімділігін арттыруға, оқуда және одан тыс уақытта табысқа жетуге көмектеседі. Жалпылау: балалар зерделенген ақпаратқа немесе тәжірибеге сүйене отырып, жалпы заңдылықтарды, қорытындыларды немесе жалпылауды оқшаулауды үйренеді.Жалпылаубілімніңәртүрлісалаларындатұрақты білімменталдауқабілеттерінқалыптастыруғаықпалетеді. 7 минуттан кейін ата-аналарөз логикалық ойлау аспектісін оқиды, мысалдар келтіріп, ұсынымдар береді (әр жұпқа 2 минут). Ұсынымдардыталқылау. Қорытынды: балалардағы логикалық ойлаудың осы аспектілерін дамыту ойындар, тапсырмалар, жаттығулар, оқу бағдарламалары және олардың танымдық және шығармашылық дамуына ықпал ететін ересектердің қолдауы арқылы жүзеге асырылады. 7-11 жастағы балаларға логикалық ойлау дағдыларын дамытуға қалай көмектесуге болады. Шамиль Ахмадулиннің (педагог-психолог, физик, PhD,балалардытиімдіоқытудың40-танастамәдістемесін әзірлеуші)бейнеролигінкөргенненкейін,баланы

52

7мин.

логикалықойлауғаүйретудіңкөптегенжолынкөресіз. Қатысушыларға ұсынылатын ойындар, жаттығулар, тапсырмалар: «Артықзат»ойыны. Ниетбілдіргенадамүстелдежатқанәртүрлізаттарды көруге шақырылады. Әрі қарай, оның көзін байлап, үстелге 1 немесе 2 жаңа зат қосады. Ата-ананың міндеті – бұл заттың не екенін табу. Қалау бойыншаойынды тағы 2, 3 қатысушымен қайталауға болады. «Суреттегі үшбұрыштарды сана» тапсырмасы Үшбұрыштардың санын санау үшін, сурет ұсынылады. (Жауабы - 27 үшбұрыш, жауапты https://youtu.be/9mZebVW-GII?si=WlKf3lsVEDFoLD4q ) сілтемесібойыншаYouTube-тенкөрсетугеболады. «Арқаннан жасалған тұзақ» жаттығуы. Жұптағы қатысушыларды бір-біріне суретте көрсетілгендей етіп байлайды. Тапсырма: арқанды шешпей, үзбей босатылу керек. (Жауабы https://youtu.be/iustauhg8H4?si=Ncvs1-6TXvpp5P90сілтеме бойынша YouTube-те) Үстелойындарыарқылылогикалықойлауға үйрету. (үстел ойындарының көрмесін дайындау)

слайд https://youtu.be/UY69w8o8luE?si =uyqpMPrvcUHe6jqh слайд

53

	1. Тоғызқұмалақ (логиканы, тапқырлықты, логикалық және математикалық ойлауды дамытуға арналған қазақтың ұлттық үстел ойыны) Шахмат, Дойбы, Домино, Теңізшайқасы, Танграмм, 4-ібірқатарға, Геоборд, Мозаикалар, Бас қатырғыштар, Ребустар,Лабиринттержәнет.б.	Үстел ойындары
5мин.	Қорытындыбөлім Сабақбойыншақорытындылар. «Практикалықкеңестер»чек-парағы Педагог:-Баланылогикалықойлауғаүйретуүшінне істеу керек? Баланың логикасы мен ойлауын дамытумен үйде айналысу. Ойлаудың әртүрлі түрлерін жаттықтыру: визуалды-бейнелі және визуалды-әрекетті, абстрактілі- логикалық және ауызша-логикалық, кеңістіктік, стандартты емес. Ауызша ойындар ойнау (ассоциация ойындары, ИЯ-ЖОҚ-тар, сенемін-сенбеймін және т.б.). Отбасындаүстелойындарынойнау. Жұмбақтарды, ребустарды, бас қатырғыштарды шешуге деген қызығушылықты ояту. «Брейн-ринг»,«Пікірталас»,«Не?Қайда?Қашан?» және т. б. интеллектуалдыойындарғақатысу	8-слайд.
5мин	Рефлексия Ата-аналарғасабақтаалынғанақпараттықызыл,көк, жасыл үш квадраттың бірімен бағалау ұсынылады. жасылтүс–«сабақтаалынғанақпараттыпайдалыдеп санаймын»; көк түс – «сабақта алынған ақпаратты пайдалы емес деп санаймын»;	9-слайд. Әр ата- анаға арналған түрлі-түсті квадраттар

54

қ ызылтүс–«менүшінсабаққызықболмады».

. Флипчарт

Топқабірігугеарналғанкарточкалар.1-жағы

55

Топқабірігугеарналғанкарточкалар.2- жағы

56

0. Сабақ

Отбасылықүйлесімділіктіңкілті–сенімдіқарым-қатынас

Мақсаты: ата-аналарға балалармен сенімді қарым-қатынас негізінде отбасында үйлесімділік құру қажеттілігі туралы түсінік беру.

Міндеттері:

ата-аналарды балалармен үйлесімді, сенімді қарым-қатынас орнатуға ынталандыру;

ата-аналардың балалар мен ата-аналар арасындағы сенім туралы түсініктерін қалыптастыру және кеңейту;

оқытудың белсенді әдістері арқылы сенімді қарым-қатынас құру дағдыларын дамыту.

Ұлттыққұндылықтар:бірлікпенынтымақтастық

ЖОСПАР

1. Кіріспебөлім

   • сәлемдесу

   • психологиялықдайындық

   • топтарғабөлу

2. Негізгібөлім

   • «Сенімдегенімізне?»ми шабуылы

   • «Өзаратүсіністік»бейнеролигінкөружәнеталқылау

   • «Карусель»әдісібойыншатоптықжұмыс

   • «Отбасылықүйлесімділіктің7кілті»жұптықжұмыс

   • «Сенгендіктенқұлау»жаттығуы

3. Қорытындыбөлім

   • кері байланыс

   • рефлексия

Күтілетіннәтижелер

Сабақ аяқталғаннан кейін ата-ана мына құзыреттіліктерге ие болады: отбасында сенімді қарым-қатынас орнатуға дайын болады; балалармен сенімді қарым- қатынас негізінде отбасында үйлесімділік

құруқажеттілігітуралытүсініктерінтереңдетеді;

отбасындасенімдіқарым-қатынасорнатудағдыларындамытады.

Сабақтыңұзақтығы:60 минут

Уақыты	Мазмұны	Ресурстары
	I.Кіріспе бөлім

57

	Кіреберістеәрбірата-анасенімтақырыбынаарналған мотивациялық карточка алады. №1Топ №2 Топ №3 Топ №4 Топ - Қайырлы күн, құрметті ата-аналар, Ата-аналарды педагогикалық қолдау орталығының кезекті сабағына қош келдіңіздер! Бүгінгі сабақта жақындық сезімі мен командалық рухты қалыптастыруға көмектесу үшін, сіздерге «Ортақ нәрсені тап» жаттығуын орындауды ұсынамын. «Ортақнәрсенітап»жаттығуы Мақсаты: басқа адамдармен жақындық сезімін қалыптастыру, тренингке қатысушылардың бір-бірін қабылдауы, басқалардың құндылығы мен өзін-өзі бағалау сезімін қалыптастыру. Материал:допнемесешумақжіп Нұсқаулық. Тренингке қатысушылар ортақ шеңберде тұрады.Жүргізушідоптышеңбербойымен «Барлығына мұқият қарап, бәрімізді не біріктіретіні туралыойлаңыз»дегенсөздерменбереді.Доптыалған әрбір қатысушы бәріне ортақ бір белгіні атайды. Мысалы: біз бәріміз 3B сынып оқушыларының ата- анасымыз. Барлық ата-ана баламен сенімді қарым-қатынаста болуды армандайды, мұндай үйлесімділікке қалай жетуге болады? Өз тәжірибелеріңіз, сезімдеріңіз және қорқыныштарыңызбенбөлісудіқалайүйренугеболады? Әрине, әмбебап «рецепт» жоқ, бірақ баланың ерекшеліктерін ескере отырып, мұғалімдер мен психологтердің жалпы ұсыныстары сізге, ата-аналарға қажетті мінез-құлық жолын таңдауға көмектеседі.	2- слайд
2мин
		Сенім тақырыбына арналған карточкалар №1,2,3,4 (№1қосымша)
8мин		3-слайд
		Допнемесе шұмақ жіп
		№1,2,3,4 карточкалар

58

	- Кіреберісте сіздер сенім тақырыбына арналған мотивациялық карточкаларды алдыңыздар,катрочкаларға сәйкес 4 топқа бөлулеріңізді сұраймын. Мотивациялық карточкалар арқылы топтарға бөліну (1-қосымша), топтар сабақ барысында топ атынан сөйлейтін спикерді таңдайды. Мұғалім сабақ ережелерінескесалады–бір-бірінқұрметтеу,уақытты сақтау,қатысушылардыңсөзінбөлмеу,топтыңәр мүшесінесөйлеу.
	ІІ.Негізгібөлім Алдыменменсіздергеотбасытуралыбейнроликті көріп, талқылауды ұсынамын. https://youtu.be/GB_seMNBzcQ?si=yjwublNtwDYEOJm D «Отбасытуралыастарлыәңгіме»(100реткешірім,100 рет махаббат, 100 рет шыдамдылық). Бейнероликтіталқылау: Сізақсақалменкелісесізбе? Осы үшеуіне қандай ереже қосар едіңіз? (Ата- аналардың жауаптары тыңдалады, оларды сенімнің маңыздылығы туралы ойға итермелеу керек) «6-3-5» сөздер әдісі бойынша ми шабуылы. Сенім дегеніміз не? Нұсқаулық: топтар карточкаларда жазылған сенім туралы сөздерді талқылайды. Топ мүшелерінің әрқайсысы карточкаға / қағазға 1 минут ішіндесенім туралы өзінің 3 ойын жазады. Осыдан кейін топтар карточкаларымен алмасып, бір-бірінің идеяларын толықтырады. Соңында барлығы бірге сенім деген не екенін жалпылайды. -Әлеуметтану мен психологиядағы сенім – бұл адамдар арасындағы ашық қарым-қатынас, онда сенім білдіруші белгілі бір қарым-қатынаста болатын басқа адамның адалдығына сенімділік бар. Сондай-ақ, сенім дегеніміз – бұл белгілі бір қатынастарда біз қолдау, адалдық, шынайылық, қабылдауға ие боламыз деген сезім немесе субъективті сенім.	4-слайд
3мин		Бақытты отбасы ережелері туралы бейнеролик
8мин		5-слайд

59

3мин	Балаларының қажеттіліктері туралы ойлайтын, дамуы үшін қауіпсіз кеңістік құратын және эмоционалды жылулық сыйлайтын ата-аналар әлемге және өзіне сенетін, адамдарға ашылудан қорықпайтын бала тәрбиелейді.Бірақегерата-анабаланыелемейтінболса, оғансезімдерінбілдіругежәнетілектерінайтуғатыйым салса, ол тұйық және жалтақ болып өседі. - Құрметті ата-аналар, әр топтың үстелдерінде жатқан тапсырма парақтары, психологтің кеңестері бар жадынамалар мен чек-парақпен танысыңыздар, содан кейін біз балалар мен ата-аналар арасындағы өзара түсіністік тақырыбына арналған бейнеролик көріп, содан кейін топтарда сұрақтарға жауап береміз. ӨЗАРА ТҮСІНІСТІК туралы бейнеролик көру https://youtu.be/gnKotnIbDAg?si=4_8wBqnstBNLoyCK	слайд слайд ӨЗАРА ТҮСІНІСТІК туралы бейнеролик көру
15мин	КАРУСЕЛЬ әдісі бойынша топтық жұмыс Нұсқаулық: 4 үстелде А3 парақтары мен маркерлер, ата-аналарғаарналғанақпаратыбарчек-парақтары, топтар шеңбер бойымен қозғалады, әр үстелге жақындайды, тапсырмаларды талқылайды және сұраққа3минутішіндежауапбереді,соданкейінолар әріқарайжүреді.Уақытөткенненкейінәртопөз үстелінеораладыжәнеспикерлерөзсұрақтарының жауаптарыноқиды.	А3 парақтары, маркерлер, ата-аналарға арналған буклеттер

60

7мин

№1тапсырма«Қайотбасынүйлесімдідепатауға болады?» №2тапсырма«Балалармената-аналардыңсенімдіқарым-қатынасына не кедергі?» №3 тапсырма «Баланы өз проблемалары туралы айтуға қалай үйрету керек?» №4тапсырма«Ата-аналарбаламенқалайсенімдіқарым-қатынас орнатады?» Топ спикерлері жауаптарды оқып, бірін-бірі толықтырады. Отбасындағы үйлесімділік ата-аналар балалармен қарым-қатынаста жұмыс істеп, бірін-бірі толықтырған кездепайдаболады.Теккүнделіктіжұмысістеуарқылы атап айтқанда, эмоционалды компонентпен жұмыс жасағанда, отбасында үйлесімділікке қол жеткізуге болады. Жұптықжұмыс «Отбасылық үйлесімділіктің 7 сиқырлы кілті» жаттығуы Отбасы–біздіңөміріміздіңнегізіжәнеотбасыішіндегі қарым-қатынастың сапасы оның барлық мүшелерінің әл-ауқаты мен бақыты үшін үлкен маңызға ие. Қарым- қатынасты жақсартып, ортақ қиындықтарды бірге жеңу үшінменсіздергежұптарғабөлініп,отбасылықөмірде

8-слайд 9,10,11,12- слайдтар

61

үйлесімділік пен жақындасуға көмектесетін практикалық кеңестерді қарастыруды ұсынамын. - Экраннан кеңестер жазылған «сиқырлы» кілттерді көріп отырсыздар, сіздер жұпта осы кілтті қолдануға болатын диалог ойлап табуларыңыз керек. ?Ризашылық пен құрмет көрсетіңіз: біз жақын адамдарымызды жиі сол қалпында қабылдап, оларға ризашылығымыз бен құрметімізді білдіруді ұмытып кетеміз. Ризашылық пен құрмет отбасындағы байланыстардынығайтудыңнегізгіфакторларыболып табылады. Жақындарыңызға оларды бағалайтыныңызды айту үшін күн сайын бір минут тапсаңыз, бұл үйіңіздегі атмосфераға қалай әсер ететінін көресіз. Мысалы: «Анашым, біз үшін жасаған барлық істеріңізгеөтеқаттыризаекенімдіайтқымкеледі.Сіз мені әрқашан қолдайсыз, мен оны бағалаймын». ◻ Қарым-қатынасты жақсартыңыз: ашық және тиімді қарым-қатынас – бұл отбасындағы салауатты қарым-қатынастың негізгі аспектісі. Бір-біріңізге уақыт пен көңіл бөліңіз, әр отбасы мүшесінің сезімдері мен қажеттіліктерін тыңдаңыз және түсініңіз. Сөкпей, сын айтпай қарым-қатынас жасап, келісімге келуге тырысыңыз. Мысалы: «Балам, сен бізбен бірге демалмағанда ренжимін. Біз бос уақытымызды бірге қызықты өткізудің жолын таба аламыз ба?» ? Ортақ сәттерді табыңыз: бірге уақыт өткізу отбасындағы байланысты нығайтуға көмектеседі. Отбасымен серуендеу, ойын ойнау, бірге тамақ пісіру немесе саяхаттау сияқты әртүрлі әрекеттерді жоспарлап, бірге өткізіңіз. Бұл барлық отбасы мүшелерінің бір-біріне жақындығын сезінуге мүмкіндік береді. Мысалы: «Жексенбіде саябаққа барып, футбол ойнайық. Бұл бірге уақыт өткізіп, өзара қарым- қатынастан ләззат алудың тамаша мүмкіндігі болады».

62

7мин

Жанжалдарды сындарлы түрде шешіңіз: отбасында жанжалдар сөзсіз орын алады, бірақ оларды қалай шешетініміз үлкен мәселе. Балаларды үйретіп, жанжалдарды зорлық-зомбылықсыз, диалог пен келісімге келу арқылы шешуге тырысыңыз. Есіңізде болсын, бір-бірін жеңу емес, барлығын қанағаттандыратын шешім табу маңызды. Кейде отырып, жанжалдың әр қатысушысы үшін барлық қолдайтын және қолдамайтын жақтарын жазуға болады. Мысалы: «Қызым, біз балалардың ешқайсысы ренжімейтіндей, компьютерді пайдалану уақытын бөлуді талқылайық». Өз іс-әрекеттеріңіз үшін жауапкершілікті алыңыз: қателіктеріңізді мойындап, жауапкершілікті өз мойныңызға алу – отбасындағы қарым-қатынасты жақсартудың маңызды дағдылары. Егер бір нәрсені дұрыс жасамаған болсаңыз, кешірім сұрап, қателіктеріңізді қайталамауға тырысыңыз. Бұл отбасында сенім мен қолдау атмосферасын құруға көмектеседі. Қорланудан қорықпаңыз, сенім мен сүйіспеншілікті жоғалтудан қорқыңыз. Мысалы: «Ұлым, мен футболкаңның түсін бүлдіріп алғаныма өкінемін . Мен абай болуға және оның түсін қалпына келтіруге көмектесуге уәде беремін». ? Шекараларды белгілеп, жеке кеңістікті құрметтеңіз: отбасы мүшесінің әрқайсысында жеке кеңістікке және өзін-өзі дамытуға арнайтын уақыты болуы керек. Бір- біріңіздің мүдделеріңізді құрметтеңіздер, шекараларды белгілеп, оларды бұзбаңыз. Бұл отбасында құрмет пен қолдау атмосферасын құруға көмектеседі. Мысалы: «Ұлым, мен сенің қызығушылығың мен хоббиің бар екенін түсінемін. Мен жеке өміріңді құрметтеймін жәнежеке күнделігіңдегі жазбаларыңды сенің рұқсатыңсыз оқымаймын». Сүйіспеншілік пен қолдауды білдіріңіз: жақындарыңызға өзіңіздің махаббатыңыз бен қолдауыңыз туралы айтуды ұмытпаңыз. Жақсы көру белгілері,құшақтаужәнеқолдаусөздеріотбасындағы

63

5мин	байланыстарды нығайту үшін үлкен маңызға ие. Күн сайын қамқорлық пен сүйіспеншілігіңізді көрсетіңіз. Мысалы: «Қызым, мен сені мақтан тұтамын және сені әрқашан қолдаймын. Сен ақылды және талантты қызсың, мен сені жақсы көремін». - Бүгінгі сабақтың теориясын бекіту үшін мен сіздерге «Сенгендіктен құлау» жаттығуын орындауды ұсынамын, бұл жаттығу сенімнің не екенін сезінуге тамаша мүмкіндік береді. «Сенгендіктенқұлау»жаттығуы. Мақсаты: топ мүшелерін жақындастыру, олардың арасында сенімді қарым-қатынас орнату. Ата-аналарға бізбұлжаттығудыүйдебалалармен өткізуді ұсынамыз. Жаттығудың психологиялық мәні: қарым-қатынас дағдыларын,топмүшелерініңбірлігін,сеніміндамыту. Тапсырма: әр топ екі қатарға тұрады, топ мүшелері кезек-кезекқатардатұрғантопмүшелерініңқолынақұлаптүсугетырысуыкерек.Топтыңәрбірмүшесімен кезекбойыншаөткізіледі. Жаттығудыталдау: Неніістеуоңайырақболды?Құлауманемесеұстау ма? Бұлжаттығудыорындаукезіндесіздердеқандай қиындықтар болды? Сіздің балаларыңыз бұл тапсырманы орындай алады деп ойлайсыз ба? Бұлжаттығусізгесенімніңнеекенінжақсырақ түсінуге көмектесті ме? Оныүйдебалаларменжәнеотбасымүшелерімен орындауға тырысасыз ба? Қатысушылар тапсырманы орындауға некөмектескенін немесе керісінше ненің кедергі келтіргенінайтады.Құлағандарменұстағандарнесезінді.	13-слайд
1 мин.	III.Қорытындыбөлім Кері байланыс. Сенім–бұлотбасыныңбақытыменәротбасы мүшесініңдамуыныңнегізгіфакторы.Отбасындасенім деңгейіжоғарыболғанкезде,отбасыныңәрбірмүшесі

64

	өзін қауіпсіз және жайлы сезінеді. Содан кейін оған өз міндеттерінорындауоңайырақжәнекөңілдірекболады. Сенім – бұл кез келген тақырыпты талқылауға, өз тілектеріңізді, мәселелеріңізді, пікірлеріңізді айтуға және қолдау алуға мүмкіндік. Ең бастысы, сенім – бұл үйренуге болатын дағды. Сабағымыздың соңында балалар мен ата-аналар арасындағы қарым-қатынасқа деген сенім – бұл қалғанныңбәрінегізболатыніргетасдепайтқымкеледі. Бұл – қауіпсіздіктің негізі, баланың ең жақын адаммен өзінің мәселелерімен бөлісе алатындығының, эмоционалдықолдауменөзініңшамасыжетпегенкезде көмек сұрай алатындығына сенімділігі.
5мин	Рефлексияға арналған сұрақтар: (Карусель әдісі бойынша топтар отырған жерлерінде қалады, тек рефлексияға арналған сұрақтар парақтарымен алмасады, жауаптарды топ спикерлері оқиды) Сабақбарысындақандайжаңалықтараштыңыз? Сабақ барысында сізді таң қалдырған нәрсе бар ма? Сіз бүгін сабақта алған қандай білім мен дағдыларды өміріңізде қолданасыз? Білімберупроцесінеқатысушыларарасындағысенім салауаттыоқуортасынжәнетиімдітәрбиеменоқытуды қамтамасыз ететін маңызды фактор болып табылады. Бұл оқушылардың оқуға деген ынтасын дамытуға, олардың үлгерімін арттыруға және жеке өсуіне ықпал ететін өзара түсіністік, қолдау және ынтымақтастық атмосферасын құруға мүмкіндік береді. Құрметтіата-аналар,назарларыңызға,белсенділікпен	14-слайд Рефлексияға арналған сұрақтар парағы
	қатысқандарыңызүшіналғысайтамын,осыменАта-
	аналарды педагогикалық қолдау орталығының
	сабақтарыаясындағы«Отбасылықүйлесімділіктіңкілті
	– сенімдіқарым-қатынас»тақырыбындағысабағымыз
	аяқталды.Кездескенше!

65

1-қосымша(топтыбөлугеарналғанкарточкалар)

1. топ 2-топ

3-топ 4-топ

66

2. қосымша(ата-аналарғаарналғанчек-парақтар)

67

68

3. қосымша(топтарбойыншатапсырмалар)

4. қосымша(үлестірмелікматериал,ата-аналарғаарналғанбуклеттер)

70

71

0. сабақ

Балағаөзініңжәнебасқалардыңсезімінтүсінудіқалайүйретуге

болады

Мақсаты:Адамөміріндегіэмпатияныңмаңыздылығыменоныбалададамыту қажеттілігін түсінуді қалыптастыру.

Міндеттері:

1. Эмпатияның мәні, оның формалары және эмпатияның даму деңгейлері туралы түсінік беру;

2. Ата-аналардыңөздеріндежәнебалаларындаэмпатияныдамытуға деген ниеті мен дайындығын қалыптастыру;

3. Басқалардыңсезімдеріменкүйлерінтүсіну,жанашырлықтаныту дағдыларын дамыту.

Ұлттыққұндылықтарменжекеқасиеттер:бірлікпенынтымақтастық

Жоспар

1. Кіріспебөлім

• «Қуанышдобы»

• Топтарғабірігу

2. Негізгібөлім

• Дәйексөзбенжұмыс.

• «Ассоциациялар».

• Ақпараттықбөлім.

• Мишабуылы.

• Топтардажұмысістеу.

• Бейнероликкөружәнеталқылау.«Эмпатиякартасын»құру.

• Эмпатияныдамытуғаарналғанжаттығулар.

3. Қорытындыбөлім

• Мақтаусөздер.

Күтілетіннәтиже.Сабақаяқталғаннанкейіната-аналар:

• өзбалаларынамейірімдіжәнемұқиятболады;

• балалардың эмоцияларын эмпатия мен түсіністікпен танып, оларға жауап бере алады;

• бастауыш сынып оқушыларының эмпатиясын дамытудың маңыздылығын түсінеді;

• балаларында басқа адамның сезімін түсіну, жанашырлық таныту дағдыларын дамыта алады.

Сабақтыңұзақтығы:60 минут

72

Уақыты	Мазмұны	Ресурстары
3мин.	I. Кіріспебөлім «Қуаныш добы» эмоционалды көңіл-күй. Ата-аналар шеңберге тұрады. Педагог: Бүгін менің көңіл-күйім жақсы, онымен сіздермен бөліскім келеді. Қолдарыңызды алға созып, алақандарыңыздыжоғарықаратыңыздар,сондабіздің «Қуанышдобымыз»алақандарыңызарқылы сіздергеменің қуанышты көңіл-күйімді сыйлайды. Топтарғабірігу.Қайүстелгежақындаукерек? Эмоция атауыбар4карточканыңішіненқайсысынтаңдайсыздар? «Қуаныш»,«Махаббат»,«Ашу»,«Қайғы».Үстелатауын таңдап, 4 топқа бірігіңіздер. Қуаныш: бақыт, қуаныш, ләззат, тыныштық, қызығушылық, қамқорлық, үміт, қабылдау, сенім, таңдану Қайғы: ащылық, жалқаулық, зерігу, аяушылық, өкініш, сағыныш, қайғы, үмітсіздік, үмітсіздік, түңілу Ашу:ыза,күйгелектік,реніш,ашулану,өкпе,реніш, дұшпандық,ашуланшақтық,қызбалық,агрессия,менсінбеу Махаббат: нәзіктік, достық, сенім, мейірімділік, жанашырлық,құмарлық,таңдану, мақтаныш, жанашырлық, сүйкімділік Мұғалімнің пікірі: жаман және жақсы эмоциялар болмайды, олардың барлығы біз үшін маңызды. Біздің міндетіміз – өзіміздің және басқалардың эмоцияларын түсінудіалдыменөзімізүйрену,сосыноныбалаларымызға үйрету.	2-слайд
		3-слайд
5мин.
3 мин.	II. Негізгібөлім Тақырыпқакіріспе.Ақпараттықбөлім Күнніңдәйексөзіменжұмыс.Жазушыныңсөзіненазар аударыңыздар.Онымен келісесіздер ме? Ең жақсы адам өз ойлары және басқалардың сезімдерімен өмір сүреді, ал ең жаманы өз сезімдері мен басқалардың ойларымен өмір сүреді. Л.Толстой Бүгін біз сабақта эмпатияның не екенін және оның балалардың дамуындағы рөлін талдаймыз.	4-слайд

73

5мин.	2 .«Ассоциация»сабағыныңнегізгітұжырымдамасымен жұмыс.«Эмпатия»сөзінесәйкескелетінассоциацияларды атаңыздар.
		5-слайд
	Эмпатия
	Эмпатия – (грек.empatheіaсөзі) – өзге адамдардың жан дүниесін түсіну мен жай-күйін ұғыну қабілеттілігі. Эмпатия адам бойында жиі кездесетін, өзіндік мән- мағынасы бар ерекше сезім. Оның айқын көрінісі – өзге адамдардың қайғы-қасіреті мен қиыншылықтарына ортақтасып, оларға жанашырлық білдіру, сол арқылы өзгенің ауыр психикалық жай-күйін өз басынан кешіргендей халге түсу.Эмпатия басқа адамдарға қамқорлық пенжанашырлық танытуға, басқалармен жақсы қарым-қатынас жасауға және қарым-қатынас орнатуға мүмкіндік береді. Бұл күндері эмпатия даму үшін жағымды қосымша емес, балаларымыздың табысы мен әл-ауқатының ажырамас бөлігі болып табылады. Балалар неге эмпатикалық болуы керек? Ең алдымен, бұл олардың психикалық денсаулығы мен өзіне деген сенімділігіне оң әсер етеді, буллингке қарсы вакцина ретінде қызмет етеді, оқу үлгеріміне әсер етеді және алдағы өмірде өз жолын табуға көмектеседі. Эмпатия мимикалық реакциялар, әрекеттер, ым- ишаралар және т.б. негізінде басқа адамның эмоционалды күйін дәл анықтау мүмкіндігін қамтиды. Эмпатияныңтүрлері: Когнитивтік – өзіңдікін және өзгенікін байланыстыра білу қабілеті, адамдарды біріктіретін және бөлетін нәрсені түсіну; Экспрессивті – эмоциялар мен ниеттердің ұқсастығы мен айырмашылығын түсіну қабілеті;	слайд слайд

74

• Әлеуметтік – әлеуметтік мінез-құлық нормаларындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды түсіну қабілеті.

Эмпатияның даму деңгейлері

• Жоғарыдеңгей-сұхбаттасушыныңкүйінебірденену,қарым-қатынас

20мин.	Топтарда жұмыс істеу. «Эмпатия картасы» Назарларыңызға«Эмпатия»фильміненүзінді(2:00 минуттан9:00минутқадейін)дыбыссызберіледі.Картаны толтырғаннанкейіндыбысыбарвидеоныкөреміз.Сізкейіпкердің эмоциясын дұрыс анықтадыңыз ба? 1,2-топқаарналғантапсырма «Не?Қалай?«Неге?»картаәдісінқолданаотырып, мыналарды анықтаңыздар: КейіпкерНЕістеугетырысады? КейіпкермәселеніҚАЛАЙшешеді?Олбұлүшінне істеп жатыр? ОлмұныНЕГЕістейді?Мұндабізмінез-құлықтыңемес, дәл осы себептер туралы түсініктеріміз бен болжамдарымызды жазамыз.	10,11- слайд https://www.youtube .com/watc h?v=nwSJ
		t3fiQWc
	«Не?Қалай?«Неге?»картасы Не? Қалай? Неге?»
	3.4- топ – «Эмпатия картасы» әдісін қолдана отырып, кейіпкердің не ойлайтынын, көретінін, айтатынын, еститінін анықтаңыз? Эмпатиякартасы
	Жекежұмыс.«Беснеге» жаттығуы
	Есіңізгебалаңызбенболғанжәнеқаттыэмоциялартудырған жағдайды түсіріңіз. Өзіңізге «Неге?» деген бес сұрақ

76

10мин. 10мин.

қойыңыз.Мұндаәрбіркелесісұрақалдыңғысұраққажауап ретінде қойылады. Мысалы: Ұлым маған неге дөрекі жауап берді? Мен кешке достарымен серуендеуге шығуға рұқсат бермедім және мұны өте қатал түрде айттым. Неге қатал түрде айттым? Ол мені тыңдамайды деп қорықтым. Негетыңдамайды?Мағанбаланыкөндіруқиын. Баланы көндіру неге қиын? Арамызда сенімді қарым- қатынас жоқ. Араларыңызда сенімді қарым-қатынас неге жоқ? Мен оны түсінбеймін, ол мені түсінбейді. Мәселенің негізгі себебін анықтау үшін бес «неге» жеткілікті деп саналады. Бірақ егер мәселе күрделі болса немесе сіз бірнеше себеп бар деп ойласаңыз–келесі бес сұрақты қоюға немесе жаттығуды басынан бастап басқа сұрақтар жиынтығымен қайталауға болады. Қаласаңыз, аудиториямен өз сұрақ- жауаптарыңызбен бөлісіңіз. Жұпта жұмыс істеу. «Сезімдерді қабылдау» жаттығуы Мақсаты: балалардың сезімдерін қабылдау дағдыларын қалыптастыру, «белсенді тыңдау» ұғымымен танысу Жаттығу барысы. Біреуі ата-ананың тиімсіз жауабының мысалын келтіреді, екіншісі оларды баланың сезімдері қабылданатындай етіп қайта тұжырымдайды. Біз тапсырмалардың үлгілерін және болжамды жауап нұсқаларын береміз: «Оны ұрушы болма! Ол сенің ағаң ғой!» («Ағаңа ашулануың мүмкін, бірақ оны ұруға болмайды».) «Қорықпа. Ит саған тиіспейді». («Сүйкімді ит... Қорықсаң, жолдың арғы жағына өтейік».) «Күлімде. Бәрі сен ойлағандай жаман емес» («Мен де ренжіген болар едім. Бірақ, мүмкін, шешімін бірге табармыз?») «Екпе де сөз боп па! Кішкентай сәби де қорықпайды, ал сен болсаң...» («Иә, екпе ауыртады. Қорықсаң, менің қолымнан ұста».) Бұл жаттығуды талқылау барысында ата-аналар американдықпсихологТ.Гордонжазған«белсендітыңдау» ұғымыментанысады.Белсендітыңдау–бұлбалаңыздың

слайд слайд

77

3мин.

сізге шын мәнінде не сезінетінін айтуға тырысатынын түсінужәнебұлсезімдердіөзсөзіңізбен,түсіністікпенжәне шынайы қамқорлықпен айту (бұл құбылысты сипаттайтын тағы бір термин – «эмпатия»). Талқылау: Өзіңіздіқалайсезінесіз? СізгеҚИЫНболдыма?Олайболса,неге? Ұсынылатынәдебиет https://mybook.ru/author/michele-borba/chutkie-deti-kak-razvit-empatiyu-u-rebenka-i-kak-e/read/ Эмпатияныдамытуғакөмектесетін50балаларкітабы https://guru.wildberries.ru/article/50-detskih-knig-kotorye-pomogayut-razvivat-empatiyu?listing_index=15 «Ата-аналарғаарналғанұсынымдар»чек-парақтарын тарату. Отбасында сүйіспеншілік пен түсіністік орнайтын жылы атмосфера жасаңыз. Балаңызбенәртүрліөмірлікжағдайлардыталдаңыз. Балаларды қоғамдағы өмір сүру қағидаларымен таныстырыңыз. Әр түрлі жағдайларда адамдармен қалай дұрыс әрекет ету керектігін түсіндіріңіз. Адамдардыңосындайнемесебасқамінез-құлқының қандай салдары болуы мүмкін екенін түсіндіріңіз. Баланың жағымды әлеуметтік қасиеттерін дамытыңыз: оптимизм, сенім, кешірімділік, ынтымақтастық. Пайдалы істер жасауға, басқаларға көмектесуге үйретіңіз.

слайд слайд

78

2мин.	Мақтаутуралы ұмытпаңыз. Балаға жанашырлық танытыңыз, онымен не сезінетіні туралы сөйлесіңіз. Баланы эмоционалды түрде дамытыңыз: тақырыптық суреттер мен фотосуреттерді талқылаңыз, айна алдында эмоцияларды бейнелеңіз, эмоционалды ойындар ойнаңыз. Балаңызғаүлгікөрсетіңіз:өзіңізүйрететін қағидаларды ұстаныңыз.
3мин.	III.Қорытындыбөлім «Комплимент»жаттығуы Біз бір-бірімізді жақсырақ білдік, енді қоштасарда мақтау айтқым келеді. Шынайы мақтау ережелерін білу маңызды: Қарабайыр мақтаулардан аулақ болыңыз. Нақты мақтаулар айтыңыз. Тек айқын нәрсеге назар аудармаңыз. Байқалмайтын нәрселерге көңіл бөліңіз. Егер сіз адамды мақтасаңыз, жай ғана мақтау айту жеткіліксіз. Оған неге осылай айтқаныңызды түсіндіріңіз. Жәнемақтаудықабылдайбілукерек: «Рахмет»-депайтужеткілікті. Сізге ақталудың немесе өз құндылығыңызды төмендетудің қажеті жоқ. Комплиментке жауап ретінде «рахмет» сөзі жеткілікті. Мақтаудыжоққашығармаңыз! «Бұлтуралыайтпайықшынемесеменсізайтқандай... емеспін» деп айтушы болмаңыз. Мақтаудыңқұндылығынмойындаңыз. Ата-аналар шеңберге тұрады. Педагог допты бір ата-анаға беріп, оған мақтау айтады. Ата-ана «рахмет» айтып, көршісіне доп беріп, оған жылы сөз айтуы керек. Допты қабылдаған адам «рахмет» дейді және оны келесі ата-анаға береді. Біз сіздермен жасаған барлық жаттығуларды балалармен өткізу өте пайдалы.	16-слайд

79

1.7. сабақ

Балалардыңқауіпсіздігі–ересектердіңміндеті

Сабақтың мақсаты: ақпараттық және іс-қимыл алгоритмдері негізінде балалардың әл-ауқаты мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін ата-аналардың психологиялық-педагогикалық және әлеуметтік құзыреттіліктерін дамыту.

Міндеттері:

1. Ата-аналардың баланы қазіргі әлемнің қауіп-қатерлерінен қорғауға деген ұмтылысын ынталандыру;

2. Ата-аналарға іс-қимыл алгоритмдерін үйрету, ықтимал қауіптер мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз етудің тиімді тәсілдері туралы түсініктерді кеңейту және тереңдету;

3. Баланың тәуелсіздігін дамыту үшін бірлескен іс-әрекет және өзіндік мінез-құлық сызығын талдау дағдыларын дамыту.

Ұлттық құндылықтар мен тұлғаның жеке қасиеттері: әділеттілік және жауапкершілік.

Жоспары:

1. Кіріспебөлім

   • Таңдалғантақырыптыңөзектілігі.

2. Негізгібөлім

   • Баланыңқауіпсіздігінқамтамасызетуүшіната-аналардың жауапкершілігі:

• «Жануарлардыңұрпақтарынақамқорлықжасауы»бейнеролигін қарау және талқылау;

• «Сізбаланыңқауіпсіздігінқамтамасызетудіңнегіздерінбілесізбе?» ми шабуылы;

  • Топтықжұмыс.Жағдайлардыталдаужәнеіс-қимылжоспарын құру.

• «БалалардыТЖ-ғақалайдайындаукерек?»ролигінкөру

• Жапондықтардың«Дабылчемоданы»ролигінкөру

  • «ТЖ-дағы балалардың қауіпсіздігі жөніндегі қағидалар аукционы» жұппен жұмыс істеу.

3. Қорытындыбөлім

   • рефлексия

4. Ата-аналарғаарналғанжадынамалар

• ата-аналарғаарналғаннұсқаулық«Сіздіңбалаңызненібілуі керек?»

• сутасқыныкезіндегімінез-құлықережелері;

• жерсілкінісікезіндегімінез-құлықережелері;

80

• өрткезіндегімінез-құлықережелері;

• химиялықапаткезіндегімінез-құлықережелері.

Күтілетіннәтижелер:

Баланың қауіпсіздігін қамтамасыз ету және тәуелсіздігін дамыту үшін ықтимал тәуекелдер мен іс-қимыл алгоритмдері туралы білім алуға ата- аналардың жоғары мотивациясы.

Ата-аналардың баланың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселесін шешу дағдыларын дамыту және алынған ақпаратты практикада қолдану.

Сабақтыңұзақтығы:60 минут

Уақыты	Мазмұны	Ресурстары
5мин.	I.Кіріспебөлім Сәлеметсіз бе, құрметті ата-аналар! Бүгінгі сабақтың тақырыбы «Балалардың қауіпсіздігі – ересектердің міндеті». Бұл ұғымның нені білдіретінін еске саламын. Балалардың қауіпсіздігі – бұл балалардың өмірі мен денсаулығынқорғаудықамтамасызететінжағдайларжүйесі, оларқайжердеболсада–үйде,мектепте,олардытасымалдау кезінде, көшеде (аулада) ойнау, жолда жүру, коньки тебу жәнесырғанау,серуендеужәнет.б. Соныменқатар,отбасы, кейде баланың өзі төтенше жағдайларға тап болады. Төтенше жағдай – бұл белгілі бір аумақтағы авария, қауіптітабиғиқұбылыс,апат,табиғинемесебасқадаапаттар нәтижесінде пайда болған, адам шығынына, адамдардың денсаулығынанемесеқоршағанортағазиянкелтіруге,елеулі материалдық шығындар мен психологиялық күйзелістерге әкеп соққан немесе әкеп соқтыруы мүмкін жағдай.	слайд слайд
5мин	Өзектілік. Жалпы әлемнің және атап айтқанда Қазақстан Республикасының болашақ дамуының тұрақтылығы көбінесе адам мен қоғамның әртүрлі сипаттағы төтенше жағдайлар кезінде өз қауіпсіздігін қамтамасыз етуіне байланысты. Балаларға күтім жасау үнемі ересектердің назарында болуы керек.Психологиялық зерттеулер адамдардың қауіп-қатерге үш реакциямен туылатынын растайды: күресу, қашу немесе тұрып қалу. Егер қауіп біз күресе алатындай болса, күресеміз. Егер күресе алмасақ, қашукерекболса,бізқашыпкетеміз.Егербіздебірде-бір	3-слайд

81

	мүмкіндік болмаса – біз тұрып қаламыз немесе жасырынамыз. Қазақстандық отбасылардың көпшілігінің балаларды толыққандытәрбиелеумендамыту,олардыңқазіргізаманғы мағынада әл-ауқатын қамтамасыз ету үшін қолайлы жағдайлар жасаудағы мүмкіндіктері қандай? Балаңызды қалай қорғауға болады? Әрине, әр ата-ана өз баласымен бөтен адам келсе, не істеуге болмайтыны, қауіп төнген жағдайда қалай әрекет ету керектігі туралы сөйлеседі, бірнешеретайтады.Бірақісжүзіндебарлықбалаегдеадамға азық-түлікті көлігіне жеткізуге көмектеседі, мысықты жертөледегі құбырдан шығаруға барады; олар қаскүнемді қарапайымадамнанажыратаалатынынасенімді,алоларата- аналарының телефон нөмірлерін жатқа білмейді, егер бейтаныс адам кіреберіске кірсе, олар жүгірмейді және көшеде айқайламайды, өйткені ыңғайсыз; егер әлеуметтік желілерде 25 жастағы адам «дос» болса, мақтанады; ата- аналарғаинтернеттегіпроблемалартуралыда,көшедегі «біртүрлі адам» туралы да ешқашан айтпайды, олар ата- анасының истерикасын тыңдағысы келмейді. Балағақауіп төнген жағдайдағы іс-қимыл алгоритмдерін іс жүзінде тексеру керек. Қиын жағдайда баланың сауатты іс-әрекеті 90%-дақайғылы салдардан қорғайды. Ол дағдыларды автоматизмге жеткізу керек. «Жануарлардың өз ұрпақтарына қамқорлық жасауы»бейнеролигін көру https://www.youtube.com/watch?v=HmQ851drH_Q (роликті талқылау) Қорытынды: өз баласының қауіпсіздігін қамтамасыз ету табиғатпен қарастырылған: оны техногендік, антропогендік, шығутегітабиғиқауіптерденқорғаужәнетіршілікәрекетіне қолайлы жағдай жасау. Қауіпсіздік – бұл бүкіл отбасы өмір сүретінжәнебаланыңмінезінтәрбиелеуге,оныасығыс әрекеттер жасаудан қорғауға мүмкіндік беретін ережелер жиынтығы.
5мин.	II.Негізгібөлім Ата-аналардың ең маңызды міндеті – балаға өзіне және айналасындағыларға жауапкершілікпен қарауды үйрету, қауіптерді болжай және тани білу, жеке қауіпсіздіктің қарапайымережелерінсақтау,төтеншежағдайлардамінез-	4-слайд

82

5мин.

құлықүлгілерінәзірлеу,балалардажекеқауіпсіздіккесаналы және жауапкершілікпен қарауды қалыптастыру. Мишабуылы.«Сізбаланыңқауіпсіздігінқамтамасызетудің негіздерін білесіз бе?» Педагог: Құрметті ата-аналар, мен келесі сұрақтарға «иә/жоқ»депжауапберудіұсынамын: Жолережелерінсақтайсызба? Үйден шыққан кезде электр құрылғыларының, судың өшірілгенін тексересіз бе, балаларыңызғатексеруді үйреттіңіз бе? Балаңызға электр құрылғыларын, газ плитасын және т. б. пайдалану ережелерін үйреттіңіз бе? Сіздіңбалаңызжеделтелефоннөмірлерінбіле ме? Баланың көзінше ойланбастан білмейтін суға шомыласыз ба, жұқа мұздың үстінде жүресіз бе және т. б.? балаңыздың бос уақытын қалай және кіммен өткізетінін білесіз бе? Балаңызға лифтте тұрып қалғанда немесе пәтерде газдың иісі шыққанда өзін қалай ұстау керектігі туралы нұсқаулық бердіңіз бе? Қорытынды.Әрбір ересек адам және бала қалай қорғану керегін білуі керек. Ересектердің міндеті – баланы қорғау ғана емес, сонымен қатар оны әртүрлі қиын, қауіпті жағдайларға қарсы тұруға дайындау, балаларды төтенше жағдайларда салқынқанды болуға үйрету, қауіпсіздік тұрғысынан дұрыс мінез-құлық моделін таңдай білу. Адамның қауіпсіздігін, оның тіршілік әрекетін қамтамасыз ету ежелгі дәуірден бастау алады және ұлттық құндылықтарға негізделген. Ұлы Даланың ежелгі тұрғындары ғасырлар бойы мінез-құлық ережелерінен қалыптастырды. Мысалы, ежелгі уақытта Бостандық құндылық ретінде саналды, өйткені кез келгенқазақотбасыкөшпеліөмірсалтынұстанды.Біркүнде олар киіз үйлерін жинап, басқа ауылға немесе шексіз далаға көшіп кететін. Оларды ештеңе ұстамады. Бұл құндылық қазірбіздіңөміріміздебарма?(ата-аналардыңжауаптары) Өзаракөмек.Егеркімде-кімқиынжағдайғақалып,көмекке мұқтаж болса, онда бүкіл ауыл көмекке келеді. Үй салып береді,азық-түлікпенқамтамасызетедінемесежұттанкейін

5- слайд

83

3мин. 5мин.

мал өсіруге көмектеседі. Барлық адамға көмектескен. Біз қазір қалай көмек көрсетеміз? «Даналық», «білім» сияқты құндылықтар қазақтың тіршілік әрекетінің негізгі дәстүрлі құрылымына – көшпелі мал шаруашылығына және көл маңында егіншілік пен балық аулау кеңінен қолданылды. Жазғы жайлаудан қысқы қыстауға көшу қазақтардың дәстүріболды.Қазіргіуақыттабізүнемісутасқынынбастан өткереміз.Біздің ата-бабаларымыз бұрын мыңдаған жылқы мен қойды бір жерден екінші жерге жылдамдықпен айдап өткен. Не үшін? Жылқылардың бұлшық еттерін нығайту жәнеең бастысы – жас шөп үшін, топырақты алабұға қопсыту (топырақты қопсыту) үшін. Ондай жерге су мен ерігенқаржақсысіңген.Сондықтансутасқыныболғанжоқ. Қазір жер қыртыстанып, арамшөптердің тамыры тереңге кеткен, ол ылғалды сіңірмейді. «Ертеденкележатқантыйымсөздер» Адамғапышақ,мылтықкезенбе-Ненаправляйначеловека нож или ружье Шелектегісуғааузыңдыбатырма-Непогружайтеротвводу в ведре Пышақтың жүзін жалама - Не облизывайте лезвие ножа Отты, ошақты аттама - Не перешагивай через огонь, очаг Педагог: Мүмкін басқа халықтарында осыған ұқсас сөздер мен мақал-мәтелдер бар шығар? (ата-аналардың жауаптары) Қорытынды.Қазақстанхалқыныңұлттыққұндылықтары: даналықпенбілім,өзаракөмек–төтеншежағдайлардағы адамдардың мінез-құлқының бағдарлары. Олар сырттан келгенжоқ,шындықтанажырамаған,біздіңтарихымызға, мәдениетімізге, болашаққа деген ұмтылыстарымызға байланысты,сондықтанбарлықазаматтардыңмүдделеріне жауап береді. Педагог:Қазір4топқабөлінудіұсынамын. Топтық жұмыс. 4 топтағы жағдайды талдау. (қағаздарда мәтін дайындалған) Нұсқаулық. Ата-аналар 10 минут ішінде жағдай туындаған кездегі іс-қимыл жоспарын жасайды. Әр топтың таныстырылымынанкейінмұғалімоларғаөзінің«іс-қимыл

слайд слайд слайд

84

жоспарын» береді, оны ата-аналар өздерінікімен салыстырып, қорытындылайды. Практикалық тапсырма (жағдай). Бала үйде жалғыз қалып, өрт басталды.Баланың қауіпсіздігі үшін әрекет алгоритмін жасаңыз. Педагогтің іс-қимыл жоспары (ата-аналардыңтаныстырылымынан кейін парақпен беріледі) -Егербалатүтінніңиісінсезсенемесеоттыкөрсе,пәтерден шығып, 101 немесе 112 телефондары бойынша өрт сөндірушілерді шақыруы керек. Ата-анасынаөртболғандығытуралыхабарлаукерек. Егержақынжердеқартадамдарнемесекішкентайбалалар болса, оларға қауіпті аймақтан кетуге көмектесу керек. Пәтерденшыққандалифттіпайдаланбай,баспалдақпен түсу керек. Түтін немесе қараңғы кезде, тұтқаларды ұстай отырып қозғалу;қолорамал,шарф,киімніңжеңіменмұрнынжауып, мүмкіндігінше оларды сулап, дем алу керек. Жекезаттардыжинамаукерек.Еңмаңыздыміндет– пәтерден (үйден) шығу. Бөлмеденшыққанкездеоттыңтаралуынкешіктіруүшін есіктерді мықтап жабыңыз. Сабырлыболу,дүрбелеңгеберілмеукерек. Практикалықтапсырма(жағдай). Балаканикулда.Ата-анасыжұмысқакетті.Балаүйдежалғыз қалды.Біреу есіктің қоңырауын басты. Бейтаныс адам анасының өтініші бойынша келгенін айтты. Бала қандай әрекет алгоритмін орындауы керек? Педагогтің іс-қимыл жоспары (ата-аналардың презентациясынан кейін парақпен беріледі) Есік қоңырауын басса, «Бұл кім?» - деп, тесікшеден қарау керек. Егерэлектрик,сантехниккелсе,бірақата-анасыбұлтуралы ескертпеген болса, басқа уақытта келуін сұрап, есікті еш жағдайда ашпау керек. Бейтанысадамдарғаүйдежалғызекенінайтпаукерек.Ата- анасыбосемесдеп(ұйықтапжатыр),есіккекелеалмайдыдеу керек.

«Мазасыз чемодан» Бейнероли гін көру 9-слайд

85

15мин

Үйден шықпас бұрын тесікшеге қарау керек. Егер баспалдақалаңындабейтанысадамдарболса,оларкеткенше күту керек. Кілтпенесіктіашып,пәтергекірмесбұрын,айналағақарап, жақын жерде ешкім жоқ екеніне көз жеткізу керек. Практикалықтапсырма(жағдай).Балаүйгежалғызкелді. Баланың қауіпсіздігі үшін әрекет алгоритмін жасаңыз. Педагогтің іс-қимыл жоспары (ата-аналардың презентациясынан кейін парақпен беріледі) Егер бала үйге жалғыз оралса, артынан ешкім еріп келе жатқан жоқ па, соны білуі керек. Егерата-анасыүйдеболса,баладомофонғақоңыраушалып, қарсы алуын сұрауы керек. Егер ата-анасы үйде болмаса, бала бейтаныс адаммен кіреберіскекірмеуікерек.Сырттабіразсеруендепжүргендей кейіптанытуыкерек.Егербейтанысадамкетпесе,кездескен кез келген ересек адамға ол туралы айту керек. Егербалакіреберіскежалғызкіріп,бейтанысадамдыкөрсе, бірден сыртқа шығу керек. Ол білетін көршілердің бірі кіреберіске кіргенше күту керек. Кіреберіскеқауіпті(қараңғы)уақыттажалғызкірмеукерек. Ата-анасына күтіп алуын сұрауы керек. -Егербіреукенеттенбаланыкіреберістеұстапалса, «Көмектесіңіз!» -деп қатты айқайлап, қашып кетуге тырысу керек.Өзінқорғауүшінкүресу,тістеу,барлықесіктердіқағу керек. Практикалық тапсырма (жағдай). Көшеде бейтаныс адам балаға жақындап, көмек сұрады. Баланың қауіпсіздігі үшін әрекет алгоритмін жасаңыз. Педагогтің іс-қимыл жоспары (ата-аналардыңпрезентациясынан кейін парақпен беріледі) Бейтаныс адамнан алыстап, қатты айқайлау керек: «Мен сізді білмеймін! Ересек адамнан көмек сұраңыз!». Бала ересек ересек адамнан көмек сұрай алатынын есте ұстауы керек. Егер бейтаныс адам өзін ата-анасының танысымын десе, оныбілмейтінінжәнеата-анасыолтуралыештеңедемегенін айтады.

86

15мин.

-Егер бейтаныс адам балаға онымен бірге барса, ата-анасы қарсы болмайды және ол туралы ештеңе білмейді десе, бала онымен ешқайда бармаймын деп жауап беруі керек. -Егер бейтаныс адам кетпесе, жақын маңдағы дүкенге (дәріхана, сұлулық салоны және т.б.) жүгіріп барып, сатушыға, кассирге ол туралы айту керек. -Егер бейтаныс адам баланы ұстай бастаса, қатты айқайлап, көмекке шақыру керек. -Егер бейтаныс адам көлігіне отыруға шақырса, келіспеу керек. Қорытынды. Қауіпсіздік ережелерін балаңызға мүмкіндігінше ертерек үйрету керек. Мұны жалықтырмай жасау керек, кішкентай балалармен қауіпті жағдайларды және олардан шығу жолдарын ойын барысында үйрету керек. Көрнекілік мың рет қайталанатын миллион сөзден жақсы жұмыс істейді. Ата-аналар күн сайын балалар қауіпсіздігі мәселелеріне назар аударуы керек. Пәтердегі жағдайдыбалалардыңқауіпсіздігітұрғысынантексерукерек (электрсымдары,асүйжабдықтары,сөрелер,суреттер,дәрі- дәрмектер, тұрмыстық химия заттары және т. б. қауіпсіз жерде орналасқанын). Балаларды алғашқы көмек көрсету заттарын қолдануға үйрету: йод, таңғыш және т. б. Өзіңізденсұраңыз:қауіптіжағдайдаөзіңіздіқалайұстайсыз? Әбігерге түсесіз бе, біреуге көмектесуге асығасыз ба немесе өзіңізді ұстауға тырысасыз ба және өзіңізді құтқару үшін қажет нәрсенің бәрін есте сақтайсыз ба? 100-дің 80% - нда балаларыңыз да солай жасайды. Баланы әбігерге түспеуге үйрету маңызды. «Барлығы жүгірді, мен де жүгірдім» деген дұрыс емес. Жағдайды бағалауға тырысыңыз және өзіңізді қорғаудың ең жылдам және сенімді әдісін тез табыңыз. Педагог:Құрметтіата-аналар,біз«Сіздіңбалаңызненібілуі керек?»атты жадынама әзірледік, оны есте сақтау керек. Педагог: Сонымен бірге, кейде белгілі бір аумақта зауытта, оқ-дәрі қоймасында апат болуы мүмкін, қауіпті табиғи құбылыстың пайда болуы, апат, табиғи немесе басқа да апаттар,оларадамшығынына,қоршағанортағазиянкелтіруі мүмкін.Мұндайтөтеншежағдайдаата-анаменбаланеістеуі керек? Ата-ана қандай рөл ойнайды? Қалада (кентте, ауылда) қандай техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туындауы мүмкін? (ата-аналардыңжауаптары)

87

5мин

Қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі әлемдік тәжірибе халықтың ТЖ-ға белсенділігі мен саналы көзқарасының рөлін растайды.Мысалы, әрбір жапон отбасында осындай жапондық дабыл чемодан бар. Постер. Жапондықтардың дабыл чемоданы. https://www.bbc.com/russian/society/2011/03/110318_japan_quake_bag ТЖтуралыролик.https://youtu.be/rbP1c7CDHl8 «БалалардыТЖ-ғақалайдайындаукерек?»2мин.8сек. (қазақ тілінде) Педагог:«Төтеншежағдайдағыбалалардыңқауіпсіздігі ережелерінің аукционын» өткізу үшін жұптарға бөлінуді ұсынамын.

10-слайд

88

3мин. .

Нұсқаулар. Әр жұп карточканы алып, ТЖ кезінде жүріс- тұрыс ережелерін әзірлеуге дайындалады. (ТЖ түрлері әртүрлі).Қойылымға5минутберіледі.Қимылдардыкөрсету, сахналық қойылым, құрастырылған ережелердің иллюстрациясы құпталады. «Бала-ата-ана» рөлдік жағдайын жасау мүмкіндігі. Әр жұпқа көрші жұптарды жауаптарымен толықтыруға рұқсат етіледі. Ең көп қатысқан жұп жеңімпаз болады. Иллюстрация, жауаптарды сахналау үшін тапсырманы таныстырукезіндеқолдануғаболатынтұрмыстықзаттардың, киімдердің, жиһаздардың кесілген суреттері ұсынылады.

11-слайд слайд слайд

89

90

Жұптықжұмыс. карта.Жерсілкінісікезіндегімінез-құлықережелерінатаңыз. Педагогқа жауап-кеңес: (ғимараттың тербелісін сезініп, күшейіпкеле жатқан дыбысты, әйнектің сықырлағанын естігенде,әбігергетүспеңіз,бөлмеденшығыпкетіңіз.Көшеге шыққансоң,ғимараттардыңжанындатұрмаңыз,ашықжерге барыңыз. Егер үйде қалуға мәжбүр болсаңыз, онда қауіпсіз жерде тұрыңыз: ішкі қабырғаға, бұрышқа немесе тіректің жанында ұрыңыз. Мүмкін болса, үстелдің астына жасырыңыз, терезелер мен ауыр жиһаздардан аулақ болыңыз). карта.Қаттыбораннемеседауылкезіндеқалайәрекет ету керек? Педагогқа жауап-кеңес: (бөлмеде: терезелерден алыстау, отты сөндіру, электр қуатын өшіру. Радионы қосып, ТЖМ- ден ақпарат күтіңіз. Ашық жерде арықты, шұңқырды, шатқалды паналаңыз. Жерге жабысып жатыңыз). карта.Көп қабатты үйдегі баспалдақ түтінде болсаше? Педагогқа жауап-кеңес: (пәтерде тұрып, «01» телефоны бойынша өрт сөндіру-құтқару қызметіне хабарлап, өрт сөндірушілердің келуін күткен дұрыс. Есіктерді мықтап жауып, шүберектерді, сүлгілерді, парақтарды сулаңыз. Есік пен кептеліс арасындағы саңылауларды мүмкіндігінше мұқиятжабуғатырысыңыз.Сондай-ақ,кіреберісесіктіңөзін сулаукерек.Түтіндібөлмедедымқылшүберек(орамал,дәке, көп қабатты таңғыш) арқылы дем алу керек. Балконға шығып, есікті мықтап жабу керек. Лифтті қолдануға, баспалдақпен,арқанменнемесеақжаймаменөздігінентүсуге ТЫЙЫМ САЛЫНАДЫ).

91

	4- карта. Сіз көшеде, үйден алыссыз және кенеттен алыстан жарылыс дыбысын естисіз. Бірнеше минуттан кейін сіз дабылды естідіңіз. Сіздің әрекеттеріңіз. Педагогқа жауап-кеңес: (динамикті, радионы немесе теледидарды дереу қосыңыз. Төтенше жағдай туралы ақпараттық хабарламаны тыңдап, алынған нұсқауларды орындаңыз. Жарылыс қаупі төнген кезде, басыңызды қолыңызбен қорғап, терезелерден, әйнектелген есіктерден, өткелдерден, баспалдақтардан алыс, ішіңізбен жатыңыз. Жарқылға немесе отқа қарамаңыз – соқыр болып қалуыңыз мүмкін. Егер эвакуация туралы хабарлама келсе, дереу жақынжердегібаспанағақарайбарыңыз,ондақұтқарушылар нұсқаулар береді. Мишабуылынанегізделгенқорытынды Педагог:балалардыңқауіпсіздігінқамтамасызетуге қатысу гипотезаларын бірге жасайық Егерата-аналардыңөздерітөтеншежағдайкезіндемінез-құлық ережелерін сақтауды үйренсе, онда… Егерата-аналаржекеүлгікөрсетсе,онда .... Егер ата-ана баламен тығыз байланыста және қарым- қатынаста болса, онда ...	14слайд
5мин.	III. Қорытындыбөлім Қандай маңызды үш ережені балаларға үйрету керек? Рефлексия.Педагог: балалардың денсаулығы мен өміріне қауіптөндіретінқиынөмірлікжағдайлардаұшақұшар алдында стюардессалардың: «Алдымен өзіңізге, содан кейін балаға маска кигізіңіз» деген сөзін есте ұстаған жөн! Бала – сіздің басты құндылығыңыз. Олардың өмірі көбінесе сіздің дұрыссөздеріңізбенәрекеттеріңізгебайланысты.Бұлтуралы ұмытпаңыз. Баланың жас және эмоционалдық ерекшеліктерін ескеруді ұмытпаңыз. Балаларүшін оларжақсы көретін адамдар–сенімдіадамдар екенін білу маңызды. Өзіңізді және балаларыңызды қорғаңыз!	15слайд

92

93

Пайдаланылғанәдебиеттертізімі

1. Алгоритм действий сотрудников, обучающихся и воспитанников организаций образования при возникновении чрезвычайных ситуаций техногенного характера и угрозы совершения акта терроризма

2. МемлекетбасшысыҚасым-ЖомартТоқаевтыңҰлттыққұрылтайдың

«Адал адам – Адалеңбек – Адал табыс» атты үшінші отырысында сөйлеген сөзі (электрондық нұсқа) 2024 жылғы 15 наурыз

https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-ulttyk- kuryltaydyn-adal-adam-adal-enbek-adal-tabys-atty-ushinshi-otyrysynda-soylegen- sozi-1525727

3. ҚазақстанРеспубликасыныңЗаңы2014жылғы11сәуірдегі№188-VҚРЗ.

Азаматтық қорғау туралы https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1400000188

4. Қазақстан Республикасының Заңы Балаларды денсаулығы мен дамуына зардабын тигізетін ақпараттан қорғау туралы

5. Қазақстан Республикасының 1996 жылғы 5 шiлдедегі N 19 Заңы. Табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар туралы

6. ЗеленоваН.Г.,ОсиповаЛ.Е.Я-ребенок,ияимеюправо.-М:

«ИздательствоСкрипторий2003»,2007.

7. Знакомим дошкольников с Конвенцией о правах ребенка : Практическое пособиедляработниковдошкольныхобразовательныхучреждений/Авт. -сост.: Е. В. Соловьева, Т. А. Данилина, Т. С. Лагода, Н. М. Степина. - 3-е изд., испр. И доп. - М.: АРКТИ, 2004.

8. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жылы 30 тамызда// http://adilet.zan.kz/rus/docs/K950001000/

9. Методические рекомендации по привитию детям навыков действий в чрезвычайныхситуациях/А.Б.Кусаинов, -Кокшетау,АГЗМЧСРК,2021г. -82 с.

10. Мухлыгина Т.В. Курс лекций по дисциплине «Основы безопасности жизнедеятельности» [Электронный ресурс] / Т.В. Мухлыгина. –им. Ш. Кабылбаева, 2018.

11. «Обеспечение безопасности детей в организации образования в случае возникновенияпожара,наводнений,ДТП,чрезвычайныхситуацийприродногои техногенного характера. Мониторинг и система оценки уровня безопасности школ» /Нур-Султан, 2022. /.

12. О государственной системе предупреждения и ликвидации ЧС в РК: информационно-справочное пособ. / Абдрахманов С.К. - Алматы, 2008.

13. Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың сыныптамасын белгілеу туралы

94

ҚазақстанРеспубликасыТөтеншежағдайларминистрініңм.а.2023жылғы

10 мамырдағы № 240 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2023 жылғы 11 мамырда № 32469 болып тіркелді

14. Балаларды зорлық-зомбылықтан қорғау, суицидтің алдын алу және олардың құқықтары мен саламаттығын қамтамасыз ету жөніндегі 2023 – 2025 жылдарға арналған кешенді жоспарды бекіту туралы

15. О чрезвычайном положении: Закон Республики Казахстан от 08 Постановление Правительства Республики Казахстан от 31 августа 2023 года № 748.(с изменениями и дополнениями по состоянию на 01.07.2023

16. Бағдарламасы бойынша салауатты өмір салтын қалыптастыру, жауапты және қауіпсіз мінез-құлық арасында кіші мектеп жасындағы оқушылардың

17. Ситуационные задачи, упражнения и занимательные задания по дисциплине «Основы безопасности жизнедеятельности». - Костанай: КГУим.А. Байтурсынова, 2014

Пайдаланылатынинтернет-ресурстар:

1. http://akademia-schastia.ru/pritchi-krajjona-otec-i-syn/

2. .http://bezopasnost-detej.ru/bezopasnost-doshkolnikov/214- psikhologicheskaya-bezopasnost-detej

3. .http://trenerskaya.ru/article/view/psihologicheskie-uprazhneniya

4. .http://nsportal.ru/detskiy-sad/materialy-dlya-roditeley/2013/09/11/rol-semi-v- formirovanii-bezopasnogo-povedeniya-detey

5. .http://ds90.detkin-club.ru/parents/21107

6. ..http://novorozhdennyj.ru/razvitie_detei_pervogo_goda/kogda- novorozhdennyj-nachinaet-videt-chto-oni-vidyat/ 7..https://niioz.ru/upload/medialibrary/565/565cf8ae42383fdb52f8d460c0730935.pdf 8.https://www.unicef.org/kyrgyzstan/media/1686/file/Education%20program_rus.pdf.pdf

9. .https://www.unicef.org/kazakhstan/

10. .https://aruzhansain.kz/zashhita-prav-detej-v-krizisnyh-i-chrezvychajnyh- situacziyah/

11. https://17.mchs.gov.ru/deyatelnost/poleznaya- informaciya/propaganda/pamyatki-naseleniyu/bezopasnost-detey-ot-neozhidannostey- i-chrezvychaynyh-situaciy

12. https://www.hse.ru/edu/dpo/868548702

13. https://kargoo.kz/files/loader/1696856729394.pdf

95

1.8 сабақ

Бақыттыанаболудыңқұпиялары

Мақсаты: бақытты, тиімді ана болудың мәні мен мазмұнын және өз мінез- құлқыңызды түзету мүмкіндіктерін түсінуге көмектесу

Міндеттері:

1. ана болуды өмірдің жауапты кезеңі ретінде түсінуге ықпал ету, баланың бақытты болуына көмектесетін әйелдің жаңа қырларын, мүмкіндіктерін, қабілеттерін ашу;

2. ана болуға еніп кеткен әйелді өзіне деген құндылық қатынасына ынталандыру;

3. өзінің физикалық және психикалық жай-күйін реттеу және қалпына келтіру дағдыларын дамыту.

Тұлғаның ұлттық құндылықтары мен қасиеттері: әділеттілік және жауапкершілік

Жоспар

1. Кіріспебөлім:

   • Тақырыптыңжәнедәйексөзбентанысу.

   • «Бірсөзбен»жаттығуы.

   • «Анаболудыңжетістігі»сауалнамасы.

2. Негізгібөлім:

   • Эмоционалдыиндукция.

   • «Шынмәніндеқалайболды»топтықжұмыс.

   • «Ретіменбөл»жаттығуы.

   • «Шаршағананаүшінкүшкөзі»мишабуылы.

   • «Бақыттыананыңчек-парағы»шығармашылыққызметі.

3. Қорытындыбөлім:

   • Зерттеунәтижелері.

   • «Анағаарналғанконцерт»бейнеролигінкөру.

   • Жақсытілектер.

Күтілетіннәтижелер

Сабақаяқталғаннанкейінтыңдаушы:

1. әйелдіңбақытыүшінанаболумүмкіндіктерінбіледі;

2. ағзаныреттеужәнекүшінқалпынакелтірудағдыларынаиеболады;

3. бүкіл отбасы бақытының шарты ретінде өзіне деген құндылық қатынасына ынталандырылады.

Сабақтыңұзақтығы:60 минут

96

Уақыты	Мазмұны	Ресурстары
7мин.	Кіріспебөлім. Сабақтақырыбынакіріспе. Дәйексөзбен танысу.ХХ ғасырдың басындағы көрнекті қазақ жазушысы, ақын, публицист Мағжан Жұмабаевтың сөздерін педагог оқиды: «Адам бойындағы барлық керемет нәрсені күн сәулесі мен ана береді. Олар бізді өмірді жақсы көруге мәжбүрлейді». Мағжан Жұмабаевтың бұл сөздері балада күн тәрізді керемет нәрсені тудыратын әйел-ананың рөлін анықтайды. Неліктен бұл орын алады? Бұл сұрақтың жауабын іздейміз. «Бір сөзбен» жаттығуы. Қазақстандық суретші Ғани Баяновтың «Таң» картинасының репродукциясын қарастырыңыз. Композицияның кейіпкері – қыздың анасын бір сөзбен сипаттаңыз. Ата-аналар,мысалы,келесіанықтамалардыұсынады: қамқор,ұқыпты,әдемі,сабырлы,сүйіспеншіліккетолы, нәзік... Барлық сөздер тақтаға жазылады. Аяқтағаннан кейін мұғалім қорытынды жасайды: - барлықанықтамаларбақыттыананысипаттайды.Қалай бақытты ана болу керек?Мүмкін бұл барлық жағынан сәтті ана, супер ана болу керек пе? Бұл - «Бақытты ана болудың құпиялары»тақырыбындағы негізгі сұрақ. 2. «Ана болудың жетістігі» сауалнамасы. Сауалнама ана рөлінің сәттілігі туралы идеяларды анықтау мақсатында жүргізіледі. Аяқтағаннанкейінмұғалімсауалнаманыңмағынасын түсіндіреді: - Кімдебарлық жауаптарИӘ,немесе мінсіз ананы қолдайтындар көп пе? Әрі қарай жалғастырады: - Мінсіз ана, суперана болу мүмкін бе? Және қажет пе? Бұл әрқашан бақыттың шарты ма?Қарстырып көрейік. Ол үшін зерттеу жүргізейік. БізNOTABENEайдарындақорытындыжасаймыз (*орыс тіліне аударылған латын сөз тіркесі – ЕСІҢЕ ЖАҚСЫ САҚТА).	слайд слайд. Ғани Баяновтың картинасын ың репродукци ясы. Ғани Баянов- қазақстанды қ суретші, график, акварель суретшісі, Қазақстан Республика сы Суретшілер одағының мүшесі.

97

45 мин.

II.Негізгібөлім 1. Эмоционалды индукция (*эмоционалды тәжірибе мақсатында естеліктерге ену.(Westermann, Spies, Stahl & Hesse, 1996) Педагог: Өз балалық шақтағы естеліктеріңізге жүгінудіұсынамын.Сіздіңжасыңыз7,8-денемесеодан үлкен екеніңізді елестетіп көріңіз, сіз өте жас, алаңсыз және шексіз бақыттысыз. Қамқорлық жасайтын ересектерсіздіңқасыңызда.Анаңызбенқандайоқиғалар сізді ерекше бақытты еткенін есіңізге түсіріңіз. Мүмкін бұл қысқа эпизодтар немесе ұсақ-түйектер болуы мүмкін, бірақ дәл осы сәттерде сізді жақсы көретінін, сізге қамқорлық жасайтынын түсінетінсіз. Бұл суретті елестетіңіз. Жаттығу 1 минут ішінде орындалады және жағымды, баяу әуенмен сүйемелденеді. Балалардың жеке тәжірибесімен танысу мүмкіндігі ата-аналарға балаларымен қарым-қатынасқа басқаша қарауға көмектеседі. Аяқтағаннан кейін сұраққа жауап беру ұсынылады: -Бұлжаттығудыорындаукезінденесезіндіңіз? Әрі қарай, ата-ана болған ересектердің жеке басының қалыптасуына әсер еткен балалық шақтан естеліктер-эскиздер ұсынылады. Анам мені мектепте оқыған жылдар бойы қолдады. Менің сұраған заттарымды сатып алу үшін, дүкендерді аралады. Кейін бірге талқылау үшін, мен оқыған кітаптарды оқыды.Менің спорттық шараларыма қатысып,мені қолдады.Мен қорқынышты түс көргенде, қасымда жатып, қайта ұйықта кеткенше басымды сипайтын. Мен өз армандарымды орындай алатыныма үнемі сендірді. Күн сайын ол мені жақсы көретінін айтып, жиі құшақтайтын. Осындай сәттерде біз бақытты едік. Мен анамның бар болғанына өте ризамын. Радина Бала кезімде ыдыс-аяқты жинап жатқанда, колымнан үлкен табақ түсіп кетіп, сынып қалғаны есімде.Меноғанқаттыөкініп,жылапжібердім.Ол

слайд Сауалнама қазіргі кездегі психолога М.Меелиян ың материалда ры бойынша жасалды Қосымша да берілген слайд

98

сервиздің табағы еді. Анам менің неге жылап жатқанымды түсінбей: «Оны әдейі сындырдың ба»? - деп сұрады. Мен жылап, кешірім сұрап: «Жоқ» -дедім. Ол: «Табақ - бұл жай ғана зат,сен оны маған көмектеспек болып, абайсызда сындырып алдың ғой. Оған ашуланбаймын. Басқасын сатып аламын» - деді. Бұлсәтменіңесімдеөмірбойысақталды.Егербірнәрсе абайсызда жасалған болса, мен ешқашан балаларға ұрыспаймын.Сондықтанменаздағанқиындықболсада, жақсы көңіл-күйімді жоғалтпаймын. Анаргүл Ағам бір күні менің жеке күнделігімді оқып, анамаоныңқайдажатқанынайтты.Анамағамаменөзім айтпайынша, менің жеке істеріме аралсапаймын деді. Анамасонытүсінгеніүшінрахмет.Меніңбалаларымда олардың жазбаларын немесе достарына жазған хаттарынешқашаноқымайтынымасенімді.Біздоспыз, сондықтан бәрімізге де жақсы. Татьяна Сұрақтар: Бұл сіздің естеліктеріңізге сәйкес келе ме? Неліктен? Балалықшағыңыздыңосыестеліктерінен қандай қуанышты әсер алдыңыз?(Ата-аналардың жауаптары) NOTA BENE: балалық шақтағы әңгіме авторларыныңқуаныштыәсерлеріолардыңаналарының мінез-құлқында көрініс тапты: 1. Жеке тұлғаны құрметтеу 2.Іс-әрекеттегі сүйіспеншілік. 2.«Шын мәнінде қалай болды» топтық жұмыс Тапсырма.Өмірденалынғанжағдайлармен танысыңыз. Айтыңызшы, мұндай жағдайларда балалармен жақсы қарым-қатынас орнатып, жан тыныштығын қалай сақтауға болады? Тапсырманы орындау үшін ата-аналар 3 топқа бөлінеді. Әр топқа жағдаят беріліп, және сұрақ қойылады. 1-топ.Ұлыңызшашынжасылтүскебояғысыкелді. Неістеукерек?

6-слайд 7-слайд

99

топ.Екінші сынып оқушысы үйдегі пайдалы тағамды жегісі келмейді, чипсы мен коланы жақсы көреді. Не істеу керек? топ. Қызыңыздың математикадан алған бағалары нашар, бұл оның сүйікті пәні емес. Не істеу керек? Нәтижелердітаныстыруаяқталғаннанкейінмұғалім аналардың нақты өмірде қалай әрекет еткенін, яғни іс жүзінде қалай болғанын көрсетеді. топ. Анасының әңгімесі: мен арнайы дүкеннен пигмент сатып алдым, бірақ ол түс оның ақ сары шашына жараспай, ұлыма ұнамады. Шашыналтын түске дейін түссіздендіруге тура келді. Пигмент балама жақсы жарасты, ашық жасыл түсті шаш, ұзынкекіл ... Бұл сенсация болды. Біздің қала үшін бұл өте батыл қадам,адамдарартынабұрылып,ұлыматаңданақарады. Ұлым жарады, тартынбай, жаз бойы солай жүрді. Оқу жылы басталарда шашының өз табиғи түсін қайтардық. Ұлым 10 жаста. топ.Екінші сынып оқушысы үйдегі пайдалы тағамды жегісі келмейді, чипсы мен коланы жақсы көреді. Анасының әңгімесі: демалыс күндерінің бірін бірге тамақ дайындауға арнап, ингредиенттердің шытырман оқиғалары туралы қызықты әңгімелер айттым. Нәтижесінде ұлымның өзі осы және басқа тағамдарды дайындап, мені кешкі асқа шақыратын болды. топ. Қызының математикадан алған бағалары нашар, бұл сүйікті пәні емес. Анасының әңгімесі: Мен өзім математиканы жақсы білмеймін, бір кездері маған да бұл пән қиын болды. Менің қызым бірінші сыныпты «үштікпен» аяқтады. 2- сыныптан бастап мен қызыма 20 минут уақытымды бөліп, қиын тақырыптарды түсіндіре бастадым. Қызым есепті дұрыс шешіп, қуанышымен бөлісті. Көп ұзамай меніңкөмегімқажетболмады.2-сыныптықызымжақсы нәтижелермен аяқтады, бірақ ең бастысы – математиканы жақсы көретін болды.

слайд слайд слайд Әуе рейстерінің

100

	Жалпылама сұрақ: қалыптасқан жағдайлардан	жолаушыла
	шығуғанекөмектесті?(Ата-аналардыңжауаптары)	рына
	NOTABENE:Орыналғанжағдайларданшығуға	арналған
	мыналаркөмектесті:1.Баланыңқалауынтүсіну,яғни	нұсқаулық
	өзіноныңорнынақоябілу.2.Баланыдұрысшешімге
	шығармашылықпенжеткізебілу.3.Балағақажетжерде
	көмек көрсету.
	«Ретіменорналастыр»жаттығуы
	Педагог: - Сөздерді сіз үшін маңыздылық дәрежесі бойынша қойыңыз: балалар, жұмыс, күйеу (серіктес), мен, достар, туыстар.
	Жаттығуәркімніңөзініңөмірлік басымдықтарын, сондай-ақ өзінің «Менін» білу мақсатында жеке орындалады.
	Жұмысты аяқтағаннан кейін өздерін бірінші орынға, екінші орынға – балаларды немесе күйеуін (серіктесін) қойғандар қолын көтереді.	11-слайд. А.
	Педагог түсініктеме береді: - Ұшар алдында әуе кемесінің жолаушыларына ұсынылатын нұсқаулықта ұшақ салонының герметизациясы бұзылса, оттегі маскаларын қалай қолдану керектігі түсіндіріледі. Ережеге сәйкес, алдымен масканы анасы киіп, содан кейін баласына кигізуі керек. Өйткені анасына бірдеңе болса, баласына ешкім көмектеспейді. Сондықтан аналар үшін өзінің және отбасының аман қалуы ең маңызды мүдде болып табылады. Егер анасы мықты болса, онда өмірде болатын қиын және қарапайым жағдайда балаларымен күш-қуатымен бөлісе алады. Әрі қарай, сөздерді тәжірибешіл психологтер ұсынатын маңыздылық дәрежесі бойынша бөлу нұсқасы көрсетіледі: Мен Күйеуі (серіктес) Балалар Жұмыс Достар,туыстар	Некрасовты ң, (қарым- қатынас саласындағ ы тәжірибеші лпсихолог), С.В.Кубаре ваның (тәжірибеші лпсихолог, психотерап евт), Е.П. Ковшарова ның (қазақстанд ық тәжірибеші

101

Жалпылама сұрақ: ананың өзіне деген көзқарасы туралы нені есте сақтау керек?(Ата-аналардыңжауаптары) Пікірталас үшін мынандай сұрақ ұсына аласыз: - психологтердің пікірінше, неге күйеуі әйел үшін 2-ші орында тұруы керек? Бұл сұраққа жауап беру кезінде әкенің денсаулығы мен көңіл-күйі ана үшін баланың әл- ауқаты сияқты күйеуіне қамқорлық жасау керектігін түсіну маңызды. NOTA BENE: әр ананың өзіне деген құндылық көзқарасын қалыптастыру маңызды. «Шаршағананаүшінкүш-қуаткөзі»мишабуылы Педагог:Мүмкін,әрбіранаосыкезеңненөтеді:үй күтімі,тамақдайындау,баланыңдамуынажағдайжасау қаттышаршатады. Бұлкүйеуіарасындағықарым- қатынасқа,балалардыңэмоционалдыкүйіндеәсеретеді. Бұланамныңкүш-қуаткөзітаусылғанкездеболады: отбасыныңөмірінжақсартуға дегенұмтылыста, күш- қуатта,денсаулықтажоқ.Қалайкүшжинауғаболады? Сұраққа жауап беру үшін ми шабуылына қатысуұсынылады. Тапсырма. Өз тәжірибеңізден көңіл-күй мен күш- жігерді қалпына келтіру үшін өзіне-өзі көмектесу жолдарын атаңыз. Ми шабуылын жасау үшін ата-аналардың көмекшілері таңдалады, олар ата-аналардың ұсыныстарын тақтаға жазады. Мишабуылыаяқталғаннанкейінтізімге,мысалы, мыналар кіруі мүмкін: Ағзаныреттеудіңтабиғиәдістері: күлкі,жымию,әзіл жақсы,жағымдынәрсетуралы ойлар бұлшықеттібосаңсытусияқтыәртүрліқимылдар бірнешеминутұйықтау терезесыртындағыпейзажға қарау бөлмегүлдеріне,фотосуреттергежәнежүрекке жағымды немесе қымбат басқа заттарға қарау тазаауаментынысалу

лпсихолог) пікірінше слайд слайд

102

	өлең оқу біреугесебепсізкомлиментайту,мақтауайту бассейнге, спортзалға бару, йога, спортпен
	айналсужәнет.б. өзіңізгесыйлықжасау
	біразуақытжалғыз болу сүйіктііспенайналысу сүйіктіфильмдердінемесебағдарламалардыкөру ароматерапия,массаж шаштараз,шопинг болашаққапозитивтіжоспарларқұру жаппайтазалау сурет салу серуендеу баяумузыкатыңдау,үнсіздіктеойлану достармен кездесу немесе жақын адамдармен мәселе талқылау үйжануарларынакүтімжасаужәнет.б.	слайд слайд. ПамелаДрукерманның
	Жұмысаяқталғаннанкейінмұғалімөзін-өзісендіру	«Французск
	жәнеөзін-өзіынталандырумаңыздырөлатқаратынын	иедетине
	ескесалады.Олүшінкүнібойыөзіңіздікемдегенде3-5	плюются
	ретмақтауға,айнағақарап,өзіңізгемақтауайтуға	едой»
	мүмкіндіктабумаңызды.Бұлкүштіқалпынакелтіру	бестселлері
	үшін«жеделжәрдем»ретіндепайдалануғаболатын	бойынша
	маңыздыресурс.	16-слайд
	NOTABENE:қолдабарресурстардансергектікпен	17-слайд
	жақсыкөңіл-күйдісақтау үшінқуаткөзінтабуәрқашан	https://you
	маңызды.	tu.be/3LTet
	«Бақыттыананыңчек-парағы»шығармашылық қызметі	HOISoQ.
	Педагог:Егержағдайғабайланыстыанасыбаланы
	жалғызтәрбиелеуікерекболсаше?
	Бұл сұрақтың жауабын табу үшін француз
	аналарыныңтәжірибесіментанысуұсынылады.Ата-
	аналарбұрынқұрылғантоптажұмысістейді.
	Тапсырма. Француз аналарының тәжірибесімен
	танысыңыз.Бақыттыанаережесінтұжырымдаңыз.

103

топқа арналған француз аналарының тәжірибесінен. Бай және сүйіспеншілікке толы ер адаммен ең сәтті некеде болса да, әйел: «егер бәрі біркүні бітсе ше?» Оның мамандығы, жұмысы немесе кез келген басқа тұрақты табыс көзі болуы керек. Француз аналарыбұлеңалдыменбалаүшінөтемаңыздыдеп ойлайды. Француздық әйел босанғаннан кейін тез жұмысқа шығады, өйткені ол баланы жалғыз өзі тәрбиелеуге тура келсе, баланы барлық қажеттіліктермен қамтамасыз ете алатынын білгісі келеді. Бұл ұстаным өте прагматикалық, онда француз романтикасыжоқ,бірақолөмірсүругеөтекөмектеседі. 1-топтағы жұмыстың нәтижесі, мысалы, келесідей болуымүмкін: Бақытты ананың №1 ережесі: ананың әрқашан өз табыс көзі болуы керек. топқа арналған француз аналарының тәжірибесінен.Сізге жұмыс істегеніңіз үшін баланың алдында өзіңізді кінәлі сезінудің қажеті жоқ. Бұл деструктивті сезім, ол бәрібір ештеңені өзгертпейді. Сізде бәрібір балаңызбен сөйлесетін көп уақыт пайда болмайды. Сіз жасай алатын ең басты нәрсе – бос кезде балаңызбен бірге болу. Құрбыңызбен телефонмен сөйлесіп, серуендеуге қатысу емес, балаңызбен бірге уақыт өткізу. Сіз жұмыста болған кезде бала туралы үнемі алаңдамауыңыз керек, сіз тек ана ғана емес, әріптес, дос, әйелсіз, солүшін өзіңізге ренжімеуіңіз керек. Балаңыздың қасында болған кезде сізгеқажет болатын жалғыз нәрсе – сабырлы және «осында» болу. топтағыжұмыстыңнәтижесі,мысалы,келесідей болуы мүмкін: Бақытты ана ережесі № 2: өзіңізді кінәлі сезінуді ұмытыңыз топқа арналған француз аналарының тәжірибесінен. Бұл француз тәрбиесінің ең қиын ережесі. Сіз жеке өзіңіз ғана шешім қабылдайтыныңыздытүсініңіз.Сізкәсіпорынның басшысысыз.Диктаторемес(бұлмаңызды)бастықсыз.

104

	Сіз балаларға олардың пікірлерін ескере отырып және олардың тілектерін тыңдай отырып, мүмкіндігінше көп еркіндік бересіз, бірақ сіз шешім қабылдайсыз. Мұны естесақтаңыз.Жекеотбасылықпирамиданыңшыңында сіз тұрсыз. Балалар емес, сіздің ата-анаңыз емес, мұғалімдер де, күтушілер де емес. Сіз ғана шеруді басқарасыз. 3-топтағыжұмыстыңнәтижесі,мысалы,келесідей болуы мүмкін: Бақытты ана ережесі № 3: Сіз – кәсіпорын басшысысыз, демек, сіз шешім қабылдайсыз. Топтық жұмыстың нәтижелері NOTA BENE бөлігіндегі зерттеудің қорытындылары болып табылады.
8мин.	III.Қорытындыбөлім Зерттеу нәтижелері Педагог: - Бүгін біз өз тәжірибемізді, эмоционалды индукцияны, ми шабуылын, шығармашылық қызметті, басқа елдердің аналарының тәжірибесіне жүгіну негізіндезерттеужүргіздік.Зерттеунәтижелеріқандай? Егер біз жасаған тұжырымдарды қорытындылайтын болсақ, онда ана болу бақытын түсіну үшін мыналар қажет деп айтуға болады: Өзіңізгедегенқұндылыққатынасы. Баланыңжекетұлғасынқұрметтеу. Іс-әрекеттегісүйіспеншіліктіңкөрінісі. Өзіңіздібаланыңорнынақоябілу. Баланы дұрыс шешімге шығармашылықпен жеткізе білу. Балағақажетжердекөмек көрсету. Өміршеңдікпенжақсыкөңіл-күйдісақтауүшінөз күшіңізді толықтыру көзін пайдалану. Қалыпты емес жағдайларда шығармашылық шешімдер қабылдай білу. Өзін-өзідамытужәнеөзін-өзіжетілдіру. Педагог:-бізанағабақыттыболуүшіналысқабарудыңқажетіжоқекенінкөрдік–бақытоныңөзінде,

105

теконысезінебілукерек.Бұлүшінсуперанаболуқажет емес.Қазақстандық психолог ғалымдар, шетелдік зерттеушілер ең бастысы: мінсіз аналар, супераналар жоқ дегенге бірауыздан келіседі!Біздің зерттеуіміз де көрсетті: мінсіз болуға тырыспаңыз, өзіңізді және балаңыздытыңдаумаңызды! Бұл біздің қорытындыларымыздың ең маңызды, негізгі идеясы! Сіздің өміріңіздің әр таңы Ғани Баяновтың картинасындағыдайәдеміболсын.Бірақбұлсіздіңжәне сіздің бақытты ана болу бейнеңіз ғана болады. «Анағаарналғанконцерт»бейнеролигінкөру. Бейнероликкөрсетіледі.Көрералдындапедагог: «Баланыңқойылымысабаққақатысыпотырғанбарлық аналардың құрметіне арналады», - дейді. Жақсытілектер Мұғалім барлығына тиімді жұмыс үшін алғыс айтады және алған білімдерін жер бетіндегі ең қасиетті бақыт – ана болу бақытын түсіну үшін пайдалануды тілейді.

Қосымша

«Анаболужетістігі»сауалнамасы

№	Сұрақ	ИӘ	ЖОҚ
1.	8және10жастағыекіқыздыңанасыныңмамандығы сұранысқа ие болғандықтан, оның қызметтік мансабы сәттідамыды.Алайда,балалыболғансоң,олжұмысты тастап, өмірін бала тәрбиесіне арнады. Ол қыздарын беделдімектепкеорналастырып,спортсекцияларына, үйірмелерменстудияларғаөзіапарды.Олқыздарынан елеуліжетістіктеркүтті.Біраққыздардыңжетістіктері өте қарапайым болды. Кіші қызына гуманитарлық пәндер қиындық тудырса, сурет салумен көп уақыт айналысқан үлкен қызы өнер мектебіне түсе алмады. Кенеттенанасыөмірінің10жылыбекерөткенін түсінді.Бұғанкелісесізбе?
2.	Анасы балаларына қатысты барлық мәселені (күтімі, денсаулығы, білімі, дамуы, демалысы, баланыңматериалдықәл-ауқаты)шешіп,әрұсақ- түйеккеқамқорлықжасауыкерек.Бұғанкелісесіз бе?

106

3.

Балаанасыныңеңбегінжақсыжетістіктергежетіп, ақтауыкерек.Бұғанкелісесіз бе?

2.1-сабақ

Жасөспірімдердіңұйқысы:оқужәнемінез-құлыққаәсері

Мақсаты: ата-аналардың ұйқыға жауапкершілікпен қарауы жасөспірімнің денсаулығын және психикалық саулығын сақтау факторы ретінде қарастыру

Міндеттері:

1. ата-аналардыңжасөспірімніңұйқысапасынжақсартуүшінқолайлыжағдайлар жасауға ынталандыру;

2. жасөспірімдердіңтанымдықбелсенділігіменмінез-құлқынаұйқының әсерін түсінуге ықпал ету;

3. ұйқысапасынжақсартуғакөмектесуүшінпрактикалықдағдылардыдамыту

Күтілетіннәтижелер:

• ата-аналаржасөспірімніңұйқырежимінсақтауғаынталыболады;

• ата-аналарұйқыныңжасөспірімніңсалауаттыөмірсалтыныңмаңызды бөлігі екенін түсінеді;

• ата-аналар жасөспірімнің ұйқы сапасын қамтамасыз ету дағдысын меңгереді.

Ұлттыққұндылықтармен тұлғаның жекеқасиеттері:сүйіспеншілік пен жауапкершілік.

Жоспар:

1. Кіріспебөлім: әңгіме.

2. Негізгібөлім:

• Тапсырма

• Бейнематериалдыталқылау

• Жаңаақпарат:«Жасөспірімдердіңұйқысы:оқужәнемінез-құлыққаәсері»

• Релаксацияжаттығулары

• «Жасөспірімге ұйқыны жақсартуға қалай көмектесуге болады?» тапсырмасы

3. Қорытындыбөлім:

• Рефлексия

• Ақпараттықматериалдардытарату

Сабақтыңұзақтығы:60минут

Уақыт ы

Мазмұны

Ресурстары

107

2мин.	I.Кіріспе бөлім Тақырыптыңөзектілігітуралыкіріспеәңгіме.Сабақтың мақсаты мен міндеттерін түсіндіру.	1слайд
5мин.	II.Негізгібөлім 1. «Ұйқы туралы мифтер мен шындық» сергіту жаттығуы Аудиториямен фронталды жұмыс. Топ мүшелері екі түсті карталарды алады, олардың бірі ИӘ (келісім), екіншісі ЖОҚ (келіспеушілік) дегенді білдіреді. Мұғалім тезистерді айтады, қатысушылар карточкаларды көтереді. Мұғалім өз таңдауын қорғауға қысқаша дәлел келтіруді ұсынады. Қысқаша талқылау, қорытынды. миф:Әрадам8сағатұйықтауыкерек. миф: Жұмсақматрасқақарағандақаттыматраста ұйықтаған жақсы. миф:Қаймезгілдеұйықтағаныңызмаңыздыемес–ең бастысы, ұйқының жалпы сағаты жеткілікті. миф:Ұйықтаралдындатамақішпегендұрыс. миф: Үкілер мен бозторғайлар жоқ, тек тұруға ерінетін адамдар бар.	слайд Екіқарама- қарсытүсті карталар (мысалы: қызыл карта-иә, бұл миф; көк - жоқ, бұл миф емес, шындық) слайд
10 мин.	Шағындәріс Жасөспірімдердің ұйқысы: оқу және мінез-құлыққа әсері Жасөспірімдердің ата-аналары баласын 22:00-де ұйықтауға мәжбүрлеуге тура келетін жағдаймен таныспыз. Жасөспірімдер бұл ережеге жиі қарсылық білдіреді. Өйткені, кешке олардың көптеген «істері» бар: әлеуметтік желілерде достарымен сөйлесу, фильмдер мен сериалдар көру, компьютерлік ойындар және т. б. бұл әрекеттердің барлығы жақсы ұйқының антонимдері. Алайда,жасөспірімгекешұйықтағаныүшінбірден ұрыспаңыз. Бұл өсіп келе жатқан организмде болатын табиғи процестер. Физиологияда біздің ағзамыз бағынатын циркадтық ритмдер деген ұғым бар. Циркадтық ритмдер – бұл тәулік ішінде болатын психикалықжәнефизикалықжағдайдыңмерзімді өзгерістері,яғниадамныңішкібиологиялықсағаты.	4слайд https://www.youtube.com

108

25 мин.	осысебептердібіргеашып,осымәселелердішешудің жолдары туралы сөйлесуге тырысамыз.
10 мин.	Топпеншығармашылықжұмыс Қатысушылар 4 топқа бөлінеді (мұғалім әдісті таңдайды), материалдарды алады: қағаз парақтары, маркерлер. Топөкілдерішығармашылықжұмысүшінтақырыптары бар карточкалар алады. Тапсырма: кілт сөздерді, сызбаларды,белгілердіпайдаланып,тақырыптыашады. Тақырыптар: «Ұйқыныңбұзылуы:себептері»; «Ұйқыныңбұзылуы:салдары»; «Ұйқы гигиенасы: ата-аналарға арналған ережелер»; «Ұйқыға қалай дайындалу керек: жасөспірімге арналған кеңестер». Жұмысаяқталғаннанкейінәртопбарлыққатысушылар талқылайтын нәтижелерді ұсынады.	7-11 слайд
	Тыныс алу әдістері арқылы релаксация жаттығулары. Мұғалімата-аналарға,балаларғаоқытаалатын,ұйықтар алдында релаксацияға арналған тыныс алу әдістерін көрсетеді және оларды бірге жасауды ұсынады. ЖАҚСЫ ҰЙЫҚТАУҒА АРНАЛҒАН 4 ТЫНЫС АЛУ ТЕХНИКАСЫ Тыныс алуды реттеу өнері – ұйқыны реттеудің ең жақсы тәсілдерінің бірі. Ұйқысыздық сізді жалғыз қалдырғанын қалайсыз ба? Тыныс алу жаттығуларына бір минут бөліңіз! 1)БАЯУтынысалу Көптеген адам осы тыныс алутехникасының қаншалық жағымды екенін біле бермейді: диафрагманың, іштің және өкпенің тыныс алуын сезіну, тыныс алуды қысқа уақытқаұстап,соданкейінбіртіндепдемшығару...Егер сіз баяу, терең тыныс алуға назар аударсаңыз- импульс пен қысым төмендей бастайды және бұл миды тыныштандыруғакөмектеседі.Сонымен,арқаңызбен жатып, 10 минут бойыұйықтап кеткенше, бірқалыпты тыныс алуға тырысыңыз.

110

15 мин	4-7-8ТЕХНИКАСЫ Бұл тыныс алу жаттығуы ұйықтар алдында ғана емес, сонымен қатар стрестік жағдайларда да өте қатты көмектеседі. Мазасыз ойдан құтылғыңыз келе ме? Төсекте арқаңызды тік ұстап отырыңыз және тіліңіздің ұшын таңдайға қарай басыңыз. Бұл позицияны сақтай отырып, аузыңызды жауып, мұрын арқылы 4 рет дем алыңыз.7-гедейінсанап,деміңіздіұстаңыз.Соданкейін аузыңыз арқылы 8 рет баяу дем шығарыңыз. Бүкіл циклды 4 рет қайталаңыз. ДӘСТҮРЛІМЕДИТАЦИЯЛЫҚТЫНЫСАЛУ Сіздің ұйқыңызды мазасыз ойлар бұзатынын байқадыңыз ба? Мұндай жағдайда медитация жасауға болады. Тыныс алу ритміне бейімделгеннен кейін, ауаның іште қалай қозғалатынын сезініңіз – бұл сізге бұлшық еттердің босаңсу процесін бастауға көмектеседі.Мазасызойларғақарамастан,тынысалуды жалғастырыңыз. 8-10 минут жасаған осы жаттығу тез ұйықтауға көмектеседі. Айтпақшы,ғалымдардыңпікірінше,ауызбентынысалу санаңызға – дененің шиеленіскенін айтады, ал мұрын арқылы тыныс алу релаксация мен гомеостаз сигналдарын жібереді. ДЕМШЫҒАРУДЫЕКІЕСЕКӨБЕЙТІҢІЗ Тыныс алуды бақылаудың көптеген әдістері дем шығаруғасүйенеді,бұлдемшығаруданекіесеұзаққа созылады. Бұл тыныштандырады және қалпына келтіретін әсер береді. Қазіргі зерттеулерге сәйкес, саналы баяу тыныс алудың бұл түрі жүректің, өкпенің және мидың жұмысын синхрондау арқылы жүйке кернеуін жеңілдетуге мүмкіндік береді. Санау мен тыныс алуға шоғырлану стрес тудыратын ойлардан алшақтауқажетболғанкездекөмектеседі.Шалқаңыздан жатыңыз, дем алыңыз, баяу үшке дейін санаңыз, алтыға дейін санаңыз. Ары қарай ұйқыңыз келгенше қайталай бересіз.	Гайдбук: «Жақсы ұйықтауға арналған тыныс алу әдістері»
	5) Гайдбук бөлімімен жұмыс істеу «Жасөспірімге ұйқыны жақсартуға қалай көмектесуге болады. Ата- аналарға арналған кеңестер».

111

	Тапсырма: ата-ананың іс-қимыл тактикасы туралы оқып,қорытындыжасаңыз.
5мин.	III.Қорытындыбөлім Рефлексия. Сұрақтар: Сабақбарысындаөзіңізүшін жаңанебілдіңіз? Ақпаратпентанысқанкездеойыңызөзгердіме? Неге? Бірденнеқолдануғаболады?Нетуралыойлану керек?

Қосымша

Жаттығу«ҰЙҚЫТУРАЛЫМИФТЕРМЕНШЫНДЫҚ»

1-миф.Әр адам 8 сағат ұйықтауы керек. Ұйқының физиологиялық нормасыәрадамда4-тен12сағатқадейінболуымүмкін.Олжеке.7-8сағат–бұл көпшілігімізге тән норма, бірақ адамның жеке өлшеміне ештеңе кедергі болмайды.Мысалы,Илон Масктың жалпы ұйықтау уақыты 4-5 сағат. Егер адам 8 сағаттан аз ұйықтаса, онда олар тек ұйқыға және қосымша проблемаларға қосымша көңіл бөледі. Біз жүйелі түрде қажет болғаннан ұзақ ұйықтасақ (демалыста, зейнеткерлікке шыққанда), бұл бізді ұйқысыздыққа бейім етеді, өйткені ұйқыны бізге қажет сағаттан артық созудың қажеті жоқ.

2-миф: жұмсақтан гөрі қатты матраста ұйықтаған әрқашан жақсы. Біздің тәжірибеміз бұл мифтің өте кең таралғанын көрсетеді. Көбінесе адамдар арқаға қаттыматрацтытаңдаукерекдепсанайды,өйткеніжұмсақматрацоныжеткілікті түрде ұстай алмайды, арқаны ауыртады. Шын мәнінде, ең қолайлы матрацты таңдауұйықтапжатқанадамныңөзінебайланысты–оныңденесалмағына,ұйқы кезінде қалаған жағдайына, сондай-ақ, ең алдымен, өз сезіміне байланысты.

112

5-миф:Үкіменбозтоғайларжоқ,тектұруғаерінетінадамдарбар.

Әдетте,үкілер –бұлертеректұруғакүштабаалмайтынадамдар.Бірақолай емес: кейбіреулерімізде 24 сағаттан қысқа ішкі күн бар (күн мен түннің ауысу циклі). Кімде ұзағырақ болса, сол үкілер. Ең дұрысы, үкі өзін таңертеңгілік режимде өмір сүруге мәжбүрлемеуі керек. Осылайша, жүрек-қан тамырлары ауруларының,қантдиабетініңдамуқаупіартадыжәнежалпыөмірсүруұзақтығы төмендейді. Сондықтан өз табиғатыңызға құрметпен қараумаңызды және оған қарсы тұрудың қажеті жоқ.

2. ТОПТАРДАҒЫШЫҒАРМАШЫЛЫҚЖҰМЫС

А.«Ұйқыныңбұзылуы:себептері»

Көптеген жасөспірімдердің үнемі жеткілікті ұйықтамауының ең көп тараған себептері:

1. Жыныстық жетілу гормондары жасөспірімнің ағзасының сағатын шамамен бір-екі сағатқа алға жылжытады, нәтижесінде олар 1-2 сағаттан кейін ұйықтай бастайды.

2. Ұйықтар алдында әртүрлі гаджеттерді (смартфондар, планшеттер, компьютерлер) пайдалану. Электрондық құрылғылардың жарығы ұйқыға жауап беретін мидың химиялық заты мелатониннің жеткілікті бөлінуін бұзуы мүмкін. Зерттеуге сәйкес, ұйқыдан бір сағат бұрын смартфондарын өшірген жасөспірімдер тәулігіне 21 минут қосымша ұйықтайды (бұл оқу аптасында бір сағат 45 минут).

3. Шамадан тыс интеллектуалды және физикалық белсенділік (қосымша сабақтар және т. б.)

4. Созылмалыаурулар,мазасызаяқсиндромынемесеапноэ.

5. Ұйқырежимініңболмауы,физикалықбелсенділіктіңтөмендігі.

6. Кешкіуақыттағыбелсенділіктіынталандыратынойын-сауықшаралары.

7. Дұрысемес,тиімсізтамақтану.

8. Нашақорлық (темекі шегу, энергетикалық, спирттік ішімдіктерді, есірткілерді пайдалану)

9. Отбасындағыкелеңсізжағдай.

Б.«Ұйқыныңбұзылусалдары»

113

• Жасөспірімдердегі ұйқының бұзылуы келесі денсаулық проблемаларына әкелуі мүмкін: жұқпалы ауруларға төзімділіктің төмендеуі, мигрень, метаболизмнің бұзылуы, семіздік, терінің нашарлауы, зейіннің, есте сақтаудың төмендеуі, көру қабілетінің нашарлауы.

• Көңіл-күй. Ұйқының жеткіліксіздігі эмоционалды тұрақсыздыққа, ашуланшақтыққа және қарым-қатынас қиындықтарына әкелуі мүмкін (ұстамдылықтың болмауы, ашуланшақтық, агрессивтілік). Жасөспірім тез ренжіп, эмоцияларын басқара алмай қиналуы мүмкін.

В.«Ұйқыгигиенасы:ата-аналарғаарналғанережелер»

Ұйқыгигиенасы–бұлдұрысұйқынықамтамасызетугеарналғаніс- шаралар кешені.

Бөлме:

• тыныш жер

• қараңғылық

• температурабасқабөлмелергеқарағандатөмен

• әртүрлітұрмыстықтехникаменгаджеттерболмауыкерек.

Ұйқыгигиенасынқамтамасызетушарттары

• жатынбөлметазаболуыкерек

• жатаралдындажатынбөлменіжелдетугетырысыңыз

• төсек–орынтазажәнеаптасынакемінде1ретауыстырылукерек

• ыңғайлыұйықтайтынорын,ыңғайлыкиім.

Денсаулықжәнепсихологиялықжағдай

Ұйқыдұрысболуыүшінрежимдісақтаукерек–біруақыттажатып,тұру

керек.

Г.«Ұйқығақалайдайындалукерек:жасөспірімгеарналғанкеңестер»

• Ұйықтаралдындабелсендіжаттығуларжасамаңыз.

• Ұйықтаралдындатазаауадасеруендеупайдалы.

114

• Түнде артық тамақтанбаңыз! Егер қатты аш болсаңыз, мысалы, бір стақан сүт ішіңіз.

• Ұйықтар алдында шай,кофе, энергетикалық сусындарішуұйқының қиындауына әкелуі мүмкін.

• Аудиокітапты тыңдау, жеңіл массаж, ароматерапия психологиялық тепе-теңдікке қол жеткізуге көмектеседі.

• Ұйықтаралдындагигиеналықпроцедураларқажет(тістазалау, жуыну, аяқ-қолды жуу).

• Жылыдушқатүсутынышталдырады.

• Тынысалужаттығуларыұйықтауғакөмектеседі.

АТА-АНАЛАРҒА АРНАЛҒАН КЕҢЕСТЕР: Жасөспірімге ұйқыны жақсартуға қалай көмектесеміз?

• Балаңызбен ақылға қонымды, ыңғайлы ұйықтау уақытын талқылап, келісіңіз (жұмыс және демалыс күндері).

• Жасөспірімдердің көпшілігі демалыс күндері "жатқанды" жақсы көреді – жұмыс күндеріне қарағанда бір-екі сағат ұйқыдан кеш тұру тұрақты ұйқы режимін береді. Жексенбі сайын ерте ұйықтауға дағдыландырыңыз.

• Үй тапсырмасы немесе компьютерде отыру уақыты сияқты әрекеттердің уақытын баланста ұстаңыз.

• Жасөспірімге демалуға және ұйықтауға уақыт бөлу үшін сыныптан тыс жұмыстардың кестесін жақсартуға көмектесіңіз

• Жасөспірімнің апта сайынғы кестесін бірге сараптаңыз және оның шамадан тыс жүктемесіне назар аударыңыз. Қажет болса, балаңызға жоспарды қысқартуға көмектесіңіз.

• Жасөспірімді мектептен кейін ұйықтауға кеңес беріңіз, бұл жасөспірімге күш жинауға көмектеседі.

• Жасөспірімніңішкіуақытрежимінқалыпқакелтіруүшінбірге жұмыс жасаңыз. Дәрігерден кеңес алып көріңіз.

• Ұйықтаралдында4сағатбойыкофеин,шоколаджәнеауыржаттығулардан бас барту қажет, себебі бұл ұйқының бұзылуына әкелуі мүмкін.

• Оларға ұйықтар алдында 30 минуттық «тыныш уақытқа» дағдыландырыңыз.Яғни,жасөспірімұйықтаралдында30минутбұрынноутбук, смартфон,теледидарқараунеүйтапсырмасынорындаусекілдіәрекеттерденбас тартуы керек.

• Тазаауа,жеңілжаттығулароларғатүндеұйықтауғакөмектеседі.

Егер:

• балада тыныс алу проблемалары болса, атап айтқанда, шулы тыныс алу, қорылдау, аузын ашып тыныс алу, күндізгі ұйқышылдық;

115

• гипербелсенділіктің, зейіннің және импульсивтіліктің бұзылуының белгілері;

• балаңызтүндеқорықсанемесеұйқыданқорқыпоянса;

• балаңыз ұзақ уақыт ұйықтай алмаса (40 минуттан 1 сағатқа дейін) немесе оның күндізгі мінез-құлқына әсер ететін ұйқы сапасына байланысты проблемаларболса,гипербелсенділікнемесеұйқышылдық,таңертеңгібасауруы;

• қалқаншабезініңфункциясыныңбұзылуынакүдікболса,-

ДӘРІГЕРГЕҚАРАЛУКЕРЕК!

2.2-сабақ

Бүкілотбасыүшінпайдалырацион

Мақсаты:

Баланың салауатты өмір салтының шарты ретінде ата-аналардың теңдестірілген тамақтану мәдениетін қалыптастыруға ықпал ету.

Міндеттері:

• ата-аналардыңдұрыстамақтанудыотбасылықдәстүргеайналдыруғадеген ұмтылысын тәрбиелеу;

• рационныңбаланыңденсаулығыменәл-ауқатынаәсерітуралыата-аналардың түсініктерін кеңейту;

• ата-аналардыңотбасындадұрыстамақтанудыұйымдастырудағдыларын игеруіне ықпал ету.

Құндылықтарменжекеқасиеттер:ауызбіршілікпентатулық

Сабақжоспары

1. Кіріспебөлім

   • Ұйымдастырубөлімі

   • «Онданебар?Тап!»сергітуойыны

2. Негізгібөлім

   • Топтықжұмыс

   • «Тәрелкенітолтыр»ойыны

   • Мұғалімнің сыйлығы – бүкіл отбасы үшін дұрыс тамақтану бойынша ата- аналарға арналған жаднама

3. Қорытындыбөлім.Рефлексия

Күтілетіннәтижелер

• ата-аналарбалалардыңдұрыстамақтануынқамтамасызетугеынталы болады;

• ата-аналар теңдестірілген тамақтанудың мәні және оның баланың денсаулығына әсері туралы маңызды білім алады;

• ата-аналар отбасында ұтымды тамақтануды дұрыс ұйымдастырудың

116

кейбірдағдыларынмеңгереді.

Сабақтыңұзақтығы:60 минут

Уақыты	Мазмұны	Ресурстары
2мин. 10мин.	I. Кіріспе бөлімі Ұйымдастыру бөлімі. Қатысушыларкабинеткекіреді. Педагог: Қайырлы күн, құрметті ата-аналар, бүкіл отбасы үшін ұтымды тамақтануға арналған сабағымызға қош келдіңіздер! Әрі қарай, мұғалім суретті таңдауды ұсынады (үстелде алжапқыштардың суреттері: сары, қызыл, көк, жасыл) қатысушылар соған сәйкес отырады. Осылайша қатысушылар төрт топқа бөлінеді. Бүгін сабақта біз дұрыс, ұтымды тамақтану туралы сөйлесеміз. Сіздердің дұрыс тамақтанудың белгілі өкілдерімен қаншалық таныс екендеріңізді қазір білеміз. «Онданебар?Тап!»сергіту ойыны Педагог: экраннан сіздер жемістер мен көкөністердің сипаттамасын көріп отырсыздар, ал қорапта осы жемістер мен көкөністер бар. Оларды атауға тырысыңыздар. Командасы дұрыс тапқан ата-аналар сыйлық ретінде болжанған затты алады. Құрамындақышамайыжоқ.Ащыемес.Бүйрек тастарын ерітуге қабілетті. (Дайкон.) Көптеген талшық, калориясы аз, құрамында бактерицидтерменфитонцидтербар.Калийкөп. Холестеринді төмендетеді. (Лимон.) ЛимонменқарақатқақарағандаСдәруменікөп.Дәмі жақсы. Құрамында А дәрумені, бета-каротин, фолий қышқылы бар. Термиялық өңдеуден кейін пайдалы қасиеттерін сақтайды. (Тәтті бұрыш.) Нағыз диеталық көкөніс. Құрамында 95-98% су бар. Сілтілік тұздардың, дәрумендер мен талшықтардың көзі. Косметикалық мақсатта қолданылады. (Қияр.)	слайд слайд

117

	Итальян тілінен аударғанда «алтын алма» дегенді білдіреді.Құрамындақанныңжұқаруынаықпалететін ликопен бар. Антиоксиданттардың мөлшері көп. Онкологиялық аурулардың алдын алу үшін пайдалы. (Қызанақ.) Құрамындаұшпахошиістіқосылыстар,Сдәрумені бар. (Пияз.) Құрамында В және С дәрумендері бар, целлюлозада минералдар, органикалық қышқылдар мен фитонцидтер бар. (Мандарин.) Оны «ақылды адамның жемісі» деп атайды. ҚұрамындатемірменАдәрумені5есекөп,ақуыздар4 есе, көмірсулар алмаға қарағанда 2 есе көп. 2 жеміс калийдің күнделікті қажеттілігін қанағаттандырады. Энергия көзі болып табылады. (Банан.) Құрамында темір, талшық көп. Жүрек-қан тамырлары ауруларының, қант диабетінің алдын алу үшін қолданылады. (Алма.) Құрамында калий тұздары, талшық, глюкоза, бета- каротин бар. Бұл табиғи тіс абразиві. (Сәбіз.) Ойынжеңімпаздарынқұттықтаймыз!	3-слайд
30мин.	II. Негізгі бөлім Топтардажұмысістеу. Педагог: құрметті ата-аналар, тақтаға назар аударыңыздар. (Тақтада денсаулығы нашар, шаршаған жасөспірімнің суреті ілулі). Балағанеболғанынболжайаласызба?(Ата-аналардың жауаптары) Бәлкім, оның ағзасына маңызды заттар, дәрумендер мен минералдар жетіспейді, тамақтану режимі теңдестірілмеген болар. Оған көмектесейік. Өсіп келе жатқан ағза үшін теңдестірілген тамақтану қажеттілігін дәлелдеңіз. Тапсырманың соңында шаршағанжасөспірімнің суретінкүлімсіреген суретке алмастыра аласыздар.	4-слайд

118

5мин.	Қатысып отырған ата-аналар аудиторияға кірген кезде алынғаналжапқыштыңтүсіменбіріктірілгентөрттопта жұмыс істейді. Жұмыс үшін үлкен қағаз парақтары (флипчарт), фломастерлер, қаламдар қолданылады. топ. Тапсырма. Витаминдер, минералдар, майлардың жасөспірім денсаулығына пайдасы мен маңызы туралы айтып беріңіз. топ тапсырма. Көмірсулар, су, ақуыздардың жасөспірім денсаулығына пайдасы мен маңызы туралы айтып беріңіз. топ тапсырма. Жасөспірім денсаулығы үшін тамақтану режиміндегі (тұрақты тамақтану) бұзылулардың зияны туралы айтыңыз. топ тапсырма. Жасөспірімдердің денсаулығына бейсаналық тамақтанудың зияны туралы айтыңыз. Нәтижелерұсынылады.
	Ата-аналарғаарналғанжаднаманыталқылау. Құрметті ата-аналар! Сіздер өте жақсы жұмыс істедіңіздер, мен сіздерге сыйлық жасағым келеді – бүкіл отбасы үшін дұрыс тамақтану бойынша жаднама. Оны қағаз немесе біздің чаттан электронды түрде ала аласыздар. Мұнда сіздер: құрамындағы пайдалы заттар мен өнімдер туралы; тамақты неге өткізіп алмау керектігі туралы; бейсаналықтамақтанукөріністерініңжиілігінқалай азайтуға болады; «сау тәрелке» формуласы туралы ақпаратты таба аласыздар	5-слайд
7мин.	«Тәрелкенітолтыр»ойыны. Тақтада бөліктерге бөлінген шеңбердің суреті бар. Тапсырма.Сабақтыңәрқатысушысы,өзітаңдаған табақтың бір бөлігінеқажеттіэлементтері бар өнімнің атын жазады.	6-слайд

119

	Құттықтаймын,құрметтіата-аналар!Сіздержаңа ғана денсаулық тәрелкесін жасадыңыздар!
3мин.	III. Қорытындыбөлім.Рефлексия Құрметті ата-аналар, ойланып, сөз тіркестерін аяқтаңыздар: «Ұтымдытамақтану–бұл ...»; «Мен...білдім»; «Мен. білмедім»; « екен» Өзжаңалықтарыңызжәне ойларыңызбенбасқа ата- аналармен бөлісіңіздер. Сабағымызаяқталды. Белсендіқатысқандарыңызүшінрахмет!	7-слайд

Бүкілотбасыүшіндұрыстамақтанубойынша ата-аналарға арналған жаднама

Минералдар,ақуыздар,майларменкөмірсуларды қайдан алуға болады және олар несімен пайдалы?

120

Дәрумендер өсу мен дамуға әсер етеді, метаболизмді үйлестіреді, аурулардан және қоршаған ортаның жағымсыз факторларынан қорғайды, ақыл- ой мен физикалық өнімділікке әсер етеді. Дәрумендерді қолдану үнемі, теңдестірілген құрамда және мөлшерде жүргізілуі керек.

Минералдар–бұлалмастырылмайтынэлементтер,олардыңжетіспеушілігі немесеартықболуыаурудыңдамуына,иммунитеттіңтөмендеуінеәкелуімүмкін.

Макроэлементтер
Na	натрий	ас тұзы (NaCl), дайын тағам, ірімшік, қара бидай наны,консервілер,етөнімдері,зәйтүн,картоптан жасалған чипсы
K	калий	өсімдік өнімдері: кептірілген жемістер менжидектер,жаңғақтар,тұқымдар,топинамбур,картоп, шалғам,қырыққабат,жасылкөкөністер,«Кама»ұны, қызылша, банан, қара бидай наны, қарақат, қызанақ
Ca	кальций	сүт және сүт өнімдері (әсіресе ірімшік), бадам, жаңғақтар,тұқымдар,балық(сүйектерібар),шпинат

121

Mg	магний	жаңғақтар,тұқымдар,«Кама»ұны,қарабидайнаны, шпинат, бұршақ дақылдары, қарақұмық, дәнді дақылдар, шошқа еті, сиыр еті мен тауық еті, банан, брокколи
P	фосфор	тұқымдар,жаңғақтар,сүтөнімдері(әсіресеірімшік), бауыр, құс еті, сиыр еті, қара бидай наны, балық, дәнді дақылдар, бұршақ дақылдары
S	Сера- күкірт	құрамында аминқышқылдары метионин (дәнді дақылдар, жаңғақтар) және цистеин (ет, балық, соя, дәнді дақылдар) бар ақуыздары бар тағамдар
Cl	хлор	ас тұзы
Микроэлементер
Fe	Железо- темір	бауыр, қан шұжықтары, тұқымдар, жұмыртқа, мейіз, қара бидай наны, майсыз сиыр еті мен шошқа еті, дәнді дақылдар өнімі, қарақұмық, құлпынай
Zn	цинк	бауыр, ет, «Кама» ұны, тұқымдар, жаңғақтар, ірімшік,қарабидайнаны,бұршақдақылдары,теңіз өнімі (краб, салака), дәнді дақылдар, жұмыртқа
Cu	медь	бауыр,какаоұнтағы,ет,бұршақдақылдары,дәнді дақылдарөнімі,тұқымдар,жаңғақтар,қарақұмық, қара бидай наны, лосось, авокадо, қызылша, теңіз өнімдері
I	йод	йодталған тұз, балық және басқа теңіз өнімдері, ірімшік,жұмыртқа,қарабидайнаныменйогурттың кейбір түрлері
Se	селен	жержаңғақ,бауыр,балықжәнетеңізөнімдері, күнбағыс тұқымдары, ет

Су.Күнібойы6-8стакантазасуішіңіз.

122

Көмірсулар.Көмірсулардыңнегізгікөзі–өсімдіктектестағамдар.Бұлағза

үшін маңызды энергетикалық ресурс. Бірақ артық көмірсулар семіздікті, қант диабетін және басқа ауруларды тудыруы мүмкін, бұл әсіресе қарапайым көмірсуларға қатысты.

Майлар ағза үшін негізгі энергиякөзі,жасуша

мембраналарын құруға арналған материал болып табылады. Сонымен қатар, майлар метаболикалық процестерді үйлестіреді, олардың құрамына минералдар мен дәрумендер, ферменттер кіреді. Диетадағы майлардың жетіспеушілігі әртүрлі аурулардың дамуына әкеледі, олардың ішінде: психикалық бұзылулар, депрессиялық жағдайлар, есте сақтау қабілетінің төмендеуі, бедеулік және т. б.

Ақуыздар тамақтанудың негізгі құрамдас бөлігі болып табылады. Ақуыздардың көзі-өсімдіктер мен жануарлар өнімдері. Олар ағзада көптеген функцияларды орындайды: құрылыс, каталитикалық, тасымалдау, жиырылу, қорғаныс және энергетикалық. Артық ақуыз бауырдың, бүйректің, ішектің және т.б.нашарлауынтудырады,алжетіспеушілігібалалардағыдистрофияныңсебебі болуы мүмкін.

«Алсізтамақішудіөткізіпалғандаағзаданеболатынынбілесізбе?» Көңіл - күй мен мінез-құлық

Бір ғана тамақ ішуді өткізіп алсаңыз, қорқынышты емес, бірақ егер бұл қайталанатын болса, тамақтану тәртібі бұзылады. Бұл салмақтың өсуіне, мазасыздыққа,тіптідепрессияғаәкелуімүмкін.Тамақішудіөткізіпалусонымен қатар әдемі көрініс пен эмоционалды жайлылықты қолдайтын құнды дәрумендерден, минералдардан, антиоксиданттардан және басқа заттардан бас тартуды білдіреді.

Салмаққосу

Егер сіз тамақтан бас тартсаңыз, салмақ жоғалтпайсыз. Бірақ салмақ қоса аласыз! Бауыр үнемі глюкозаны шығара бастағандықтан, артық қант іштің май жасушаларынатүседі.Ағзағакүнінеүшреттамақтануданкалориялардыжағуекі көп мөлшерге қарағанда оңайырақ.

Ми

Тамақтанғаннан кейін 6 сағат ішінде ағза оның функциялары үшін қажет нәрсені сіңіреді. Энергияның 25%- ы миға, қалғаны бұлшықеттер мен эритроциттерге түседі, олар оны қажет болған жағдайда таратады.

123

Егер сіз 6 сағат тамақ ішпеген болсаңыз, аштық сезімі артады. Бұл мидың глюкозақорыныңқауіптісарқылуытуралыкүштісигналы.Қандағықантдеңгейі төмендейді, жүйке мен тітіркену жоғарылайды. «Жанармайдан» айырылған ми баяу жұмыс істейді – бұл көп көңіл бөлуді қажет ететін жұмыс уақыты емес.

Метаболизм

Тұрақты тамақтанбау кейбір жағдайларда ағзадағы теңгерімсіздікке әкелуі мүмкін. Қант ең төменгі деңгейге дейін төмендейді және кортизол стресс гормонының деңгейі айтарлықтай жоғарылайды. Мазасыздық пайда болады. Ағза бәрін жинай бастайды. Метаболизмнің бұзылуы салмақтың жоғарылауымен, қабыну процестерімен, майдың тотығуымен және жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупінің жоғарылауымен көрінеді. Дененің барлық функцияларының созылмалы теңгерімсіздігі пайда болады.

Бауыр

Қабылданған тағамға сүйене отырып, бауыр күні бойы глюкозаны шығарады - бұл ағза үшін, әсіресе ми үшін жалғыз қолайлы отын. Тамақтанғаннан кейін олбұләрекетті бір сәтке тоқтатады.Алайда,тамақтанбас тарту бауыр функциясының табиғи ритмін бұзады– ол ағзаны тапшылыққа ұшыратпау үшін глюкозаны үздіксіз, тіпті тамақтану кезінде де шығара бастайды. Ағза адамның еркі мен қалауына қарамастан, оның жасушалары тәулігіне 24 сағат тамақтанатынына сенімді болғысы келеді. Осылайша, бауыр инсулингетәуелдіболады,бұлдиабеталдыжәне2типтіқантдиабетінеалғашқы қадам.

Жүрекжәне ішек

Кездейсоқ тамақтану нәтижесінде іштің айналасында майдың жиналуы денсаулыққа өте зиянды. Медицина оны қазірдің өзінде адам ағзасының баламасы деп санайды. Онда қабыну процестері мен гормоналды теңгерімсіздік пайда болады. Бұл жүрек-қан тамырлары аурулары, гипертония және басқа аурулардың қаупін арттырады.

Тамақішудіөткізіпалмаймыз!

Таңғы ас. Таңертеңгі тамақтану кезінде адам барлық күнделікті калориялардың шамамен 25% алуы керек.

Түскіас.Бұлденсаулықүшінмаңыздыеңжоғарыкалориялытағам,ол барлық күнделікті калориялардың 35-40% құрайды.

Түстенкейінгітағамдар.Бұлкүнінебарлықкалориялардыңшамамен15% құрайтын тағамдар.

124

Кешкі ас. Кешкі ас кезінде күнделікті калорияның 20-25% тұтыну ұсынылады.

Сіз бейсаналық тамақтану жағдайларын білесіз бе? Бұл мінез- құлықтың себептері қандай деп ойлайсыз?

Себептерінқосуғаболады:

• Сізкүнделіктікүйзеліскеұшырайсызжәнеоныбасуүшінкөптамақішесіз

ойнайды,оныңрецепторларының«қанықтылығына»жолбермейдіжәнекөбірек тамақ жеуге мәжбүр етеді.

Сондықтан белсенді салмақ жоғалту кезеңінде дәмдердің, түстердің және текстуралардың әртүрлілігін азайту аз тамақтануға көмектеседі.

Тамақтыкөзалдыңызғақоймаңыз

Көзге көрінетін жерде тамақтану сіздің тамақтану тәртібіңізді басқарады. Тамақты неғұрлым жиі көрсеңіз, оны жеу мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады. Тек пайдалы тағамдарды көзге көрінетін жерде ұстаңыз, калориялы және тәтті тамақтарды мүлдем үйде ұстамаңыз.

Тамақтыасықпайішіңіз

Тамақты асықпай ішу – аз тамақтанудың оңай жолы. Ғалымдардың пайымдауынша, 20-30 минут тамақтану денеге қанықтылық сезімін тудыратын гормондарды шығаруға уақыт береді. Бұл миға екі есе көп жегенге дейін жеткілікті жегеніңізді түсінуге мүмкіндік береді.

Төтенше жағдайларда радикалды құралдарды қолдану ұсынылады: доминантты емес қолды (оңқайлар – сол қолмен,солақайлар – оң қолмен тамақ ішуі) немесе шанышқының орнына таяқшаларды қолдану керек.

Тамақтанукезіндеалаңдамаңыз

Тамақтанудың орнына бір нәрсеге назар аудару (әлеуметтік медиа ленталары, фильмдер, теледидар) сізді бейсаналық түрде көбірек жеуге мәжбүр етеді.

Мысалы, тамақтану кезінде теледидар көретін адамдар пиццаны 36%, макарон мен ірімшікті 71% көбірек жеді. Сонымен қатар, бір зерттеуде 60 минуттық шоуды көрген қатысушылар 30 минуттық шоуды көргендерге қарағанда 28%-ға көп тамақ жегені анықталды.

Дұрыскомпания

Жеті немесе одан да көп адамнан тұратын топпен бірге тамақтану калория тұтынуды 96% арттырады. Отбасыңызбен немесе достарыңызбен бірге тамақтанғанда, сіз жалғыз тамақтанумен салыстырғанда тамаққа кететін уақыт көбейеді. Бұл кездесулерден бас тартуға тұрарлық емес, бірақ аз тамақтанатындардыңқасындаотыруғаболады–зерттеулербұлсіздіңтамақтану тәртібіңізге де әсер ететінін көрсетеді.

Ішкісағатыңызғасәйкестамақтаныңыз

Аштық деңгейін анықтау үшін сыртқы белгілерге сүйеніңіз (тәулік уақыты немесе бөліп тамақ ішу сияқты тамақтану арасындағы бірдей аралықтарды сақтау) – артық тамақтануға апаратын жол.

126

Бірзерттеудеқатысушылартерезелеріжоқ,бірақәдейіжылдамырақжүретін сағаты бар бөлмеге орналастырылды. Тамақты сағатқа бағыттағандар ішкі белгілерге сүйенетіндерге қарағанда жиі жейтіні белгілі болды.

Аштықты анықтаудың жақсы тәсілі физикалық немесе эмоционалды-үлкен және онша піспеген алманы жеуге дайын екеніңізді қарастыру. Нақты аштық эмоционалды аштыққа қарағанда, өнімдерді шектемейді. Эмоционалды аштықтың тағы бір сенімді белгісі –белгілі бір талғамға деген ұмтылыс.

«Саутәрелке»формуласы

Өзіңізге немесе отбасыңызға бірдеңе дайындау қажет болғанда осы қарапайым формуланы басшылыққа алыңыз:

50%–көкөністерменжемістер 25% – ақуызды тағам

25%-күрделікөмірсуларданәзірленгенгарнир.

2.3 Сабақ

Естесақтаудыдамыту

Мақсаты: Ата-аналардың жасөспірімдердің есте сақтау қабілетін белсенді қолдауға және ынталандыруға дайындығын арттыру.

Міндеттері:

1. Жасөспірімдіккезеңдебалаларынқолдауүшінестесақтауқабілетіндамыту әдістерін қолдануға ата-аналардың мотивациясын қалыптастыру

2. Ата-аналарды жасөспірім кезіндегі есте сақтау ерекшеліктерімен таныстыру

3. Ата-аналарға үйде қолдануға болатын есте сақтауды дамытудың практикалық әдістерін үйрету

Ұлттық құндылықтар мен жеке қасиеттер: әділеттілік пен жауапкершілік.

Жоспар

1. Кіріспебөлім

   • Мишабуылы.

2. Негізгібөлім

   • Пікірсайыс.

   • Топтардажұмысістеу.

   • Кейс талдау.

3. Қорытындыбөлім.

   • Қорытындылау,тілектер. Күтілетін нәтижелер: Сабақсоңындаата-аналар:

127

1. Жасөспірімкезіндебалаларынқолдауүшін,естесақтауқабілетін,дамыту әдістерін қолдануға қызығушылықтарын танытады.

2. Жасөспірімкездегіестесақтауерекшеліктерітуралытүсініккеиеболады.

3. Үйдеқолдануғаболатынестесақтаудыдамытудыңпрактикалықәдістерін үйренеді.

Сабақтыңұзақтығы-60мин.

Уақыт ы	Мазмұны	Ресурстары
3мин.	I.Кіріспебөлім Педагог: - Сәлеметсіздер ме, құрметті ата-аналар! Бүгінгі сабақтың тақырыбы «Есте сақтауды дамыту». Тақырыпты талдауды Марк Цицеронның Есте сақтау қабілеттілігін жаттықтырмаса, төендейді» деген сөздерінен бастайық. Талқылауға арналған сұрақ: Есте сақтауды жаттықтыру неге маңызды деп ойлайсыз? Тілекбілдіргената-аналар. Педагог:- бұлмәлімдемеесте сақтауқабілетін әсіресе жасөспірім кезінде белсенді дамыту қажеттілігін еске салады. Өйткені, жақсы есте сақтау тек білім беруде ғанаемес,соныменқатарқазіргіақпараттықәлемге бейімделудедемаңыздырөлатқарады.	1-слайд 2-слайд
25 мин.	II.Негізгі бөлім Топтардажұмысістеу. Педагог:-Қазірпікірталасөткіземіз. Қатысушылар екі топқа бөлінеді. Ата-аналарға жасөспірімнің ерекшеліктері туралы ақпараты бар A4форматындағыпарақтаржәнесұрақтарыбар карточкаларберіледі.	А- қосымшасы
		3-слайд
	Педагог: - Құрметті ата-аналар, мен жасөспірім кезіндегіестесақтауерекшеліктерітуралыақпаратпен танысуды және карточкаларда көрсетілген келесі мәселелерді талқылауды ұсынамын: Атобы: «Жасөспірім кезінде есте сақтау қабілеті жақсарады». Балаңызбен есте сақтауды дамытудың қандай әдістерінқолданатыныңыздыбілесіз.Ескесақтауды	Сұрақтар көрсетілген карточкалар .

128

	дамытатын осы әдістердің қайсысы тиімді? Сізге ұнайтын бір әдісті таңдаңыз. В тобы:
	«Жасөспірім кезіндегі есте сақтау қабілеті нашарлайды». Балаңызбен есте сақтауды дамытудың қандай әдістерін қолданатыныңызды білесіз. Еске сақтауды дамытатын осы әдістердің қайсысы тиімді? Сізге ұнайтын бір әдісті таңдаңыз. Педагог:-дәлелдердідайындауға10минутберіледі. Дәлелдердіталқылау. Педагог: - мәтінде есте сақтау ерекшеліктері туралы ақпарат беріледі. Биологиялық түсіндіруде бұл жаста есте сақтау қабілеті жақсарады. Алайда, жасөспірім кезеңінде өмірдің басқа салаларында да әртүрлі өзгерістер болады. Жасөспірімнің айналасындағылардың бәрі есте сақтау қабілетінің жақсаруына да, нашарлауына да ықпал етуі мүмкін. Мен бірінші сұрақты талқылап, А тобынан бастауды ұсынамын.	Жауапберу үшін әр топқа А4 форматынд ағы қағаз беріледі.
	Атобыбіріншідәлелдіоқиды. Біз В тобына А тобының дәлелін жоққа шығару үшін сөз береміз. Процесс екі топта да дәлелдердің болуынабайланысты қайталанады. Педагог: - белсенді қатысқандарыңыз үшін рахмет! Біз жасөспірім кездегі есте сақтау қабілеті жақсарады деген әртүрлі дәлелдерді естідік. Олардың бірнеше негізгі тұстарын атап өтейік. Қорытындылардыжалпылау. Педагог: - енді 2- мәселені талқылауға көшейік. Байқағаныңыздай, бұл мәселе жасөспірімдердің есте сақтау қабілетін дамыту әдістеріне баса назар аударады. Мен әр топтан 1 өкілден шығып, есте сақтауды дамыту әдісін ұсынуды ұсынамын. Біз В тобынан бастаймыз. Топтың жауаптарын қорғау. Қорытындылардыжалпылау. Педагог: - жауаптарыңыз үшін алғыс айтамын. Біздің әрқайсымызбірегейқиындықтарғатапболамызжәне	4-слайд

129

	сіздің тәжірибеңіз басқа ата-аналарға жаңа идеялар мен тәсілдер арқылы шабыт бере алады. Қорытындыларды жалпылау жасөспірімдердің есте сақтау қабілетін дамытудың көптеген әдісі бар екенін көрсетті, олардың әрқайсысының өзіндік артықшылықтары мен қолдану аясы бар. Ең тиімді тәсілдердің ішінде ассоциациялар құру және ақпаратты құрылымдау арқылы есте сақтауды жақсартуға көмектесетін мнемотехника әдісі ерекшеленеді. Педагог: - Мнемотехника әдісімен танысу үшін экранға назар аударайық. Бейнені көрсету Педагог: - Сіз ақпаратты есте сақтау үшін осындай әдістерді қолданасызба? Мысалдарыңызбенбөлісіңіз. Талқылау. Педагог:-Керемет!	5-слайд Бейненің қажетті бөлігі3:23- тен 4: 32-ге дейін.https:/ /youtu.be/BTqO23kg3HQ?si=nXeoeEgjigVmQoG9
10 мин.	Педагог: - Енді біз сіздермен мнемотехника мен визуализация әдістерінің қалай жұмыс істейтінін жақсы түсінуге көмектесетін қызықты жаттығу өткіземіз. Бұл жаттығу 5 минуттан аспайды. Мен үш ата-ананы осы жаттығуды өз бетімен сынап көруге шақырамын.Міне,сөздер тізімі: пошташы,жолбарыс, жүгері, өзен, мармелад, жаңбыр, күл, сәттілік.
	Педагог:-бұлсөздертізіміәңгімеқұрукезіндеэкранда көрсетіледі. Сіздің міндетіңіз – осы сөздердің барлығынқолданаотырып,тезарадаоқиғаойлаптабу. Эмоцияларды қосып, оқиғаны қызықты етуге тырысыңыз.	6-слайд
	Педагог:-Бізбіріншісөзденбастаймыз–'пошташы'. Ата-аналардыңбіріоқиғаныбастайды. Педагог:-керемет,ендікелесісөзбенжалғастырайық -'жолбарыс'. Екіншіата-анаоқиғаныжалғастырады. Педагог:-керемет,қазірбіздепошташыменжолбарыс бар. Жүгеріні қосайық. Үшіншіата-анажалғасынқосады.

130

	Педагог: - Керемет, біз осы бағытта жүреміз. Бізде тағы да көптеген сөз бар екенін ұмытпаңыз: өзен, мармелад, жаңбыр, күл, сәттілік. Оқиғаның жаңа элементтерін қосып, кезекпен жалғастырыңыз Ата-аналар барлық сөздер қолданылғанша кезекпенжалғастырады.
	Педагог:-сізкереметжұмысжасадыңыз!Керемет оқиға.Ендіменосы8сөздіңбарлығынжабамын. Үшеуіңізәңгімеқұруүшінқолданғансөздердіауызша қайталауыңыз керек. Бұл үшін сізге 2 минут беріледі. Педагог: - Керемет! Байқағаныңыздай, мұндай оқиғалардыжасаувизуализацияменэмоционалды қатысудыңарқасындасөздерменоқиғалартізбегін жақсыестесақтауғакөмектеседі.Сізгебұлжаттығу ұнады,оныбалаларыңыздыңестесақтауқабілетін жақсартуға айдалана аласыз деп үміттенемін.	7-слайд
5мин.	Топтардажұмысістеу. Педагог:-Ендікелесіжаттығуғакөшейік,оныүйдеде қолдануға болады. Жаттығу әйгілі «Қар добы» ойынына ұқсас өткізіледі. Қатысушылар шеңберде отырады. Педагог: - Жүргізуші бір сөзді атайды, келесі қатысушы жүргізушінің сөзін атайды және өз сөзін қосады, сөйтіп шеңбер бойымен жалғастырады. Енді осы жаттығуды іс жүзінде қолданып көрейік. Тақырыбы:Табиғат. Ойынбарысыныңмысалы: Бірінші ойыншы: "ағаштар" дейді. Екіншісі:"ағаштар,шөптер"дейді. Үшіншісі:"ағаштар,шөптер,өзен"депқосады. Төртінші: "ағаштар, шөптер, өзен, орман". Педагог: - тағы да шеңбер бойымен. Ойын біреу қателескенде немесе басқа сөз қоса алмаған кезде аяқталады.	8-слайд
	Педагог: - Ойын бір қарағанда оңай болып көрінуі мүмкін, бірақ байқағаныңыздай, сөздер неғұрлым көп болса,ойынсоғұрлымқиынболады.Бұлойынды көбінесежасөспірімдерменестесақтауқабілетін

131

	дамыту үшін үйде өткізуге болады. Сонымен қатар, қажетті ақпаратты есте сақтау үшін мектеп пәні бойынша белгілі бір тақырыпты таңдауға болады.
10 мин.	Топтажұмысістеу. Педагог: - Құрметті ата-аналар, алынған ақпаратты бекіту үшін назарларыңызға «Жеті ата» жаттығуы ұсынылады. Жаттығу топтарда өткізіледі. Әр топқа сұрақ қойылады, оған сіздергеөзара талқылауарқылы жауап беру керек. Сізде талқылауға 3 минут уақыт болады, содан кейін әр топ өз қорытындылары мен ұсыныстарын ұсынады Кейс: Көбісі әрқашан өздерінің өткені мен дәстүрлеріне құрметпенқарайды.Мысалы,негізгідәстүрлердіңбірі – Жеті ата-бабаны білу. Әрбір көшпенді 7-ші руға дейінгі әкесі мен аталарының есімдерін есте сақтауы керек еді, бұл отбасымен байланыста болуға және отбасылық байланыстарды нығайтуға көмектесті. Бұл дәстүр бүгінгі күнге дейін өзекті. Мысалы, Абай ауылы мектебінде жыл сайын қазақ дәстүріне байланысты жасөспірімдерге арналған іс-шаралар өткізіледі.Мектеп оқушысы,Асылхан есімді 14 жасар бала құрдастарының алдында Жеті ата дәстүрі туралы сөз сөйлеп, әңгімелеп беруі керек. Осы дәстүрдің егжей-тегжейінен басқа, сөйлеу үшін оған барлық 7 ата-бабасының есімдерін білу қажет болады. Бірақбұлолүшінқиын. Міне,оныңата-бабаларыныңесімдері: Абылай Байжігіт Ақылбай Әділхан Адай Бексұлтан Данияр	9-слайд Ата-аналар жауаптарын жазатын,А4 қағаз парақтары және каламдар
	Сұрақтар: 1. 1-топ, Сіздің сұрағыңыз: Асылханға ата- бабаларының есімдерін есте сақтауға көмектесу үшін қауымдастық әдісін қалай қолдануға болады?

132

	2. 2-топ, Сіздің сұрағыңыз: Асылханға ата- бабаларының есімдерін есте сақтауға көмектесу үшін бейнелеу әдісін қалай қолдануға болады? Педагог: - Талқылауды бастауға болады. Естеріңізге сала кетейін, бұл үшін 3 минут беріледі. Ал сөз сөйлеуге, яғни әр топтан жауап беруге 2 минут беріледі. Топтардың қорытындыларын ұсыну. Әр топтан жауап беру үшін 1-2 өкіл шығады. Педагог: - Бұл жаттығу жасөспірімдердің есте сақтауын дамытудың ең жақсы тәсілдерін табу үшін тәжірибе мен білім алмасудың қаншалық маңызды екенінкөрсетті.Бұлпроцестебірлескенкүш-жігермен отбасын қолдау маңызды рөл атқарады. Сіз ұсынған идеялар мен әдістер Асылханға ғана емес, көптеген басқажасөспірімдергеестесақтауқабілетін жақсартуға және маңызды ақпаратты есте сақтауға көмектеседі.
7 минут	Қорытындыбөлім Педагог: - Бүгінгі кездесуіміз аяқталды. Қорытындылай келе, назарларыңызға «шырын сыққыш» жаттығуы ұсынылады. Жүргізушітақтағаүшплакаторналастырады: апельсинсебеті бірстақанапельсиншырыны апельсиннің сығылған қалдықтары Қатысушылардыңәрқайсысы3стикералады.Оған ата-аналар сабақтың соңына дейін есінде не қалғанын жазады.Соданкейін,жүргізушініңбелгісінесәйкес, бұл парақтарды тиісті плакаттарға жапсыруға болады: Сабақ барысында ұнаған нәрсені апельсинмен постерге жапсыру керек; Бір стақан керемет сергітетін шырыны бар постерге жағымды тілектер жапсыру керек; Біздің шырын сыққыштың қалдықтары қалған плакатқа өмірде қолданатын ақпаратты жапсыруға болады. 2-3ата-анағажазғандарыменаудиторияменбөлісуұсынылады	10-слайд Өздігінен жабысатын қағаз парақтары. Суреттері бар А3 форматынд ағы қағаз парақтары: 1.Апельсин себеті 2.Бір стақанжаңа сығылған шырын 3.Шырын сыққыштан шыққан қалдықтар. (Б, С, Д-

133

Педагог: - Керемет! Баршаңызға белсенді қатысқандарыңызүшін алғыс айтамын. Біздің тәжірибе алмасуымыз пайдалы болды және сіздерді оданәріәрекететугешабыттандырдыдепүміттенемін. Соңында, сіздерден үйде тексеруге болатын чек- парағы беріледі. Балаларыңыздытәрбиелеп,оқытудасәттіліктілеймін.

қосымшала ры) 11-слайд

А-қосымшасы

Жасөспірімкезіндегіестесақтауерекшеліктері

Сіздің балаңыздың өміріндегі жасөспірімдік кезең есте сақтау қабілетін дамыту процесімен байланысты және жасөспірімнің білім беру және күнделікті өміріне айтарлықтай әсер ететін процестерді қалыптастырудың кілті болып табылады. Бірінші маңызды аспект-жасөспірімдерде есте сақтау қабілетінің біртіндеп артуы. Осы кезеңде қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді еске сақтау белсендідамиды.Жасөспірімдерәртүрліақпараттыжақсыестесақтайбастайды және көбейте бастайды, бұл табысты оқу мен тәуелсіз өмір үшін маңызды.

13 жастан 15-16 жасқа дейін есте сақтау қарқынды түрде жақсарады. Жасөспірімдер ауызша және бейнелі ақпаратты тиімдірек есте сақтайды, есте сақтау процесінің жылдамдығы мен дәлдігі артады. Бұл логикалық операцияларды қолдануға негізделген логикалық жады белсенді дамып, жаңа ақпаратты бұрыннан белгілі ақпаратпен жақсырақ байланыстыруға мүмкіндік беретін жас.

Бұлкезеңсоныменқатарестесақтаупроцестерінеәсерететінжәнеерекше назар мен қолдауды қажет ететін жетекші қызмет түрінің өзгеруімен сипатталады.

Оңөзгерістергеқарамастан,жасөспірімдеріңестесақтауындақиындықтар болуы мүмкін. Осы кезеңде бағалаудың нашарлауы және ұмытшақтық жиі кездеседі. Бұл ағзадағы биологиялық өзгерістерге, білім беру ортасының жаңа талаптарына бейімделуге және стрестің жоғарылауына байланысты. Жасөспірімдергормоналдыөзгерістерменэмоционалдытәжірибегебайланысты шоғырлану мен есте сақтауда қиындықтарға тап болуы мүмкін.Цифрлық тәуелділік жасөспірімдердің есте сақтау қабілетіне де әсер етеді. Зерттеулер көрсеткендей, көп тапсырма және сандық құрылғыларды пайдалану ұзақ мерзімді еске сақтауды әлсіретіп, ақпаратты жалпылау және талдау қабілетін нашарлатуы мүмкін. Жасөспірімдердің экран алдында өткізетін уақытын бақылау және оларды белсенді және мағыналы оқуға ынталандыру маңызды.

134

Сонымен қатар, эмоционалды ауытқулар жасөспірімнің оқу жетістіктері мен жалпы әл-ауқатына әсер етуі мүмкін. Өйткені, эмоционалды жағдайдың тұрақсыздығы шоғырлануға және есте сақтау қабілетіне теріс әсер етуі мүмкін. Осыған байланысты ата-аналар балаларының есте сақтау қабілетін дамытуда шешуші рөл атқарады. Олар мнемотехника және ақпаратты құрылымдаусияқты есте сақтаудыңтиімді әдістерінқолдануға, сондай-ақкүнделікті режимді,дұрыс тамақтануды қамтамасыз ету және жасөспірімнің эмоционалды тұрақтылығын сақтау арқылы дұрыс оқу жағдайларын жасауға көмектеседі.

В-қосымшасы.Апельсинсебеті

С-қосымшасы.Бірстақанжаңасығылғаншырын

Д-қосымшасы.Шырынсыққыштыңқалдықтары

135

2.4 Сабақ Балаңыздыңақыл-ойыноятыңыз

Мақсаты:ата-аналардыңбілімберумақсаттарынатабыстықолжеткізу үшін жасөспірімнің интеллектуалдық дамуын белсенді қолдауына ықпал ету.

Міндеттері:

1. Ата-аналардыңжасөспiрiмнiңзияткерлiкдамуынбелсендiқолдауға деген қызығушылығы мен уәждемесiн ояту.

2. Ата-аналардыңжасөспiрiмдердiңинтеллектуалдықдаму ерекшелiктерi туралы бiлiмiн кеңейту.

3. Ата-аналардыңжасөспiрiмдердiңинтеллектуалдықдамуынбелсендi қолдауы үшiн қажеттi практикалық дағдылар мен қабiлеттерді игеруiне жәрдемдесу.

Ұлттыққұндылықтарментұлғаныңжекеқасиеттері:әділеттілікпен жауапкершілік.

Жоспар

1. Кіріспебөлім.Ұйымдастырукезеңі

2. Негізгібөлім.

• Жасөспірімдердіңинтеллектіндамытуғакөңілбөлудіңжеткіліксіздігі

• Жасөспірімдіинтеллектпенақыл-ойқабілеттеріндамытуғаынталандыру әдістері

• Жасөспірімдердіңинтеллектіндамытудыңтиімдіқұралдары

• Жасөспірімдердіңинтеллектуалдыдамуындағыата-аналардыңқолдауы

3. Қорытындыбөлім.

   • Рефлексия

136

Күтілетіннәтижелер:

1. Ата-аналаржасөспірімдердіңинтеллектуалдыққабілеттеріндамытуға ынталы болады

2. Ата-аналар жасөспірімдерде интеллектуалды қабілеттердің даму ерекшеліктерітуралыбілімдерінкеңейтедіжәнеқиындықтардытанып,оларды шешуді үйренеді.

3. Ата-аналар балаларының интеллектуалды дамуын қолдау және ынталандыруүшінпрактикалыққұралдарменстратегиялардыигереді.

Ұзақтығы:60минут

Уақыты	Мазмұны	Ресурстары
4мин.	I.Кіріспе бөлім. Педагог: - Қайырлы күн, құрметті ата-аналар! Жасөспірімдердің ақыл-ой қабілеттері мен дағдыларын дамыту тақырыбына арналған сабағымызға қош келдіңіздер. Бүгін біз мұның неге соншалық маңызды екенін, қандай проблемалар бар екенін және балаларыңызға көмектесу үшін қандай тиімді құралдар мен әдістерді қолдануға болатынын талқылаймыз. Педагог: - «интеллект», «интеллектуалды даму» сөздерінебайланыстықандайассоциацияларыңызбар? Қатысушылар өз қалауы бойынша сөйлейді Ақпараттықблок. Педагог: - «интеллект» және «интеллектуалды даму» ұғымдарынанбастайық.Қазіргіуақыттаинтеллекттің кем дегенде кең таралған үш түсіндірмесі бар: Биологиялықтүсіндіру:интеллектжаңажағдайға саналы түрде бейімделу қабілеті. Педагогикалықтүсіндіру:интеллектоқуқабілеті. Құрылымдық көзқарас, интеллект – бұл белгілі бір қабілеттердің жиынтығы. Әдетте, олар интеллект туралы сөйлескенде, олар адамның ақыл-ой қабілетін білдіреді, соның арқасында олар өмірлік және оқу міндеттеріншешеді.Адамныңтанымдықпроцестерінің	слайд слайд слайд

137

	жиынтығы(естесақтау,ойлау,қиял,зейінжәнесөйлеу) оның интеллектін анықтайды. Интеллектуалдыдаму–бұладамныңөмірбойыақыл-ой қабілеттерінің деңгейі мен құрылымынөзгертупроцесі.
	II. Негізгібөлім
10мин.	Топтардажұмысістеу.«Кедергілердіжеңу» Қатысушылар2топқабөлінеді. Педагог: - интеллектуалды дамуға жеткіліксіз назар аудару мәселесіне тереңірек үңілейік. Тарихта есімдері ғылыми жетістік пен табандылықтың символына айналған екі ғалымды таныстыруға рұқсат етіңіздер. 1-топ Шоқан Уәлихановтың ғылыми жетістіктерімен танысады. 2-топ Хабиболла Оспановтың ғылыми жетістіктерімен танысады. Әр топ өзінің QR кодын сканерлеуі керек.	4слайд QRкодын сканерлеу
	1-топқаарналғанмәтін	QRкодын сканерлеу
	Бірінші ғалым – Шоқан Уәлиханов қазақтың ақсүйек отбасында дүниеге келген және жас кезінен бастап ғылым мен зерттеуге қызығушылық танытқан. Омбыдағы кадет корпусын бітіргеннен кейін, ол Ыстықкөл экспедициясына барып, Жетісудың флорасы мен фаунасын зерттеді. Қашқарияның жабық аймағындағы тіл мен мәдени айырмашылықтардағы қиындықтарға қарамастан, Уәлиханов Шығыс Түркістанның тарихы, географиясы және әлеуметтік жүйесібойыншаелеуліғылымижұмыстаржазды.Оның жұмысы, көптеген кейінгі зерттеулерге негіз болып, шығыстану ғылымының дамуына қосқан үлесі ретінде әлемге танылды. 2-топқаарналғанмәтін Хабибулла Оспанов, белгілі химик және академик, минералдардың еруі және химиялық заттардың гальваникалық әсері туралы бірнеше негізгі жаңалық ашты. Оның ғылыми еңбектері әлемдік деңгейде танылып,көптегенмарапаттарғаиеболғанжәнетабиғи	Кедергіні сипаттай отырып, А4 қағазының парақтары

138

5мин.

ресурстарды өндіру мен өңдеудің жаңа технологияларын дамытуда маңызды рөл атқарған. Ол өзінің жетістіктеріне жету жолында көптеген, әсіресе қаржылық және техникалық қиындыққа тап болды. Педагог:-Бұлғалымдарәртүрлікедергілергетапболды, бірақ өздерінің ақыл-ой қабілеттерін дамыту және табандылықтарының арқасында үлкен ғылыми биіктерге жетті. Педагог:-Ендіжаттығуларғакөшейік. Нұсқаулық: Әр топқа кедергі мен сұрақты сипаттайтын қағаз беріледі. Топтың міндеті – аталған кедергіні жеңудің стратегиялары мен әдістерін әзірлеу, содан кейін бұл шешімдерді жасөспірімдермен қарым- қатынаста қалай қолдануға болатынын талқылау. Мәселені шешу үшін топқа 5 минут беріледі. Әр топқа өз жауаптарын ұсынуға 2 минут беріледі. топқаарналғанкедергі: Жасөспірімде мотивацияның болмауы. Осы кедергіні шешу үшін бағыт көрсететін сұрақтар: Оқуғадегенқызығушылығынжоғалтқанжасөспірімге қалай көмектесуге болады? Шоқан Уәлиханов мәдени және тілдік қиындықтарға қарамастан зерттеуге қызығушылық танытқан сияқты, жасөспірімді ғылымға қызығушылық танытуға қалай шабыттандырар едіңіз? Балаңыздың мотивациясын арттыруда ұлы ғалымдардың мысалдары қандай рөл атқара алады? 2-топқаарналғанкедергі:Интеллектуалдықабілеттерді дамытудағы қиындықтар. Талқылауғаарналғансұрақ: Хабибулла Оспанов сияқты күрделі ғылыми мәселелерді шеше алатын және өз саласында жаңалық ашатын интеллектуалды қабілеттерді дамыту үшін қандай әдістер мен жаттығуларды қолдануға болады? Нәтижелерді талқылау және негізгі қорытындыларды бөліп көрсету

5слайд

139

Педагог: - Құрметті ата-аналар, біз жасөспірімдердің интеллектуалдыдамуынабайланыстыбірнешеаспектіні талқыладық. Енді негізгі сұрақтардың біріне назар аударайық: жасөспірімді интеллект пен ақыл-ой қабілеттерін дамытуға қалай ынталандыруға болады? Педагог: -Мотивацияоқумен дамупроцесініңорталық элементіболыптабылады.Тиістімотивациясыз,тіптіең таланттыжасөспірімдердеөздерініңмақсаттарынажете алмауы мүмкін. Мишабуылы. Талқылауғаарналғансұрақтар: Баланың қызығушылығын оятатын оқу жағдайларын қалай жасайсыз? Оқудағы және интеллектуалды дамудағы жетістіктері үшін баланы қалай ынталандырасыз? Талқылау. Жалпы нәтижелерді бөлектеу Педагог: - Талқылауға белсенді қатысқандарыңыз үшін алғыс айтамын! Біз балаларыңыздың интеллектуалды дамуын қолдау үшін іс жүзінде қолданатын көптеген құнды идеялар мен стратегиялар туралы білдік. Педагог:-Міне,біздіңталқылауымыздыңкейбірнегізгі қорытындылары: Қолдау көрсететін оқу ортасын құру оқуға деген қызығушылықты арттырады. Ынталандырудың тиімді әдістері, балаларға оқу жетістіктеріне жетуге көмектеседі. Қызықты хобби мен іс-шаралар ақыл-ой қабілеттерін дамытуға айтарлықтай ықпал етуі мүмкін. Мақсат қою және оған жету балалардың талпынысын күшейтеді. Педагог:-Ендіназарларыңызғаүйдеқолдануғаболатын жасөспірімдердің мотивациясын арттырудың дайын әдістері ұсынылады. Осы әдістерді көру үшін QR кодына өтіңіздер.

№6слайд QRкодын сканерлеу

140

8мин. 10мин.

Талқылауғаарналғансұрақтар.Педагог: Ұсынылғанәдістердіңқайсысыеңтиімдідеп ойлайсыздар? Бұл әдістерді балаңыздың қажеттіліктеріне қалай бейімдеуге болады? Өз ойларыңыз және ұсыныстарыңызбен бөлісіңіздер. Талқылау. Педагог: - Талқылауға қатысқандарыңыз үшін рақмет! Балалардыңинтеллектуалдыдамуынқолдаупроцесінде психологтер ата-аналарға жасөспірімге өз үміттерін емес, оның мүдделері мен ұмтылыстарына қолдау көрсеткен жөн дейді. Мотивация – бұл жеке және ұзақ процесс, ол бірнеше күннен бір жылға дейін созылуы мүмкін және ересектердің шыдамдылығы мен тұрақты қолдауын қажет етеді. Естеріңізде болсын: бұл процестегі сіздің рөліңіз тек бағыттау ғанаемес, соныменбіргебалаңыздыңоқуғажәнеөзін-өзідамытуға деген қызығушылығын сақтау. Топтардажұмысістеу.Жағдаяттықсұрақтар. Ата-аналар екі топқа бөлінеді. Топқа жағдай ұсынылады. Оны қарастырып, осы жағдайда қауіпті және қауіпсіз әрекет ету жолдарын ойлап табу керек. Қатысушылар бұл жағдайда не істеу керегін айтуы керек. 1-топқаарналғанжағдаяттықтапсырма Жағдай: Сізбалаңыздыңақыл-ойқабілетіндамытуғакөмектесуді шештіңіз. Сіздің балаңыз, 8-жасар Арман, әдетте, компьютерлік ойындарға құмар, бірақ сіз оның оқуға және математикаға деген қызығушылығының төмендегенін байқайсыз. Сіз оның ақыл-ойын оятып, жаңа білімге деген қызығушылығын оятқыңыз келеді. Арманбосуақытынкомпьютердеөткізуді,онлайн

№7слайд A4 форматын да әр 1-топ өзжағдайы мен тапсырмал арынбасып шығарады. А- қосымшас ы

141

ойындар ойнауды және мультфильмдер көруді жөн көреді. Ол мектептегі кітаптар мен математика сабақтарына қызығушылық танытпайды. Тапсырма: Арманға оның ақыл-ойын оятуға және оны оқуға, математикаға және басқа да оқу пәндеріне қызықтыру үшін, оған қалай көмектесе аласыз? Ол үшін оқу мен білімді қызықты етуүшінқандайәдістерментәсілдерді таңдайсыз? Талқылауғаарналғансұрақтар Оныңкомпьютерлікойындарғадегенқұштарлығымен оқуға деген қызығушылығы арасындағы тепе-теңдікті қалай анықтайсыз? Арманға оқуды тартымды ету үшін қандай әдістерді ұсынар едіңіз? Математикаға немесе басқа пәндерге деген қызығушылықты арттыру үшін оның компьютерлік ойындарға деген қызығушылығын пайдалануға болады деп ойлайсыз ба? 2-топқаарналғанжағдаяттықтапсырма 12жастағықызыңыз – Айжан,ғылымментехнологияға қызығушылық таныта бастады. Ол ғылыми клубтарға қатысады және үйдегі химиялық реакциялармен тәжірибе жасағанды ұнатады. Алайда, жақында оның оқуға деген қызығушылығы мектептегі математика мен физикадағықиындықтарғабайланыстыжоғалабастады. Сізоғаноқуғадегенқызығушылығынқалпынакелтіруге және оның ақыл-ой қабілетін дамытуға көмектескіңіз келеді. Тапсырмалар: Айжанға математика мен физикадағы қиындықтарды жеңуге және оқуға қайта қызығушылық танытуға көмектесетін қандай әдістер мен тәсілдерді таңдайсыз? Қандай қосымша ресурстар немесе әрекеттер оған ғылымға деген сүйіспеншілігін арттыруға және оқуда жетістікке жетуге көмектеседі? Талқылауғаарналғансұрақтар

Б қосымшас ы

142

10мин. 10мин.

Айжанға оқуға деген қызығушылықты қалпына келтіруге көмектесу үшін қандай әдістерді қолданар едіңіз? Оның ғылымға деген құштарлығының қандай аспектілерінқолдаумендамытумаңыздыдепсанайсыз? Айжанға математика мен физиканы ойдағыдай меңгеруге қандай қосымша ресурстар немесе әдістер көмектесе алады? Тиімдіқұралдар. Педагог: - Енді жасөспірімнің интеллектін дамытудың тиімдіқұралдарытуралысөйлесейік.Сізқолданаалатын әртүрлі құралдар мен стратегиялар бар, мысалы, білім беруойындары,сынитұрғыданойлаужаттығулары,оқу, қызықты пікірталастар және сабақтан тыс іс-шаралар. Технология мен онлайн-ресурстар когнитивті дағдыларды дамытуда оң рөл атқара алады. Педагог: - Енді ұсынылған құралдар тізімін қарап шығуға 3 минут уақыт бөліп, бұрын қолданған екі құралды және сіз көргіңіз келетін екі құралды бөлектеңіз. Талқылауғаарналғансұрақтар: Педагог: - Ұсынылған тізімнен қандай екі құралды алдағы уақытта пайдаланғыңыз келеді? Сіз оларды қалай пайдалануды жоспарлап отырсыз? Педагог:-өзидеяларыңызбенжоспарларыңызбенбасқа қатысушыларымен бөлісіңіз. Нәтижелерді талқылау және негізгі қорытындыларды бөліп көрсету. Педагог: - Талқылауға белсенді қатысқаныңыз үшін алғыс айтамын! Біз балаларыңыздың интеллектуалды дамуынаарналғанәртүрліқұралдарменстратегияларды қарастырдық. Педагог: - Енді жасөспірімнің интеллектуалды дамуын қолдау бойынша кейбір практикалық нұсқауларға көшейік. Негізгі факторлар – ынталандырушы үй ортасын құру, қызығушылықты дамыту және ашық қарым-қатынасорнату.Академиялықжұмысты

слайд Құралдар тізімі A4 форматын дағы қатысушы ларға ұсынылад ы. С- қосымшас ы слайд

143

интеллектуалдыойындаржәнезерттеулерменүйлестіру де маңызды. Жаттығу:Іс-шараларжоспарынәзірлеу Педагог: - Құрметті ата-аналар, балаларыңыздың интеллектуалды дамуын қолдау үшін келесі айда жасайтын үш нақты әрекетті жазуға 5 минут уақыт бөліңіздер. Жаттығудыорындауғаарналғансұрақтар: Педагог: - Балаңыздың интеллектуалды дамуын қолдау үшін қандай үш әрекет жасауды жоспарлап отырсыз? Келесіайдабұләрекеттердіқалайжасайсыз?Педагог: -Іс-шаралар жоспарларымызбен үлкен топпен бөлісейік Нәтижелердіталқылау Педагог: - Бүгін біз жасөспірімдердің интеллектуалды дамуының маңызды аспектілерін талқыладық және олардыңақыл-ойқабілеттерінқолдаужолдарынтаптық. Міне, біз мыналарды білдік: Интеллект және интеллектуалды даму: біз интеллектінің негізгі түсіндірмелерін қарастырдық және интеллектуалды даму өмір бойы ақыл-ой қабілеттерін өзгертупроцесі екенін түсіндік. Кедергілерді жеңу: «Кедергілерді жеңу» жаттығуыбарысында біз негізгі қиындықтарды анықтадық: жасөспірімдерде мотивацияның болмауы және интеллектуалды қабілеттерді дамытудағы қиындықтар. Біз балаларды қалай шабыттандыруға болатынын және олардың интеллектін дамыту үшін қандай әдістерді қолдану керектігін талқыладық. Тиімді құралдар мен стратегиялар: Біз білім беру ойындары,сынитұрғыданойлау,оқужәнеонлайн -ресурстар сияқты интеллектуалды дамудың әртүрліқұралдарынзерттедік.Сіздерболашақта

10слайд

144

	қолданатын құралдарды таңдап, іс-қимыл жоспарларын жасадыңыздар. Ұсынымдар: қолдау көрсететін оқу ортасын құру, баланың жетістіктерін ынталандыру және оның қызығушылықтарын дамыту маңызды. Ата-аналардың қолдауы мен шыдамдылығы балалардың интеллектуалды дамуында шешуші рөл атқарады.
3мин.	III. Қорытындыбөлім	№11слайд
	Педагог: - Белсенді қатысқандарыңыз үшін рақмет! Бүгінгі идеялар мен әдістер балаларыңыздың интеллектуалды қабілеттерін сақтауға және дамытуға көмектеседі деп үміттенемін. Енді әрқайсыңызға өздігінен жабысатын стикерлер ұсынылады. Оларға бүгінгі талқылау тудырған ойларыңызды, эмоцияларыңызды және сезімдеріңізді жаза аласыздар. Осыдан кейін оларды жағымды көңіл-күйімізді бейнелейтінкүлімсірегенсмайликтіңқасындағытақтаға жабыстыруды ұсынамыз. Бүгінбіздішабыттандырғаннәрселерменбөлісейікжәне бұл тақтаны балаларымызды олардың оқуы мен дамуына қолдау көрсету үшін ортақ күш-жігерімізбен безендірейік. Күндеріңіз жақсы өтсін, балаларыңыздың ақыл-ойын дамыта беріңіздер!	Өздігінен жабысатын жапсырма лар.

А-қосымшасы

1. топқаарналғанжағдаяттықтапсырма Жағдай:

Сіз балаңыздың ақыл-ой қабілетін дамытуға көмектесуді шештіңіз. Сіздің балаңыз, 8-жасар Арман, әдетте, компьютерлік ойындарға құмар, бірақ сіз оның оқуғажәнематематикағадегенқызығушылығыныңтөмендегенінбайқайсыз.Сіз оның ақыл-ойын оятып, жаңа білімге деген қызығушылығын оятқыңыз келеді. Арман бос уақытын компьютерде өткізуді, онлайн ойындар ойнауды және мультфильмдер көруді жөн көреді. Ол мектептегі кітаптар мен математика сабақтарына қызығушылық танытпайды.

Тапсырмалар:

145

Арманға оның ақыл-ойын оятуға және оны оқуға, математикаға және басқа да оқупәндерінеқызықтыруүшін,оғанқалайкөмектесеаласыз?Олүшіноқумен білімді тартымды ету үшін қандай әдістер мен тәсілдерді таңдайсыз?

Талқылауғаарналғансұрақтар

• Оның компьютерлік ойындарға деген құштарлығы мен оқуға деген қызығушылығы арасындағы тепе-теңдікті қалай табасыз?

• Арманғаоқудытартымдыетуүшінқандайәдістердіұсынаредіңіз?

• Математикаға немесе басқа пәндерге деген қызығушылықты арттыру үшін оның компьютерлік ойындарға деген қызығушылығын пайдалануға болады деп ойлайсыз ба?

Б-қосымшасы

2. топқаарналғанжағдаяттықтапсырма

12 жастағы қызыңыз Айжан, ғылым мен технологияға қызығушылық таныта бастады. Ол ғылыми клубтарға қатысады және үйдегі химиялық реакцияларментәжірибежасағандыұнатады.Алайда,жақындаоныңоқуғадеген қызығушылығы мектептегі математика мен физикадағы қиындықтарға байланысты жоғала бастады. Сіз оған оқуға деген қызығушылығын қалпына келтіруге және оның ақыл-ой қабілетін дамытуға көмектескіңіз келеді.

Тапсырмалар:

Айжанға математика мен физикадағы қиындықтарды жеңуге және оқуға қайта қызығушылық танытуға көмектесетін қандай әдістер мен тәсілдерді таңдайсыз? Қандай қосымша ресурстар немесе әрекеттер оған ғылымға деген сүйіспеншілігін арттыруға және оқуда жетістікке жетуге көмектеседі?

Талқылауғаарналғансұрақтар

• Айжанғаоқуғадегенқызығушылықтықалпынакелтіругекөмектесуүшін қандай әдістерді қолданар едіңіз?

• Оныңғылымғадегенқұштарлығыныңқандайаспектілерінқолдаумендамыту маңызды деп санайсыз?

• Айжанғаматематикаменфизиканыойдағыдаймеңгеругеқандайқосымша ресурстар немесе әдістер көмектесе алады?

146

С-қосымшасы

2.5-сабақ

Жасөспірімдіқалайтүсініп,қабылдауғаболады?

Сабақтыңмақсаты:ата-аналарғаэмпатияныдамытуға,жасөспірімдермен өзара түсіністік пен тиімді қарым-қатынас орнатуға көмектесу.

Міндеттері:

147

1. Ата-аналарды жасөспірім балалардың даму және мінез-құлық ерекшеліктерімен таныстыру.

2. Ата-аналарды жасөспірімнің мінез-құлқының уәждері мен себептерінтүсінугежәнеоныменсенімдіқарым-қатынасорнатуғаынталандыру.

3. Жасөспірімменэмпатия,өзаратүсіністікқарым-қатынасынорнату және позитивті қарым-қатынас дағдыларын дамыту.

Ұлттыққұндылықтарменжекеқасиеттер:

Әділдік,жауапкершілікжәнеынтымақтастық.

Жоспар

1. Кіріспебөлім

   • Сіздіңбалаларыңыздыңқызығушылықтарыменхоббиі

   • «Есіңізгетүсіріңіз»ойыны

2. Негізгібөлім

   • Тақырыптыңтеориясынаүңілу

   • Топтықжұмысжәнеталқылау

   • Кейстердіталдау

   • «Жасөспірімніңмиы»бейнеролигінкөру

   • Чек-парағы

3. Қорытындыбөлім

   • Сабақтықорытындыла

Күтілетіннәтижелер:

• ата-аналаржасөспірімніңжасерекшеліктерітуралыбілімдерінкеңейтеді, бар проблемалар, жасөспірімнің ықтимал қауіптері туралы хабардар болады.

• жасөспірімдердіңмінез-құлқыныңуәждеріменсебептерітуралыақпарат алады, онымен сенімді қарым-қатынас орнатуды үйренеді.

• әр түрлі жағдайларда ынтымақтастық дағдыларын жетілдіреді: топта жұмыс істей білу, жасөспіріммен келісе білу, оны түсіну және қабылдау, даулы/жанжалды жағдайдан шығу жолын таба біледі.

Сабақтыңұзақтығы:60 минут

Уақ ыты	Мазмұны	Ресурст ары
	I.Кіріспе бөлім Педагог:-Қайырлыкүнқұрметтіата-аналар.Сабағымызға	2-слайд
	қошкелдіңіздер.Сіздер–идеяларыменойларыкөпдарынды
5-7 мин	жасөспірімдердің ата-аналарысыздар. Балаларыңыздың қандай хоббиі мен қызығушылықтары бар екенін айтыңыздаршы?
	Педагогқатысушылардыңжауаптарынтыңдайды.

148

	Педагог: - Көріп отырғандарыңыздай, барлық бала әртүрлі және олардың әрқайсысының жеке қалауы бар, олар өз орталарында қабылданып, танылғысы келеді. Баршаңызға рақмет. «Есіңізгетүсіріңіз»ойыны Педагог: - Мен сіздерге ойын ойнауды ұсынамын. Сіздер өздеріңізді балаларыңыздың жасында болған кезді естеріңізге түсіріп,мыналардыжасағанболсаңыздар,шапалақтауларыңыз керек: ересектерменқарсысөзгекелу үйденкетіпқалуғатырысу сіздітүсінбейдідепойлау сыртқыкелбеттеріңізгетәжірибежасау Педагог:-Ой-пікірлеріңізбенбөлісудісұраймын. Балаңыздыңмінез-құлқыменсәйкестікбарма? ҚОРЫТЫНДЫ:БІЗДЕЖАСӨСПІРІМБОЛҒАНБЫЗ	3-слайд
10 мин	II.Негізгібөлім Біздіңсабағымыздыңтақырыбы«Жасөспірімдіқалай түсініп, қабылдауға болады». Жасөспірімдік шақ дегеніміз не, оның ерекшеліктері, қандай қиындықтар туындауы мүмкін және әртүрлі қиын жағдайларданшығудыңжолынқалайтабуғаболады,бүгінсол туралы сөйлесеміз. Теориялықбөлім:жасөспірімдердіңпсихологиялық ерекшеліктері Жасөспірімдік шақ – бұл маңызды физиологиялық, психологиялық және әлеуметтік өзгерістермен сипатталатын өмір кезеңі. Әдетте жасөспірімдік кезең 10-12 мен 18-21 жас аралығын қамтиды, дегенмен нақты шекаралар мәдени және әлеуметтік факторларға байланысты өзгеруі мүмкін. Жасөспірімдік шақ – бұл айтарлықтай өзгерістер мен қиындықтар уақыты, сонымен қатар жеке өсу мен даму мүмкіндіктері. Ол жеке тұлғаны қалыптастыруда және әр адамның болашақ өмір жолында шешуші рөл атқарады. Жасөспірімдік шақ теориясы осы даму кезеңінің ерекшеліктерінтүсінугежәнетүсіндіругекөмектесетінәртүрлі тәсілдер мен тұжырымдамаларды қамтиды. 1.Эриксонныңпсихоәлеуметтікдамутеориясы.	4-5 слайд
15 мин

149

Эрик Эриксон жасөспірімдік шақ рөлдік алаңдаушылыққа қарсы сәйкестік дағдарысымен байланысты даму теориясын алға тартты. Оның пікірінше, жасөспірімдер өздерінің жеке тұлғасынжәнеөзін-өзіанықтаужолынатүсуқажеттілігінетап болады, бұл көбінесе эмоционалды тұрақсыздықпен және қоғамда өз орнын іздеумен бірге жүреді. Ля Люсидің мидың дамуы туралы теориясы. Бұл теорияға сәйкес, жасөспірімдік шақ мидың қарқынды дамуымен сипатталады, әсіресе шешім қабылдауға, мінез-құлықты жоспарлауғажәнебақылауғажауапберетінфронтальдыбөлігі саласында. Бұл - жасөспірімнің миы олардың мінез-құлқына, шешімдеріне және әлемді қабылдауына әсер етуі мүмкін маңызды қалыптасу кезеңінен өтетін мезгіл. ДжеймсМарктыңпсихоәлеуметтікдамутеориясы Джеймс Марк жасөспірімдік шақ жастардың оқшаулануға қарсы интимдік мәселелеріне тап болатын кезең ретінде қарастырылатын теорияны ұсынды. Ол осы кезеңде олардың эмоционалды әл-ауқаты мен жеке тұлғасының дамуына әсер ететін жақын қарым-қатынас пен әлеуметтік қолдауды қалыптастырудың маңыздылығын атап өтті. Алексей Леонтьевтің әлеуметтік-мәдени даму теориясы АлексейЛеонтьевәлеуметтік-мәденидамутұжырымдамасын дамытты, онда жасөспірім қоршаған орта және мәдени нормалармен өзара әрекеттесу объективі арқылы қарастырылады.Оләлеуметтікжәнемәдениконтекстіңжеке тұлғаныңқалыптасуынажәнежасөспірімкезіндегіөзін-өзітану процестеріне әсерін атап өтті. Л.С.Выготскийдіңдамутеориясы Лев Выготский әлеуметтік өзара әрекеттесу мен мәдени контексініңжасөспірімдердің когнитивті дамуына әсерін атап өтті. Ол қарым-қатынас пен әлеуметтік тәжірибеге қатысу жасөспірім кезінде жоғары психикалық функциялар мен интеллектуалды қабілеттердің қалыптасуына ықпал етеді деп сенді.

150

10 мин.	Бұл теориялардың әрқайсысы жасөспірімге, оның ерекшеліктеріне және дамудың маңызды міндеттеріне ерекше көзқарас білдіреді. Олардың барлығы осы кезеңнің күрделілігін, биологиялық және психологиялық өзгерістерден бастап әлеуметтік және мәдени аспектілерге дейінгі әртүрлі факторлардың әсерін көрсетеді. Осы теорияларды біріктіре отырып, жасөспірімдік шақты балалық шақтан ересектікке ауысу кезеңі ретінде жақсы түсінуге болады, бұл кезде жеке тұлғаның негізгі аспектілері мен адамның болашақ дамуы қалыптасады. Белгілітеорияларданбасқа,әрхалықтабұлжасерекше маңызды болып саналады. Ұлыңабесжасқадейінпатшаңдайқара Он бес жасқа дейін қосшыңдай сана, Он бестен асқан соң досыңа бала Бойыңжетседе,ойыңжеткенжоқ. Мәселен, қазақ халқы ежелден жасөспірім балалардың қажеттіліктерін түсініп, осы жастағы балаларға жанашырлықпен қараған, бұған осы халық мақал-мәтелдері дәлел бола алады. Жасөспірімніңпортретібойыншатоптықжұмыс. Біз«Атомдарменмолекулалар»ойыныныңкөмегімен3топқа бөлінеміз. Барлық ойыншы ойын алаңында қозғалады, сол кезде олардың барлығы «атомдар». Өздеріңіз білетіндей, атомдар молекулаларға айналуы мүмкін –бірнеше атомдардан тұратын күрделі түзілімдер. Молекулада екі, үш және бес атом болуы мүмкін. Жүргізуші командасының ойыншылары «молекула» жасауы керек, яғни бірнеше ойыншы бір-бірін ұстап алуы керек. Егер жүргізуші: «Реакция үштен жүреді!» десе, үш ойыншы – атом «бір молекулаға» біріктіріледі. Молекулалардың жеке атомдарға қайта ыдырауының сигналы – жүргізушінің «Реакция аяқталды» деген командасы. Осыданкейінәртопқакелесітапсырмаберіледі: топ:жасөспірімніңфизикалықжәнефизиологиялық ерекшеліктерін сипаттау топ:жасөспірімкезіндегіпсихологиялықөзгерістерді сипаттау	6-слайд
		Топтарға бөлуге болады

151

3-топ:әлеуметтік ерекшеліктері Әртопөзжұмысынқорғайды.Аудиторияныңсұрақтарына жауап береді. Спикерүшінқосымшаақпаратжәнетоптықжұмыстың бейне қорытындысы Физиологиялықөзгерістер: Жыныстықжетілу:жасөспірімдіккезеңніңмаңыздыбөлігі – жыныстық жетілу. Ұлдарда жыныстық белгілердің өсуі басталады, қыздарда етеккір циклі және басқа өзгерістер болады. Өсужәнедаму:жасөспірімдерәдеттебұлшықетмассасының жоғарылауы,денепропорцияларыныңөзгеруісияқтыжәнет.б. физикалық даму процесінде жылдам өсу мен өзгерістерді сезінеді. Нейрологиялық даму: осы кезеңде мида нейрондық байланыстардың қалыптасуына және шешім қабылдауға, өзін- өзі бақылауға және әлеуметтік қабылдауға жауап беретін ми бөліктерінің дамуына байланысты айтарлықтай өзгерістер болады. Психологиялықаспектілері: Сәйкестік және өзін-өзі түсіну: жасөспірімдер қоғамдағы өз орнын белсенді түрде іздейді, олардың құндылықтары мен сенімдерін анықтайды, жеке тұлғасын қалыптастырады. Эмоционалды даму: тәуелсіздікке, ата-анадан бөлінуге және құрдастарымен тығыз қарым-қатынас орнатуға байланысты жаңа эмоционалды қиындықтар туындайды. Автономияны және болашаққа дайындықты іздеу: жасөспірімдерболашақмансабына,білімінежәнеата-анасынан тәуелсіздігіне қызығушылық таныта бастайды. Әлеуметтікаспектілер: Құрдастарымен қарым-қатынастары: құрдастары жасөспірімдер өмірінің орталық аспектісіне айналады және олар өздерінің әлеуметтік орталары мен топтарын құра бастайды. Әлеуметтік әсер: құрдастардың әсері күшейе түседі және жасөспірімдер өз құрдастарының нормалары мен үміттерін қанағаттандыру үшін топтың қысымын сезінуі мүмкін. Отбасылық қатынастар: отбасымен қарым-қатынаста өзгерістерпайда болады,соныңішіндеқақтығыстардыңартуы

(осыжаста ғы физика лық және физиол огиялы қ, психоло гиялық және әлеуме ттік ерекше ліктер) - соданкейін презен тация барысы нда толық тырыл ады 7-слайд Ақпара т видеод а

152

	жәнеавтономияменжауапкершіліктіңжаңадеңгейлерітуралы келіссөздер жүргізу қажеттілігі.
30 мин. 10 мин	Кейстердіталдау Жасөспірімді түсіну және жасөспіріммен қарым-қатынаста жанжалдарды оң шешу үшін ересектер не істеуі керек? Пайдаболғанөмірлікжағдайлардыталдауғатырысайық. кейс. Аружан 12 жаста, ол көптен күткен және отбасындағы жалғыз бала. Кішкентай кезінен бастап ол сүйіспеншілік, қамқорлық пен қолдауды сезініп өсті. Аружанның оқудағы жетістіктері жақсы болды, қосымша музыкалық үйірмеге қатысты. Анасы Аружанға оқуға, хоббиі және қарым-қатынастарда әрқашан көмектеседі. Олардың ортақ қызығушылықтары, сұрақтары мен әңгімелері болады. Бірақ соңғы кезде Аружан мен анасы арасындағы қарым- қатынас шиеленісе түсті. Аружанның оқуы нашарлап, мұғалімдердің ескертулері көбейді. Аружан бағаларын түзетудің орнына көп уақыт құрбыларымен телефон арқылы сөйлеседі. Ол үй шаруасына көмектесуді, үйдегі міндеттерін орындауды қойды, ата-анасының өтініштерін де елемейтін болды. Анасының бөлмеңді жина деген тағы бір ескертуінен кейін, Аружан: «Бөлмемде нең бар? Мен ешкімге қарыз емеспін, қазір уақытым жоқ, содан кейін жинаймын. Бөлмем жиналмағаннан ешкім өлген жоқ қой. Маған солай ұнайды» - деп, дөрекі жауап берді. Ал анасын қызының мұндай мінез- құлқы мүлдем қанағаттандырмайды және ол онымен бұл туралы сөйлесуді шешті. Анасы әңгімені қалай бастауы керек? Қызының назарын неге аудару керек? кейс: 14 жасында Мақсат өзінің YouTube арнасы мен әлеуметтік медиа профилін ашу туралы шешім қабылдады. Ол материалдар дайындай бастады, видеоларды монтаждады, өзі туралыжәнеөміріндегібарлықоқиғалартуралыбелсендітүрде айтабастады,интернеттенхайппенжанжалдысюжеттералды. Көрермендерді қызықтыру үшін ол үйдегі қымбат заттармен суретке түсе, tik-tok-та күлкілі бейнелер жариялай бастады, еліміздің танымал адамдарын дөрекі әзілдер және мемдермен күлкіліетіп,дауыстайбастады.Бірте-біртежазылушылар саны көбейіп,оғантектаныстарығанаемес,соныменқатармүлдем	8-слайд Кейсте р 3 параққа басылғ ан. кейс. кейс. кейс.

153

5 мин	бейтаныс адамдар, соның ішінде ересектер де жазылып, көріп, пікірлер жаза бастады. Пікірлер позитивті және әдепсіз мазмұнда болды. Жазылушылар саны 1 мыңнан асқанда, жарнама парақшасын дамытутуралы ұсыныстар түсе бастады. Бала мұны қалыпты нәрсе, онда тұрғанқорқынышты ештеңе жоқ, өйткені бәрі солай жасайды деді.
	Мақсаттың әкесі күштік құрылымдарда жұмыс істейді, отбасы үшін қоғамдағы және интернет кеңістігіндегі бедел, сондай-ақ ақпараттық қауіпсіздік өте маңызды. Ата-анасы баланың өзі туралытымкөпайтып,даулыжәнеарандатушылықмазмұнмен бөлісетініне, үйдің, саяжайдың және мектептің геолокациясыменүнемібелгілейтінінеалаңдайбастады.Жақсы баға алу үшін мұғалімдерді қалай алдау керектігі туралы хабарламадан кейін ата-анасы оның белсенділігі мен қажетсіз мазмұны оған және жалпы отбасына қиындық туғызады деп қорықты. Шынында да, хайп пен жазылушылар үшін күресте ол ата-анасы ұялатын көп нәрсені жариялайды, немесе одан да жаман – ол алаяқтардың алдауына түсуі мүмкін. Әкесі мен анасы бұл хоббидің баласы үшін қаншалық маңызды екенін түсінеді, оның танымалдығы мен жазылушыларының саны артып келеді, бұл оның көп уақытын алады. Оны, отбасын қалайқорғап,балағазиянкелтірмей,оныменқарым-қатынасты бұзбауға болады?
	Егерсізата-анасыныңорнындаболсаңыз,қалайденқойып,не істер едіңіз?
	3-кейс. Анасы 11 жасар Максимнің бетіндегі сызаттар мен жаңадан сатып алынған көйлектің жыртылған жеңін көрді. Нақты не болғанын сұрағанда, ол қайғырып, оны орта мектеп оқушысы ұрып-соққанын, бірақ ол да есесін жібермей, мүмкіндігінше жауап қайтарғанын айтты. Қорқатын ештеңе жоқ,олар ер адамдарша сөйлесіп, бәрін шешті, жағдайдың қайталануы мүмкін деп алаңдаудың қажеті жоқ депсендірді. Максим анасы мен әкесінің араласпауын көзіне жас алып өтінді, әйтпесе оны мектепте «анасының баласы» деп мазақтайдыдеді.Анасытынышталып,кешкеәкесінеұлының «нағыз ер адам» болып өсіп келе жатқаны, өзін қорғай алатындығы және оның тәрбиесіне жұмсалған күш ақталғаны туралы мақтанышпен айтқысы келді. Бұл әсіресе Максимнің әкесіүшінөтемаңыздыболды,олбіркездеріМаксимдіәртүрлі	Топта жұмыс істеген кезде жатт

154

15 мин	секцияларға баруын және«бос» болып өспеуін талап етті. Бірақ оған басқа ата-анамен кездесу үшін мектепке келуін сұрап, сынып жетекшісі қоңырау шалды.Ол Максим төменгі сыныптағы баланы ұрып-соғып, онымен төбелесіп, оның портфелінбалалардыңкөзіншетерезеденлақтырыпжібергенін айтты. Бала оны тоқтатпақ болып, терезенің алдынан итеріп жіберугетырысты.Оныңүстіне,бұлбіріншіретболғанжағдай емес. Максим оны үзілісте бірінші болып итерген, ол мектеп камераларынында жазылған, сынып жетекшісі балалармен әңгіме жүргізген соң, Максим енді оған қол тигізбеуге уәде берді, бірақ жағдай қайталанды. Ол сондай-ақ жоғары сынып оқушыларыменбіргемектептіңартындажүреді,одантемекінің иісішығады.Таяқжегенбаланыңанасықаттыашулы,алсынып жетекшісі бәрін бейбіт жолмен шешіп, мектептегі жанжалды ушықтырғысы келмейді.	ықтырушы топты ң жұмыс ын бақыла йды және оларды ң ойлары н бағыт
	Жағдай екіұшты көрінеді, өйткені Максимнің сөздері сынып жетекшісінің айтқанына қайшы келеді. Максимнің ата- анасының орнында болсаңыз, бұл жағдайда қалай әрекет етер едіңіз,ұлыңыздыңбұлмінез-құлқынақалайжауапберередіңіз?	тайды, бірақ тапсыр маны орында
	Әріқарай,әртопөзжауаптарынқорғайды.Мұғалімтоптың ұсыныстарын толықтырады.	у үшінешқанд ай
	Қорытынды:адамғаоныбасқалардыңжақсыкөргені,түсінгені, мойындағаны, құрметтегені, біреуге керек және жақын болғаны, істері алға жүргені, оқуда және жұмыста жетістікке жеткені, өзін-өзі жүзеге асырғаны, қабілеттерін дамытқаны, өзін жетілдірілгені, өзін-өзі құрметтегені керек. Баланың өзін- өзі бағалауының негізі ата-анасының оған қалай қарайтынына байланысты.	кеңес бермей ді.
	«Түсін»аттыроликтікөру
	https://www.youtube.com/watch?v=I21smaR7P7U&t=3s	Спикер
	Педагогсабақты қорытындылайды. Жасөспірімменқарым-қатынастуралычек-парақ	ата- аналардың
	Ақылдыболыңыз,балаңыздыдөрекіліккеитермелемеңіз.Бұл жағдайдасізгеертежағдайдағыкелесімінез-құлықережелері көмектеседі.	жауап тарын ұсыныс

155

	Еркіндікберіңіз.Балаңызөстідегенойғасабырлытүрде үйреніңіз, содан кейін оны жаныңызда ұстау мүмкін болмайды, ал бағынбау – бұл сіздің қамқорлығыңыздан шығуға деген ұмтылысы. Ақыл айтпаңыз. Жасөспірімнің көпшілігі ата-ананың жалықтыратын ақылына ашуланады. Қарым-қатынас стилін өзгертіңіз, сабырлы, сыпайы болыңыз, үзілді-кесілді баға беруден және пайымдаулардан бас тартыңыз. Түсініңіз: баланыңөзкөзқарасыментұжырымдарыныңболуынақұқығы бар. Келісімгекеліңіз. Жанжал арқылы ешкім әлі ештеңе дәлелдей алмады: мұнда жеңімпаз болмайды. Ата-ана да, жасөспірім де қатты жағымсыз эмоцияларға бой алдырғанда, бір-бірін түсіну қабілеті жоғалады. Кімақылдырақболса,солүндемейді.Жанжалдыңотытез сөнуі үшін,отқа май құймай,біреу үндемей қалуы керек. Психикасы тұрақсыз жасөспірімге қарағанда, оны ересек адамға жасау оңайырақ. Есіңізде болсын: өз балаларыңызбен қарым-қатынаста жеңімпаз болу мақтанарлық нәрсе емес. Ренжітудің қажеті жоқ. Жанжал басылған кезде, баланы ашуландыратын сөздермен немесе есікті қатты жабу арқылы ренжітуге тырыспаңыз. Қиын жағдайлардан лайықты шығу қабілетін бала бізден үйренеді. Өз ұстанымызға берік және дәйекті болыңыз. Балалар – мықты психологтер. Олар үлкендердің әлсіздігін жақсы сезінеді. Сондықтан, сіздің келісімге келуге дайын екеніңізге қарамастан, ұлыңыз немесе қызыңыз ата-ана беделінің мызғымас екенін білуі керек. Егер ересектер жасөспірімге өздерініңұстамсыздығын,ашуланшақтығын,дәйектіеместігін көрсетсе,оларданжақсымінез-құлықкүтуқиын	тармен толық тырад ыжәне чек парағы н тарат ады. 9-слайд
5 мин.	Қорытындыбөлім. «Сезімдертостағаны»жаттығуы Нұсқаулық:әрата-анакезектесіп,тостағаннанбірсезім жазылған қағазды алып, дауыстап оқиды. Егербалаларғадегенкөзқарасымызмыналардықамтыса, біз олардың бізбен қарым-қатынасымызға көмектесеміз: қабылдау назар аудару мойындау(құрмет) мақұлдау жылы сезімдер	10- слайд Тостаға нның орнына қорапт ы, қобдиш аны және т.

156

5 мин	түсіну махаббат сенім қолдау әзіл Көрсетілген қағидаларға сәйкес балаларға деген көзқарастарды модельдеу арқылы біз оларды құрдастарымен және басқа адамдармен жақсы қарым-қатынас орнатуға үйретеміз. Баланыңжасөспірімгеайналукезеңіөзіүшінғанаемес,онымен қарым-қатынас жасайтын ересектер – біз үшін де қиын. Олармен қарым-қатынаста бізде де қандай да бір қиындықтар туындауы таңқаларлық жағдай емес. Жеке ерекшеліктеріне байланысты жасөспірімдік кезеңнен өту кезінде ерекше қиындықтар туындауы мүмкін. Егер сізде нақты сұрақтар болса, біз оларды жеке әңгіме аясында талқылай аламыз. Рефлексия: Сізқазірөзіңіздіқалай сезінесіз? Бүгінсабақтасізүшіннепайдалыболды?	б. пайдал ануға болады . 11- слайд Қатыс ушылар тізбек бойын ша сөйлейд
		іжәне
		сабақт
		ы
		қорыт
		ындыла
		йды.

2.6-сабақ

Балалардыңсыртқыдеструктивтіәсерлергетөзімділігі

Мақсаты:Ата-анағаБАҚ-тыңтерісәрекеттері,экстремизмсияқтыжәнет.б. сыртқы деструктивті әсерлерге баланың төзімділігін қалыптастыруды үйрету.

Міндеттері:

1. атааналардыңбаласынсыниойлаужәнеэмоционалдыинтеллект дағдыларындамытуарқылысыртқыжағымсызәсерлерденқорғауынаықпалету;

2. ата-аналарғабалағақатыстысыртқыәсерлердіңқаупінуақтылытанып, оларға қарсы тұру әдістерін үйрету;

3. ата-аналардыңбаланыңсыртқыәсерлергетөзімділігінқалыптастыру әдістерін іс жүзінде қолдану дағдыларын дамыту.

157

Ұлттық құндылықтар мен түлғаның жеке қасеттері: ашықтық, жауапкершілік, эмпатия, шығармашылық ойлау, түлғаны құрмет, сенім, мейірімділік.

Жоспар:

1. Кіріспебөлім

Сабақтыңмақсатыменміндеттері,ата-аналардыңбелгіленгенмәселені түсінуінің бастапқы деңгейін анықтау, ата-аналарға арналған ойын-тест

2. Негізгібөлім

• Топтықжұмыс

• «Балағақалайкөмектесугеболады»кейс-стадиі

• Пікірталас

• Ашықсұрақтарқоюдыүйрену:жұптанемесешағынтоптажұмысістеу

• «Отбасылықкүнделік»мишабуылы

3. Қорытындыбөлім.

   • Қорытындыларменұсынымдар

Күтілетіннәтижелер

Сабақаяқталғаннанкейіната-аналар:

• баласын жағымсыз сыртқы әсерлерден (медиа манипуляциялар, экстремизм және т. б.) қорғауға барын салады;

• баласына қауіп төндіретін сыртқы әсерлерді танып үйренеді, сыни ойлау мен эмоционалды интеллект дағдыларын дамыту қажеттілігін түсінеді;

• баласымен күрделі және сезімтал тақырыптарды талқылай алады, теріс әсерлермен күресуге көмектесетін ойындар мен жаттығуларды іс жүзінде қолдана алады.

Сабақтыңұзақтығы:60 минут

Уақыты	Мазмұны	Ресурстары
	I. Кіріспебөлім.	1-слайд
5 мин.	Сәлемдесу: Сабақтың тақырыбы, мақсаты және міндеттерімен таныстыру Ата-аналардың мәселені түсінуінің бастапқы деңгейін анықтау Ата-аналарғаарналғансұрақтар: Балаларға «теріс әсер ететін (деструктивті) сыртқы факторлар» ұғымын қалай түсінесіз? Мұндай тәуекелдер сіздің балаңыз үшін қаншалық қауіпті? Баланың (деструктивті) сыртқы теріс әсерлерге төзімділігін қалай қамтамасыз етуге болады?	слайд слайд Үштүсті (қызыл,

158

	Ата-аналарға арналған тест ойыны: балаларыңызбен болған әңгімелерді есіңізге түсіріп, бағалауыңызкерек.Әрата-анағаүшсмайликберіледі. Егер ата-аналар төменде сипатталғандай әрекет етсе, онда қызыл түсті смайликті көрсетеді, әркез олай әрекететпегенболса - сары түсті смайликті,ешқашан әрекет етпесе - көк түсті смайликті көрсетеді. Мен апта сайын баламмен ашық сөйлесуге уақыт бөлемін. Мен баламнан күнді қалай өткізгенін, оларды не мазалайтынын немесе қуантатынын сұраймын. Балалармен қиын және даулы жағдайларды талқылап, дұрыс шешім табуға көмектесемін. Мен балаларға өз сезімдері мен эмоцияларын ашық білдіруге мүмкіндік беремін. Балаларға басқалардың, соның ішінде құрдастары мен медианың әсерін түсінуге және талдауға көмектесемін. Балаларға өзін-өзі реттеу және күйзелісті басқару тәсілдерін үйретемін, өзім де үйренемін. Мен балаларды қиын жағдайларда қолдап, оларды әрқашан тыңдап, көмектесе алатынымды көрсетемін. Егер ата-ананың алдында қызыл смайлик көп болса, оныңбаласыменжақсықарым-қатынастаекенін, онымен ашық сөйлесетінін білдіреді. Баламен тең дәрежеде сөйлесу маңызды, онымен ашықжәнесенімдідиалогжүргізубалағаөзінқауіпсіз және сенімді сезінуге көмектесетінін ұмытпаған жөн.	сары, көк) смайликтер Слайд
15мин.	II. Негізгі бөлім Топтардажұмысістеу Тапсырма: қауіпті әлеуметтік құбылыстардың балаларға деструктивті әсері туралы зерттеу нәтижелерімен танысыңыз. Балаңызды қалай қорғау керектігі туралы кеңестер беріңіз. Бұлтапсырманыорындауүшіната-аналарды8топқа бөлу керек. 1-топ.Әлеуметтікжелілер:зерттеулеркөрсеткендей, әлеуметтікжелілердіұзақуақытпайдаланудепрессия, ұйқының бұзылуы, жасөспірімдердің әлеуметтік оқшауланусезімі,кибербуллингқаупініңөсуіне	4-слайд Әр топқа арналған үлестірме материал: 1-мәтін

159

әкеледі. (Twenge & Campbell, 2018; Katherine Keyes, John E. Pachankis, 2019 және т.б.). Балаңызды қалай қорғайтыныңыз туралы кеңестер беріңіз. топ. Маркетингтік манипуляциялар және жарнама: көптеген зерттеулер маркетинг пен жарнаманың балалардың дамуына теріс әсер ететіндігін көрсетеді. Мысалы, кейбір тағамдардың жарнамасыбалаларменжасөспірімдердіңдұрысемес тамақтану әдеттерін дамытуға әкеледі (Harris et al., 2009). Балаңызды қалай қорғайтыныңыз туралы кеңестер беріңіз. топ. Құмар ойындар: зерттеулер көрсеткендей, құмар ойындар жасөспірімдердің миының дамуына, тәуелділіктің қалыптасуына ықпал етеді және психикалық бұзылулардың даму қаупін арттырады (Derevensky et al., 2010). Балаңызды қалай қорғайтыныңыз туралы кеңестер беріңіз. топ. Интернет контент: көптеген зерттеулер интернет контентінің ұзақ мерзімді әсерін жасөспірімдердің агрессивті мінез-құлқы мен теріс жолға түсу қаупінің артуымен байланыстырады (Аnderson et al., 2010). Балаңызды қалай қорғайтыныңыз туралы кеңестер беріңіз. топ. Психологиялық қысым: ғылыми дәлелдер қоршаған орта мен әлеуметтік ортаның психологиялық қысымы балалар мен жасөспірімдердің психикалық денсаулығына айтарлықтайәсеретуімүмкінекенінкөрсетеді(Luthar & Cicchetti, 2000). Балаңызды қалай қорғайтыныңыз туралы кеңестер беріңіз. топ.Есірткі жәнеалкоголь: зерттеулер есірткі мен алкоголь пайдаланатын жасөспірімдердің бойында тәуелділік пен басқа да күрделі мәселелердің даму қаупі жоғары екенін көрсетеді (Volkow et al., 2019). Балаңызды қалай қорғайтыныңыз туралы кеңестер беріңіз. топ. Экстремизмді насихаттау: ғылыми дәлелдер интернеттегі экстремистік идеялардың таралуы жасөспірімдердіңпсихологиялықдамуынаелеуліәсер етуі және олардың қауіпті әрекеттерге қатысуға жетелеуімүмкінекенінрастайды(Bjørgo&Horgan,

мәтін мәтін мәтін мәтін мәтін мәтін мәтін

160

2009). Балаңызды қалай қорғайтыныңыз туралы кеңестер беріңіз. 8-топ. Теріс мысалдар: зерттеулер көрсеткендей, теріс рөлдік модельдерді таңдаған жасөспірімдерде қоғамға жат мінез-құлық пен бейімделу проблемаларының даму қаупі жоғары (Моnahan et al., 2009). Балаңызды қалай қорғайтыныңыз туралы кеңестер беріңіз. Презентацияаяқталғаннанкейінпедагогхалықаралық зерттеулердің деректерін келтіреді және ата аналарға қолдау мүмкіндіктері туралы өз идеяларын тереңдетуді ұсынады: Ата-аналар балаларын сыртқы деструктивті әсерлерден қалай қорғай алады? Ашық диалог пен қолдау: балалармен достары, қызығушылықтары мен қиындықтары туралы ашық әңгімелер жүргізу оларға қоршаған ортаны жақсы түсінуге және басқаруға көмектеседі (Resnick et al., 1997). Сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын үйрету: жасөспірімдердің сыни тұрғыдан ойлауын дамытуды ынталандыру оларға әртүрлі көздерден алынған ақпаратты талдауға және саналы шешімдер қабылдауға көмектеседі (Кuhn et al., 2008). Позитивті мінез-құлықты модельдеу: ата-аналар құрдастарының қысымына немесе басқа деструктивті әсерлерге жауап берудің сау және бейімделу тәсілдерін көрсете отырып, модель ретінде әрекет ете алады (Бандура, 1977). Зияндыконтенткеқолжеткізудішектеу:интернет пен әлеуметтік медианы пайдалану ережелері мен шектеулерінорнатужасөспірімдердітерісмазмұнның әсерінен қорғауға көмектеседі (Rideout et al., 2010). Әлеуметтік байланыстарды қолдау: отбасы, достары және қоғаммен сапалы қарым-қатынасты дамытуға ықпал ету жасөспірімдердің сыртқы деструктивті әсерлерден сақтандырады. (Hawkins et al., 1992). «Балағақалайкөмектесугеболады»кейс-стадиі

5,6-слайд

161

10мин

Тапсырманы орындау үшін әрқайсысы үшін 3 спикер және3 қолдаутобытаңдалады. Әрбір спикерге келесі мәселелер бойынша қолдау тобымен (1-2 мин) талқылау үшін бір іс беріледі: көрсетілген ақпаратты беруқандайқауіптөндіреді?Бұлидеяныбалағақалай сенімді түрде жеткізуге болады? Талқылау нәтижесін флипчартқа түсіріп ұсыну қажет (2-3 мин). кейс: бала үнемі көретін танымал блогер ылғи да энергетикалық сусындарды жарнамалайды. спикержауабыныңмысалы1.Қауіп:бұлблогеросы өнімді шынымен жиі тұтынады және мақұлдайды деген ой тудырады. кейс: әлеуметтік желіде байқау өткізіледі, оған қатысу үшін парақшаға лайк басып, репост жасап, түсініктеме қалдыру қажет. Көбінесе мұндай жарыстар үлкен сыйлықтар беруге уәде етеді. 2-спикер жауабының мысалы 2. Қауіп: іс жүзінде қатысушылардың жеке мәліметтерін жинайды. 3-кейс: жасөспірім белгілі бір киім сатып алғысы келеді, өйткені «оның барлық достары осы брендті киеді». 3-спикер жауабының мысалы. Қауіп: брендтің жарнамалық науқандары бұл таңдаудың балаға құрдастары арасында мықты болып көрінуге және мойындалуға көмектеседі деген сезім тудырады. Спикерлердің презентациялары аяқталғаннан кейін талқылауға арналған сұрақ: БалаларғаБАҚ-тың терісәрекеттерін танып,оларға қарсы тұруға қалай көмектесуге болады? Пікірталас Слайдтарда пікірталас өткізу үшін жасөспірімдер ортасында экстремизмнің таралуын бейнелейтін кейстер берілген. кейс: әлеуметтік желілерде белсенді Орталық Азиялық жасөспірімді экстремистік топ жалдап, өз идеологиясын тарату үшін жеке хабарламалар мен жабық топтарды пайдаланды. Талқылауғаарналғансұрақтар: Балаларға радикализм мен экстремизм идеологиясынтанудыжәнеоғанқарсытұрудықалай

Үлестірме материалы: кейстер кейс кейс кейс 7-слайд

162

5мин

үйретугеболады? Балалармен әлеуметтік желілерді пайдаланудың қауіптері және тәуекелдері туралы қалай сөйлесесіз? Ата-аналар балалардың сыртқы әсерлерге төзімділігін дамытатын ашық диалогтің маңыздылығын түсіндіруі керек. Жабық және ашық сұрақтар арасындағы айырмашылық Жабық сұрақтарға «иә» немесе «жоқ» деген қысқа жауап беріледі. Мысалы, «Сен үй жұмысын жасадың ба?» Ашық сұрақтар («қалай», «неге», «сен қалай ойлайсың»жәнет.б.)кеңейтілгенжауаптыжәне ойлануды қажет етеді. Мысалы, «Үй жұмысын қалай жасадың?» Рөлдікойын(жұптанемесетоптажұмысістеу) Ата-аналарға сұрақ қоюшы (яғни ата-ананың рөлі) және оларға жауап беруші (баланың рөлі) рөлін кезекпен орындау ұсынылады. Бұл нақты өмір мысалдарында жағдаяттық ойын ретінде ойналуы керек. Мысалы,сценарий: Мектептенкейін:баланыңмектептегібіркүні қалай өтті. Кешкіаскезінде:кешкенемесекелесікүнге арналған жоспарларды талқылау. Ұйықтаралдында:күнібойынеболғанынемесе баланың не армандайтыны туралы әңгімелесу. Кімніңқандайрөлатқаратынынанықтаңыз. Кезек-кезекәр«ата-ана»мен«балаға»әңгіме жүргізуге машықтануға мүмкіндік беріңіз. Талқылауғаарналғансұрақтар: Қандайсұрақтарнеғұрлымашықболдыжәне терең ой мен сезімдерді білдіруге мүмкіндік берді? Келесі жолы қарым-қатынасты қалай жақсартуға болады? Сұрақтар мен жауаптардың сапасын талқылау арқылықатысушыларқарым-қатынасдағдыларын

8-слайд

163

5мин.

жетілдіріп, тығыз қарым-қатынасты дамытаалады. «Отбасылықкүнделік»мишабуылы Тапсырма: әр отбасы мүшесі өз ойлары және сұрақтарымен бөлісе алатын «Отбасы күнделігін» қалай құруға болатыны туралы ұсыныстар айтыңыз. Мақсаты: ашық қарым-қатынасты дамытып, отбасы мүшелері арасындағы байланысты нығайту. Ата-аналардың барлық ұсыныстары флипчартқажазылады. Ұсыныстар жинақталғаннан кейін соңғы жазба ұсынылады. Мысалы: «Отбасыкүнделігін»қалайжазуғаболады Арнайы блокнот сатып алыңыз немесе бүкіл отбасы үшін онлайн күнделік жасаңыз. Қатысуды ынталандыру: бүкіл отбасына күнделік барлығының өз ойлары, сезімдерін білдіруге және сұрақтар қоюға мүмкіндік беру үшін жасалғанын түсіндіріңіз. Күнделікті жазбалар: отбасы мүшелеріне күнделікке аптасына кемінде бір рет жазба жасаудыұсыныңыз.Бұлболғаноқиға,сезімдері немесе талқылағысы келетін сұрақтар туралы жазба болуы мүмкін. Жазбаларды талқылау: аптасына бір рет, мысалы,демалыскүндері,күнделікжазбаларын талқылау үшін отбасыңызбен жиналыңыздар. Бұл отбасылық түскі ас кезінде немесе кешкі уақытта болуы мүмкін. Сұрақтарға жауаптар: талқылау кезінде күнделікте қойылған сұрақтарға жауап беріңіз. Әр отбасы мүшесіне сөйлеуге және өз пікірлерімен бөлісуге мүмкіндік беріңіз. «Отбасылық күнделік» - бұл ашық қарым-қатынас жасаудың және отбасы мүшелері арасындағы байланысты нығайтудың тамаша тәсілі. Тұрақты жазбалар мен пікірталастар арқылы тығыз қарым- қатынасқұруғажәнебір-бірінжақсытүсінугеболады.

9-слайд

164

Қорытындыбөлім. Қорытындылау. Сыртқы деструктивті әсерлерге төзімділікті дамыту үшін ашық диалогтің, креативті ойлаудың және эмоционалды интеллекттің маңыздылығын талқылау. Рефлексия.Сұрақтар: Бұл жаттығуларды орындау кезінде қандай қиындықтарға тап болдыңыз? Жаттығулардың ішінде сіз әсіресе пайдалы немесе қызықты деп санайтын және үйде қолдануға тырысқыңыз келетін жаттығулар бар ма? Балаларыңызбен ашық қарым-қатынас дағдыларын жақсарту үшін қандай әдістерді немесе жаттығуларды қолдану керек деп ойлайсыз?

10-слайд

2.7 сабақ

Ауыржүкатанды,ауырісадамдысынайды.

Сіздіңбалаңызтөтеншежағдайға(ТЖ)дайын ба?

Сабақ мақсаты: Төтенше жағдай кезінде ата-аналардың балалардың жеке басының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге дайындығын қалыптастыру.

Міндеттері:

• Ата-аналардыбалалардыңтөтеншежағдайғадайындығын қалыптастыруға ынталандыру.

• Баланытөтеншежағдайларғадайындауғаарналғаната-аналардың практикалық дағдыларын дамыту.

• Төтенше жағдайға дұрыс дайындықтың бала өмірін қалай сақтап қалатынынегізіндеата-аналардыңжауапкершіліксезімінарттыру.

Ұлттыққұндылықтаржәнетұлғаныңжекеқасиеттері:

Бірлікпенынтымақтастық

Жоспар

1. Кіріспебөлім:

   • Сәлемдесу

   • «Мен...үшінөмірсүремін»психологиялықжаттығуы

2. Негізгібөлім:

165

• Ақпараттықблок

• Бейнеролик.«Төтеншежағдайлар».Сұрақ-жауап

• Топқабөлінужәнетоптықжұмыс

• ТЖкезіндегібаланыңсезімдері

1. Қорытындыбөлім:

   • Рефлексия

Күтілетіннәтижелер:

• Ата-аналардың баланы төтенше жағдайларға дайындау туралы білімдері артады

• Ата-аналардыңбалалардытөтеншежағдайларғадайындаутуралы тәжірибелік дағдылары қалыптасады

• Ата-аналардыңтөтеншежағдайкезіндегібалалардыңқауіпсіздігі туралы жауапкершілігі артады

Сабақтыңұзақтығы:60 минут

Уақыты	Мазмұны	Ресурстар
5 минут	I.Кіріспебөлім Сәлеметсіздерме,ата-аналар!Бүгінгітақырыбымыз балалардың төтенше жағдай кезінде баланың жеке басының қауіпсіздігі туралы сөз етеміз. Біз өмір сүріп жатқан әлем денсаулығымызға және өміріміздің өзіне үнемі қауіп төндіретін қауіп-қатерлерге толы.Бұқаралықақпаратқұралдарыарқылыбізкүнсайын әлемнің әр түкпірінде кезекті түрлі табиғи апаттарды болып жатқанын естіп жатамыз. Дәл сол табиғи апат ошағында біздің болуымыз бек мүмкін. Осы жағдайда қауіпсіз жүріс-тұрыс ережелерін сақтау өте маңызды. Сондай-ақ, біз бен сіздің өз балаларымызды әр түрлі төтенше жағдайлардан қорғау, жауапкершілікке үйрету, жеке қауіпсіздік ережелерін сақтауға, төтенше жағдайлар кезіндебалаөзінқалайқорғанукеректігітуралынұсқаулар беру, үйрету ата-аналық міндетіміз болып табылатынын ұмытпайық. Бүгін біз сіздермен балалардың төтенше жағдай кезінде қалай қорғануының жолдарын қарастырамыз. Сонымен қатар, балаларға төтенше жағдай кезінде жеке басыныңқауіпсіздікережелерінтүсіндіружәнесол ережелерді сақтамаудың салдары неге әкелетіні туралы мәселеге тоқталамыз.

166

	Сондай-ақ,бүгінгісабағымыздыңданалығыретінде біз «Сақтансаң сақтаймын» атты халық нақылын басшыллықа аламыз.
5минут	II.Негізгібөлім «Мен...үшінөмірсүремін» жаттығуы Ата-аналарға эмоционалдықкүйзелістерін жеңілдету үшін өздерін таныстырып, «Мен ..... үшін өмір сүремін» деген сөйлемді жалғастыруды ұсынамыз.
	Ақпараттықблок Ешкім табиғи апаттардан, яғни төтенше жағдайлар мен қайғылы оқиғаның алдын алмаған.Төтенше жағдайға дайын болу – бұл өз өмірімізді сақтандыру. Төтенше жағдай (ТЖ) - апат, өрт, қауіпті өндірістік факторлардың зиянды әсерлері, табиғи қауіптер, апаттар, адам өліміне, адам денсаулығына немесе қоршаған ортаға зиян келтіруі мүмкін табиғи немесе басқа да зілзалалар нәтижесінде пайда болған жағдай. Төтеншежағдайлардыңекітүріболадыяғни,табиғижәне техногендік қауіптер. Табиғи - табиғи өрттер, індеттер, ауылшаруашылық өсімдіктері мен ормандарына аурулар мен зиянкестердің зақымдануы салдарынан төтенше жағдайлар. Техногендік – қауіпті өндірістік факторлардың, көліктік және басқа да жазатайым оқиғалардың, өрттердің (жарылыстардың) шығарындылары, радиобелсенді және биоақпараттық заттардың шығарындылары, апаттар, ғимараттар мен құрылымдардың кенеттен құлауы, бөгеттердің жарылуы, электр және байланыс жүйелеріндегі апаттар. Төтеншежағдайларкенеттентуындайды.Сондықтан әрбірересекадамжәнебалаүшінмұндайжағдайлардаөзін қалай ұстау және қорғану керектігін білу маңызды. Балалар төтенше жағдайда кімге хабарласуға болатынын түсініп, есте сақтау керек. Ата-аналар балаларымен әртүрлі қиын жағдайларда мінез-құлық үлгілерін пысықтаукерек,яғнибалаадасыпқалғанкездеполицияға хабарласу, өрт шықса 101 немесе 102 қызметімен байланысу.Балаңызжеделжәрдемтелефондарының	А.Б.Құса йынов, С.Т.Нұрғ алиева «Төтенше жағдайла рда зардап шеккенде рге психологи ялық көмек көрсету және құтқару шыларды оңалту негіздері)

167

	нөмірлерінбіліпқанақоймай,байланысқызметіменқалай сөйлесу және дұрыс шақыру керектігін білуі маңызды. Мысалы:үйденемесеормандаөртшыққанкезде,балаңыз өрт сөндіру бөлімшесіне хабарласып, жанып жатқан мекен-жайын, үйдің нөмерін, кіреберіс есіктің кодын, өзінің аты-жөнін хабарлауы керек. Бейнеролик Құрметті ата-аналар назарларыңызды экранға аударыңыздар. Сіздерге «Төтенше жағдайдайлар» туралы ақпараттықБейнероликтіұсынамын.Бейнероликтенкейін біз талқылау сұрақтарына жауап беретін боламыз. https://youtu.be/rbP1c7CDHl8?si=XxgWA7n1D1sv-ql_ Қазірсіздерменбірнешесұрақтардыталқылаймыз: Талқылаусұрақтары: Елімізде соңғы уақыттарда қандай төтенше жағдайлар орын алды және жиі орын алады? Сіздің өңіріңізде қандай төтенше жағдайлардың болу қаупі жоғары? Сіз өзіңіз төтенше жағдайға тап болдыңыз ба? Осы жағдайда сіз қандай әрекет жасадыңыз және қандай сезімдерді бастан өткіздіңіз? БейнероликтеТЖкезіндебаланыңқаіпсіздігіне байланысты ақыл-кеңестер берілген. Сіз сол ақыл- кеңестерді басшылыққа алып жүрсіз бе?
15 минут	1. Топқабөліну(берілгенбелгілергеқатысты карточкалар арқылы топқа жиналады):
		1-топ:От	2-топ:Су	3-топ:Жер	4-топ:Ауа		ртоп еке
	2.Топтық жұмыс. «Біздің әрекетіміз: алты қадам – үш сөйлем» әдісі Әр топқа белгілі бір табиғи апаттарға қатысты ТЖ туралы бейнороликтер берілген. Топқа берілген табиғи апатнегізіндетапсырмаларды(үшсөйлеммен)орындаңыз. Бейнероликтіқосымшаақпаратретіндеқолданыңыз.					тапсырма ларды алады. Топқа тапсырма ны орындауғ

Ә

ж

168

5мин. 10мин.	Өзіңіздіңтобыңыздыңатауынақатыстытөтеншежағдайға алыпкелетінтабиғиапаттардыбілесізбе?					а берілетін
		1-топ:От	2-топ:Су	3-топ:Жер	4-топ:Ауа		уақыт10 мин. Әртопқа тапсырма нықорғау бойынша берілетін уақытүш минут.
		https://www.youtube.com/watch?v=ym_B _JXedEs	https://youtu .be/BSugq5pe90A?si=PANXEDLCV2 FKizsU	https://www.youtube.com/watch?v=cM58Q4_gHS0	https://www.youtube.com/watch?v=26vDL8Eihnc
	қадам:ТЖбелгілеріжәнеТЖжиіорыналатынаймақ қадам: ТЖ кезінде ересек адамның әрекеті туралы ұсыныстар қадам:ТЖкезіндеата-анабаланыңқауіпсіздігін қалай қамтамасыз ету керек? қадам: Балалардың ТЖ дайындау бойынша ұсыныстар мен идеялар қадам: Халық даналығы апаттардансақтанутуралы недейді:мақал-мәтел,даналықсөздерменырым-тиымдар қадам:Қорытынды Топтықжұмыстансоңата-аналарғасұрақ: Сіз үшін топтық жұмыста айтылған ұсынымдар мен кеңестер, ақпараттар пайдалы болды ма? ТЖкезіндегібаланыңсезімдері Төтеншежағдайларжасөспірімдердіңэмоционалды жағдайынаайтарлықтайәсеретуімүмкін,оларқорқыныш,					Талқылау жаттығуы на 10 минут беріледі

169

	үрей, дүрбелең, қайғы, депрессия, ашуланшақтық сияқты көптеген реакцияларды тудырады. Бұл реакциялар баланың сезіміне, өмірге қауіп төндіруге, жақындарының жоғалуына немесе әдеттегі өмір салтына байланысты. Жүрек соғуы және дірілдеу сияқты стресстің физикалық көріністеріэмоционалдытәжірибеменбіргежүруімүмкін, бұл оларды ТЖ-ды қабылдау мен жағдайға бейімделуді қиындатады. Ата-аналардың қолдауы, қауіпсіздікті қамтамасыз ету, ашық қарым-қатынас және кәсіби көмек осындай сәттерде жасөспірімдердің эмоционалдық қиындықтарын айтарлықтай жеңілдетеді. Осы орайда сіздермен мына тапсырманы бірге орындаймыз. Киіз үйдің беріктігін қамтамасыз ететін үш негізгі бөлігі бар: кереге, уық, шаңырақ. Ата-аналар, сіздерге осы үш бөлігі берілген. Балаға ТЖ кезінде көмектесетін негізі оның дағдылары мен қасиеттері.Осы үш бөлікті қолданып киіз үйді құрастырып көрейік. Тақтаға киіз үйдің сұлбасы ілінеді:
			Жасөспірім ТЖ кезінде эмоциясын басқара алмай, түрлі жағымсызсезімдергеберілуімүмкін. Сол сезімдерді киіз үйдің керегесі ретіндеалып,тізбектейік.Мысалы, қорқыныш...
		Уық	Бала ТЖ кезінде осы жағымсыз эмоциялар мен сезімдерін басқару үшін оның бойынша қандай қабілеттер мен дағдылар болуы мүмкін?
		Шаңырақ	Шаңырақ – киіз үйдің барлық элементтерін біріктіреді. ТЖ кезінде адамдардың ортақ мақсаттарға бірігуі, бір-біріне көмектесуі және жанашырлық танытуы өте маңызды. Халқымыз қиын сәтте адамға қолдау көрсету,қолұшынсозу– адамгершіліктің белгісі деп санаған. Солсебепті,баланыңбойындаТЖ

170

			кезінде өзінің жеке басының қауіпсіздігінқамтамасызетеотырып, басқаларға көмектесу үшін ата-ана баланыңбойындақандайқасиеттерді қалыптастыруқажет?Мысалы, жанашырлық...
5минут	III.Қорытындыбөлім Қорытындыкезең Құрметті ата-аналар! Біз бүгінгі сабақта төтенше жағдай кезіндегі балаларың қауіпсіздігі туралы ой қозғадық. Бүгінгі алған ақпараттарыңыз сіздер үшін пайдалы болады деп сенемін. Сіздерге қосымша ТЖ кезінде әрекет ету бойынша ұсынымдарды ұсынамын (1- қосымша). Рефлексия Назарларыңызғабүгінгісабақтықорытындылауүшін мына сұрақтар бойынша өз ойларыңызды білдірсеңіздер:

1-қосымша

171

172

173

174

2.8-сабақ

Бақыттыәкеболудыңкілтіөзқолыңда

5мин	Психологиялықахуалтуғызу:Ата-аналарды шаттық шеңберіне тұрғызып, жеке-жеке сұрақ қоямыз: Мен еңбекқормын Мен ерекше жанмын, себебі Мен кішіпейілмін Мен сабырлымын Мен білімдімін Мен бақыттымын, себебі Мен шыншылмын Мен мықтымын т.б ТОПҚАБӨЛУ:«Флешка»әдісіарқылыүштопқа бөлу.	«Сіз еңкеремет әкесіз» карталарыме н қарсы алу
	II. Негізгібөлім
5мин	1-тапсырма. «Ашық микрофон» әдісі. (Жүргізушітөмендегісұрақтарарқылыбарлық әкені сөйлетуге тырысады) «Мен–Әкемін» Сізөзата-анаңызғакөмектесесізбе? Сізбалаларыңызбенбіргеотбасылық достарыңызбен араласасыз ба? Балаңызсұрағанзаттыңбәріналыпбересізбе? Балаңыздыңкөзіншежұбайыңызбенұрыспауға тырысасыз ба? Сіз балаңыздың (қызыңыздың) ой ұшқырлығыныңдамуынаатсалысасызба? Балағабергенсертіңіздіүнеміорындайсызба? Балаңыздың(қызыңыздың)үйшаруасында белгілі бір міндеті бар ма? Балаңыздың(қызыңыздың)досынбілесізбе? Балаңыз(қызыңыз)сізгесырынайтама? Өзіңіздіжақсыәкедепесептейсізбе?	(кезкелген әдісті қолдануға болады) 2-4слайд
	Әкеніңқұндылықтарықандай? «Әке – үйдің тірегі» тақырыбында бейнеролик көру. https://youtu.be/aJb53tbTIB8?si=AJE9g68qexKx0jdzҚоржыннан асық таңдап, асықтың артында жасырынғансұрақтарғажауапберу.(Әртопқабір	Қоржын, асық, сұрақтар.

176

10мин	сұрақберіледі,ақылдасаотырып,топтанбірадам жауап береді) Мысалы: Балаүшінәкеніңорнықандай? Әкебаланықандайістеріменқуантаалады? Әкеніңанағадегенқұрметібалаүшін қаншалық маңызды?
	Керібайланыс:Отбасындағытатулықтыңсыры неде?(әртоптанбірадамөзойынортағасалады)	5-слайд
5мин 15мин	«Бірде баласының мазасыздығынан әбден мезі болғанҚожанасырдыңәйеліашуғаберіліп: «Отағасы, бұл менің ғана балам емес. Сен де оның әкесі саналасың. Олай болса, бала бағуға сенің де көмектесуіңқажет.Оған12сағатменқараймын,12 сағат сен қарайсың» деп шарт қояды. Қожанасыр амалсыздан келіседі.Ұйқыдажатсаәйелі иығынан түртіп: «Тұр, сағат 12 болды, менің кезегім аяқталды,ендісенқарайсың»дегенекен.Сондаол: «Сен өзіңе тиесілі бөлікті қарап біттің бе? Онда менің бөлігімде жылай берсін» деп жауап береді». Иә,бұлбірсәттікәзілболғанымен,астарындаащы ақиқатжатыр.Балабірнәрсенібүлдірсе,бұзықтық жасапқойсаәкетараптананағаайтылатын: «Балаңа қарамайсың ба?», «Осы сенің тәрбиеңнен!», «Осыған ие болмай не істеп жүрсің?» сынды айыптарды естіп жататынымыз соның айғағы. Еркектің тұрмыс қамымен түзде жүретіні рас. Бірақ, оның бұл әрекеті жауапкершілікті әйелдің мойнына артып қою дегенді білдірмейді. Су оттегі мен сутегінің қосындысымен ғана кемелдігіне жететіндігі секілді,әкеменанаөзорнындаболғандағанабала тәрбиесі, отбасы иммунитеті жақсы көрсеткішке жетеді.Балаға теледидардағы біреу емес, өз әкесі үлгі болса – ең үлкен жетістік. Мәтіндегі ақпаратқа сүйене отырып тапсырма орындау:	А3форматты қағаз маркер, қарандаш Газет,көңілді әуен. (кез келген әнді қоюға

177

5мин 5мин	Әкеніңбалатәрбиесіменоқуынаараласуы.«Қос баған» әдісін өз ойларымен толтыру. Қатысушыларжоғарыдағымәтінгесүйенеотырып «Қос баған» кестесін топпен толтырады. Тәрбие / оқубағандарынабұғандейінгіәрекеттеріменбірге мұнан кейін не істейтіндерін де жазады. Әр топ өз жұмыстарын жеке-жеке таныстырады. Кері байланыс: Бала тәрбиесінде әкенің орны қандайболуыкерек?(Әртоптанбірадамжауап береді) Сергітусәті:Газетлабиринтініңішінекіріп, үш топ жарысу. Газетті жыртып алмай, мәреге бірінші жеткен топ жеңіске жетеді. Баланыңтабыстыөмірсүруіүшін,күштіқасиеттердіңқалыптасуынаәкеніңәсері. «Сәттілікдөңгелегі»әдісіарқылысұрақтарға ойланып жауап жазып, ауызша бөлісу. Тапсырмаүлгілері: БалаңызСізбенақылдаспайшешім қабылдаса не істейсіз? Балаңыздыңжекетаңдауынақұрметпен қарайсыз ба? «Мінсізперзент»боладыдепойлайсызба? Балаңыздыңбойындағыүрейдіқалайжоясыз? Балағасенімқалыптастыратынрухты сөздерді атаңыз.	болады, мысалы https://hotplayer.ru/?s=georgian%20disco&ysclid=lxd5sdood8763763278 ) h ttps://nameonwheel.com/ru/?ysclid=lx4labt3g4249678781 тапсырманы осы сілтеме арқылы орындаймыз. Тыныш әуен (кез келген әнді қоюға болады, мысалы https://hitmos.me/song/71459189?ysclid=lxd5r9q63983130 1311)
5мин.	III. Қорытындылаубөлім БірдеқартҚұнанбайбаласыАбайдышақырып: «Балам,сен әкеңе жете туғансың ба,өте туғансың ба?» деп сұрайды. Сонда Абай: «Әке, мен өте туғанмын,өйткені,менақынболдым»дегенекен.	6-слайд Қобдиша,қағаз,қалам

Оқу бағыты	Тәрбиебағыты

178

Аз ғана ойланған дана Құнанбай: «Жоқ, сен маған жете тудың. Өте туу үшін Абай секілді бала тәрбиелей алуың керек» деп жауап қатқан деседі. «Жақсы әке – жұмысын жақсы атқарушы емес, білгенін үйретіп, жақсы ұрпақ тәрбиелеуші». Сол секілді, ер адам қандай әке бола алғандығыменде бағаланады. Ал,ендіқорытындылаукезеңінедекеліпжеттік. Керібайланыс:ҒазизханШекербековтің«Ұлыма ақыл» әуенін тыңдай отырып, «Алтын қобдишаның» ішін хаттарға толтырайық. Таратылғанқарлығашқанаттарына«Балама хат» жазу. Олай болса, бүгінгі сабақта біз әкенің бала өмірінен алар рөлін айқындап, жете түсінген сияқтымыз. Түрлі тапсырмаларды орындай отырыпсабақтыңміндетіменмақсатынажеттік деп ойлаймын. Ұл-қызыңызғаберетінеңжақсысыйыңыз,яғни тәрбиеңіз мәнді, жемісті болсын!

3.1-сабақ

Ұйқыжәнепсихикалықденсаулық

Ұйқы-тынықтырады, Жұмыс-шынықтырады.

Мақсаты: жасөспірімнің психикалық денсаулығын сақтау факторы ретінде ата- аналардың ұйқыға жауапкершілікпен қарауын қалыптастыру.

Міндеттері:

1. Ата-аналардыжасөспірімніңұйқығақатыстыпайдалыәдеттеріндамытуға ынталандыру.

2. Ата-аналардың ұйқының жасөспірімдердің психологиялық және эмоционалдық жағдайына әсері туралы түсініктерін кеңейту.

179

3. Балаларына ұйқы сапасын жақсартуға көмектесу үшін практикалық дағдыларды дамыту.

Тұлғаның ұлттық құндылықтары мен қасиеттері: әділеттілік және жауапкершілік.

Жоспар

1. Кіріспебөлім.

   • Шағынойын

2. Негізгібөлім

   • Ақпараттықблок

   • Мишабуылы

   • «Меніңшешімім»топтардажұмысістеу

   • Шығармашылыққызмет–Ұжымдықжоба

3. Қорытындыбөлім.

   • Ата-аналардыңқорытындыларыменпікірлері

Күтілетіннәтижелер

Сабақаяқталғаннанкейіната-аналар:

1. жасөспірімніңұйқырежимінсақтаукерегінтүсінеді;

2. жасөспірімдердің психикалық және эмоционалдық жағдайына ұйқының әсері туралы тереңірек түсінік алады;

3. жасөспірімдерде ұйқы сапасын жақсартуға көмектесетін практикалық дағдыларды меңгереді.

Сабақтыңұзақтығы:60минут

Уақыты	Мазмұны	Ресурстары
5мин.	I.Кіріспе бөлім. Педагог: - Қайырлы кеш, құрметті ата-аналар! Бүгін біз балалар мен жасөспірімдердің психикалық денсаулығы үшін ұйқының маңыздылығы туралы сөйлесеміз. Ұйқы кезінде ағзада физиологиялық және биохимиялық үдерістердің тұтас кешені орын алады, оларадамныңденсаулығы менөмірінсақтаудамаңызды рөл атқарады. Ойынға қатысуды ұсынамын. Ойын шарттары.Ұйқы кезінде болатын үдерістермен танысыңыз.Оларды екі тірек сөзбен атаңыз. 1. Ұйқы – ағзаның ұлпаларын, жасушалары мен мүшелерін қалпына келтіретін уақыт. Ағзаның зақымдалған аймақтары жойылып, жасушалар жаңарады. Жауап: қалпына келтіру және регенерация.	1,2 слайд
		3слайд

180

	Ұйқы кезінде жад шоғырланады, яғни жаңа ақпаратты бекіту және есте сақтау үдерістері жүреді. Ұйқы оқу және есте сақтау үшін маңызды. Жауап: жадтың шоғырлануы. Ұйқы кезінде миды токсиндер мен шлактардан тазарту тетіктері іске қосылады. Лимфа жүйесі ұйқы кезінде тиімдірек жұмыс істейді, бұл күні бойы мида пайда болатын токсиндер мен шлактарды кетіруге көмектеседі. Жауап: миды тазарту Ұйқы метаболизмді, иммундық жүйені, өсуді және ағзадағы басқа да маңызды үдерістерді реттеуге қажетті гормондарды өндіруге әсер етеді. Ұйқының болмауы гормондардың тепе-теңдігін бұзып, әртүрлі ауруларға әкелуі мүмкін. Жауап: гормондарды реттеу Ұйқы күндіз белсенді болу үшін қажетті энергияны қалпына келтіруге көмектеседі. Ұйқы кезіндегідемалысағзағаэнергияресурстарынтолтыруға мүмкіндік береді. Жауап: энергияны қалпына келтіру. Педагог:–балаларымыздыңұйқысынақамқорлық жасау олардың психикалық денсаулығына жасалған қамқорлық екенін есте ұстаған жөн.
15мин.	ІІ.Негізгібөлім Педагог: - Психикалық денсаулық дегенді қалай түсінесіз? (Ата-аналардың жауаптары) Ата-аналар берген психикалық денсаулықтың анықтамалары флипчартқа жазылады. Әрі қарай, «психикалық денсаулық» ұғымының жалпы қабылданған анықтамасы беріледі: Баланың психикалық денсаулығы – бұл баланың миы мен жүйке жүйесінің жұмыс істеу қабілеттілігі мен саулығы. Бұл есте - сақтау қабілетінің, зейіннің, ақпаратты меңгеру қабілетінің және психикалық денсаулықтың басқа аспектілерінің дамуы. А қпараттық блок. Педагог: - Жасөспірімдердің ұйқысы мен психикалық денсаулығының байланысын зерттеу - өзекті тақырып. Ғылыми зерттеулердің мысалдарымен танысқаннан кейін,келесі сұраққа жауап беруді ұсынамын: -Ғалымдарқандайпайдалыұсынымдарбереді? 1. «Ұйқы ұзақтығының жасөспірімдердің психикалық денсаулығына әсері» зерттеуі
		4слайд
		5слайд

181

Ұйымның атауы: Психодиагностика және ұйқы медицинасы институты (ПҰМИ) Қайда:Ресей,Мәскеу Бұлзерттеужасөспірімдердегіұйқыұзақтығымен олардың психикалық денсаулығы арасындағы байланысты зерттейді. Зерттеу ұйқының болмауы жасөспірімдердің психологиялық әл-ауқатының нашарлауымен байланысты болуы мүмкін деген гипотезаны тексереді. «Түнгі электронды белсенділіктің жасөспірімдердің эмоционалды жағдайына әсері» зерттеуі Ұйымныңатауы:Стэнфордуниверситеті Қайда: АҚШ, Калифорния Бұл зерттеу электронды құрылғыларды түнде қолданудың жасөспірімдердің эмоционалды жағдайына әсерін көрсетеді. Зерттеу нәтижелері түнде гаджеттерді шамадан тыс пайдалану психикалық денсаулыққа кері әсер етуі мүмкін екенін көрсетеді. «Жасөспірімдердегі ұйқы сапасы мен депрессиялық бұзылулар арасындағы байланыс» зерттеуі Ұйымныңатауы:Еуропалықуниверситет Қайда: Германия, Берлин Бұл зерттеу жасөспірімдердегі ұйқы сапасы мен депрессиялық бұзылулардың дамуы арасындағы корреляцияны зерттеуге бағытталған. Зерттеу жасөспірімдердегі депрессиялық жағдайлардың алдын алу үшін ұйқыны дұрыс ұйымдастырудың қаншалық маңызды екенін көрсетеді. Осы және басқа зерттеулер ұйқының жасөспірімдердің психикалық денсаулығына әсері және дұрыс ұйқы арқылы жас ұрпақтың психикалық әл- ауқатынқалайжақсартуғаболатынытуралытүсінігімізді арттыруға көмектеседі. Массачусетс технологиялық институтының зерттеуі. Олар Үндістанның ең нашар және ең шулы қаласындағышаршағанжұмысшылардызерттеп, қалай жақсы ұйықтауға болатынын және оның қайсысыпайдаәкелетінінбілді.Олардың

слайд слайд слайд

182

30мин. 10мин

болжамдарының бірі — ұйқының ұзақтығы оның уақты мен сапасы сияқты маңызды емес. Субъективті түрде ұзақ ұйықтау тамаша шешім сияқты. Неғұрлым ұзақ болса, соғұрлым жақсы! Бірақ кейдеон сағат ұйықтап, оянғанда – шаршап тұрасың. Мәселеде неде? Ұйқының терең емес, басқа фазасында ояндыңыз ба? Түнде артық кофе ішіп пе едіңіз? Ұйқы биоритмдерін санау керек пе? Өзіңізді сау сезіну үшін қанша сағат және не керек? Зерттеу Үндістанның оңтүстігіндегі Ченнай қаласында жағдайы төмен жұмысшыларға жүргізілген далалық экспериментке негізделген. Онда ғалымдар үй тұрғындарының күнделікті өмірін зерттеді. Адамдар күніне 8 сағат жатса да, орта есеппен 5,5 сағат ұйықтайтын болып шықты (ДДҰ ұсынған 8 сағат). Таңертең олар шаршап оянып, тым аз уақыт ұйықтағандарын айтқан. «Ченнайдағы адамдардың ұйқы сапасы соншалық төмен, сондықтан сапасыз ұйқыны қосу, егер ол жақсырақ болса, тағы жарты сағаттық ұйқының пайдасын тигізбеуі мүмкін», - дейді Шилбах (Фрэнк Шилбах, MIT экономисі). Ата-аналар өз қалауы бойынша алдын-ала қойылған сұраққа жауап береді. Педагог қорытындылайды: - Дұрыс! Жалпы, ғалымдар мынадай кеңестер береді: Ұзақ ұйықтау нәтиже бермейді, бастысы – сапа. Кейде тыныштықта екі сағат ұйықтау төрт сағат қорылдап (өзің немесе басқа біреу) ұйықтағаннан гөрі тиімдірекболуымүмкін.Егерсіздіүнемібірнәрсе «оятатын»болса,(тіптіоянбасаңызда),таңертеңшаршап тұрғаныңызды сезінесіз. Күндіз, тіпті жарты сағаттық ұйқы өте пайдалы. Бұл біраз күш-қуат беріп, шаршағанымызды басады. Google кеңсесінде ұйықтауға арналған капсулалар бар (олар Кремний алқабында өте танымал). Ми шабуылы. Тапсырма. Баланың ұйқысын жақсарту үшін әрекеттерді ұсыныңыз.

9слайд

183

5мин

Тақтада ата-аналардың ұсыныстары жазылады, мысалы: Ұйықтауғадайындалуды10минутбұрынбастаңыз, барлық отбасы мүшелері гаджеттерін өшіріп, ұйықтар алдында аулада серуендеу ұсынылады. Аяқтағаннан кейін педагог аптаның әр күніне арналған ұйқы уақытының ауысуын ескере отырып шамамен ұйқы режимін ұсынады: Мысал: Дүйсенбі - кешкі процедуралар (тіс тазалау, душқа түсу) 22.00-15 мин; Сейсенбі - кешкі процедуралар (тіс тазалау, душқа түсу)сағат22.00–ден15минутқадейін;ұйқыдан1сағат бұрын гаджеттерді (телефон, планшеттер және т. б.) өшіру Сәрсенбі - кешкі процедуралар (тіс тазалау, душқа түсу) 22.00-15 мин; Бейсенбі - кешкі процедуралар (тіс тазалау, душқа түсу)сағат22.00–ден15минутқадейін;ұйқыдан1сағат бұрын гаджеттерді (телефон, планшеттер және т.б.) өшіру. Жұма - - кешкі процедуралар (тіс тазалау, душқа түсу) 22.00-30 мин. Сенбі,жексенбі-ұйықтаралдындасеруендеу15мин. «Меніңшешімім»топтардажұмысістеу Тапсырма.Жағдайментанысыңыз.Мәселені тұжырымдаңыз. Шешімді ұсыныңыз. Әртопқабіркейсберіледі.Жұмысуақыты-5мин. Презентация–2мин. №1кейс. Айжанның отбасы қызының ұйықтай алмай, түнде мазасызданғанын білді. (Мәселе: Ұйқының келмеуі) Кейсте ата-аналардан осындай мәселелердің әртүрлі себептерін (күйзеліс, күн тәртібініңдұрысболмауы,ұйықтаралдындаэлектронды құрылғылар және т.б.) ұсынуды және жасөспірімге ұйқысын жақсартуға қалай көмектесуге болатынын талқылауды сұралады. №2кейс.Ұйқыныңқанбауыжәнеоқу:

слайд слайд слайд

184

	Бақтиярдыңотбасыұлыныңтаңертеңәреңтұратынын анықтады. (Мәселе:Ұйқыныңқанбауы)Ата-аналаржасөспірімге ұйқы сапасын жақсартуға көмектесетін әртүрлі стратегияларды ұсына алады (тұрақты режим, жатын бөлмесінен электрониканы алып тастау және т.б.) және оқу үлгерімі ұйқы сапасына қалай байланысты екенін талқылайды. 3.№3кейс. Уәлихан түннің бір уағына дейін әлеуметтік желілерде сөйлесіп, жаман көңіл-күймен оянады. (Мәселе:гаджеттергетәуелділік) Ата-аналар гаджетке тәуелділіктің ортаңғы буын оқушысының эмоционалды жағдайына қалай әсер ететінін және тұрақты ұйқы режимін қалай ұйымдастыруға болатынын талқылай алады. Шығармашылыққызмет. Тапсырма.Үжыммен«Салауаттыұйқы»жобасын жасаңыз. Жобаныңөзіңізжасағанбөлігінұсыныңыз. топ.Ұйықтайтынбөлменісипаттаңыз. топ. Барлық отбасы мүшелерінің ұйықтар алдындағы мінез-құлқын сипаттаңыз. топ.Ұйықтаралдындагаджеттерді,теледидарды, компьютерлерді пайдалануды сипаттаңыз
5мин.	III.Қорытынды бөлім Ата-аналарғаұсынылатынсұрақтар: Сізгеерекшеұнағаннәрсенеболды? Ненібасқашажасағыңызкеледі? Қандайжаңабіліммендағдыларғабайыдыңыз? Осыкездесубарысындаөзіңізүшінқандайжаңа ақпаратты аштыңыз? Сіздіқандайақпараттаңқалдырды? Қандайақпаратсізгепайдалыболды? «Күн сөзі» Ата-аналарғабірсөзарқылыөткізілгенкездесу жайында көзқарасты білдіру үсынылады.

185

3.2-сабақҮйдентыстамақтану

Мақсаты: жасөспірімдердің денсаулығын нығайту факторы ретінде олардың дұрыс тамақтануына ата-аналардың жауапкершілігін қалыптастыру.

Міндеттері:

1. ата-аналардыңбалалардыңдұрыстамақтануынадегенұмтылысын дамыту;

2. ата-аналардыңжасөспірімдердіүйдентыстеңгерімдітамақтану мүмкіндігі туралы түсініктерін кеңейту;

3. ата-аналардыбалалардыүйдентыстамақтандырудыұйымдастыру және сапасын бақылау дағдыларын меңгеруге ынталандыру.

Ұлттық құндылықтар мен тұлғаның жеке қасиеттері: әділеттілік және жауапкершілік.

Жоспар:

1. Кіріспе бөлім

2. Негізгібөлім

   • Статистикағакіріспе

   • Талқылау

   • Топтықжұмыс

   • «Дұрыстамақтану»викторинасы

   • «Қағазданжасалғанұшақ» әдісі

   • Тамақтануғаарналғанұсынымдар

3. Қорытындыбөлім

   • Рефлексия«3-2-1» әдісі

   • Қорытындылау

Күтілетіннәтижелер:

• Салауаттыөмірсалтытуралытүсінікқалыптасады

• Біркомандадажұмысістейбіледі

• Танымдыққызығушылықтарыдамиды

• Салауатты тамақтану мен өмір салтына деген саналы көзқарас қалыптасады

Сабақтыңұзақтығы:60минут

Уақыты	Мазмұны	Ресурстары
5мин.	I.Кіріспебөлім Сәлемдесу	Музыка, суреттер скейтскочпе н

186

	Жемістердіңсуреттеріменкомандаларғабөлу (алма,апельсин,қараөрік,банан)	желімделге н
	Мақсаты:жағымдыэмоционалдыатмосфераны құру	1-слайд
	Кіреберісте ата-аналар өздерінің суреттерін таңдайды, скейтскочты өшіріп, өз командасын таниды. Ата-аналар сыныпқа кіріп, өз тобына отырады.Мұғалімнің кіріспе сөзі. Сәлемдесу Сәлеметсіздерме,құрметтіата-аналар.Бізсіздерге «Сәлеметсіздерме»-деп,бәріңізгеденсаулықтілейміз! Әрқашанжақсыкөңіл-күйдеболғыларыңызкеле ме? Банан жеңіздер. Оның құрамында қуаныш пен тыныштық сезімін сыйлайтын заттар бар. Апельсин жеңіздер. Олар көңіл-күйді тұрақтандырады, депрессияны, қайғы-қасіретті, мазасыздықты жояды. Сосын, қара шоколад. Ол көңіл-күйді жақсартады. Біздің әрқайсымызға Жер ғаламшарында өмір сүруге бір ғана таңғажайып мүмкіндік берілген. Әр адам өз өмірін қалай сүретінін өзі шешеді.	2-слайд
5мин.	ІІ.Негізгібөлім Бүгін біз балаларымыздың тамақтануы туралы сөйлесеміз. Дұрыс тамақтану балалардың қалыпты физикалықжәнепсихикалықдамуыүшінөтемаңызды, еңбекке қабілеттілік пен үлгерімді, қоршаған ортаның жағымсыз әсерлеріне, жұқпалы және басқа ауруларға төзімділікті арттырады. Құрметті ата-аналар, экрандағы диаграммаға назар аударуларыңызды сұраймыз. «Үйдентысжердетамақтану»ұғымынталқылау Бұлдиаграммаданенібайқадыңыздар? Қалайойлайсыздар,артықсалмақтанзардапшегетін балалардың санының өсуі неге байланысты?	3-слайд

187

10мин.

Осылайша, біз осы диаграммада артық салмақтан зардап шегетін балалардың саны жыл сайын артып келе жатқанын көріп отырмыз. Тамақтану дегеніміз не? (тағамдар,фаст-фуд ) Үйдентыстамақтануденсаулыққақалайәсер етеді? Мәселенішешуүшінбізнеістеуімізкерек? Пайдалытамақтануәдеттерінқалыптастыруға қалай көмектесуге болады? Үйден тыс жерде тамақтану немесе мейрамхана тағамдары адамның үйінен тыс тұтынатын тағамдарыменсусындарынбілдіреді.Бұғанмыналар кіруі мүмкін: Мейрамханалар–фаст-фудтанбастапжайлыасханаға дейін, мұнда келушілер жергілікті тағамдарға тапсырыс бере алады. Кафелер,кофеханалар–тамақішуге,кофе,шайжәне басқа да сусындар ішуге арналған орындар. Фаст-фуд–дайын тағамдыөзімен алыпкетуге немесе сол жерде жерде жеуге болатын жылдам қызмет көрсететін мекемелер. Асханалар,буфеттер–дайынтағамдардықолжетімді бағаменсатыпалуғаболатынмекемелер.Көше тағамдары – жылжымалы арбаларда, шатырларда немесе дүңгіршектерде сатылатын тағамдар, сусындар. Өзіңіз тамақ дайындауға мүмкіндігіңіз немесе ниетіңіз болмаған кезде, үйден тыс жерде тамақтану ыңғайлы болуы мүмкін. Дегенмен, бұл көбінесе үйдегі тағамға қарағанда пайдасы аз, және қымбатырақ болуы мүмкін. Сондықтанкөптегенадамүйдежәнесырттатамақтану арасындағы тепе-теңдікті сақтауға тырысады.

слайд слайд A3 қағазы, әр команда үшінтүрлі- түсті маркерлер

188

5мин.	Топпенжұмыс. Ата-аналарды 3-4 топқа бөліп, «Неліктен балалар үйдентысжердетамақтануғақұмаржәнеоны шешу жолдары?» деген сұрақты талқылаңыздар. (Әркомандағатапсырмаменшешімінжазуүшінтопқафлипчартберу;әртопөзтаныстырылымынқорғауы керек) Оны пайдалана отырып, сіз проблемаларды анықтай аласыз, оларды шешу жолдарын таба аласыз, іс- әрекеттерді жекелендіріп, оларды бағалай аласыз. Балаларды сыртта тамақтануға қызығуының бірнеше себептері болуы мүмкін: Ойын-сауық – мейрамханаға, кафеге немесе фастфудқа бару бала үшін үйдегі тағамнан ерекшеленетін қызықты тәжірибе болуы мүмкін. Бұл мерекелік және көңілді сезім тудырады. Тәуелсіздік – балалар сыртта тамақтанғанда, олар өздерін жетілген және тәуелсіз сезінеді.Бұл олар үшін тартымды болуы мүмкін. Әлеуметтік аспект – бірге тамақтану достармен және құрдастарыңызбен уақыт өткізудің тәсілі болуы мүмкін. Бұл әлеуметтік құрамды арттырады. Маркетинг – Көптеген мейрамханалар мен фастфуд желілері түрлі-түсті дизайнды, ойыншықтарды және ойын-сауықты пайдалану арқылы балалардың қызығушылығын туғызады.Балаларға өте тартымды көрінеді. Дәмді таңдау – қоғамдық тамақтандыру орындарындағыкейбір танымал тағамдар үйде дайындалғантағамғақарағандабалалардыңталғамына жақсырақ сәйкес келуі мүмкін. Біз сіздерге «Дұрыс тамақтану» викторинасын ұсынамыз. https://youtu.be/c6LEOFIRRDo?si=3Pv-GcuJ8SIgCoC5Викторинаойынынанкейінсалауаттыәдеттерді қалай қалыптастыруға болады? Барлық ата-аналар қатысады. Мұғалім осы нұсқалардыңкезкелгенінқалауыбойыншатаңдай алады. 1-ші нұсқа «Қағазұшақ»
		6-слайд
15мин.
		7-слайд

189

5минут

Алдарыңыздағы А4 парағына балаларыңыздың тамақтану кезіндегі жаман әдеттерін естеріңізге түсіріп, жазуды ұсынамыз. Оны жазып болғаннан кейін осы парақтан ұшақ жасау керек. Ендіұшақтарымыздыұшырайық. Ата-ананыңміндеті–ұшақтыашып,жаманәдеттіоқу, содан кейін осы мәселені шешуге кеңес беру. Осыуақытішіндеата-аналарөздеріүшінбасқаата- аналардың лайфхактары мен кеңестерін жазып алады. 2-ші нұсқа SWOTәдісі Міне, 4бөлікке бөлінген А4парағы. Әрбөлікті толтыруға шақырамыз S- балаларыңыздың дұрыс тамақтанудағы ең жақсықасиеттері W-балаларыңыздыңтамақтанусапасы,бірақкөмекке немесе сіздің бақылауыңызғамұқтаж O-балаларыңыздыңдұрыстамақтануынапайдалы қасиеттерді енгізу мүмкіндігі T-балаларыңыздыңдұрыстамақтануындағыпайдалы қасиеттерді енгізудегі қауіптер. Балаларданталапетілетінбарлықережелердіөзіңіз ұстанасыз ба? (Педагогбұлжаттығудықайнұсқағасәйкестаңдайды). Дені сау ұрпақ өсіру үшін, өзіміз жақсы үлгі көрсетуіміз керек. Сіздерге мыналарды ұсынамыз: (салауатты өмір салтына арналған жадынамалар) Соңында бейнеролик көру https://youtu.be/GDAzHzQehNE?si=HbOa7A8VPq51Gh pj Сіздіңжеугетаңдағаннәрсеңізденсаулығыңызбенәл- ауқатыңызға үлкен әсер етеді. Дұрыс тамақтану ағзаныңдұрысжұмысістеуініңнегізіболыптабылады, ал дұрыс тамақтанбау әдеттері түрлі аурулар мен денсаулықтың бұзылуына әкелуі мүмкін. Салауатты және қоректік тағамдарды таңдау оңтайлы салмақты ұстаптұруға,ағзаныңмүшелеріменжүйелерінің жұмысын жақсартуға, иммунитетті арттыруға, жүрек- қантамырларыауруларының,қантдиабетініңжәне

8-слайд

190

басқа созылмалы аурулардың даму қаупін азайтуға көмектеседі. Сонымен қатар, дұрыс тамақтану көңіл- күйдің жақсаруына, энергия мен концентрация деңгейінің жоғарылауына, тері мен шаштың жақсаруына және жалпы әл-ауқатқа ықпал етеді. Осылайша, үйден тыс жерде не жейтініңізді таңдау – сіздің физикалық және психикалық денсаулығыңыз үшін, сондай-ақ жалпы өмір сапасы үшін маңызды. Үйден тыс жерде тамақтанған адам бірнешеқарапайым, бірақ маңызды ережені сақтауға тиіс: Үйден тыс тамақтану жасөспірімдер үшін барған сайынөзектіболатүсуде,өйткеніоларүйдентысжерде оқуға, спортқа және басқа да іс-шараларға көп уақытжұмсайды. Ата-аналар балаларының дұрыс тамақтану әдеттерін қалыптастыруда шешуші рөл атқарады. Міне, ата-аналарға жасөспірімдерді дұрыс жолға бағыттауға көмектесетін бірнеше кеңес. Білімжәнехабардарлық Дұрыс тамақтану негіздерін үйрету: жасөспірімдерге қоректік заттардың: ақуыздардың, майлардың, көмірсулардың, дәрумендер мен минералдардың тепе- теңдігінің маңыздылығын түсіндіріңіз. Қандай тағамдар пайдалы және неге екенін талқылаңыз. Жапсырмаларды оқу: жасөспірімдерге азық-түлік жапсырмаларын оқып, құрамында қант, тұз және зиянды майлар аз болатындығын таңдауға үйретіңіз. Жоспарлаужәнедайындық Тамақтануды жоспарлау: жасөспірімдерді бір аптаға мәзірді жоспарлауға қатыстырыңыз. Бұл оларға теңдестірілген тамақ дайындауды түсінуге көмектеседі. Тамақ дайындау: жасөспірімдерге қарапайым және пайдалы тағамдар дайындауды үйретіңіз. Егер оларға мектепке немесе жаттығуларға тамақ апаратын болса, бұл пайдалы болуы мүмкін. Пайдалытағамдар Пайдалы тағамдар: жемістер, жаңғақтар, йогурт, көкөніс таяқшалары және дәнді дақылдар сияқты пайдалы тағамдарды жинаңыз. Олар жасөспірімдерге қолжетімді болуы үшін, көрінетінжерде сақтаңыз.

ақпаратты алдын ала басып шығаруға, дайындауға және чек- парағы түрінде таратуға болады слайд слайд

191

5мин.

Фаст-фудтан аулақ болу: жасөспірімдермен фаст- фудтың кемшіліктерін талқылаңыз және сыртта тамақтанудың пайдалы баламаларын ұсыныңыз. Кафелерменмейрамханалардағытағамдардытаңдау Теңдестірілген тағамдар: жасөспірімдерге майсыз ет, балық, көкөністер мен дәнді дақылдардан тұратын тағамдарды қалай таңдау керегін айтыңыз. Порцияны бақылау: порцияны бақылаудың маңыздылығын түсіндіріңіз және достарыңызбен үлкен тағамдарды бөлісуді немесе жарты порцияға тапсырыс беруді ұсыныңыз. Қолдаужәнемотивация Ата-аналардың үлгісі: дұрыс тамақтанудың үлгісін көрсетіңіз. Балалар көбінесе ата-аналарының мінез- құлқына еліктейді. Позитивті күшейту: жасөспірімдерді дұрыс тамақтануғашақырыңыз.Оныңденсаулыққапайдасын және күш қуат беретінін түсіндіріңіз. Әлеуметтік дағдылар және құрдастардың әсері Құрдастардың әсерін талқылау: құрдастардың әсеріне қалай қарсы тұру керегін және дұрыс тамақтану үшін саналы таңдау жасауды талқылаңыз. Қарым-қатынас дағдылары: жасөспірімдерге қажетсіз тағамдардан сыпайы түрде бас тартуды және балама нұсқаларды ұсынуды үйренуге көмектесіңіз. Тамақтануқауіпсіздігі Гигиена: жасөспірімдерге тамақтанар алдында қол жуудың және үйден тыс жерде тамақтану кезінде гигиенаны сақтаудың маңыздылығын ескертіңіз. Сақтау мерзімі: тағамның балғындығын тексеру және бүлінуі мүмкін тағамнан аулақ болу қаншалық маңызды екенін түсіндіріңіз. Ерекше қажеттіліктер мен диеталарды есепке алу Аллергия және төзімсіздік: егер жасөспірімнің белгілі біртағамғааллергиясыболса,қауіптітағамдардан аулақболаотырып,үйдентысжердеқалайқауіпсіз тамақтану керектігін талқылаңыз. Арнайы диеталар: жасөспірімдерге қолайлы тағамдарды табуға көмектесу арқылы белгілі бір диетаны(вегетариандық,глютенсізжәнет.б.) ұстанатынболса,оларғақолдаукөрсетіңіз.

11-слайд 12слайд

192

	Үйден тыс жасөспірімдерге арналған пайдалы тағамдардың мысалдары Салаттар: көкөністер, майсыз ет немесе балық қосылған салаттар,майы аз қоспалар. Сэндвичтер: күркетауық, тауық еті немесе көкөністер қосылған дәнді нан. Суши: балық, көкөністер және күріштің ең аз мөлшері бар тағамдар. Смузи:қантқосылмаған,жаңапіскенжемістермен көкөністерден жасалған смузи. Сорпалар: көкөніс немесе тауық сорпалары. Қорытынды: ата-аналардың үйден тыс жерде дұрыс тамақтануды таңдаудағы қолдауы жасөспірімдердің дұрыс тамақтану әдеттерін қалыптастырудың негізгі факторы. Дұрыс тамақтану негіздерін үйрету, жасөспірімдергедұрыстаңдаужасауғажәнеолардың денсаулығыменәл-ауқатынсақтауғакөмектеседі.
10мин.	ІІІ.Қорытындыбөлім Рефлексия «3-2-1» Құрметтіата-аналар,сабағымыздықорытындылай келе, кері байланыс қалдыруды сұраймыз. дұрыстамақтанудағы3әдетіңіз балаңыздыңдұрыстамақтануыүшінжасайтын2әрекетіңіз ата-аналарғабалаларының пайдалы әдеттерін дамытатын 1 тілегіңіз. Қорытындылау.(4мин) Құрметті ата-аналар, сабаққа белсенді қатысқандарыңыз үшін көп рахмет. Бүгінгі тақырып туралы ойлануды сұраймыз. Бейнероликтікөру. https://youtu.be/f3atn4skWAQ?si=PhxRIV-HcqSx7dVtАта-ананыңеңүлкенбақыты– балаларының табысты,ақылдыжәнеәдептіболғанынкөруекенін ұмытпаңыздар! Біз өз санамызда сілкініс жасасақ, айналамыздағы әлем де өзгереді. Назараударғандарыңызүшінрахмет!	13-слайд Жазуға арналған парақшалар 14слайд

193

Қосымшалар

194

195

196

3.3-сабақ

Өмірбойыоқу:НЕҮШІН?ҚАЛАЙ?

Мақсаты:ата-аналардыңжасөспірімніңөзін-өзітәрбиелеу жәнеөзін-өзі дамыту үдерістерін қолдауға дайындығын қалыптастыру.

Міндеттері:

1. ата-аналарды жасөспірім баланың өзін-өзі тәрбиелеу және өзін-өзі дамыту үдерістерін оның өмірлік табысының шарты ретінде қолдауға шақыру;

2. жасөспірімнің өзін-өзі тәрбиелеуі мен өзін-өзі дамытуын қолдау мүмкіндіктері мен құралдары туралы ата-аналардың түсініктерін кеңейтуге жәрдемдесу;

3. ата-аналардың жасөспірімніңөзін-өзітәрбиелеуі менөзін-өзідамытуын қолдаудың практикалық дағдыларын игеруіне ықпал ету.

Ұлттыққұндылықтар:әділеттілікжәнежауапкершілік.

Жоспар

1. Кіріспебөлім:

   • Ұйымдастыру

2. Негізгібөлім:

   • «Сәттілік»тапсырмасы

   • «Меніңмақсатым»тапсырмасы

   • «Жекетұлғаныңжетістігінегебайланысты?»

   • «Тұлғаныңәмбебапдағдылары»топтықжұмыс

   • «Мақсатқоюдыүйреніңіз»жаттығуы

3. Қорытындыбөлім:

   • Рефлексия

Күтілетіннәтижелер:

• ата-аналар жасөспірімнің өзін-өзі тәрбиелеу және өзін-өзі дамыту үдерістеріне қолдаукөрсетеді;

• ата-аналаржасөспірімкезіндегібаланыңөзін-өзітәрбиелеуіменөзін- өзі дамытуын қолдаудың мүмкіндіктері мен құралдары туралы түсініктерін кеңейтеді;

• ата-аналар жасөспірімнің өзін-өзі тәрбиелеуі мен өзін-өзі дамытуын қолдаудың тиімді әдістері мен тәсілдерін меңгереді.

Сабақтыңұзақтығы:60-65 минут

Уақыты	Мазмұны	Ресурстары
3мин.	I.Кіріспе бөлім	1,2

197

	Сәлемдесу.Тақырыптытұжырымдау.	-слайд
	Кездесудіңтақырыбы«Өмірбойыоқу:НЕҮШІН? ҚАЛАЙ?».	3-слайд
	Адам жетіліп, өз мақсатына жеткенде, алдағы өмірінде өзін-өзі тәрбиелеугекүшіменеркіболғандажәне оны қалай жүзеге асыра алатынын білгенде, адамның алған тәрбиесі аяқталады.
	АдольфДистервег
10мин.	II.Негізгібөлім «Сәттілік»тапсырмасы СӘТТІЛІКұғымыментоптықжұмыс. Педагог топқа: «Бәріңіз балаларыңыздың табысты болғанын қалайсыздар. Бұл ата-ананың табиғи қалауы. Ал балаңыздың жетістігін қалай елестетесіз? Тақтаға/флипчартқасәттіліктібілдіретінкілтсөздер-зат есімдерді жазыңыздар. Педагогсабаққақатысушыларғафлипчартқа/тақтаға7-9 сөз жазып, содан кейін осы ұғымдарды реттеп, қысқаша талқылауды ұсынады. Талқылаудан кейін ата-аналарға слайдта «Сәттілік» ұғымының анықтамасы ұсынылады: ойлаған істе мақсатқажету,бірнәрсеніңоңнәтижесі,бірнәрсенің немесе біреудің қоғам тарапынан танылуы.	флипчарт/ва тман маркерлер Талқылауд ыңнәтижесі еңбастысы – адамның өзін-өзі жүзеге асыруы, оныңішінде
		материалды
5мин.	«Меніңмақсатым»тапсырмасы Педагог ата-аналарға өз баласына қатысты мақсат қойып,оғанжетуүшінқажетіс-әрекетінтұжырымдауды ұсынады.	қ жемістер беретінидея болғаны жөн.
10мин.	Тұлғаныңжетістігінегебайланысты?шағындәрісі Сіздерге «self made man» -«өзін – өзі жасаған адам» ұғымы таныс шығар.Мұндай адамның жетістігі өте жоғары бағаланады, өйткені оған өз күш-жігері, қасиеттері,білімімендағдыларыарқылықолжеткізілді. Қазіркәсібисаладағанаемес,әртүрліқызметте	а4 қағазы қалам/қары ндаштар Мұғалім осы

198

	жетістіккежетугекөмектесетінәмбебапжәнеарнайы	жазбаларға
	жекедағдыларбелсендітүрдеенгізілуде.	сабақ
	Кезкелгенбастамадатабысқажетуүшінәмбебап дағдылар (soft skills немесе «жұмсақ») керек. Оқуқабілетіменниеті,шығармашылық,логикалық-математикалық және кеңістіктік ойлау интеллекттің	соңында оралуды ұсынады.
	құрамдас бөлігі болып табылады. Ол балалар мен
	ересектерүшінөтеқажет.Алайда,жетістіккежетуүшін
	бұларжеткіліксіз.
	Арнайы дағдылар (hard skkils немесе «қатты» дағдылар)адамныңбелгілібіріс-әрекеттегіжетістігіне	5-слайд
	әсеретеді.Олмамандыққаоқытупроцесіндедамиды.Ал
	егербаланыңоларғадегенқабілетіменқызығушылығы
	болса,оныбалакезінендамытуғаболадыжәнедамыту
	қажет.
	Адамның әртүрлі іс-әрекеттердегі жетістіктерін не
	анықтай алады? Бұл жалпы (әмбебап, икемді)
	дағдылар:үйренугеталпыныс,сыниойлау,әдеміжәне
	дұрыссөйлейбілу,уақыттыдұрысбөлебілу.Бұлоқуда,
	жұмыстажәнежекеөміріндедепайдалы.«Икемді»
	дағдылар–бұладамдамуныңнегізі.
	Сіздіңбалаңызғамектептежәнеоданкейінгіөмірде
	пайдалыболатынкелесіәмбебапдағдылар:(олардың
	топтары).
	1) Мақсат қоя білу және оған жету жолдарын
	жоспарлау.
	2) Коммуникативтік дағдылар: қарым-қатынас
	жасаужәнекөпшілікалдындасөйлеуқабілеті
	3)Логикалықойлау: еңмаңыздымәселеніажыратабілу; нақтымәселеменжұмысжасау; неістеукерегінтүсінужәне бағалау; мәселенізерттеу-дәйектітүрдеойлау; қорытынды жасау, оны өзіңізге және
	айналаңыздағыларғатүсіндіребілу.
	4)Ақпаратпенжұмысістей білу «Кімақпаратқаиеболса,оләлемгеиелікетеді».Натан
	Ротшильд
	5)Өзін-өзіұйымдастыру,тайм-менеджмент Кейде адамдар жағдайға қарай әрекет ететіндей
	көрінеді.Бірақадамныңжоспары,уақыттыбасқару

199

15мин.

мүмкіндігі болмаса, табысты болу қиын. Бұл мектепте оқытылмайтын нәрсе, бірақ онсыз өмір сүру қиын. Льюис Кэрроллдың әйгілі ертегісінің кейіпкері Алиса Шляпникке: «Менбірнеше рет уақытты қалай өткізуге боладыдепойладым!Олуақытқаұнайма?Егеронымен ұрыспаған болсаң, одан қалағаныңның бәрін сұрай алар едің». 6)Жекеқасиеттер:көшбасшылық,ерік,табандылық Алайда, бұл қасиеттер мен дағдылар өздігінен пайда болмайды. Тұлғаның қасиеттері балалық шақта қалыптасады. Отбасында басталып, мектепте жалғасатын тәрбиеге тікелей байланысты. «Тұлғаның әмбебап дағдылары» жаттығуы (топтық жұмыс) Ата-аналар төрт топқа бөлінеді, карточкалардың көмегімен әмбебап дағдылардың бірін таңдайды: Коммуникативтікдағдылар. Ақпаратпенжұмысістеудағдысы. Өзін-өзіұйымдастыру,уақыттыбасқару. Жекеқасиеттер. Топтың алдына бөлінген дағдылардың мазмұнын ашу, оны толықтыру міндеті қойылады. Әр топ жұмыс нәтижелерін ұсынады, өз толықтыруларын дәлелдейді. Педагогақпараттытолықтырады,жинақтайды. «Мақсатқоюдыүйреніңіз»жаттығуы Жеке жұмыс: педагог ата-аналарға мақсат қою алгоритмімен танысуды, содан кейін сабақтың басында жасаған мақсат қоюмен салыстыруды және өзгерістер енгізуді ұсынады. Әр адам үшін ең қиын нәрсе – өз «менінің» мүмкіндіктерін пайдалануды үйрену және оларды жеке тұлғасындамытуғабағыттау.Өзін-өзідамытужәнеөзін- өзі тәрбиелеу жолындағы негізгі қадамдардың бірі– мақсатты дұрыс қою. Льюис Кэрроллдың «Алиса ғажайыптар елінде» ертегісінің кейіпкері Алисаны тағы да еске түсірейік. Зазеркальегекелгенде,олЧеширмысығымен кездесіп,одан:

флипчарт/ва тман маркерлер

200

20мин.	Айтыңызшы,қайдабаруымкерек?-депсұрады. Сенің қайда барғың келеді? - деп қайыра сұрады Мысық. Мағанбәрібір...-деді Алиса. «Онда қайда барсаң да бәрібір», - деді Мысық. Бұл үзіндіде өмірдің маңызды принциптерінің бірі тұжырымдалған-мақсатқозғалысбағытынанықтайды. «Армандарды мақсатқа айналдырамыз» алгоритмі Арман–бұлжайғанатілек,алмақсат–іс-әрекеткенұсқау.Бірнешетілегіңіздіжазыңыз.Олардыәрекетке нұсқаулық ретінде қайта құрыңыз (Тілек: компьютерді ауыстырғым келеді. Мақсаты: жаңа компьютерге қажетті соманы жинау). Мақсатты күшейту жағын ойлаңыз. Мысалы, «жаңа компьютерсатыпалу»–бұлжайғанамақсат.Ал«Apple Macbook сатып алу» – керемет мақсат. Мақсаттыміндеттергебөлеміз қадам.Тізімненжеткіңізкелетінмақсаттытаңдаңыз. қадам. Мақсаттың нақты, қолжетімді және маңызды екеніне көз жеткізіңіз. Қалаған нәрсеге қол жеткізгіңіз келетін күнді немесе уақыт кезеңін белгілеңіз. қадам.Негізгімақсаттыкішігіріммақсаттарғабөліңіз. Оларға кезең-кезеңімен жету үшін қандай қадамдар жасаукерегін қарастырыңыз. Әрқашанөзіңізден: Келесі деңгейге өту үшін не істеуім керек?» - деп сұраңыз. қадам.Іс-қимылжоспарынжазыңыз(айсайыннақты соманы кейінге қалдыра бастаңыз → жинақтау жоспарынжасаңыз→басқақаражаткөздерінанықтаңыз → компьютерлік жабдықтар дүкендерінде сату шарттарынқадағалаңыз→компьютердітаңдаңыз,сатып алыңыз). Гайдбуктен жасөспірімге арналған ұқсас алгоритмді таба аласыз.	Чек-парақ «Армандар ды мақсатқа айналдыра мыз» алгоритмі 6-слайд слайд слайд ата- аналарға арналған гайдбук
5мин.	III.Қорытындыбөлім Сторителлинг.Педагог: Мынадайоқиғаайтылады.Бірдебаламектептенүйіне келіп,анасынамұғалімніңхатынбереді.Анасыкенеттен жылайбастап,хаттыұлынадауыстапоқиды:«Сіздің ұлыңыз–данышпан.Бұлмектеполүшінтымкішкентай

201

және оған бірдеңе үйрете алатын мұғалімдер жоқ. Өтінемін, оны өзіңіз оқытыңызшы». Әлгі адам есейіп, анасы қайтыс болғаннан кейін, ескі отбасылықмұрағаттардықайтақарапотырып,осыхатқа тапболды.Оныашып,оқиды:«Сіздіңұлыңыздыңақыл- есікем.Бізонымектептебәріменбіргеоқытаалмаймыз. Сондықтан оны үйіңізде өзіңіз оқытуға кеңес береміз». ТомасАльваЭдисон4жасындасөйлеп,11жасындақұлағы естімей қалады, 12 жасында мектептен кетеді. Оләлемгеәйгіліфонографжасаушыболды,телеграфты, телефонды, киноаппаратураны, қыздыру шамын жетілдірді. Эдисонның арқасында біз бәріміз телефонмен сөйлесерде «алло» деп айтамыз. Томас Эдисон: «Мені осы күнге анам жеткізді. Ол мықтыеді,оныңмағаншынжүректенсенетінінсезіндім, өмірімді арнайтын адамым бар және мен оның көңілін қалдырмауым керек», – деп айтқан екен. Қандайқорытындыжасауғаболады?

МҰҒАЛІМДЕРГЕАРНАЛҒАНМАТЕРИАЛДАР

Кезкелгенбастамадатабысқажетелейтінәмбебапдағдылар

Оқу қабілеті мен ниеті, шығармашылық, логикалық-математикалық және кеңістіктік ойлау интеллекттің құрамдас бөлігі болып табылады және балалар мен ересектер үшін өте қажет. Алайда, жетістікке жету үшін бұлар жеткіліксіз.

Арнайы дағдылар (hardskkils немесе «қатты» дағдылар) адамның белгілі біріс-әрекеттегіжетістігінеәсеретеді.Олмамандыққаоқытупроцесіндедамиды. Ал егер баланың оларға деген қабілеті мен қызығушылығы болса, оны бала кезінен дамытуға болады және дамыту қажет.

Адамның әртүрлі іс-әрекеттердегі жетістіктерін не анықтай алады? Бұл жалпы(әмбебап,икемді)дағдылар:үйренугеталпыныс,сыниойлау,әдеміжәне дұрыс сөйлей білу, уақытты дұрыс бөле білу.Бұл оқуда, жұмыста және жеке өмірінде де пайдалы. «Икемді» дағдылар – бұл адам дамуның негізі.

Сіздіңбалаңызғамектептежәнеоданкейінгіөмірдепайдалыболатынкелесі әмбебап дағдылар: (олардың топтары).

1. Мақсатқоябілужәнеоларғажетужолдарынжоспарлау.

2. Коммуникативтікдағдылар:қарым-қатынасжасаужәнекөпшілік алдында сөйлеу қабілеті

3. Логикалықойлау:

   • еңмаңыздымәселеніажыратабілу;

   • нақтымәселеменжұмысжасау;

202

• неістеукерегінтүсінужәне бағалау;

• мәселенізерттеу-дәйектітүрдеойлау;

• қорытынды жасау, оны өзіңізге және айналаңыздағыларға түсіндіре білу.

1. Ақпаратпенжұмысістейбілу

Бастағыақпарат реттелмей, үйіліпжатса,құндынәрсенітауып,пайдалану әлдеқайда қиын.

Тиімдіжұмыспеноқуүшінмыналардыбілумаңызды:

• ақпараттыңсенімділігімендәйектілігінбағалау;

• маңыздысынанықтап,басқасыналыптастау;

• элементтерді семантикалық топтарға біріктіру, элементтер арасындағы қатынастарды көру;

• қажеттіақпараттыестесақтаужәнеуақытында табу.

«Кімақпаратқаиеболса,оләлемгеиелікетеді».Натан Ротшильд

5. Өзін-өзіұйымдастыру,тайм-менеджмент

Кейдеадамдар жағдайға қарай әрекет ететіндей көрінеді. Бірақ адамның жоспары,уақыттыбасқарумүмкіндігіболмаса,табыстыболуқиын.Бұлмектепте оқытылмайтын нәрсе, бірақ онсыз өмір сүру қиын.

Бірақ жоспарлау және уақытты басқару мүмкіндігі болмаса, табысты болу қиын. Бұл мектепте оқытылмайтын нәрсе, бірақ онсыз өмір қиын.

Льюис Кэрроллдың «Алиса ғажайыптар елінде» ертегісінің кейіпкері Алисаны тағы да еске түсірейік.

Зазеркальегекелгенде,олЧеширмысығыменкездесіп,одан:

• Айтыңызшы,қайдабаруымкерек?-депсұрады.

• Сеніңқайдабарғыңкеледі?-депқайырасұрадыМысық.

• Мағанбәрібір...-деді Алиса.

«Ондақайдабарсаңдабәрібір»,-деді Мысық.

Бұлүзіндідеөмірдіңмаңыздыпринциптерініңбірітұжырымдалған-мақсат қозғалыс бағытын анықтайды.

6. Жекеқасиеттер:көшбасшылық,ерік,табандылық

Мақсатты, күйзеліске төзімді, жауапты, бастамашыл, еңбекқор, күнделікті тапсырмалардыорындайалатын–топ-маманныңтүйіндемесіненалынғансөздер сияқты емес пе? Бұл қасиеттердің барлығы soft skills деп аталады. Олар белгілі бір кәсіппен байланысты емес, бірақ оларсыз табысқа жету қиын.

Тұлғаның қасиеттері балалық шақта қалыптасады және тәрбиеге байланысты. Бұл тұрғыда мектеп пен ата-ана арасында «жауапкершілікті дұрыс бөлу» маңызды.

МАҚСАТҚОЮДАҒДЫЛАРЫНДАМЫТУАЛГОРИТМІ

203

Жасөспірімүшіннемаңызды?Барлығы!Бұлжердемақсатқою–мақсатқою және оларға жету мүмкіндігі соңғы орында емес. Мақсат қою дағдысын қалай меңгеру керектігі туралы қадамдық жоспарды ұсынамыз.

Тілектертақтасы

Армандағанның бәрін, тіпті ең ерекше нәрсенің суретін сал немесе журналдардан кесіп алып, жапсыр). Осы суреттерге қарап, жақын арада қандай тілектерді жүзеге асыра алатыныңды ойла. Көрнекілік армандарыңды нақты елестетуге көмектеседі. Осылайша, олар сәл шындыққа айналады, яғни оларға жету оңайырақ болады.

Армандардыкүштімақсаттарғаайналдырамыз

Арман–бұлжайғанатілек,алмақсат–іс-әрекетүшіннұсқау.Келесі қағида бойынша қол жеткізгіңіз келетін мақсаттардың тізімін жаса.

Соданкейін«мақсаттыкүшейтужағынойлан.100-гекөбейтілгенмақсатсені қазірғанаемес,ондағанжылдарданкейіндешабыттандырады.Мысалы,

«университетке түсу» - бұл жай ғана мақсат. Ал «еліміздің үздік университетіне грантқа түсу» - қазірдің өзінде супер мақсат!

Мақсаттыміндеттергебөлеміз

Әрәрекеттіжазаотырып,мақсатыңаапаратынбаспалдақжасағандай боласың. Ол көрнекі, нақты және қолжетімді бола бастайды.

1. қадам.Тізімненжеткіңкелетінмақсаттытаңда(мысалы,ақшажинап, велосипед сатып алу).

2. қадам.Мақсаттыңнақты,қолжетімдіжәнемаңыздыекенінекөзжеткіз.

Қалағаннәрсегеқолжеткізгіңізкелетінкүндінемесеуақыткезеңінбелгіле (алдағы көктемге дейін екі жүз мың теңге жинап, велосипед сатып алу).

3. қадам.Оғанжетуүшінбарлыққадамдартуралыойланыңыз.Өзіңнен әрқашан: «Келесі деңгейге өту үшін не істеуім керек?» - деп сұра.

4. қадам.Іс-қимылжоспарынжаса(айсайыннақтымүмкінсоманыкейінге қалдыра баста → жинақтау жоспарын жаса → басқа мүмкін қаражат көздерін анықта → Жаңа жылға сыйлық ретінде ақшаның бір бөлігін сұра→ дүкенді таңдап, велосипед сатып ал).

Сағанкөмектесетінәдістермендағдылар

Мишабуылы:тіптібірқарағандаақылғақонбайтынсияқтыбарлық ойларыңды жаз.

204

Визуализация: эскиздер жаса. Бейнелі көрініс әлсіз жерлерді көруге көмектеседі.

Нақты жоспарлау: мақсатқа жету үшін не істеу керегін және қай уақытта жасау керегін білу әрқашан жақсы идея. Ұмытпау үшін бәрін күнделікке жаз.

Басқашакөзқарас:егербірдеңежоспарғасәйкескелмесе,онданегебұлай болып жатқанын ойла. Жағдайға әртүрлі көзқараспен қара.

Жайлылық аймағынан шығу: мақсатқа жету арқылы сен бұрын-соңды жасамағаннәрсеніжасайсың,яғнижайлылықаймағынаншығасың,бұлсеніңөз- өзіңмен жұмыс істеудің ең жақсы жолы.

Сынитұрғыданойлау:әрқашанкүмәнданжәнеөзіңесұрақтарқой.

Осылайшасенмақсаттыңөзінжәнеоғанжетужолдарынжақсы түсінесің.

Логика және талдау: логика және талдау қабілеті барлық кезеңдерді ұйымдастыруға көмектеседі.

Өзінедегенсенімділік:әрқашанөзіңесенімдібол–бұладамдарменқарым- қатынаста пайдалы және мақсаттарыңа жетуге күш береді.

ГАЙДБУККЕАРНАЛҒАНМАТЕРИАЛ

SOFTSKILLSдегенне?

Жұмсақдағдылар(softskills)көбінесекелесідағдылардыбіріктіретін«4K» тұжырымдамасы ретінде ұсынылады:

1. Коммуникациялық дағдылар: жоғары сынып оқушыларының электрондық пошта, әлеуметтік медиа және мессенджерлер сияқты цифрлық технологиялар арқылы тиімді қарым-қатынас жасай алуы маңызды. Ол үшін өз ойларын жазбаша да, ауызша да анық және дәл білдіру, сондай-ақ басқаларды тыңдап, түсіне білу қажет.

2. Сыни тұрғыдан ойлау: цифрлық ортада жоғары сынып оқушылары көптеген ақпаратқа тап болады. Олар ақпаратты талдау және бағалау, шынайы деректерді жалған мәліметтерден ажырату және саналы шешімдер қабылдау қабілетін дамытуы керек.

3. Кооперация: цифрлық дәуірде басқалармен өзара әрекеттесу және ынтымақтастық біздің күнделікті өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Жоғарысыныпоқушыларынатиімдіқарым-қатынасорнатабілу,ұжымдажұмыс істей білу, төзімділік таныту, тыңдай және басқалардың көзқарастарын ескере білу керек.

4. Креативтілік және проблемалық ойлау: технология мен инновация үлкенқарқынмендамыпкележатқанцифрлықортадажоғарысыныпоқушылары жаңа идеяларды қалыптастыруға, мәселелердің стандартты емес шешімдерін табуға және шығармашылыққа ие болуы керек.

205

«4K» - ден басқа, жоғары сынып оқушылары үшін уақытты басқару да маңызды. Жоғары сынып оқушылары өз уақыттарын басқару, басымдықтарды белгілеужәнеөзжұмыстарынтиімдітүрдеұйымдастырудағдыларынаиеболуы керек.

Цифрлық ортадағы жоғары сынып оқушыларының soft skills дағдыларының барлық ерекшеліктері олардың табысы мен кәсіби дамуында маңызды рөл атқарады. Сондықтан психологтер мен педагогтер тарапынан жоғары сынып оқушыларына цифрлық трансформация дәуірінде табысты және сенімді болуға көмектесу арқылы осы дағдыларды дамытуға тиісті көңіл бөлу маңызды.

ЖАСӨСПІРІМ КЕЗІНДЕ АДАМНЫҢ ӨЗІН-ӨЗІ ДАМЫТУЫ ҚАНДАЙ ЖАҒДАЙЛАРҒА БАЙЛАНЫСТЫ:

• Бірінші шарт – отбасы. Баланың бірінші және маңызды ортасы бола отырып, ол өзін-өзі тану мен өзін-өзі дамытуды қалыптастыруға мүмкіндік береді:баланыңөзінжәнеайналасындағыәлемдіқалайқабылдайтынынаәсер ететін отбасылық құндылықтар, дәстүрлер мен мінез-құлық стандарттары.

• Екіншішарт–мектеп.Оқуортасы,оқытуәдістеріментехнологиялары, мектеп әкімшілігі мен пән мұғалімдерінің қолдауы жасөспірімдерге өз әлеуетін ашуға, өзін-өзі тану және өзін-өзі дамыту дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.

Мұғалімде жасөспірімдерге олардың қызығушылықтарын, мақсаттары мен басымдықтарын анықтауға көмектесу; қолдау және ынталандыру керек:

• сыныптақолайлыатмосферақұру,

• жекежұмысжүргізу,

• оқушының күшті және әлсіз жақтарын, сондай-ақ оларды жақсарту мүмкіндіктерін көрсете отырып, орындалған тапсырмалар бойынша кері байланыс орнату,

• оқушыларға өз дағдылары мен қызығушылықтарын жетілдіруге көмектесетін жобаларды ұйымдастыру,

• оқушылардың өзін-өзі дамытуға ынталандыратын конкурстарға, олимпиадаларға және басқа да іс-шараларға қатысуын қолдау.

• Үшінші шарт – достар, сыныптастар және құрдастар. Олармен қарым- қатынас өзін-өзі дамытуды қалыптастыруға көмектеседі, осыған байланысты баланың қоршаған ортасы оның мақсаттары мен мүдделеріне әсер етуі мүмкін. Жалпы, әртүрлі адамдармен қарым-қатынас жасөспірімдерге өздерін және олардың мүмкіндіктерін жақсы түсінуге көмектеседі.

• Төртінші шарт – мәдени және әлеуметтік нормалар мен құндылықтар. Оларғадәстүрлер,адамгершіліктіңәлеуметтікнормалары,адамгершілік

206

құндылықтаржатады.Оларжасөспірімніңқоғамдаөзінқалайұстайтынын, қандай құндылықтар мен сенімдерді басшылыққа алатынын анықтайды.

• Бесіншішарт –жасөспірімніңжекеерекшеліктеріменмүдделері. Бірегей қабілеттер мен таланттар жасөспірімдерге өздерінің мақсаттары мен одан әрі даму бағытын анықтауға мүмкіндік береді.

3.4-сабақ

Өнерліөргежүзеді.Креативтіліктіынталандыру

Сабақтыңмақсаты:жасұрпақтыкреативтіойлауғабейімдеудіңтиімді жолдарын ұсыну.

Сабақтыңміндеті:

1. 10-11-сынып оқушыларының креативті ойлауын дамытудың тиімді әдіс-тәсілдерін ұсыну;

2. Креативті ойлауды меңгертуде қолданылатын дәстүрлі әдістер мен инновацияны тоғыстырған амал-тәсілдерді көрсету;

3. Креативтіойлаудағдыларынқалыптастыруданақтыәдістерменстратегияларды игеру.

Ұлттыққұндылықтарменжекеқасиеттер: шығармашылықойлау арқылы жаңа идеялар , концепциялар ойлап табуға бейімділік

Жоспары

1. Кіріспебөлім

• Жоғарысыныпоқушыларыныңжетістіктеріндегікреативтіойлаудың маңыздылығы

• Ақпараттықблок

2. Негізгібөлім

• «Достарменкездесууақыты»жаттығуы

• Жекежұмыс"Биопоэма"әдісі

• Топтықжұмыс«2К»әдісі

• Креативтіойлаудыдамытуғаықпалететіндағдылар

• Креативтіліккеапаратынжол:әдістерментәсілдер

3. Қорытындыбөлім

• Креативтіойлаудыдамытатынпрактикалықкеңестер

Күтілетіннәтиже:

1. Жоғарысыныпоқушыларыныңдамуыменжетістіккежетужолында креативті ойлаудың маңыздылығын түсінеді;

207

2. Отбасындақолайлыжағдайдықалыптастыруарқылыбалалардың креативті ойлау дағдыларын қалыптастыру жолдарын біледі;

3. Креативтіойлаудағдыларынқалыптастыруданақтыәдістерменстратегияларды игереді.

Дәрісуақыты:1сағ

Уақыты	Мазмұны	Ресурстары
	І.Кіріспебөлім Жоғарысыныпоқушыларыныңжетістіктеріндегі креативті ойлаудың маңыздылығы
	Мұғалімніңкіріспесөзі
5мин.	Білім беру мазмұнын жаңартудың іргелі қағидаларының бірі - оқушылардың креативтік қабілеттерін дамытуды, шығармашылық іс-әрекеттің қызығушылықтарыменбейімділіктерінескереотырып, олардың білімін даралауға көздейтін жеке бағдарлау. Бүгінгіфилософиялықпарадигмалардыңаясында «көне» мен «жаңаның» бірлігінен туындаған ізгілендіру, тұлғалық-бағдарлылық, мәдени- диалектикалық, прагматикалық, постмодернистік бағыттардың кең өріс алуы кездейсоқ емес. Оқыту үнемі адам тәрбиелеу міндетімен тығыз бірлікте жүретіндіктен, білім беру үдерісінде тұлғаның құндылық бағдарын қалыптастырудың мәні артпаса, кемімейтіні анық. Бұл тұжырымды жас ұрпақты креативті ойлауға үйрету арқылы өзгеше шешім жасай білу іскерлігіне қол жеткізе алуы сол адамның жеке басына ғана емес, бүкіл қоғамға пайда әкелуімен бағалы болатыны анық. Креативтіліктің өзектілігі шығармашылық ойлауды дамыту қажеттілігінде, өйткені қазіргі қоғамға білімді, шығармашылық шешімдер қабылдауға қабілетті,өмірде өз орнын таба алатын жеке тұлғалар қажет. Ал оларды осы бағытқа даярлаумұғаліммената-ананыңбірлескенжұмысының нәтижесінде орындалады.	Достармен кездесу уақыты»
	Ақпараттықблок
	Мұғалім: Қымбатты ата-аналар! Креативті ойлау балалардыңөміріндеқандаймаңыздырольатқаратыны

208

	жөнінде бүгінгі дәріс сабағымызда айтқымыз келеді. Осы бағыттағы жұмыстар бойынша біріге отырып, сіздерді жұмыс жасауға шақырамын. Балаларының дарынды, талантты да талапты болғанын әрбір ата-ана қалайды. Қалау мен шындықтың арасында алшақтық болмауы үшін бүгінгі дәрісте жоғары сынып оқушыларының креативті ойлаудың маңыздылығы туралы сөз етейік. Кезкелгентанымменбілімніңаражігінанықтауүшін айналаны тану, өзіңді тану, туысыңды тану қажеттігі туындайды.Осығанорай,ата-аналарға«Биографиялық поэма»жазуға кеңес беремін. Себебі бүгінгі дәрісте бір-бірімізден үйреніп, алатын ақпараттарымыз пайдалы болуы үшін ашықтық қажет болады. Жақсылыққа ашық болайық!
10мин	II.Негізгібөлім «Достарменкездесууақыты» Ата-аналарғаосындайкарточкаберіп,аудиторияны аралай жүріп, өздеріне ұқсас бір жанды тауып, әр сағаттыңтұсынаатынжазуұсынылады.Мысалы:сенің көзіңнің түсі маған ұқсайды екен. Сені сағат 12-ге кездесуге жазып қойсам деп едім. Осылайша4 сағаттың тұсына аттарын жазып болған соң, сәйкес келген ата-аналар бір топқа бірігіп жұмыс жасау тапсырылады. Келесі кезекте ата-аналарға парақша ұсынылады. «Биографиялықпоэма»(Биопоэма) Тақтағанемесеәрбірата-анағапараққажазылып,өзі туралымынандайсауалдарғажауапберутапсырылады: Есімім(Өзесіміңіздіжазыңыз) Менқандаймын?(Өзіңіздісипаттайтынүшсынесім жазыңыз). Сүйікті іс-әрекеттерім (Қол боста айналысуды құмартатын үш әрекетіңіз, хобби) Неден қорқамын, сескенемін? (Өмірдегі қорқыныш пен қауіптеріңіз) Өмірлік қағидам (кредо) (Өмірде ұстанатын басты қағидаңыз, ұраныңыз) Сүйікті ақын-жазушыларым (Қандай ақын- жазушыларды ұнатасыз?)	Биопоэма
		«Биография лық поэма» (Биопоэма)
		Топтық жұмыс. «2К»әдісі»

209

Сүйіктітағамдарым(Қандайтағамдардыұнатасыз?)

Менің жетістіктерім (Отбасыңызда, жұмыста қандай жетістіктер бар?)

Меніңарманым(Бірарманыңыздыатаңыз) Тегім

Бұл тапсырманы орындауға ата-аналарға 4-5 минуттайуақытберілгенсоң,оларжазғандарыншағын топішінденемесебүкілаудиторияға(егердеадамсаны аз болып немесе уақыт жеткілікті болса) оқып береді. Биопоэмаларды оқығаннан кейін, ата-аналар бір-біріне сұрақтар қойып, таныстығын тереңдете түскені дұрыс.

Бұл тәсілді бастары жаңадан қосылған топ мүшелерімен ғана қолданбай, бұрыннан бір-бірін білетін топ ішінде де қолдануға тиімді, өйткені көп жағдайда келтірілген сұрақтар таныстар мен достар, туыстар, отбасы мүшелері арасында бұрын ескерілмеген жайттар жаңа бір қырынан ашылады.

Биопоэма сұрақтарын түрлендіріп әрі толықтырып жіберуге де болады. Мәселен, олардың қатарына «Мен қандай туыспын?» деген сұрақты қосуға болады, мысалы балалар мұнда өздерін туыс ретінде атайды («Мен әке-шешемнің ұлымын/қызымын, немере, аға/әпке, іні/қарындас не сіңлі,бауырымын» деген секілді).

Осындай топтар арасында өзгеше ойлайтын адамдардың әдемі сөздері мен көркем мінездері ата- аналар қауымына оң әсер етіп, ары қарай жұмыс жасауына ықпал етеді.

Топтық жұмыс. «2 К» әдісі» креативтілігі көп- креативтілігі жоқ екі тұлғаныңқалай дамитындығы жөнінде өз ойларын суреттегі бейнеге жазу арқылы топтық жұмыс жасайды. Креативті жан қандай болуы қажет, оның өмір көкжиегінде алар жетістігі қандай екені туралы болжам жасау, креативтілігі төмен адам қандай жетістіктерге жете алмайтыны туралы болжам жасау тапсырылады.

210

Креативтілікадамныңжаңаидеялардыойлаптабуы, ерекше шешімдер қабылдауы мен қалыпты, таптаурын ойлау жүйесінен алшақтауы, бір сөзбен айтқанда, шығармашылық іс-әрекетке бейімділік сипатында түсіндіріледі. Ішкі мүмкіндіктеріне қарай саралай келгенде, креативті тұлға қабілеттерінің ең түпкі негізінде адамның интеллектуалдық әлеуетіне қойылатынталаптаржатыр.Креативтіойлау–табысты ойлау. Креативтілік шығармашылық ойлаудың жоғары деңгейі болып саналатындықтан, онда адам нақты бір кеңістік пен уақыт арасында еш кедергісіз, өзі мақсат еткен түпкі нәтижеге қол жеткізе алады. Креативті тұлға – кез келген заттан, мәліметтен, құбылыстан тың идея көре білетін адам. Онда тұлғаның ойлауы мен сөйлеуі жоғары деңгейде көрініс табады. Креативті ойлауды дамытуға ықпал ететін дағдылар: Креативтілік – тың идеялар туғызатын, дәстүрлі, қалыптасқан ойлау жүйесінен бөлек, проблемалық жағдайларды тез шешетін қабілеттілік; креативтілік қабілеттің қалыптасуы үшін қажетті шығармашылық ойлау мен тұлғалық қасиеттер жиынтығы: Шығармашылық – қоғамдық-әлеуметтік мәні бар, жоғары сападағы талантты аңғартатын, жаңа іске бағыт-бағдар беретін тың әрекет. Ойлау - психиканың ең жоғарғы көрінісі, тұлғаның танымдық бейнесі, сана арқылы сыртқы ортаны қабылдау процесі: талдау, синтездеу, әр түрлі жағдайларды шешу жолындағы пайымдық ізденіс. Конвергентті ойлау – проблеманың бір типінің шешімін анықтауға бағытталған ойлау. Дивергентті ойлау – қиялдауға сүйене отырып, көптеген мүмкін болатын шешімдерді біріктіру. Креативті ойлау – қандай да бір жаңалықты тәжірибеге енгізетін, жаңа проблемаларды шешу және қою жағдайында өзіндік идея туғызатын, кемшіліктер мен қайшылықтарды сезініп, жағдайдың жетіспейтін элементтерін салыстырмалы түрде болжауды қалыптастыратын ойлау түрі. Э.П.Торренс «Егер шығармашылықты ойлаумен байланыстыпроцессретіндеқарастырсақ,онда

«5+» жадынамас ы

211

40минут 10минут

шығармашылықпенойлайтын тұлға болуүшін неістеу керек, қандай ортада өмір сүру қажет, оның түпкі нәтижесі қандай болады деген сұрақтарды, яғни шығармашылыққа жетудің барлық жолын біріктіріп қарауымыз қажет» деп тұжырымдайды. Ол креативтіліктің төрт критерийін анықтап берді: ойдың еркіндігі (уақыт бірлігінде пайда болатын идеялар саны); ойдың икемділігі (бір идеядан екіншісіне ауысу мүмкіндігі); даралық (жалпы қабылданған көзқарастардан ерекшеленетін идеяларды шығару мүмкіндігі); дамытушылық(идеяларды,қосымшадетальдарды тұжырымдау). Бұл пікірлерден шығатын қорытынды креативтілік шығармашылыққа апаратын тұлғаның ішкі әлеуеті мен қабілеті, ал шығармашылық тұлғаның жаңаны ойлап табу қабілеті көрінетін процесс(үдеріс) болып табылады. Осы бағытта ата-анасы мен баласы бір-біріне құлақ асып, тыңдай алатындығын білуі үшін немеседәріске қатысып отырған ата-аналардың назарын шоғырландыру үшін “Біз де” деп аталатын ойын ойнауды ұсынамын. «Бізде»ойыны Ойынның шарты: Әкесі немесе анасы дастархан басында қызықты әңгімесін бастайды. Әңгімені зейін сала тыңдап отырғанойыншы бұрыс пікірге қосылмауы керек. Мен өзенге бардым. «Біз де!» Онда үйрек ұстап алдым. «Біз де! Үйректің жартысын итім жеп қойды.«Біз де!» Осыны айтып қалған ойыншылар ойыннан шығады. Ойыннан ұтылған қатысушыға тағы бір тапсырма беріледі.Бұл ойын қатысушыныңшығармашылық ойлау қабілетін дамытады. Креативтілік бірнеше танымдық процесті бойына жинақтайды.Оныадамқажеткезіндежаңаөнімретінде ұсынады. Яғни креативтілік интеллект ұғымымен ұштасады. Олай болса, келесі ойын түрі осы бағыттқа ұсынылады. «Бином»ойыны

212

Би- 2 деген сөзден шыққан .Топ мүшелеріне екі сөз беріледі. Мысалы-“Тәрелке”-“балерина” “Дүкен”- “полиция” “халат”-“орындық” “бақша”- “тақта” Топ мүшелерінен екі сөзді қатыстыра отырып, 10 сөйлем құрауы сұралады.10 варианттың алғашқы үш- төрт нұсқасы қарапайым жай сөйлемдерден құрылуы мүмкін. Тәрелкенікөргенбалеринасатыпалды. Балерина тәрелкеден тамақ ішті. Тәрелкеүстелдетұр,балеринаорындықтаотыр. Балерина тарелкені жинады. Осы сөйлемдерден кейін ойлау деңгейі тоқырағандай, ойлану басталады. Бұл сәтте мидың креативті ойлауы іске қосыла бастайды. Ата-ана 10 вариантты толықтай орындап шығуы үшін шығармашылыққа қарай ойысуы керек. Балерина күрсініп, тарелкесіндегі екі салат жапырағына қарады. Театрсахнасынаалғашшыққанбалеринаныңекікөзі тәрелкедей болды. Ұшатын тәрелке театрдың жанынан ұшып бара жатып,балеринаны үйіне жеткізіп салу үшін тоқтады. Ыдыстарүйіндебалериналарғаарналғантарелка сатылымға шықты. Балеринаның үйіндегі тарелкаларға “Аққу көлі” балетінің суреті салынған. Балеринаны балеттен соң, қарны тойған отбасы мен жуылмаған тәрелкелер күтіп тұр. Бұл да балаңыздың шығармашылық қабілетін арттыруға арналған қарапайым болғанмен тиімді тәсіл. Креативтілікке апаратын жол: әдістер мен тәсілдер Отбасында ата-ана да баланың ойы мен ішкі уәжімен санасып отырғанда креативті ойлай алатын тұлғаныңқалыптасуынамүмкіндіктуындайтынынатап өткіміз келеді. Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдау және көрнекті мұғалім-

213

дердің педагогикалық тәжірибесін зерттеу негізінде балалардың креативті ойлауын дамытудың келесі шарттарын«5+» жадынамасыарқылыназарларыңызғаұсынамыз: Жоғары сынып оқушыларының өзін-өзі көрсете білуіне, бастамашыл болуына қолайлы мейірімді атмосфераны мектепте де, үйде де құру.Оқушыөзінеркінсезініп,қысымғаұшырамауы керек. Ата-анадан алуан түрлі эмоцияны бала мен ата- ананыңқарым-қатынастында бала да сезінуіне ықпал жасауқажеттілігітуындапотыр.Себебібалаүнемі «бұзықболма,жайғанатынышотыршысабағыңда, сабағыңды оқы!»деген бұйрыққа тән тапсырмаларды қабылдағаннан гөрі оған ойша «қарсылық акциясын» жасап алады. Сол себепті сырласу арқылы балаға болашағы мен өзіне пайдалы болатын тұстарын түсіндіру арқылы ойлауына, шығармашылық еркіндігіне жол ашылады. Балаларды өз пікірін айтуға, қателік жасаудан қорықпай өз көзқарасын қорғауға ынталандыру - ата-ананың парызы. Әр бала өзініңпікірімаңыздыекенінсезінуікерек.Сонымен бірге отбасында біреудің ұсыныстары, жауап нұсқалары туралы қатаң сынипікірлерболмауыкерек.Барлықдаулыжағдайлар пікірталас, пікірлесу, келісу арқылы шешілгені абзал. Біреуге артылған кінә мен айыптаулар баланың өзіне айтылғандай, түсінігін қалыптастырып алуына әсер етеді. Балалардыңбелсенділігініңнәтижесінғанаемес, сонымен бірге жұмысты өзі орындау процесін бағалау да маңызды. Осылайша, ата-ана балаға мәселені шешуге әдеттенбеген тәсілі үшін ресурстықсыйақыбереалатынысекілді,ата-анадаөзі біліп тұрған шешімді мәселені де баласының талқысына салу арқылы ойлау мен креативті шешімдердітабуқабілеттеріндамытуынаықпал

214

жасап,сол арқылы оларды стандартты форматтан тыс ойлауына ынталандырады. Оқушыларды жаңа шешімдер іздеуге және сыныптастарының шешімдерін талдауға ынталандыру мектепте жүргізілгеніндей, отбасында да мәселені ұсынып, оның шешу жолдарын бірлесіп табуға үйрету, дағдыландыру маңыздылыққа ие тәрбиенің бір тәсілі екенін біліңіз! Бұл баланы дамытуға ғана емес, балалардыңқызығушылығын,танымдық,креативтілік белсенділігін арттыруға ықпал етеді. Тапсырманың мақсаты: оқушыларды мәтіндегі ой тұжырымдарды таратып айтуға үйрету, дайын үлгі негізінде креативті ой түюге және оны шеберлікпен жеткізе білетін тапқырлыққа баулу. Тапсырманыорындауталаптары: ғұламаның әрбір тұжырымының мәнін түсіндіруі керек; үлгі бойынша өзі таңдаған тақырыпта мәтін құрап жазуы қажет. Қазіргі заманғы педагогикада жоғары сынып оқушыларының шығармашылық ойлауын дамытуға ықпал ететін әр түрлі әдістер мен тәсілдержәнетапсырмаларбар.Сондайтапсырмалармен ойындардың біршамасын назарларыңызға ұсынамын. Бір күні қарақшылар ғұлама әулие Әзірет Әліні ұстап алып: Егер сен «Ғылымартық па? Малартықпа?»деген сұраққа он түрлі жауап айта алсаң, біз сені босатамыз. Ал айта алмасаң, біз сені өлтіреміз,»- дейді. Сонда Әзірет Әлі былай деп жауап беріпті: Біріншіден,ғылымартық.Өйткеніғылым–әулие- әнбиелердіңмұрасы,мал–перғауынменҚарынбайдың мұрасы. Екіншіден, ғылым сені сақтайды; малды сен сақтайсың. Үшіншіден,ғылымныңдосыкөп;малдыңдұшпаны көп. Төртіншіден, ғылымды жұмсасаң көбейе береді; малды жұмсасаң, азая береді.

215

Бесіншіден, ғылым саған құрметті атақ береді; мал сараң деген атқа қалдырады. Алтыншыдан, ғылым өзін-өзі сақтайды; малды үнемі бағып, күтуің керек. Жетіншіден, ғылым қиямет күні шапағатын тигізеді; мал иесіне сансыз жауап бергізеді. Сегізіншіден, ғылым тозбайды, жоғалмайды; мал өледі, жоғалады. Тоғызыншыдан, ғылым көңілді нұрландырады, адамға ақыл-ой қосады; мал адамды масаттандырады, дүниеқоңыз етеді. Оныншыдан, ғылым құдайға ғибадат қылғызады; мал өз иесінің көңіліне тәкаппарлық салады. Қарақшылар таң қалып, Әзірет Әліні еріксіз босатады («Шешендік шиырлары» кітабынан) «Домино» Қағаз қиындылары домино пішіндес қиылып, ортасынан қаламмен сызылады. Топтағы бірінші ата- анаоңжақбөлігінесұрақжазады,келесіата-анакелесі домино парақшасының сол жағына сол сұрақтың жауабынжазып,оңжағынаөзсұрағынбереді,тиісінше келесі адам өз доминосына осындай жазба қалдырады. Барлық топ өз доминоларын жасап болған соң, араластырып, көршілес топқа домино қиындыларын құрастыруды ұсынады. Әрі жылдам, әрі дұрыс құрастырған топ жеңіске жетеді. Бұл ойынды үй жағдайында балаларымен ойнағанда баланың ішкі уәждері мен сұрақтарын креативті формада біліп алу мүмкіндігі қарастырылған. «Қатепікір» Талқылау үшін қате жауаптарды қолданыңыз. Қате болғаны үшін ғана жауапты іріктеудің немесе «бұл қызық» фразасын қолданудың орнына, үдерісті ашып көрсету үшін ойлау барысының қате бағыт алуына әкелетін сұрақтарды қолданыңыз. Бұл ойдың логикалық барысын жақсартуға әкеледі және қате үшін жазғыру болмайтын атмосфера орнатады. «Мен бұл жауаптың қате екеніне қуаныштымын... ендеше талқылап көрейік...». Осылай айта отырып, ата- аналардыңбалаларынақателесугемүмкіндікберуіне,

216

онытүзетугежағдайжасаудағдыларынқалыптастыруға жол ашады. «Егер...,онданеболареді?» Ата-аналардыңбірі жүйрік қиялмен бір ситуация айтады, қалғандары соның шешімін тауып жалғастыру керек. Мысалы, «Егер әрбір адам дүниеге келе сала басқалардың ойын оқи алатын болса, онда Жер бетінде не өзгеріс болар еді?» «ЕгерЖердіңтартылыскүшіжоғалыпкетсе,онда...» «Егер барлық адам сөйлеу қабілетінен айрылып қалса, онда ...» Бұл тәсіл балаларлардың қиялын дамытып, мидың ойлау белсенділігін арттырады. «Екіқолдыжұмысқажұмылдыру» Ата-аналарекіқолынадақаламсапалып,бірмезгілде екі қолымен мынадай әрекеттерді атқарады: Оң қолымен бес үшбұрыш, ал сол қолымен бес төртбұрыш салады. Оң қолымен бес шеңбер, ал сол қолымен бес үшбұрыш салады. Оң қолымен өзінің есімін, ал сол қолымен фамилиясын жазады. Бұл жерде жазуды оңайлату үшін есім мен фамилиядағы әріптер санын теңдестірген дұрыс: егер фамилия ұзын болса, ондағы «-ов/-ев», «- ова/-ева»жұрнақтарыналыптастап,есімге«жан»түбірін қосса болады. «Екіжұлдыз,біртілек» Балаңызбен жақсы қарым –қатынасты одан ары нығайту барысындаекі жұлдыз қоюды және бір тілек айтуды сұраңыз.Екі жұлдыз = ойын ойнау барысында оларға ерекше ұнаған 2 зат Бір тілек =бұл жақсартуға болатын нәрсеге деген ұсынысы. Креативтіойлаудыдамытатынпрактикалықкеңестер Білім беруді жаңарту жетістіктерінің негізі - креативтіойлаудыдамыту.Бұлбілімментәрбиеберу процесіндеата-анағабаланыңшығармашылықойлау қабілетіндамытудыжоспарлауға,болашақтықұруға, салыстырмалы талдауға, синтездеу және өзіндік тұжырымжасауқабілетіндамытуғабағытталғансабақ

217

үлгісі. Оқушы өзінің танымдық қабілеттерін дамытуға ғанаемес,соныменқатаржоғарысыныпоқушыларының логикасын түзету мақсатында ата-анаға практикалық тұрғыда кеңес беру арқылы оқушылардың креативтілік қабілетіне бақылау жүргізуге мүмкіндік беретін дәріс болмақ. «Ассоциацияныңкөмегіменкөрініс» Қатысушылар өздерінің есімдерімен қоса бір затты (пикникке алып шығатын немесе қызығушылығына байланысты) ұйқастырып айту керек. Мысалы: Есімім – Күміс, ұнататын сусыным – қымыз; Есімім – Жанар, ұнататын жемісім – анар т.с.с. «Цифрларсиқыры» Қатысушыларға мұғалім қалаған 0-9 дейінгі сандарды ұсынады.Топ мүшелері сандарды креативті ойлау арқылы белгілі бір заттың, жан-жануардың бейнесіне келтіріп өзгертеді. Мысалы, «2» санын жүзіп бара Берілген парқшаны бүлдірмей, бір мәрте ғана пайдалану ұсынылады. Қатысушыларға тез шешім қабылдау, ойдың жүйріктігі мен өзгеше ойлау қабілеттерін дамыту ұсынылады. III.Қорытынды бөлім Креативтілігі жоғары дамыған әр баланың отбасында, қоғамда, мектептен білім алу процесінде тілдік дағдылары сәтті дамиды, оқушы өзінің іс-әрекетінде өз мүмкіндіктерінің«шыңына» жиі жетеді және біртіндеп осы «төбені» тіл байлығы мен логиканы ұштастырып, жоғарылатады. Әр пәннен креативті ойдың тәуелсіздігін, парасаттылықты, өзіндік және тапқырлықты қажет ететін стандартты емес шешімдерді шығара отырып, ойлау процесінің шыңына жетеді. Оқушылардың сыни ойлауын, зерттеушілік қабілеттерін және проблемалық мәселелерді креативті түрде шеше білу қабілетін дамытуға әсер ету үшін оқу-тәрбие үдерісінде, отбасында шығармашылық әрекетті ойдағыдай ұйымдастыру үшін педагогикалық тәсілдермен оңтайлы жағдай, отбасында қолайлы орта құру қажет. Жоғары сынып оқушыларының қоғамда әлеуметтенуі белсенді түрде даму жағдайында оның тәжірибесініңбайитүсуіне,табыстыбілімалуына,өзіне,

218

қоғамға, мемлекетке пайдалы азамат болуына көмектеседі. Өмірде креативтілік арқылы логикалық ойлауды дамыту- жеке тұлғаның қоршаған ортамен және оның әртүрлі креативтік іс-әрекеттерін ынталандыратын қатынастар жүйесімен жоғары деңгейгеұмтылу процесі үнемі орын алып отырғаны абзал. Сонымен,бұл сабақтың барысында креативтік қабілеттерді оятатын логиканы ойдағыдай дамытудың өте маңызды шарты - оқушының табиғатынан туындайтын креативтік күштің максималды деңгейін сәтімен жетелей білу екендігі көрсетілді. Мұғалім: назар қойып тыңдағандарыңызға, белсенділік танытып, ойын элементтерін іске асыру арқылы тәжірибеден өткендеріңізге алғыс айтамын. Келесі кездескенше!

0. сабақ

Тұлғаныңқалыптасуы:тәуелсіздікқұқығы

Мақсаты: баланың тәуелсіздігі мен өзіне деген сенімділігін қалыптастыруға ата-аналардың дайындығын қалыптастыру.

Міндеттері:

1. ата аналардың баланың өмірлік жетістігінің шарты ретіндетәуелсіздігін қалыптастыруға деген ұмтылысын дамыту;

2. жасөспірімніңата-анасынандеркезіндеқиындықсызбөлініпшығуының мәні мен психологиялық аспектілері туралы ата-аналардың түсініктерін кеңейтуге ықпал ету;

3. ата-аналардың бөлініп шығу үдерісінде жасөспірімді қолдаудың практикалық дағдыларын игеруіне ықпал ету.

Ұлттыққұндылықтар:әділеттілікжәнежауапкершілік.

Жоспар:

1. Кіріспебөлім

   • Сәлемдесу

   • «Ассоциация»жаттығуы

219

2. Негізгібөлім

   • Топтықжұмыс

   • «Бао»қысқаметраждымультфильмінкөружәнесюжетінталқылау

   • Кейстердіталдау

3. Қорытындыбөлім

   • «Мишабуылы»тапсырмасы

   • Рефлексия

   • Қорытындылау.

Күтілетіннәтижелер:

1. ата аналар баласын бөлініп шығу үдерісінде қолдауға ынталандырылады;

2. ата-аналаржасөспірімніңқиындықсызжәнекүрделібөлініпшығубелгілерін тануды үйренеді;

3. ата-аналаржасөспірімніңбөлініпшығуүдерісіндеқолдауүшіннақты стратегиялар мен әдістерді меңгереді.

Сабақтыңұзақтығы:60 минут

Уақыты	Мазмұны	Ресурстары
	І.Кіріспебөлім Сәлемдесу «Қайырлыкүн,құрметтіата-аналар! Бүгінгі сабақтың тақырыбы – тұлғаның қалыптасуы: тәуелсіздік құқығы, яғни бүгін біз балаларды ата- аналардан бөлудің ерекшеліктері туралы сөйлесетін боламыз» «Ассоциация»жаттығуы.Тапсырма:ата-аналарға «Психологиялық бөлім» деген сөзді естігенде нені елестетесіз?» - деген сұраққа жауап беру ұсынылады. Қорытынды: ата-аналардың жалпы үміттерін, алаңдаушылықтарын және хабардарлық деңгейін анықтау,бұлсабақбарысындаашықжәне ақпараттандырылғанталқылауғаықпалетеді.	1,2-слайдтар
2мин.
3мин.
10мин.	ІІ.Негізгібөлім Ата-аналар 3 топқа бөлінеді, олардың әрқайсысына мәтін беріледі. Ата-аналар мәтінмен танысып, негізгі ойдыанықтап,басқа топтарға мәтінніңмазмұнын схема немесе сурет түрінде флипчартты қолдана отырып ұсынуы керек. Дайындыққа 4 мин, ұсынуға 2 мин. 1-мәтін.	3-слайд, Үлестірмелі материал 1-мәтін

220

Ата-анадан бөліну – бұл баланы оны тәрбиелейтін ересектерден біртіндепбөлужәне оныңтәуелсіздігі мен дербестігін дамыту үдерісі. Бұл үдеріс туылғаннан басталады және өсу бойына жалғасады. Бала біртіндеп дербестік, шешім қабылдау және қоршаған әлеммен өзара әрекеттесу дағдыларын игереді. Қазақ мәдениеті аясында бөліну үдерісінің келесі аспектілері ажыратылады: Отбасының маңызы: қазақ мәдениетінде отбасы орталық рөл атқарады және бөлу үдерісі баланың жеке және мәдени өзін-өзі анықтауға бағытталған дамуындағы табиғи қадам ретінде қарастырылады. Үлкендерге құрмет: бөлу үдерісінде балалар тәуелсіздік пен дербестікке қайшы келмейтін ата- аналарға деген құрмет пен сүйіспеншілікті сақтай алатынын атап өту маңызды. Дәстүрлі құндылықтар мен бірегейлік: өзінің мәдени бірегейлігін түсіну балаларға қазақтың дәстүрлі құндылықтары мен әдет-ғұрыптарын үйренуге және сақтауға көмектеседі, бұл сепарация контекстінде маңызды. Психологиялық сепарация үдерісін түсіну мен қолдауға қазақ мәдени аспектілерін интеграциялау отбасылық байланыстарды нығайта және мәдени мұраны сақтай отырып, ата-аналар мен балалар арасындағы терең және өзара түсіністік қарым- қатынасты қалыптастыруға көмектеседі. 2-мәтін. Тәуелсіздік пен дербестікті дамыту процесі керек жаста болмаса немесе тиісті деңгейге жетпесе, ата- анадан уақтылы бөлінбеу балада және оның ата- анасында бірқатар қиындықтарын тудыруы мүмкін. Баланыңқиындықтары: Күнделіктіістердегіата-аналарғатәуелділік. Тәуелсіздік пен проблемаларды шешу дағдыларының болмауы. Эмоционалды мәселелер, соның ішінде мазасыздық және өзін-өзі төмен бағалауы. Қарым-қатынас пен әлеуметтік бейімделудегі қиындықтар.

2-мәтін

221

10мин.

Мотивация мен мақсатқа ұмтылудың болмауына байланысты оқу мен мансаптағы проблемалар. Ата-аналарда: шамадан тыс қамқорлық, сепарациядан туындаған күйзеліс, баланың болашағына алаңдаушылық. Сепарациятекөсудіғанаемес,соныменқатартәуелсізадамғатәнөзін-өзіерекшесезінудідеқамтиды. Сепарация үдерісінде ата-аналардың басты міндеті – баланыңтәуелсізболуынакедергіжасамау.Ата- аналардың балаға дәйекті түрде жауапкершілікті жүктеп,өзшешімдерінқабылдауғамүмкіндікберуі маңызды. 3-мәтін. Сепарацияның бірнеше түрі бар, бізге жетілу жолында олардың әрқайсысын жүріп өту керек. Эмоционалды сепарация. Ата-ананың мақұлдауына немесе мақұлдамауына тәуелділікті азайту. Адам өз шешімдерін қабылдауға және өз құндылықтарынасәйкесәрекететугеүйренгенде,олата- анасының пікіріне аз тәуелді болады және өзінің эмоционалды сезінуін дамытады. Аттитюдтық сепарация. Өзін және айналадағы барлық нәрсені ата-анасы сияқты бағалауды тоқтатуға, ата-анасының категорияларымен пайымдамауға мүмкіндік береді. Бұл отбасында ұрпақтар қақтығысы болуы керек дегенді білдірмейді. Тек өскен бала әлемге ата-анасының көзімен қарауды тоқтатып, өз көзқарасын және жеке тәжірибесіне негізделген пайымдауларды дамыта бастайды. Функционалды сепарация адамның ата- анасынан физикалық түрде бөліну, өзін-өзі қамтамасыз ету,соданкейінөзотбасынқамтамасызетуқабілетінеие болуын болжайды. Бұл негізгі қажеттіліктерді, кір жуу, тамақ дайындау, дүкенге бару, шоттарды төлеу сияқты қарапайым әрекеттерді қамтамасыз етуден басталады. Алдыменжасөспіріммұныата-анасыменбіргетұрғанда жасайды, содан кейін олардан бөлек жасайды. Жанжалдысепарация–ата-анағақатыстыасыра алаңдаушылық, кінә, жауапкершілік, сенімсіздік, ашуданарылу.Егерсепарацияосытұрғыдаорыналса, жасөспірімкінәсінсезінбестенөзжолыменжүру

мәтін слайд, бейнеролик. Баланың ата- анасынан бөлінуінің мысалы

222

15мин.

қабілетіне ие болады. Ол ата-анасы бұған қарсы болса да, бір нәрсеге тыйым салса да, қазірдің өзінде өзін, таңдауын, даралығын қорғай біледі. Қорытынды: ата-аналар балаларының жеке тұлғасын қалыптастырудағы сепарацияның маңыздылығы туралы ақпарат алады. Тақырыпты толығырақ түсіндіру үшін «Бао» қысқаметражды мультфильмін көру ұсынылады. http://surl.li/uajyv(7 мин.) Мультфильмнің сюжетін талқылау. Ата-ана-бала қарым-қатынасын талдау. Сұрақтар: Бұлмультфильмдікөргенденесезіндіңіз? Мультфильмдегіеңәсерлісәттерқандайболды? Неліктен? КішкентайБаоненібейнелейдідепойлайсыз? Сіздеөзтәжірибеңізденұқсасжағдайлартуралы естеліктер бар ма? Мультфильмнің соңында анасы Баоны неге жіберді деп ойлайсыз? Сізбұлоқиғадаананыңорнындақалайәрекететер едіңіз? Қорытынды: ата-аналардың балаларының тәуелсіздігіне ата-ана көзқарасы үлкен әсер ететінін түсінуі. Кейстерді талдау. Ата-аналар 3 адамнан тұратын топтарғабөлінедіжәнеәртопқакейсберіледі.Әріқарай, әр топ дайын кестеге сәйкес мәселені, себебін және істі шешу жолдарын ұсынады (яғни, ата-ана балаға сепарация кезінде қалай көмектесе алады). Әмина,17 жаста,11 сыныпты бітіреді. Ата-анасы ол үшін әрқашан шешім қабылдайды: оқуға қайда бару керек, қандай мамандық бойынша оқу керек, қандай қосымша сабақтарға қатысу керек, қандай хоббиді дамыту керек және қайда жұмыс істеу керек. Әмина өз өміріндемаңыздышешімдерқабылдамайдыжәнебұл

5-слайд, Үестірмелі материал (кейстер, толтырылаты н таблица) 1-кейс

Мәселе	Себебі	Шешу жолдары

223

оны жақсы деп санайды, өйткені ол шешім қабылдай алмайтынына сенімді. Ата-анасы оған дербестік пен өз күшіне деген сенімділік сезімін тәрбиелемеді. Әмина ата-анасына сенуге дағдыланған, бұл оңай және қауіпсіз деп санайды. Алайда, күні бойы оларда қақтығысжиіорыналады.Оғаннежеукерек,қайдабару керек, қандай фильм көру керек немесе не істеу керек сияқтықарапайымтаңдаужасауқиынғасоғады.Ата-ана өздерінің әрекеттерін дұрыс деп ойлап, Әминаны өз қателіктерінен сабақ алу және тәуелсіздігін дамыту мүмкіндігінен айырды. Бұлкейсата-аналардыңбалаларынжіберебілуінің, оларғатаңдауеркіндігі менқателіктеріненсабақалуға мүмкіндік беруінің маңыздылығын көрсетеді. Тек осылай ғана бала бөлініп, тәуелсіз бола алады және өзіне деген сенімділікті дамыта алады. Ата-аналар баланың өмірінің барлық аспектілерін басқарған кезде, олар шешім қабылдау тәжірибесі мен тәуелсіздігінен айырылады, бұл сайып келгенде өзін-өзі бағалаудың төмендігіне және болашақта қиындықтарға әкелуі мүмкін. Сепарация баланыңдамуы үшін ғана емес, сонымен бірге отбасында жақсы және сенімді қарым- қатынасты сақтау үшін де маңызды. Ата-аналар баласынжіберіп,оғантаңдаужасауарқылыоныңжеке өсуіне ықпал ететінін және отбасылық байланыстарды нығайтатынын білуі керек. 2. Мақсат 16 жаста және оның ата-анасы оның әр қадамын үнемі бақылап отырды. Олар оған достарды, оқуорындарын,тіптіхоббиінтаңдады.Мақсатешқашан өз бетінше шешім қабылдауға және айналасындағы әлемді зерттеуге мүмкіндік алған емес. Жасөспірім үшін қиындықтар: Мақсат өз өмірін бақылауданайырылғандай сезінеді. Олшешімқабылдау дағдыларын дамытпайды және қиындықтарды өз бетімен шешуді үйренбейді. Бұл дәрменсіздік сезіміне және өзін-өзі бағалаудың төмендеуіне әкеледі. Салдары: Орын алмаған сепарация Максаттың жеке тұлғасы мен тәуелсіздігін дамытуға кедергі келтіреді.Олкөбінеседепрессияменәлеуметтік

кейс кейс

224

оқшаулануға әкелуі мүмкін өздігінен шешім қабылдауға тырысқанда стресс пен мазасыздықты сезінеді. Анеля – отбасының тұңғыш баласы және оның ата-анасыоғанкөпкөңілбөледі.Олароныңжайлылығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тырысып, оның барлық мәселелері мен қақтығыстарын шешеді. Олар оны басқа қалаға немесе елге жіберуден қорқады, өйткені олар үшін ол әрқашан қорғау мен қамқорлықты қажет ететін кішкентай қызы болып қала береді. АлайдаАнеляеркіндікпентәуелсіздіккеұмтылады. Басқа қаладағы университетке оқуға түскеннен кейін ол әлемде өз орнын табуға және өз бетінше шешім қабылдаудыүйренугетырысады.Қызынжіберугедайын болмаған ата-анасы оны қорғауға деген ұмтылыс пен оныңтұлғаретіндеөсуінежәнедамуынамүмкіндікберу қажеттілігі арасындағы қақтығысқа тап болады. Бұл жағдай орын алмаған сепарациямен байланысты – баланы ата-анасынан бөлу және оның тәуелсіздігін қалыптастыру үдерісі. Ата-аналар баласын әлемнің қиындықтары мен қауіптерінен қорғауға тырысып, оған қоршаған ортаны өз бетінше зерттеугежәнешешімқабылдауғамүмкіндікбермейді. Нәтижесінде Анелде өзіне және айналасындағыларға сенуде қиындықтар пайда болады, ол шамадан тыс қорғаншылық пен еркіндіктің жоқтығынан күйзеліске ұшырайды. Ата-ананың баламен байланысын сақтауға деген ұмтылысы одан да алыстатып, орындалмаған үміттер реніш пен көңілсіздік сезімін тудырады. АйгүлжәнеоныңқызыСабина: Жағдай: жалғызбасты ана Айгүл қызы Сабинаға әрқашан қорғаушы болды. Ол әрқашан Сабинаның зардап шегуі немесе қателесуі мүмкін деп қорықты, сондықтан ол өмірінің барлық аспектілерін басқарып, оған таңдау еркіндігін сирек береді. Ата-ана үшін қиындықтар: Айгүл қызы үшін кінә мен мазасыздықтыжиі сезінеді.Олоны әлемнің барлық қауіп-қатерлерінен қорғай алмаймын деп қорқады, сондықтан оның өмірін бақылауға тырысады. Балалар үшін қиындықтар: Сабина анасының үнемі араласуына байланысты өзін депрессияға ұшыратады жәнеөзін-өзібасқараалмайды.Оланасықойған

4-кейс

225

	шектеулерденқысымменстрессезінеді,бұлоның дамуына және тәуелсіз тұлға болуына кедергі келтіреді. Кейс ата-аналардың шамадан тыс бақылауы сепария процесін қалай қиындататынын және балалардың эмоционалды және психологиялық әл- ауқатынатерісәсерететінінкөрсетеді. Қорытынды:ата-аналарбелсендітыңдау,эмпатия дағдыларын дамытады.
5мин	III.Қорытындыбөлім «Ми шабуылы» тапсырмасы: Ата-аналар сұраққа жауап беруі керек: ата-аналар мен жасөспірімдер арасындағы қарым-қатынасқа шекара не үшін қажет? Ата-аналаржауапнұсқаларынұсынадыжәнежалпы талқылаудан кейін мұғалім жауаптарды флипчартқа жазады. Қорытынды: ата-аналар жасөспірімдермен қарым- қатынаста шекараны белгілеудің маңыздылығын, шекаралар қажеттілігінің негізгі себептерін түсінеді, жасөспірімдермен қарым-қатынастың маңызды аспектілерін басқа ата-аналармен талқылайды, олардың көзқарасындағы мүмкін олқылықтарды көреді және оларды шешу жолдарын табады, жасөспірімдердің психологиялық және эмоционалдық қажеттіліктері туралы хабардарлығын арттырады.	6-слайд, Флипчарт
3мин	Рефлексия. Педагогата-аналарғакелесісұрақтардықояды: БүгінСізжаңаненәрсені білдіңіз? Неніорындауәсіресеқиынболды? Бүгінгітаңдақандайсәттереңмаңызды,әсерлі, тіпті күлкілі болды? Сіздің ойыңызша, біздің кездесуіміз Сізге маңызды ненәрсе берді?	7-слайд
2мин	Қорытындылау. Педагогтің сөздері: Құрметті ата-аналар, бүгінгі сабақ балаларды ата-аналардан психологиялық бөлу туралы бізге бұл процестің балаларымыздың денсаулығы мен дамуы үшін маңыздылығын жақсы түсінугекөмектесті.Араларбалаларынаұшуды үйрететінісияқты,біздебалаларымызға	8-слайд

226

қанаттарынжайып,тәуелсіздіктіүйренугемүмкіндік беруімізкерек.Балаларымыздыңтәуелсізжәнебақытты тұлға болып өсіп, дамуына көмектесу үшін, оларға қолдау көрсетуімізді жалғастыра берейік. Бүгін бізбен біргеболғандарыңызғажәнеосымаңыздыәңгімеге белсендіқатысқандарыңызүшінрахмет.

0. сабақ

Ата-ананыңэмоционалдышаршауы

Мақсаты: жасөспірім балалардың ата-аналарының эмоционалды сарқылуының алдын алу

Міндеттері:

• ата-аналардың эмоционалды жағдайын басқаруға деген ұмтылысын дамыту;

• ата-аналардыңшаршау белгілеріжәне оныңалдыналу жолдарытуралы түсініктерін кеңейту;

• ата-аналардың өз әл-ауқатын басқарудың практикалық дағдыларын және эмоционалды сарқылудың алдын алу жолдарын игеруіне ықпал ету.

Ұлттыққұндылықтарменжекеқасиеттер:

жағдайларды талдай білу, ықтимал салдарларды болжай білу және негізделген шешімдер қабылдау.

Жоспар

1. Кіріспебөлім

   • Сәлемдесу

2. Негізгібөлім

   • Сұрақ-жауап«Шеринг»

   • Теориялықақпараттыталқылау

   • Эмоционалдышаршаудыңдеңгейінанықтайтынтест

   • Практикалықұсыныстар

3. Қорытындыбөлім

   • Тұжырымдамажасау

Күтілетіннәтиже:

• ата-аналарөздерініңресурстықжағдайыменэмоционалдыденсаулығын қолдауға ынталандырылады;

• ата-аналар эмоционалды сарқылу белгілерін тануды үйренеді және оның алдын алу жолдары туралы түсінік алады;

227

• ата-аналар өздерінің эмоционалды әл-ауқатын сақтаудың нақты практикалық дағдыларын меңгереді.

Сабақтыңұзақтылығы:60 минут

	Жұпта жұмыс істеу		Миға шабуыл		М ини- лекция		Жеке тапсы рма
	Топтық жұмыс		Пікіртал ас		Презен тация		Ойын

Уақыт	Мазмұны	Ресурстар
5мин.	I. Кіріспе бөлім Құрметті қатысушылар, «Ата-аналарды педагогикалық қолдау орталығының» кезекті сабағына қош келдіңіздер! Сәлемдесу «Меніңқасиетімжайлыешкімбілмейді» Педагог сәлемдесу жаттығуының ережесін түсіндіреді. «Қазір біз шеңберге тұрамыз, мен допты әр қайсыңызғаберемін. Сіз өз есіміңізді және өзіңіздің бір қасиетіңізді немесе дағдыңыз туралы айтатын боласыз. Ары қарай басқа қатысушыға допты беріп, ойынымызды жалғастырамыз». Ойынды педагог өзінен бастаса да болады, ойын аяқталған соң барлық қатысушы ата- аналар «Біз әртүрліміз, бірақ бәрімізді біріктіретіні –ата-ана болғанымыз»дегентұжырымғакеледі.Текбақыттыата- ананыңбаласыдабақыттыболады.	Жаттығу шеңберде өткізілед і
3мин.	II.Негізгібөлім Сұрақ-жауап«Шеринг» Е нді ыңғайланып отырыңыз, терең дем алып, қазір қандай көңіл күйде екеніңізді сезініңіз. Сезіміңізді бір-екі сөзбен сипаттаңыз.	Слайд2

228

3мин.	Педагог жоғарғы тапсырмада, қатысушылардың көңіл күйі туралы бекер сұрамағаны жайлы және адам күнделікті неше түрлі эмоцияны бастан кешіретін болғандықтан, эмоционалды шаршауге шалдығуы мүмкін екенін айтып, сабақтың мақсатымен, міндеттерімен таныстырады.	Слайды3
2мин 5мин	«Эмоционалдышаршаудегенімізне?» Теориялық ақпарат. Өткен ғасырда американдықтар эмоционалды шаршау синдромы деген ұғымды ашқан еді. Бұл сөз тіркесі эмоционалды шаршау нәтижесінде пайда болатын адаммінез-құлқындағыөзгерістердібілдіреді.Көбінесе «эмоционалды күйіп кету» термині адамдарға көмектесумен айналысатын мамандардың қызметімен байланысты. Бұл дәрігерлер, құтқарушылар, медбикелер, әлеуметтік қызметкерлер, мұғалімдер. Алайда, эмоционалдық қажуға ұшырайтын азаматтардың ерекше санаты да бар, ол туралы айту біз үнемі айтпауға тырысамыз. Бұл – ата-аналар. Көбінесе ата-аналардың өздері баланың неге кенеттен тітіркеніп, ашуландыра бастайтынын түсінбейді. Олар ашуланып, балаларына айқайлайды, содан кейін психологтарданмұнықалайболдырмауғаболатынынсұрайды. Сондай-ақ, ата-аналардың көпшілігі мұндай әрекеттердің қате екенін түсінсе де, жағдай қайта-қайта қайталануы мүмкін. Ал бала неғұрлым кішкентай болса, оның эмоционалдық денсаулығынасоғұрлымауырсалдарыболуымүмкін.Өйткені, кішкентайбалаларата-анасыныңжағымсызэмоцияларын «Анам(немесеәкем)меніжақсыкөрмейді»депқабылдайды. Оның себебі неде және балаңызға осындай қиын эмоцияларды қалай болдырмауға болады? Мұның себебі көбінесе эмоционалды шаршаудажатыр. Бұл аурудың қандай кезеңдерібаржәнеоныменқалайкүресугеболады?Осысекілді сұрақтарды бүгін талқылайтын боламыз. П ікіралмасу Ата-аналардыңэмоционалдышаршауының себептері қандай? Ата-аналарөзойларыменбөліседі.	Слайд4-5 Слайд7 Слайд8
	Эмоционалды шаршаудың себептері	Тест

229

10мин

Балатәрбиелеу-ауыржұмыс.Оғанжасаналарменәкелер жиідайынемесболыпшығады.Отбасыныңәдеттегіөмірсалты баланың өмірге келуімен айтарлықтай өзгереді. Ұйқысыз түндер, нәрестенің денсаулығы туралы үнемі алаңдаушылық, дұрыс емес нәрсені жасаудан қорқу, олардың жаңа әлеуметтік рөлдеріне бейімделу қиындықтары және, әрине, бос уақыттың болмауы – мұның бәрі бала өмірінің алғашқы айларында жас ата-аналардың өмірімен бірге жүреді. Көптеген отбасыларда материалдық қиындықтар, туыстарының көмегінің жоқтығы, баспана мәселесінің шешілмеуі және т.б. мәселелер кездеседі. Әрине, бұл факторлардың барлығы ата-аналардың эмоционалдықжағдайынатікелейәсеретеді,олардыңәсерінен бірте-бірте бұзылады. Бұл ақыр соңында жүйке жүйесінің бұзылуына, депрессияға және шамадан тыс жұмыс істеуге әкеледі. Пікірталас Эмоционалдышаршаусиндромынаотбасындакім жиі шалдығады? Ата-аналарөзойларыменбөліседі. П едагог олардын жауабын қорытындылайды: Көптеген жағдайдатекәйелдерғанаэмоционалдышаршауғашалдығады деген қате пікір бар. Бұл жағдай әкелер мен ата-әжелерде де кездесіп тұрады. Дегенмен,эмоционалдышаршау: бес жасқа дейінгі екі немесеодан дакөп баласы бар ата- аналар; жиі ауыратын немесе емделуі қиын, жазылмайтын аурумен ауыратын баланың ата-анасы; декреттікдемалысыбіткеншежұмысқашығатыннемесе бала тәрбиесімен үйде жұмыс істейтін аналар, яғни олар көп тапсырмалы режимде өмір сүреді; толықемесотбасылардағыжалғызбастыата-аналар; бала кезінде психологиялық қиындықтарды бастан өткерген ата-аналар; өздерінің ата-аналық рөліне жоғары талаптар қоятын перфекционист ата-аналарда жиірек болады. Эмоционалдышаршаусиндромы (ата-аналарға арналған тест) Әрсұраққашынайыжауапберіп,жалпыұпайларды есептеңіз.

230

			Ешқашан	Жылына бірнеше	Айына	Айына бірнеше	Аптасына бір рет	Аптасына бірнеше	Күн
		Өзімдіата-анаретіндебос	0	1	2	3	4	5	6
		(қуыс)кеудеадамдай
		сезінемін
		Баламенуақыт	0	1	2	3	4	5	6
		өткізгенненкейінөзімді
		шаршаңқысезінемін
		Балаларменкүнөткізетін	0	1	2	3	4	5	6
		кездеөзімдітаңатқаннан
		шаршанқысезінемін
		Балаларменқарым-	6	5	4	3	2	1	0
		қатынасбарысындамен
		жайлыортаныоңай
		қалыптастырааламын
		Балаларғақараумені	0	1	2	3	4	5	6
		әбіржітеді
		Менөзімдіанамындеп	0	1	2	3	4	5	6
		ойласам,күшімнің
		сарқылғанынсезінемін
		Балаларымныңсезімдері	6	5	4	3	2	1	0
		менжайыноңайтүсінемін
		Ата-анаретінде	0	1	2	3	4	5	6
		физикалықтұрғыдан
		шаршағанымдысеземін
		Балаларыма	0	1	2	3	4	5	6
		сүйіспеншілікпен
		қамқорлықтыәрі қарай
		көрсетеалмаймын
7мин		Балаларымныңөміріндегі қиындықтарды тиімді шеше аламын	6	5	4	3	2	1	0	Слайд9- 10
		Менбалаларыматек	0	1	2	3	4	5	6
		қажеттінәрсеніғана
		жасаймын
		Меніңше,мен	0	1	2	3	4	5	6
		балаларыматамақпісіру,
		ұйқығажатқызужәне

231

10мин 10мин		тасымалдауданбасқа ештеңеістейалмайтын сияқтымын								А4 парағына шығарыл ған шеңбер суреті Слайд11 Слайд12- 14 Стикерле р
		Ата-ана ретінде эмоционалдықмәселелер мен қиындықтарға сабырменқараймын	6	5	4	3	2	1	0
		Балаларымныңтәрбиесіне барған сайын аз күш салыпжатырмын	0	1	2	3	4	5	6
		Балаларғақатыстыөзімді автопилот режимінде жүргендейсезінемін	0	1	2	3	4	5	6
		Балаларыммен әңгімелескен кезде олардыасамәнберіп тыңдамаймын	0	1	2	3	4	5	6
		Балалардыңсезімдеріне, көңіл күйіне бұрынғыға қарағанда аз назар аударамын	0	1	2	3	4	5	6
		Балатәрбиесімененкөп күш-жігердіталап ететінін сезінемін	0	1	2	3	4	5	6
		Ата-ана ретінде балаларымаүлгібола алатынымасенемін	6	5	4	3	2	1	0
		Ата-аналықміндеттерді күнсайынатқарумені қатты шаршатады	0	1	2	3	4	5	6
	Төмендесіздіңқазіргіжайыңызбенэмоционалды шаршаудың шамамен болжамы берілген. 27жәнеодантөмен: Қазіргі уақытта сізде эмоционалды шаршап қалу қауіпі жоқ. Дегенмен, бұл өткенге немесе болашаққа қатысты емес. Сіздекезкелгенқиындықтардыжеңугекүшпенресурстарбар. Сіз балаларыңызға қамқорлық жасайсыз және олармен жақсы қарым-қатынастасыз.Сізәкенемесеанаретіндесенімдіәрекет етесіз. 28бен40 ұпай:

232

	Сіздің эмоционалды шаршауға ұшырау қауіпіңіз қазір төмен деңгейде. Тіпті кейде шаршап қалсаңыз да, сізде күнделікті өмір мен оның қиындықтарымен күресу үшін жеткілікті күш пен ресурстар бар. Сіз балаларыңызды тәрбиелеуге белсене араласасыз, тіпті кейде шамадан тыс нәрсені қалайсыз. Жалпы, осы сізді жақсы әке немесе ана ретінде сезінуге көмектеседі. 41бен54 ұпай: Сізде эмоционалды шаршаудың орташа қауіпі бар. Жалпы, сіз бала тәрбиесіне шеберсіз. Сіз әрқашан балаларыңызды тәрбиелеуде қамқорлық жасайсыз және олармен қарым-қатынас сіз үшін қымбат. Сіз әлі де рөліңізді жақсы орындап жатырсыз. Бірақ сіз өзіңізді шаршағандай сезінесіз және бұл кейде шынымен қалаған нәрсені істеуге кедергі жасайды. Кейде өзіңізді жақсы әке немесе жақсы ана болмағаныңызүшінкінәлайсызжәнеосыныңнәтижесінде ата- аналық рөліңізді орындауды тоқтатуыңыз мүмкін. Өзіңізге қамқорлық жасайтын кез келді! 55бен67 ұпай: Сіздіңэмоционалдышаршапқалуқауіпіңізжоғары!Басты мәселе шаршау мен қынжылу сияқты. Кейде сіз өзіңізді тіпті жайсыз,дәрменсізсезінесіз.Сізбірдеңеніөзгертугетырысасыз, бірақ сіз сол үшін қобалжисыз. Бұл сіздің денсаулығыңызға әсер етуі мүмкін. Сіз кофе, шай немесе алкогольді көбірек ішуіңіз мүмкін немесе шаршауды жеңу үшін көбірек темекі шегуіңіз мүмкін. Сіз сезімтал және ашуға бейім болуыңыз мүмкін, бұл сіздің жолдасыңызжәнебалаларыңызбенқарым-қатынасыңызғаәсер етеді. Ашуға тез беріліп, шыдамыңыз азайған. Сіз балаларыңызды жақсы көресіз, бірақ кейде ата-ана болудан үзіліс алғыңыз келеді. Өзіңізге көбірек уақыт бөлгіңіз келеді. Бұл кезеңде сізге жолдасыңызға және өзіңізге көп уақыт бөлу маңызды! 67жәнеоданжоғарыұпай: Сіз ата-аналық күйзеліске шалдыққансыз. Сіз шамадан тыс шаршадыңыз, өзіңізді күш-қуатсыз сезінесіз. Кейде балаларыңызбен тағы бір күн өткіземін деген ойдың өзі сізді мазалап,жүрегіңіздіауыртады.Сізәлідетабандылықтанытуға тырысыпжатырсыз,бірақсіздіңкүшіңізсарқылғандайболады, сондықтан сіз күнделіктіжұмысыңыздыжиі тазамеханикалық жолменжасайсыз:балалардытасымалдау,тамақдайындау
5мин
		Слайд15
		Слайд16
5мин
		Слайд17

233

және ұйқыға жатқызу. Мұқият тыңдайсыз, тек маңызды нәрселерді ойлайсыз. Тағы бір күн аяқталса, барлығын ұйқыға жатқызу ғана қалады. Содан кейін сізде күш азайып немесе мүлде болмағандықтан, көп мазасызданудан немесе тым көп уайымдағандықтан кінә сезімі пайда болады. Сіз балалармен үйде емес,басқа жерде болғаныңыздықалайсыз.Сізжағдайды жеңу үшін өзіңізді қинай бересіз, бірақ шаршағаныңыз сонша, отбасыңыз сізді танымайтын күйге жетеді. Сіз әрі қарай жағдайдың шешімін таба алмайсыз. Дәлқазірсізгеөзіңіздіңпсихикалықденсаулығыңызүшін де, балаларыңыздың әл-ауқаты үшін де бәрінен үзіліс жасап, өміріңізді қалпына келтіру маңызды. Ақпаратық блок. Бұл ауруды адамның мінез- құлқындағы өзгерістер арқылы анықтауға болады. Эмоционалды күйіп кетудің белгілеріне мыналар жатады: тұрақты шаршау, бірдеңені істеуге немесе үйреншікті әрекеттерді автоматты түрде орындауға мұрша болмауы, жылай беру, немқұрайлылық, өзіне, баласына немқұрайлылық және немесе керісінше ашуланшақтық, себепсіз агрессия, отбасымен, туыстарымен, достарымен қарым-қатынасқа қызығушылықтыжоғалту,тұрақтымазасыздықпендепрессия. Синдромныңүшкезеңібар. Біріншікезең«шыдамдылықкезеңі»депаталады.Бұлата- ананың өзіне қиын екенін сезінгенімен, бар күшімен өзін бақылауға, ретке келтіруге тырысатын күймен сипатталады. Адам сабырлы болуға тырысады, бірақ сонымен бірге ол өзінің ашушаңдығын жиі байқайды және ата-аналық рөлін дұрыс сомдай алмағаны үшін өзін кінәлай бастайды. «Мен жаман (нашар) анамын/ әкемін», «Мен ештеңе істей алмаймын»,«Менбалатәрбиесіменайналысаалмаймын»деген ойлар адамның өзіне, балаға және жақындарына деген агрессияға әкеледі. Тиісінше, ата-ананың өзін-өзі бағалауы төмендейді және тұрақты алаңдаушылық пайда болады, бұл жүйке шаршауын одан әрі күшейтеді және баланың эмоционалдық жағдайына әсер етеді. Ата-анасының эмоционалдық тұрақсыздығын сезінген балалар мазасыз бола бастайды және өзін нашар ұстайды, бұл ата-ананың одан да көп мазасыздануына әкеледі. Екіншікезең,оны«төзеалмаукезеңі»дептеатайды,оның келесібелгілерібар:ата-анаэмоционалдықкүйзеліскетөтеп

234

береалмайтынынтүсінеді,олбәріненбастартқысыкеледі, тұйықшеңбердібұзғысыосызұлымкүйденқұтылғысыкеледі. Үшінші кезең. Бұл кезеңде әдетте елеулі жеке деформациялар басталады. Деформация сатысындағы эмоционалды шаршау синдромы бар адамның психикасы ерекшеқорғаныстықамтиды,алата-анақазіргіжағдайғаөз баласынжәнесоныменбіргеайналасындағылардыңбәрін кінәлай бастайды. Нәтижесінде балаға деген агрессия, жеккөрушілікпайдаболып,ата-анабаласынжақсыкөріп, қолдаукөрсетудіңорнынаонышектентысбақылап,қорлай бастайды.Эмоционалдышаршаудыңүшіншісатысындатұрған а та-анағакөмектесуөтеқиын. « Тепе-теңдікшеңбері»жаттығуы Әр қатысушыға жеке тепе-теңдік шеңбері бейнеленген парақ беріледі. Педагог келесі тапсырманы түсіндіреді: «Дәл қазіргі сәтте өз өміріңіздің келесі тұстарын 0 ден–«нашар»10ға«өтежақсы»дегенбағаберіп,сізқаншалық өзіңіздіжайлысезінетініңіздібайқапкөріңіз.Жауаптарыңызды барынша шынайы беруге тырысыңыз». Ата-аналаржаттығудыорындапболғансоң,өзойларымен, әсерлерімен бөліседі. Бейнеленген шеңбер тұстары бірдей, тең болуүшінкүшқуатты,энергиянықайдантолықтыруғаболады? «Рахаттану» жаттығуы Адамэмоционалдықтұрғыданшаршағанкездесүйікті ісімен(хоббимен)айналысатынболсадемалып,қалпынакеледі деген түсінік бар.Көбінесе хоббилер 1-2 түрімен шектеледі жәнеарнайыуақыт,дайындықпенкөңілкүйдіталапетеді.

235

Дегенмен, демалуға және өзіңді қалпына келтіруге көптеген басқа мүмкіндіктер бар. Қатысушыларға парақтар беріледі және оларға ләззат/рахат әкелетін күнделікті іс-әрекеттің 5 түрін жазып алу ұсынылады. Содан кейін осы іс-әрекеттерді деңгейі мен дәрежесіне қарай бағалау ұсынылады. Осы сәтте ата-аналарғабұлкүштіқалпынакелтіруүшін«жеделжәрдем» ретінде пайдалануға болатын ресурс екенін түсіндіру керек. Педагог ата-аналардың мысалдарын толықтыруға арналған ақпаратты ұсынады: Практикалықұсыныстар. Мүмкіндігінше жағымсыз эмоцияларды психосоматикаға ығыстырмай, дереу шығаруды үйреніңіз. Күнделікті өмірде мұны былай жасауға болады: ән айту; тезорныңнантұру,жүру,еңкейу; қағазғабірдеңеніжылдамжазунемесе сызу; бірпараққағаздысызып,мыжып,лақтырыңыз. Ұйқыңыз бұзылса, түнде проза емес, поэзия оқуға тырысыңыз. Ғылыми зерттеулерге сүйенсек, поэзия мен проза энергиясымен ерекшеленеді, поэзия адам ағзасының ырғағына жақын және тыныштандыратын әсерге ие; Әркешсайынміндеттітүрдедушқатүсіп,өткенкүннің оқиғаларын айта отырып, оларды «жуып тастаңыз», өйткені, кез келген ластанған, былғанған затты қалпына келтіру үшін сумен жуамыз, ал су қуатты энергияның көзі болып табылады. Эмоционалды қалпына келуді қазір бастаңыз, оны кейінге қалдырмаңыз!

236

III.Қорытындыбөлім «Комплимент (мадақтау) дәлізі» ойыны барысында позитив пен жылы, жағымды көңіл күй қалыптастыруға болады. Педагог қатысушыларға өздерін суретке түсіріп, яғни селфи жасап, телефонға сақтап қоюды ұсынады, бұл «ойынға дейін» эмоцияларды көру үшін арналған әрекет. Барлық қатысушы екі адамнан бір біріне қарама қарсы, бір ұзын дәліз құрып тұрады. Одан кейін сол дәлізден кезек кезекпен, көзін жұмып қатысушы ата-аналар өтеді. Өзіне сенімсіз болып тоқтап қалған сәтте басқа ата-аналар екі жағынан комплиметтер, мақтаулар мен жігерлендіруші сөздер айтады. Дәлізден шыққан ата-ана «ойыннан кейін» эмоционалдық жағдайын көріп, салыстыру үшін тағы бір селфи жасайды. Талқылау барысында ата-аналар адамның эмоционалды жағдайына қасындағы адамдардың сөзі үлкен әсер ететініне назар аударады. Халықданалығындағы«эмоционалдышаршау».Кез келген халық даналығында адамның көркем мінездігі, сабрылылығы мен төзімділігі үлгі ретінде қарастырылған. Ал керісінше ашуланшақтық, ызақорлық, әбіржу, қайғыру, үмітсіздену деген мінез-құлық еш халықта құпталмаған. Мысалы, осындай көңіл күйге қатысты қазақ халқында келесі мақал мәтелдер бар, осындай нақыл сөздер арқылы адамдарды ақылға шақырған. Осы сөздерді талдап көрейік Ашумен басталған іс Абыройсызаяқталады. Ақылыаздың—ашуыкөп, Таяз судың тасуы көп. Ақылыңаз,ашуыңкөпболса қорболасың. Керібайлыспенқорытынды: I . Бүгінгісабақтаналғанақпараттытиімділігіменәсеріңізді мына суретпен байланыстырып айту қажет.

237

3.7-сабақ

Жекеқауіпсіздікмәдениетінқалыптастыру

Мақсаты: жасөспірімнің жеке қауіпсіздігі мәдениетін қалыптастыру мәселелерінде ата-аналардың құзыреттілік деңгейін арттыру.

Міндеттері:

ата-аналардың жасөспірімнің жеке қауіпсіздігі мәдениетін дамытуға деген ұмтылысын дамыту;

жасөспірімніңжекеқауіпсіздікмәдениетінқалыптастырумазмұныментәсілдері туралы ата-аналардың түсініктерін кеңейтуге ықпал ету;

ата-аналардың жасөспірімнің жеке қауіпсіздігі мәдениетін қалыптастырудың практикалық дағдыларын игеруіне ықпал ету.

Ұлттыққұндылықтарменжекеқасиеттер:достық,махаббат,сенім,қамқорлық, адалдық, мейірімділік, жауаптылық, жауапкершілік, өзара көмек.

Жоспар

1. Кіріспе бөлім

• Тақырыптыңөзектілігі.

• Мишабуылы.

2. Негізгібөлім.

• «Мүмкінемес»жаттығуы

• Ата-ананыңбаламенқарым-қатынасыныңқарапайымережелері.

• Топтардажұмысістеу

3. Қорытындыбөлім

• қорытындылау,тілектер.

Күтілетіннәтижелер:

1. Ата-аналаржасөспірімніңжекеқауіпсіздігімәдениетіндамытуға күш салады;

2. Жасөспірімнің жеке қауіпсіздік мәдениетінің шарттары туралы ата- аналардың түсініктері кеңейеді;

3. Ата-аналар жасөспірімнің жеке қауіпсіздігі мәдениетін қалыптастырудың нақты әдістері мен тәсілдерін меңгереді.

Сабақуақыты:60минут

Уақыты	Мазмұны	Ресурстары
5мин.	I.Кіріспебөлім Педагог: Сәлеметсіздер ме, құрметті ата-аналар! Біздің сабағымыздың тақырыбы: «Жеке қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру».	1-3-слайд

238

	«Жекеқауіпсіздік»дегенсөздіқалайтүсінесіздер? Мишабуылы.(Ата-аналардыңжауаптары) Қорытынды: Жеке қауіпсіздік – бұл адамның психологиялық, физикалық немесе басқа да зорлық- зомбылық шабуылдарынан қорғану жағдайы.	4-слайд
5мин.	Өзектілігі. Педагог: Жеке қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру жеке, ұжымдық және мемлекеттік-қоғамдық деңгейде жүзеге асырылады. Бүгін біз жеке қауіпсіздік мәдениетін дамытудың жеке деңгейіне көбірек көңіл бөлетін боламыз, өйткенісіздіңбалаңыздыңересекөмірініңкезеңдеріосыған байланысты. Жеке деңгейде өз қауіпсіздігін қамтамасыз етудің өмірлік маңыздылығы туралы құндылықтар мен сенімдер қалыптасады. Американдық ғалым Абрахам Маслоу бес қажеттілікті анықтады, олар физиологиялыққажеттіліктерді, қауіпсіздік қажеттіліктерін,сүйіспеншілікті, құрмет пен тану және өзін-өзі жүзеге асыру қажеттіліктерін қамтиды. Негізгі деңгейдегі физиологиялық қажеттіліктер: тамақ, ұйқы, жыныстық құмарлықты қанағаттандыру және т.б. Екінші деңгей – қауіпсіздік пен жайлылық, өмірдегі тұрақтылық және болашаққа деген сенімділік қажеттілігі. Маслоу пирамидасы қарапайымнан күрделіге дейінгі адамның барлық қажеттіліктерін дәйекті түрде көрсететін модель. Ол ең кең тараған мотивациялық тұжырымдамалардың бірі – қажеттіліктер иерархиясы теориясын көрсетеді. Тіршілік қауіпсіздігі – адамның денсаулығына, өміріне, мүлкіне және заңды мүдделеріне қауіп төндіретін қауіпті факторлардың туындау мүмкіндігі төмендейтін қоршаған ортаның, еңбек және оқу жағдайларының, тамақтану мен демалыстың қолайлы, қалыпты жағдайы. Педагог: Жасөспірімнің жеке қауіпсіздігі өзінен де, ата- анасы немесе қамқоршысынан да назар аударуды қажет ететін өте маңызды аспект. Жеке қауіпсіздік түрлерін ұсыныңыз.	слайд слайд
		7- слайд
5мин.	Мишабуылы.Жекеқауіпсіздіктіңқандайтүрлерібар? Олардысипаттаңыз.(ата-анажауаптары)

239

	Педагог: «Жеке қауіпсіздік мәдениетін қалыптастырудың негізгі ережелері» чек- парағын ұсынамын. Интернеттегі қауіпсіздік: жасөспірімге Интернеттегі қауіпсіз мінез-құлық ережелерін үйретіңіз. Бұған жеке ақпаратты бөлісуден сақ болу, күдікті сұрақтар немесе шақыруларды қабылдамау және бейтаныс адамдармен желіде сөйлесу кезінде абай болу кіреді. Физикалық қауіпсіздік: Жасөспірім өзінің физикалық қауіпсіздігін қалай қамтамасыз ету керектігін білуікерек.Бұғанқоршағанортаныбілу,қауіптіжерлерден немесе жағдайлардан аулақ болу және ықтимал қауіптерге дұрыс жауап беру мүмкіндігі кіреді. Қоғамдық орындардағы өзін-өзі ұстау: Жасөспірімнің қоғамдық орындарда, мысалы, адамдар көп жиналатын жерде, көлікте және т.б. қауіпсіз тәртіп ережелерін түсінуі маңызды. Бұл өз заттарына ұқыпты болуды үйренуді, жанжалдарды болдырмауды және қажет кезде көмек сұрауды білуді қамтуы мүмкін. Өзін-өзі қорғау және дағдыларды үйрету: Жасөспірімге өзін-өзі қорғаудың негізгі әдістерін, соның ішінде шабуылдан сақтану әдістерін немесе көмекке қоңырау шалуүшін телефонды қалай пайдаланукеректігін үйретіңіз. Сенім және қарым-қатынас: жасөспірім кез келген сұрақты немесе мәселені ата-анасы немесе сенімді ересектермен талқылай алатынын сезінуі маңызды. Өз тарапынан ашықтық пен қолдау жасөспірімге өзін сенімді сезінуге көмектеседі. Босуақыттықауіпсізөткізудіжоспарлау: Жасөспірімді бос уақытын қауіпсіз өткізуді жоспарлауға үйретіңіз.
5мин.	II.Негізгібөлім Педагог: сіздерге тапсырма бергелі тұрмын, оның қорытындысы өсіп келе жатқан балаларыңызға практикалық кеңес болады. Нұсқау:ата-аналар3топқабөлінеді:1топ–жасыл,2топ – сары, 3 – қызыл. Әр топ топтан бір адам қауіпсіз тәртіп ережелерін хабарлайды. Тақтаға ережелер жазылған плакаттар ілінеді.	8-слайд

240

	«Болады–болмайды»жаттығуы «Жасыл»:егерсізбейтаныскомпаниядаболсаңыз,не істеу керек? «Сары»:ойын-сауықмекемесіндеболсаңызнеістеукерек?	А4 форматынд ағы қағаз қалам, қарындашта р
	«Қызыл»:«Желідешабуылжасалса»неістеукерек? Педагог: Айтылғандардың барлығын қорытындылай келе, әр топ бойынша қорытынды жасалады: бейтаныс компанияда мұқият болыңыз, мінез-құлық, әңгіме тақырыптарын ойланыңыз, қарапайым болыңыз, мақтанбаңыз, бейтаныс адамдар туралы көбірек білуге тырысыңыз, күдікті тағамдарды қабылдамаңыз және т.б.; демалыс және ойын-сауық кезінде арандатушылық мінез-құлықтағы адамдармен кездесуден аулақ болыңыз, дәретханаға досыңызбен (құрбыңызбен) барыңыз, бейтаныс адамдар ұсынған сусындар, темекі және т. б. алмаңыз, кешікпей, үйге достарыңызбен қайтыңыз; қорлауға, мазаққа жауап бермеңіз, ата-анаңызға, мұғалімге хабарлаңыз, қарым-қатынасты шектеңіз, агрессормендиалогқатүспеңізжәнебірнәрсенідәлелдеуге тырыспаңыз, өйткені көбінесе бұл «цифрлық шабуылдың» мақсаты эмоциялар мен ойланбаған әрекеттерге апару, кәсіби мамандарға жүгінуден тартынбаңыз, қажет болса шағымданыңыз, скриншоттар түсіріп, сайт әкімшілігіне хабарласыңыз. Жасөспірімнің жеке қауіпсіздігі – үнемі назар аударуды жәнеоқытудықажетететінпроцесс.Жасөспірімқаншалық жақсы дайындалса, соғұрлым қауіпті жағдайлардан аулақ болааладыжәнеқажетболғанжағдайдаөзінқорғайалады. Бейнероликкөрудіұсынамын.	9-слайд
	https://youtu.be/sNPwTdTKyFU «Қауіпсіздікке жол бермеу» бейнеролигі
5мин.	Педагог: Көріп отырғандарыңыздай, жеке қауіпсіздік мәдениеті отбасында ең қарапайым гигиена ережелерінен, тазалықтан,сыртқыкелбетініңұқыптылығынанбасталады, содан кейін еңбек тәртібін сақтауға көшеді. Ал ата-ананың мінез-құлқы әрқашан үлгі. Өлеңді тыңдаңыздар.	10-слайд

241

20мин.	Бір естіткеннен гөрі, Бір көрсеткен жақсы. Жолкөрсеткенненгөрі Бағыт-бағдарбергенжақсы. Оның құпиясын білем: Көз естуден ақылды, Бәрін оңай түсінеді. Бұныңбәрінебірсебеп: Сөздеркейдешатасады. Иә, ойлар да, сөздер де Сенімартуымүмкінғой Бірақ есіңнен шығарма, Мысал қалар есте мәңгі Қорытынды – осы ережелерді сақтай отырып, балаңызға қауіпті жағдайлардан аулақ болуға және өз әрекеті үшін жауапты болып өсуіне көмектесесіз. Егер отбасылық ережелер жеке психологиялық қауіпсіздік ережелерімен бірге түсінікті, қарапайым тіркестермен баяндалса, балалар міндетті түрде оларды орындайтынына сеніңіз. Педагог: Құрметті ата-аналар, өздеріңіздің 16-18 жаста болған кездеріңізді еске түсіріңіздерші: Ата-анаңызбенқандайтақырыптардыталқылаусізге ыңғайсыз болды? Анаңыздан немесе әкеңізден бірдеңе жасырған жағдайлар болды ма? Неліктенсолйістедіңіз? Бұл өте маңызды және қиын жас, өйткені бүкіл өмірі баланыңдұрысмінез-құлқынабайланысты.Жоғарысынып оқушыларының жеке қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыруғаерекшеназараударуқажет.Өйткені,қазақ отбасындағы қыз бала тәрбиесінде «ұят» ұғымының бар екені белгілі. Бейнероликті көруді ұсынамын. https://www.youtube.com/watch?v=C7aRLL9f4Gw«Ерте жүктілік»	11-слайд
	Қыздар ағзадағы физиологиялық өзгерістер (етеккір циклі), алғашқы махаббат және т.б. туралы айтуға ұялады. Зерттеу көрсеткендей, көптеген ұл-қыз жыныстық өмір туралы ақпаратты кездейсоқ ақпарат көздерінен алады. Жәнебұлақпараташық,бірақөтедәлемес,көбінеқате	12-слайд

242

5мин.	болады. Бұл жыныстық қатынастың физиологиялық жағына ерекше назар аудара отырып, жыныстық сүйіспеншіліктің шындығын өрескел бұрмалайтын бұқаралық ақпарат құралдарының күшті әсерімен бірге жүреді. Балалар мен жасөспірімдердің гендерлік мәселелерге дайын еместігі көбінесе денсаулықтан айырылуғажәнеқиыноқиғаларғаәкеледі.Мұндайәңгімені бастау оңай емес, бірақ қажет. Әкенің ұлымен, ананың қызымен сөйлескені жақсы. Бала бұл құбылыстар туралы ертерек білсе жақсы. Уақытты босқа өткізу – балалардың ата-анаға деген сенімсіздік пен сыни көзқарастың пайда болуына әкеліп соғады. Көптеген ата-анар бұл тақырыпта сөйлесуді қажетдеп санамайды, олардың ойынша, балалар бұл туралы интернеттен біле алады. Педагог: Нақты мысал үшін «Гүл» рөлдік ойынын ұсынамын. Ата-ананыңқолындагүлсалынғанқұмырабар.Тағыбір ата-ана мына гүл құмырасын суарып: «Егер бұл туралы балаңызға дер кезінде айтып отырсаңыз, оның дені сау, өзінесенімді,білімдіболадыжәнеұят,күйзеліс,қорқыныш сезімін сезінбейді». Гүлді ұстаған ата-анаға сұрақ: «Осы кезде сіз қандай күйде болдыңыз?» (балаға деген мейірім, қамқорлық, сүйіспеншілік, көмекке ұмтылу, сенімді т.б. сезіну)	слайд слайд
	Жағдаят. Ата-аналардың екеуі де орындарын ауыстырады. Гүлді суарған ата-ана: «Бұл тақырып туралы айтпаукерек.Балаңызолжайындаәлеуметтікжеліден,достарынанестіп,фильмдердікөрсе,бәрінбілетінболады!» Ата-анаға сұрақ: «Осы кезде сіз қандай күйде болдыңыз?»
	(Уайым,алаңдаушылық,қорқыныш,қорғауқажеттілігін, жауапкершілікті сезіну)
	Педагог: Құрметті ата-аналар, жасөспірімге бұл туралы дер кезінде айту керек пе? Әлде күту керек пе? Қайсысы дұрыс?
	Қорытынды:Қалыптыжыныстықжетілужәнеұлдар менқыздарарасындадұрысқарым-қатынасорнатуүшін,

243

	ата-аналардыңолардыңбойындаойтазалығы,қарым- қатынас, кездесулер сияқты адамгершілік ұғымдарды қалыптастыру маңызды.
5мин.	III.Қорытындыбөлім Педагог: Біздің кездесуіміз аяқталды. Балаларыңыз кәмелеттік жасқа жетіп, алатын мамандығына байланысты әртүрлі жағдайларға тап болады. Жеке қауіпсіздік, гигиеналық ережелерді сақтау және өзін-өзі қорғау оларға әсіресе мамандық алған кезде өте қажет. Әңгіменітыңдаңыздар. Белгілі компания акционерлерін ауыстырып, кәсіпорынның жаңа иесінің өкілі тексерумен келді. Әуежайда оны жүргізуші жеке көлігімен күтіп алып, жаңа бастықтан қауіпсіздік белдігін тағуды өтінді. Кез келген қызметкер сапарға шыққанда қауіпсіздік белдігін тағуы – компаниядағы қатаң ереже болған. Тіпті бір адам қауіпсіздік белдігін тақпаса, корпоративтік автобус орнынан қозғалмайды, ал тәртіп бұзушы әріптестерінің алдында ұятқа қалады. Алайда жаңа басшы бұл өтінішті орындаудан бас тартып, жүргізушіге айғайлап, жұмыстан шығарамын деп қорқытып, айтқанын істеген. Бұл оқиға көпшілікке тарап, бүкіл компанияға белгілі білді. Енді жұмысшылар нұсқауларды орындамас бұрын, он рет ойланады.Басшылық ереженібұзуға жай ғана жолбермей, онықұптайтынболса,жазатайымоқиғаларжиіорыналады. Міне,басшыныңбірқисынсызәрекетікәсіпорынныңбүкіл қауіпсіздік жүйесіне нұқсан келтірді.	15-слайд
5мин.	Рефлексия Педагог: Қандай маңызды ереже, кеңес, ұсынысты ұстанасыз? Мысалы,«Өмірдеесірткіденбасқаныңбәрінсынапкөру керек». Мұғалімата-аналардыңжауаптарынтыңдайды. Егерсізкемдегенде1ереженіорындасаңыз,балаңыз қиындық пен қауіптен қорғалады.
	Назар бөліп, сабағымызға белсенді қатысқандарыңыз үшін рахмет. Сабақтың соңында сіздерге балаларыңызға арналғанқауіпсіздікережелерінұсынғымкеледі(1-3 чек- парақтарыұсынылады).

244

245

246

247

3.8-сабақ

Болашаққакөзқарас:балағаөзәлеуетінашуғақалайкөмектесугеболады Мақсаты: жоғары сынып оқушысында қазіргі әлемдегі өмірге дайындау

ерекшеліктерінтүсінудіқалыптастыру.

Міндеттері:

1. қазіргіәлемдегіжекетабыстыңшарттарытуралытүсініктердітереңдету;

2. жоғарысыныпоқушысынмақсатқажетудеқолдаудағдыларындамыту;

3. баланыңөзін-өзікөрсетуініңтиімдіжолдарыніздеугеынталандыру.

Тұлғаның ұлттық құндылықтары мен қасиеттері: әділеттілік пен жауапкершілік, жасампаздық және жаңашылдық; шығармашылық ойлау, жағдайларды талдай білу, ықтимал салдарларды болжай білу және негізделген шешімдер қабылдау, этикалық мінез-құлыққа ұмтылу.

Жоспар

1. Кіріспебөлім.

• Тақырыптыңэпиграфыментанысу.

• «Алтынжетілік»жаттығуы.

2. Негізгібөлім

• Шағын мәтін.

• «Меносылайжасаредім»топтардажұмысістеу.

• «Диалогалаңы»шығармашылыққызметі.

3. Қорытындыбөлім.

• Әңгімементанысу.

• Жалпылау.Жақсытілектер.

Күтілетіннәтижелер

Сабақаяқталғаннанкейінтыңдаушы:

1. өзін-өзіжүзегеасыруүшінмінез-құлыққасиеттерінжәнеәлеуметтік- эмоционалдық дағдыларды дамытудың маңыздылығын түсінеді;

2. мақсатқажетуүшінотбасындажоғарысыныпоқушысынқолдау дағдыларын жақсартады;

3. баланыңөзін-өзікөрсетуініңтиімдіжолдарыніздестіреді.

Сабақтыңұзақтығы:60 минут

Уақыты	Мазмұны	Ресурстары
7мин.	I. Кіріспебөлімі. Тақырыптыңэпиграфыментанысу.ПедагогАбайдыңқара сөздеріноқиды:«Адамата-анадантуғандаестіболмайды:	1,2-слайд

248

	естіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, дүниедегі жақсы, жаманды таниды. Сондайдан білгені, көргені көп болған адам білімді болады. Естілердің айтқан сөздерін ескеріп жүрген кісі өзі де есті болады». Бұдан кейін сұраққа жауап беру ұсынылады: - 130 жыл бұрын қазақ халқының ұлы данышпаны Абай айтқан сөздер ХХІ ғасырда неге өзекті? (Ата-аналардың жауаптары). Педагог сабақ барысында осы мәселені тереңірек түсінуді ұсынады және тақырыпты жариялайды.	М. Меелияның «Простые правила мудрых
	«Алтынжетілік»жаттығуы Педагог: - Баяғыда, егер адам оқи және жаза білсе, бұл оның бәсекелестік артықшылығы болды. ХХ ғасырдың аяғында компьютерлік сауаттылық бағалана бастады және цифрлықдағдыларыбарадамдаркезкелгенкомпанияда «жұлдыз» болды. Бүгінгі күні тіпті кішкентай бала гаджеттерді оңай басқарады, бірақ адамдармен қарым- қатынас жасау қабілеті сирек кездесетін сапаға айналады. Жұмысқа орналасу кезінде эмоционалды интеллект артықшылыққа ие болуы мүмкін. Мұның бәрі баланың алдына орны, уақыты, келу нүктесі бар нақты мақсат қою жай ғана тиімсіз емес, сонымен бірге оның жеке тұлғасына, денсаулығына және эмоционалды саласына зиян тигізетіндігін көрсетеді. Баланыөмірдіңқиынжолынақалайжинауғаболады, «оныңрюкзагынанесалукерек»? Американдық психологтер Мартин Селигман мен Кристофер Питтерсон «Сильные стороны характера» кітабында әртүрлі жағдайларда бейімделуге, мақсаттарына жетуге, өмірін басқаруға қабілетті табысты тұлғаны қалыптастыру үшін қажетті қасиеттерді сипаттады. Педагогтер және психологтермен кездесулерден кейін олар адамды үлкен жетістіктерге жетелейтін 7 күшті анықтады. Селигман мен Питтерсон оларды «Алтын жетілік» деп атады. Оларды болжап көрейік. Ата-аналарға«Алтынжетілік»ойынынақатысып,осы анықтамаларға сәйкес сөзді атау ұсынылды: 1. Жүйелілік, ақыл-ой күші, төзімділік, өміршеңдік (жауап: мінездің қаттылығы)	родителей» кітабы бойынша 3-слайд М. Селигман менК. Питтерсонн ың «Сильные стороны характера» кітабы бойынша

249

	Адамның проблемаларды шешуде өзіне сену қабілеті және басқаларға эмоционалды түрде тәуелді болмауы (жауап: тәуелсіздік) Белсенділік, батылдық, табандылық, серпінділік, мақсатқа қарай сенімді қозғалыс (жауап: мақсатқа талпынушылық) Әлеуметтікөзараәрекеттесудіңсәттілігінанықтайтын қабілеттер жиынтығы (жауап: әлеуметтік интеллект) Көрсетілген жақсылық пен назары үшін ризашылық сезімі (жауап: алғыс) Адамның болашаққа, сәттілікке сенетін сергек көзқарасы (жауап: оптимизм) Білімге деген саналы ұмтылыс, ақыл-ойдың ізденісі, жаңа білім алуға бейімділік (жауап: қызығушылық) Педагог қорытынды жасайды: - Осылайша, адамның жетістігінің «Алтын жетілігіне» мыналар кіреді: Мінездіңқаттылығы Тәуелсіздік Мақсатқа талпынушылық Әлеуметтікинтеллект Алғыс Оптимизм Қызығушылық	слайд слайд
45мин.	ІІ.Негізгібөлім Шағын мәтін Педагог: - Сұраққа жауап беріңіз: Сіздің балаңыз 10- сыныпқа неге барды? Бүкіл тізімнен бір ғана жауапты таңдаңыз. «Сіздің балаңыз неге 10-сыныпқа барды?» сұрағының жауаптары: Олоқығандыұнатады,өйткеніоғанкөпнәрсеніүйренген ұнайды. Мената-анамныңдәлелдеріменкелістім. Олтаңдағанмамандықжоғарыбілімдіқажететеді. Сыныптастары және мұғалімдерімен қоштасқысы келмеді. Педагогкілттіұсынады: - Егер сіз 1-ші немесе 3-ші нұсқаны таңдасаңыз, онда сіздің балаңыз психологиялық тұрғыдан жоғары сынып оқушысы және оның тәуелсіздігі қалыптасқан. Балаға жауаптыістердітапсыруданқорықпаңыз,әрқадамын	слайд слайд

250

қадағаламаңыз, тек істің соңғы нәтижесі үшін ғана есеп берсін. Оның пікірін құрметтеп, кеңестерін тыңдаңыз. Егер бұл 2-ші немесе 4-ші жауап болса – бұл белгілі бір жастағыерекшелікретіндетаңдаутәуелсіздігіжоқтығының айқынкөрсеткіші.Бұлжағдайдаата-анажаспсихологиясын ескере отырып, баланың іс-әрекетінде тәуелсіздікті мақсатты түрде қалыптастыруы керек. «Меносылайжасаредім»топтағыжұмыс Педагог: - Табыстылықтың маңызды қасиеттерін дамытуда жоғары сынып оқушыларын ата-аналардың қолдауы маңызды. Мұны уақыт пен психологиялық білім жетіспейтіннақтыөмірдеқалайжасауғаболады?Алдымен өз өмірлік тәжірибемізге жүгінейік және ата-аналардың сұрақтарына жауап беру кезінде қалай әрекет ету керектігі туралы кеңестер береміз, содан кейін психологтің пікірімен танысамыз. топ.Анасысұрайды:«Менбаламменараласуғауақытты қайдан аламын? Мен жұмыс істеймін, жоғары сыныпта оқитын ұлым да бос емес». Кеңес беріңіз. топ. Анасы сұрайды: «Менің оныншы сыныпта оқитын қызым үнемі: «Менің қолымнан ештеңе келмейді! Мен ең нашарымын!» дейді. Оны қалай қолдауға болады?» Кеңес беріңіз. топ. Әкесі сұрайды: «Менің ұлым қателескенін түсінсе де, ешқандай әрекет жасамайды. Не істеу керек?» Кеңес беріңіз. Топтардың жұмысы таныстырылғаннан кейін психологтердің пікірін ұсына отырып, ата-аналардың мүмкіндіктері туралы түсініктерін кеңейту ұсынылады. топ.Анасысұрайды:«Менбаламменараласуғауақытты қайдан аламын? Мен жұмыс істеймін, жоғары сыныпта оқитын ұлым да бос емес». Психологтің кеңесі. Баламен өткізген уақыт мөлшері маңызды емес, оның сапасы. Сіз кешкі ас кезінде өз жоспарларыңыз, қиындықтарыңыз және алаңдаушылықтарыңызбен алмасып, баладан қолдау сұрап, оған кеңес бере аласыз. Бала үшін оны тыңдағаныңызды сезіну маңызды.

8-слайд

251

топ. Анасы сұрайды: «Менің оныншы сыныпта оқитын қызым үнемі: «Менің қолымнан ештеңе келмейді! Мен ең нашарымын!» дейді. Оны қалай қолдауға болады?» Психологтіңкеңесі.Бұлжағдайдабізөзін-өзібағалаудың төмендігі туралы айтып отырмыз. Балаңыздың кем дегенде он жағымды қасиетін немесе қолынан келетін жақсы нәрселерді табыңыз. Содан кейін, күнделікті, әңгіме арасындаосықасиеттертуралыайтыңыз.Өзіненемесеоның көзінше басқа адамдарға айтыңыз. Ол туралы жылы және эмоционалды ізгі ниетпен сөйлесеңіз, оның осы салаларда одан әрі табысты болуға деген ұмтылысы пайда болатынын байқайсыз. Мінез осылай қалыптасады. топ. Әкесі сұрайды: «Менің ұлым қателескенін түсінсе де, ешқандай әрекет жасамайды. Не істеу керек?» Психологтің кеңесі. Қателіктерге «дұрыс» көзқарастың мәдениетке енуі өте қиын. Осы уақытқа дейін қате сәтсіздік ретінде қабылданды. Бірақ көптеген адам басқалардың қателіктерінен үйрене алмайтынын түсінеді. Мен мынандай мысалкелтіремін.Бірнәрсебірденжақсыболғанкезде,адам оны қалай жасағанын есіне сақтамайды. Бірақ егер ол алдымен жаман болып шықса, содан кейін бала бірдеңені түзетіп,жақсыжасаса,бұлжағдайұзақуақытесіндеқалады. Адам маманға айналып, басқаларға мұндай қиындықтарды қалайжеңугеболатынынайтаалады.Қатеменжұмысжақсы нәтижеге әкеледі. Сондықтан баланы «дұрыс емес» ойлары немесеәрекеттеріүшінқаттысынауғаасықпаңыз.Оныжәне ең алдымен өзін түзете алатындығына сендіріңіз, онымен қателерді түзетудің нұсқаларын талдаңыз, өзін жақсы жағынан көрсетуге мүмкіндік беріңіз. Бұл адамның оптимизмін дамытудың жолы. «Диалогалаңы»шығармашылыққызметі Ананың хатымен танысу Сұрақтаралдыналаұсынылады: Азаматтың арманы өмірлік мақсатымен қалай байланысты болды? «Алтынжетіліктің»қандайқасиеттеріоныңарманына жетуге көмектесті? Осықасиеттердідамытудаотбасыныңүлесінеде?

9,10- слайдтар

252

Менің ұлым бала кезінен бастап ұшқыш болуды армандады. Ол бастауыш мектепте-ақ ұшқыш болғысы келетінін білді. 6-сыныпта әкесі оны Оқушылар сарайындағы аэронавтика үйірмесіне жазды.Азамат әуе шарын игере бастады. Алдымен дайындық жұмыстарын жүргізді: ол шардың ауыр қабығын алып жүрді, ауаны оттықпен қыздырды, стропыларды ұстады. 8-сыныпта ол алғаш рет секірді. Сөйтіп, ол өз өмірін аспансыз елестете алмайтын болды. Уақыт өте келе ол аэронавтикадан өткен көптеген жарыстардыңжүлдегеріатанды.Міне,11- сынып та басталды. Азаматтық авиация академиясына түсу туралы шешім қабылданды.Өкінішке орай, ұшқыштарды дайындайтын факультетте оқу ақылы болды. Бізде төлеуге мүмкіндік болмады. Бірақ Академияда басқа факультеттер де болды: инженерлік. Ол көлік құралдарының электр жабдықтарын игереді деп шештік. Оқуға түсу кезінде математика, тіл мен тарихты тапсыру қажет болды. Математикаменорыстіліненжетістіктеразеді.Бізосындай жол таптық: математикадан балам өзі арнайы нұсқаулық бойынша есептер мен теңдеулерді шешіп, дағдыларын жақсыдеңгейгежеткізеді,менорыстіліненкөмектесемін,ал отбасылық досымыздан тарихтан көмектесуді сұраймыз. Мұндай әрекеттердің нәтижесі өте жақсы болды: ұлымыз шекті деңгейге жетіп, оқуға түсті! Бірақ Академияны бітіргеннен кейін мамандық бойынша жұмыс істемеді.Рас, беделді компанияға жұмысқа орналасты. Азамат өзін жақсы жағынан көрсетіп, мансабы өсті, лайықты жалақы алды. Бірақ жаны аспанды қалап тұрды! Елестетіп көріңізші: ұлым үйленген, екі баласы бар, ол бірде ұшқыш болу мүмкіндігі бар екені туралы біледі.Ол үшін емтихан тапсырып, оқуға түскен жағдайда 2 жыл шетелде оқу керек екен. Бірақ денсаулығы мінсізболуы қажет! Ал Азаматтың мұрын кеңсірігі қисайған! Олмағаноперацияданкейінқоңыраушалды.Мазалағысы келмеді... Ол сәтті өтті, бірақ оған 2 апта тек аузымен дем алуға тура келді. Баламның жеңіске деген еркі мені таң қалдырды және қуантты! Отбасылық кеңесте оқу идеясын қолдау, балалары мен әйеліне жан-жақты қолдау көрсету туралы шешім қабылданды.Айтпақшы,олотбасыныңматериалдық

253

	жағдайын дайындады, тіпті ай сайын стипендияның бір бөлігін жіберіп тұрды. Міне, осылайша ұлым ұшқыш мамандығын 2 жыл емес, бір жылда алды! Оған не көмектесті? Әрине, отбасы үшін жауапкершілік! Бірақ ең бастысы–арманын жүзеге асыруға деген ұмтылысы, өзіне деген сенім, тәуелсіздік! Бірнеше жылдан кейін маған болашақ ұшқыштарды оқытуға іріктеу жөніндегі қабылдау комиссиясының мүшесімен кездесу мүмкіндігі туды. Ол: «Сіз білесіз бе, 100 үміткердің ішінен біз неге сіздің ұлыңызды таңдадық? Себебі оның арманы болды! Ұшқыш үшін бұл ең басты қасиет!» – деді. Міне осылайша, отбасылық қолдау ұлымызға арманына жетуге, өмірдегі сүйікті ісін табуға көмектесті!	12-слайд белгілегнен
		фрагментім
	Азаматтыңанасы	ен 2-
	Хатты оқығаннан кейін бұрын берілген сұрақтарға жауап беру ұсынылады. Ата-аналарды тыңдап, педагог жалпылама тұжырым жасайды: - Арман өмірлік мақсатқа айналады, ал үйде және мектепте баланың оған жетуіне қолдау көрсету үшін жағдай жасау маңызды. Мұны қалай жүзеге асыруға болады? Бұл туралы диалог алаңында сөйлесейік. 2) Диалог алаңын ұйымдастыру үшін ата-аналарды 2 командаға бөлу қажет. Әр командаға ватман парағы мен фломастерлерберуқажет.3минутішіндеәркоманданегізгі тапсырманы орындайды (9-слайд). Жұмыс аяқталғаннан кейін материал 1 минут ішінде ватмандағы жазбаларды көрсете отырып, ұсынылады. Бір команданың презентациясына жауап ретінде «Отбасы мүмкіндіктері» тапсырмасындағы сұраққа жауап беретін басқа команданың жауабы келеді (10-слайд). 2-команданың қатысуымен 1- команданыңнәтижелерінталқылау-1-диалог. 1- команданың қатысуымен 2-команданың нәтижелерін талқылау-2-диалог. 1-диалог 1-команда.Жоғарысыныпоқушысыныңденсаулығы, когнитивтік, әлеуметтік-эмоционалды дағдылар саласын дамыту мүмкіндіктерін атаңыз.	слайдтың қайталануы )

254

	2-команда. Жоғары сынып оқушысының мақсатына жету жолындаденсаулығы,когнитивтік, әлеуметтік-эмоционалды дағдылар саласында кездесуі мүмкін кедергілерді (қиындықтарды) атаңыз. Ұсынымдар Мысалы, 1-команда дене шынықтыру, спорт, шет тілін үйрену бойынша репетитормен қосымша сабақтар оқу, мектеп пікірталастарына, кештерге, әлеуметтік жобаларға қатысу және т. б. атай алады. Мысалы, 2-команда таңертең баламен бірге жүгіруді немесе кешке серуендеуді, бала+ата-ана жұбында шет тілін үйренуді, балаға қатысты тақырыптар бойынша шай ішіп отырып, отбасылық әңгімелесуді ұсына алады. 2-диалог 2-командаЖоғары сыныпоқушысының денсаулығын, когнитивтік, әлеуметтік-эмоционалдық дағдыларын дамыту саласы үшін мүмкіндіктерді пайдаланудың әсерін отбасы күшімен қалай күшейту керектігін айтыңыз. 1-команда. Жоғары сынып оқушысының мақсатқа жету жолында денсаулығы, когнитивтік, әлеуметтік- эмоционалдық дағдылары саласындағы кедергілерді (қиындықтарды) отбасының қатысуымен қалай жеңуге болады? Ұсынымдар. Мысалы, 2-команда денсаулығының нашарлығы, есте сақтау қабілетінің нашарлығы, білімдегі олқылықтар, достардың болмауы және т. б. атай алады. Мысалы, 1-команда баламен бірге бассейнге баруды, тақпақтыестесақтаужылдамдығынаотбасылықконкурсты, отбасы мүшелерінің мектеп ұйымдастыратын қайырымдылық акцияларына қатысуын, баланың сыныптастарын шақырумен отбасылық кештер өткізуді және т. б. ұсына алады. Әр топ сөзін аяқтағаннан кейін педагог қорытынды жасайды: - Өз жолын таңдау кезеңінде жоғары сынып оқушысына отбасында да, мектепте де қолдау маңызды. Баланың денсаулығын нығайту, білім мен қызықты қарым- қатынас үшін жағдай жасау арқылы оның әл-ауқатын қамтамасызетуқажет.Мұныңбәріадамныңөміржолында адал серік болатын жеке қасиеттердің, әлеуметтік- эмоционалды дағдылардың дамуына ықпал етеді.
	III.Қорытынды бөлім

255

8 мин.

Әңгімементанысу Педагогәңгіменіөзсөзіменбаяндайды. - Бір жас жігіттің аквариумда кішкентай акуласы болыпты. Ер адам оған өте жақын болды: уақытында тамақтандырып, аквариумды тазартып жүрді.Акуланың қанатындааздапақауболды,бірақбұлиесініңүйжануарына деген сезімін өзгертпеді.Бұл оның өмірін ерекше мағынаға толтырды. Барлығы бір сәтте өзгерді! Ер адам басқа қалаға біраз уақытқа кетуі керек еді, акуланы өзімен бірге әкете алмады. Не істеу керек? Ол акуланы аквариумға тапсыру туралы шешім қабылдады.Алдын ала келісіп, оны жаңа мекенге әкелгенде, ол аквариум қызметкері қыздан акулаға қамқорлық жасауды өтінді. Онымен қоштасу оған қиын болды! Екі жыл өтті. Ер адам өз қаласына оралды. Ол ең алдымен аквариумға барып, өз акуласын іздей бастады. Үлкенаквариумдабірнешеакулажүзіпжүрді,бірақолардың арасындаоныңакуласыболмады!Ерадамабыржып,екіжыл бұрын досына қамқорлық жасауды сұраған қызды іздей бастады. Ол: «Сіздің акулаңыз мұнда жоқ. Ол 2-қабаттағы аквариумда» деп, екінші қабатқа көтерілуді ұсынды. Ол өзініңқанатызақымдалғанакуласынкөрді.Иә,сөзсізөзі!Ол өз акуласының жалғыз белгісі еді. Акула керемет өсіпті! Оның аквариумы да өте үлкен екен. Қыз оған: «Акулалар аквариумның көлеміне қарай өседі» - деп түсіндірді. Сұрақ: - Бұл оқиғаны адам өмірімен қалай байланыстыруға болады? (Ата-аналардың жауаптары) Педагог: - Дұрыс! Егер сіз балаңыздың сәтті, бақытты болғанынқаласаңыз,оныкішкентайаквариумдаұстамаңыз! Оның әлемін ғаламның көлеміне дейін кеңейтіңіз! Онда табысты және бақытты тұлғаны дамытудың барлық мүмкіндіктері бар. Жалпылау.Жақсытілектер Көріпболғаннанкейінпедагогата-аналарғабалаларды отбасының барлық мүмкіндіктерімен қолдауға шақырып, сабақтың эпиграфына оралады. Абайдың келесі сөздеріне назар аударылады: «Барлығын естіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, ол (бала – автордың ескертуі) дүниедегі жақсы, жамандытаниды».Бұлсөздердебаланыересекөмірге дайындаусәттілігініңқұпиясыжатыр."Барлығынұстап,

256

татып ескерсе» деген сөздерде өсіп келе жатқан адамға мүмкіндігінше үлкен даму мүмкіндіктерін беру қажеттілігі бейнелі түрде жеткізіледі.Әрі қарай педагог ата-аналарға Орталықтың қызметіне қатысқаны үшін алғыс айтады және жаңа білім мен дағдылар оларға отбасылық тәрбиеде, өсіп кележатқанадамныңәл-ауқатыменбақытыүшінжағдай жасауғакөмектескенінесенімбілдіреді!

5. БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ОҚЫТУШЫЛАРЫНЫҢ БІЛІКТІЛІГІНАРТТЫРУСАБАҚТАРЫНЫҢҰСЫНЫЛАТЫН

ТАҚЫРЫПТАРЫ

Бiлiм беру ұйымдарына ААПҚ -2 сабақтарының тақырыптары ұсынылды. Сабақ тақырыптары Орталықбағдарламасының 20-30% тақырыптарын iрiктеп, әзiрлеуге, өз мазмұнын жасауға және оны мектептiң педагогикалық кеңесiнде бекiтуге мүмкiндiк берiледi. Сіздерге ата-аналарға арналған сабақ тақырыптарының нұсқалары ұсынылады.

Балалардыңәлеуметтікәл-ауқаты

• Ата-анамінез-құлқыныңбалалардыңәлеуметтікдағдыларынаәсері

• Балаларменмаңыздыәлеуметтіктақырыптардыталқылаутәртібі

• Балалардыңіс-әрекетіүшінжауапкершіліксезімінқалыптастыру

• Қоғамдағыдемократиялықөмірқағидаттарынигерутәсіліретінде отбасында бірлескен шешімдер қабылдау

• Инклюзивтібілімдіқолдаудағыотбасыменмектептіңрөлі

• «Әкелерменбалалар»:қақтығыстарменолардышешужолдары

• Балаинтернетте:қорғаужәнеалдыналу

• Баланыжамантоптарданқорғаутәртібі

• Қазақотбасындағықарым-қатынаснегіздері:ақсақалдарғадеген құрмет – баршаға құрмет

• Бастангтар–жастармерекелерініңкөнеаналогы

Балалардыңэмоциялықәл-ауқаты

• Балаларғаарналғанрелаксацияныңпрактикалықәдістерімен тәсілдері

• Ата-аналардыңбаланыңкүйзеліскетөзімділігіндамытуы

• Отбасылықбайланыстардынығайтужөніндегібірлескенжобалар мен іс-шаралар

• Баланыңэмоциялыққажеттіліктерінтүсінужәнеқанағаттандыру

• Психологиялыққауіпсіздіктінығайтудағыотбасылықсалт-жоралар мен салт-дәстүрлердің рөлі

257

• Стресстітөмендетужәнеэмоциялықәл-ауқаттыжақсартуүшін ақыл-ой сезімін дамыту тәртібі

• Баланыңэмоциялықжағдайынаәсерететінтұлғааралық қатынастарды жақсарту тәртібі

• Әртүрліхалықтармәдениетіндегіэмоцияныңкөрінісі

Балалардыңтанымдықәл-ауқаты

• Үйдешоғырлануғажәнеоқытуғаықпалететінортақұру

• Қиял-ғажайыптыынталандыруәдісіретіндееркінойнау

• Бiрiншiсыныпоқушысыныңмайдажәнеөрескелқозғалыс дағдыларын жетiлдiруге арналған ойындар мен жаттығулар

• Жасөспiрiмдердесөйлеужәнетiлбiлiмiндамыту

• Тәрбиедегісәтсіздіктергетөтепберужәнебаланыңөзінедеген сенімін сақтау тәртібі

• Баланыңдамуындағышығармашылықтыңмаңызы

• Баладаоқуғадегенсүйіспеншіліктіқалайтәрбиелеугеболады

• Бастауышмектепжасындағытанымдықдамудыңмаңыздылығы

• Ойындарменкүнделіктііс-шараларарқылысөйлеудідамытуды ынталандыру тәсілдері

• Оқуүлгерімінарттыруүшінбілімберубағдарламаларымен ойындарын пайдалану

• Шығармашылықойындарменжобаларғаарналғанидеялар

Балалардыңфизикалықәл-ауқаты

• Балаңызүшіндұрысспорттытаңдаужәнеонықызықтырутәртібі

• Тұрақтыденежаттығуларыныңжалпыденежәнепсихикалық денсаулыққа әсері

• Денедаярлығыәртүрлідеңгейдегібалаларүшінденешынықтыру белсенділігі бойынша ұсынымдар

• Бүкілотбасыменбелсендімерекегеарналғанидеялар

• Отбасылықспорттықмерекелерменіс-шаралардыұйымдастыру

• Жасөспiрiмдер:физиология,гигиена,эмоциялықтұрақтылық

Ата-аналармен сабақты тиімді ұйымдастыру үшін оның жетістігінің және ата-аналарды педагогикалық қолдау орталығының келешектегі келешегінің негізгі көрсеткіші алдағы сабақтарды хабарландыру, жарнамалау болып табылады. Біз сабақтардың өтуі туралы хабарландырулар мен жарнамаларды жасаудың алгоритмін ұсынамыз.

Құрметтіата-аналар!

«Жасөспірімді қалай түсіну және қабылдау керек» тақырыбына арналған Ата-аналарғапедагогикалыққолдаукөрсетуорталығыныңсабағынашақырамыз.

258

Бұл негемаңызды?

Жасөспірімдік — баланың денесінде, психикасында, басқа адамдармен қарым-қатынасындаелеуліөзгерістерболатынөмірсүрукезеңі.Оныңшекарасы 10-12 жылдан 16-18 жылға дейін.

Бұл жас адамның тұлғасы мен өмір жолын қалыптастыруда басты рөл атқарады.

Жасөспірімді түсіну, қақтығыстарды шеше білу және онымен жағымды қарым-қатынас орнату үшін ересектерге не істеу керек?

Іс-шараданекүтугеболады?

Сіз жасөспірімдік жасөспірімнің ерекшеліктері туралы біліміңізді кеңейтесіз,жасөспірімніңөміріндеорыналуымүмкінпроблемаларменықтимал қауіп-қатерлер туралы білетін боласыздар.

Жасөспiрiмдердiң мiнез-құлқының себептерi мен себептерi туралы ақпарат алу, жасөспiрiммен сенiмдi қарым-қатынас орнату жолдары туралы бiлу.

Түрлі жағдайларда коммуникациялық дағдыларды жетілдіру: жасөспірімді түсіну және қабылдау, келіссөз жүргізе білу, даулы/қақтығыстық жағдайдан шығу жолын табу.

Күнімен уақыты:

Өткізілетінорны:

Бізсізді күтеміз!

6. Ата-аналарғаолардыңбалаларыныңтәрбие процесінеқатысу деңгейін анықтау үшін ұсынылатын сауалнамалар

Ата-аналарға арналған сауалнама Құрметті әкелер мен аналар!

Ата-аналарды педагогикалық қолдау орталығында Сізді жаңа оқу жылы қарсаңында қарсы алғанымызға қуаныштымыз!

Сізді сауалнамаға қатысуға шақырамыз, оның мақсаты – сіздің оқу процесіне қаншалықты қатысы бар екеніңізді түсіну, сондай-ақ болашақ сабақтарға арналған өзекті тақырыптарды анықтау. Сіздердің шынайы және адал жауаптарыңыз бізге балалардың да, ата-аналардың да дамуына

септігінтигізетінпайдалыәріқызықтыконтентжасауғакөмектеседі.

Біз Сіздің ынтымақтастығыңызды жоғары бағалаймыз және Сіздің ұсыныстарыңыз бен пікірлеріңіз сабақтарымызды анағұрлым мазмұнды әрі

қызықтыетеалатынынасенімдіміз.

Ынтымақтастығыңызүшінрахмет!

1. Мен

   • баланыңанасы/заңдыөкілі;

   • Баланыңәкесі/заңдыөкілі.

2. Сізқайөңірдетұрасыз?

3. Тұрғылықтыжері:

   • ауылдықокруг;

   • Қалалық

4. Сіздіңжасыңыз

   • 29жасқадейін;

   • 30-49жас;

   • 50жәнеоданжоғарыжастағылар.

5. Сіздіңбілімдеңгейіңіз

   • Жоғарыбілім

   • Техникалықжәнекәсіптікбілімберу

   • Ортабілімберу

   • Жоғарыоқуорнынанкейінгібілімберу

6. Меніңбалаларым(балам)мектепкебарады

   • Бастапқысілтеме;

   • Екіншідеңгей

   • Жоғарыдеңгей.

2. Бала-ата-анақарым-қатынасы

6. Сізбалаңызбенмектептегіөнерлерінқаншалықтыжиіталқылайсыз?

   • Күнсайын;

   • 1-2тоқсанда1рет;

   • 1-2аптасынабіррет;

   • 1-2айына1рет;

   • Ешқашаннемесеөтесирек.

6. Балаңыздыңүй тапсырмасынқаншалықтыжиіорындайтынына көз жеткізесіз?

   • Күнсайын;

   • 1-2тоқсанда1рет;

   • 1-2аптасынабіррет;

   • 1-2айына1рет;

   • Ешқашаннемесеөтесиреккездеседі.

260

6. Баламен бірге қосымша ақпарат көздерін іздейміз: электрондық кітаптар, қосымшалар, сөздіктер, атластар, т.б.

   • Күнсайын;

   • 1-2тоқсанда1рет;

   • 1-2аптасынабіррет;

   • 1-2айына1рет;

   • Ешқашаннемесеөтесирек.

7. Балаңызбенәртүрлітақырыптар(әлемдегіоқиғалар,өзқалаңыздағыоқиғалар,үй шаруасы,фильмдер және т.б.) туралы қаншалықты жиі сөйлесесіз?

   • Күнсайын;

   • 1-2тоқсанда1рет;

   • 1-2аптасынабіррет;

   • 1-2айына1рет;

   • Ешқашаннемесеөтесиреккездеседі.

8. Сіздің отбасыңыз театрларға, мұражайларға, көрмелерге баруды, қызықты жерлерге баруды, кітаптарды бірге оқуды, теледидардан мазмұнды бағдарламаларды көруді қаншалықты жиі тәжірибеден өткізіп отырады?

   • 1-2аптасынабіррет;

   • 1-2айына1рет;

   • 1-2жылынабіррет;

   • Ешқашаннемесеөтесирек.

9. Егербалаңызқосымшабілімберуұйымдарынабарса,ондаүйірменінемесе бөлімді таңдау дегеніміз не?

   • үйгежақындық;

   • төментөлем/тегін;

   • Баланыңқабілеттері;

   • Баланыңбосеместігінсақтауүшін;

   • Мұғалімніңкеңесі.

6. Балаңыздыңәлеуметтікүйірмесітуралықаншабілесіз?

   • Менбәрінжақсыбілемін,оларбіздіңүйлерімізгежиікеледі;

   • Менолардыңкейбіреулерінкөрдім,бірақолардыңаттарыментегін білмеймін;

   • Оныңтаныстарыбіздіңүйімізгекелгендеқуанғанжоқпын;

   • Менараласпауғатырысамын,бұлбалаүшінжекеіс.

• Менбіріншіболыпкөмеккекелдім;

• Сыныпмұғалімінехабарласамын,оғанмектепқатыссын;

• Менмұныбасқаадамдардан(ұстаздардан,достардан,көршілерден,таныстардан, т.б.) жиі үйренемін;

• бәрінөзбетіншешешсін;

• Мен оны жазалаймын (оны телефоннан, компьютерден, ақшадан, серуеннен, тәтті-дәмділерден және т.б.мүмкіншіліктен айырамын).

3. Ата-аналар-мектепқарым-қатынасы

6. Балаңыздыңтәрбиесіменбіліміндеөзіңіздісенімдісезінуіңіздіңқандай себептері бар? (Бірнеше жауаптарды атап айтуға болады)

   • Мен жақсы білім алдым және бала тәрбиесәнде алған білімімді қолдандым;

   • Меніңбасқабалалардытәрбиелеудетәжірибембар(мысалы,үлкенбалалар, жиендер, т.б.);

   • Балалартәрбиесіменбілімітуралыкөптегенкітаптарменмақалалар оқыдым;

   • Тәрбиемәселесібарысындажұбайымныңқолдауыбар;

   • Бала тәрбиесіне туысқандар (әжелері, аталары, әжелері, ағалары) белсене араласады;

   • Бізде көмек пен қолдауға дайын сенімді әлеуметтік орта (достар, көршілер) бар;

   • Менбалағасапалыбілімментәрбмеберуүшінқосымшасабақтарала аламын;

   • Басқа ата-аналармен жиі араласып, пайдалы әдістер мен кеңестер қабылдаймын;

   • Мен қолдау мен кеңес ала алатын ата-аналар қоғамдастығының мүшесімін.

7. Балаңыздыңмектебінеқаншалықтыжиібарасыз?

   • Менсоңғыретқашан/аболғанымесімдежоқ;

   • Өтесирек,өтеқажетболғанжағдайда;

   • Егерсыныпжетекшісішақырса;

   • Теката-аналаржиналыстарындағана;

   • Кез-келгеныңғайлыжағдайдаменмектепкебарғандыұнатамын.

8. Мектеп маған баланың үлгерімі туралы ақпаратты ыңғайлы түрдеүнемі ұсынады

   • Толықкелісемін/келісемін;

   • Келісемін;

262

• Келіспеймін;

• Менмүлдемкеліспеймін

6. Сізмұғалімсіздіңбалаңызбеннеболыпжатқанынамәнбермейді деп ойлайсыз

   • Толықкелісемін;

   • Келісемін;

   • Келіспеймін;

   • Менмүлдемкеліспеймін.

7. Сіздің мектеп өміріне қатысыңыз қандай?? (Бірнеше жауаптарды атап айтуға болады)

   • Ғимараттарғатехникалыққызметкөрсетуде,ағашұсталарынданемесе бау-бақша жұмыстарында физикалық қолдау көрсеттім;

   • Мектептен тыс іс-шараларға қатысты: кітап клубы, мектеп ойыны, спорт, экскурсия және т.б..;

   • Мектепкітапханасыкөмектесті;

   • Мектептегі мұғалімге мектептен тыс іс-шараларды ұйымдастыруға көмектесті: матиналар, спорттық іс-шаралар және т.б..;

   • Шақырылғанспикерретіндесөйледі;

   • Кезекшіліккекөмектесті(асхана,тренажерзалы)).

   • Мената-аналаркомитетініңмүшесімін;

   • Менмектептіңқамқоршылықкеңесініңмүшесімін;

   • Синтересомучаствуювопросах,фокус-группах,анкетировании;

   • Мен ата-аналар мен мұғалімдердің бейресми кездесулеріне қатысқаныма қуаныштымын.

8. Сізқандай іс-шараларғақатысқыңызкеледі,жалпы мектептің қызметін жақсартуға қандай үлес қосқыңыз келеді?

   • Мерекеніұйымдастырааламын;

   • Менспортжарысынұйымдастырааламын;

   • Белгілі ғалымдарды, жазушыларды, әртістерді, спортшыларды және т.б.оқушылармен кездесуге шақыра аламын;

   • Жоғарысыныпоқушыларынамансаптықбасшылықжасауүшінөндіріске, немесе белгілі компанияға, компанияға экскурсиялар ұйымдастыра аламын;

   • Менөзімніңбілімімменжәнетәжірибемменбөлісеаламын…..

   • Мектепмұғалімдеріментренингтер,шеберліксыныптарыөткізеаламын

…..

• Мектепті,жабдықты,компьютерліктехниканыжөндеудіұйымдастыруға

көмектесеаламын;

• Менмектептікөгалдандыруғажәнеабаттандыруғакөмектесеаламын

263

6. Балаңыздыңмектебінекелгенде,сізөзіңіздібақыттысезінесіз

   • Толықкелісемін;

   • Келісемін;

   • Келіспеймін;

   • Менмүлдемкеліспеймін

264

7. Ұсынылатынәдебиееттер:

1. «Балаларды денсаулығына және дамуына зиянды ақпараттан қорғау туралы» 2018 жылғы 2 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына өзгеріс енгізілді - ҚР 19.04.2023 No 223-VIIGL Заңымен. 3. 10-бап.

2. «ҚазақстанРеспубликасыныңкейбірзаңнамалықактілерінебаланың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын ұйымдардың қызметіне байланысты мәселелер бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2019 жылғы 1 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңы 127-1-бап.

3. «Неке және отбасы туралы» 2011 жылғы 26 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Кодексі. Кесте алып тасталды - ҚР 2022.05.03 No 118-VII Заңымен.

4. Баланың құқықтары туралы конвенцияны бекiту туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесiнiң 1994 жылғы 8 маусымдағы шешiмi.

5. «Қазақстан Республикасындағы отбасылық және гендерлік саясаттың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2016 жылғы 6 желтоқсандағы No 384 Жарлығына өзгеріс енгізілді - ҚР Президентінің 13.04.2023 No 195 Жарлығымен.

6. «Балалардың әл-ауқатының индексін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2022 жылғы 1 ақпандағы №21-р Жарлығы.

7. «Кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-зомбылық және зорлық- зомбылық фактілерін анықтау және олармен жұмыс істеу саласындағы ведомствоаралық ынтымақтастық жөніндегі әдістемелік ұсынымдарды бекіту туралы»ҚазақстанРеспубликасыБілімжәнеғылымминистрінің2020жылғы31 желтоқсандағы No 569 бұйрығы.

8. Киберқауіпсіздіктұжырымдамасын(«Қазақстанныңкиберқалқаны») бекіту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 30 маусымдағы

№407қаулысы,ҚазақстанРеспубликасыҮкіметінің2023жылғы17маусымдағы

№236қаулысыменбекітілген.

9. Абай Құнанбайұлы. Қара сөздер - Алматы: «Алматыкітап баспасы», 2022ж.

10. CharlotteSpecialEducationCarolinaAbecedarian

11. Аналитикалықесеп«Қазақстанныңата–аналары:пандемияданкейі

нгі

балаларға білім берументәрбиелеудегірөлі»: С.А. Ирсалиев, М. Б.

Камзолдаев,б.б.Әбуов,А.А.Ахметжанова,Р.Сыздықбаева-Нұр-сұлтанҚ.:

«Белес»талдаужәнестратегияорталығы»қоғамдықбірлестігі,2022

12. ҚазақстанРеспубликасындағыбалалардың2021жылғаарналғанжағдайы

туралыесепНұр-Сұлтан,2021жыл.

13. Н.Башкирова«Қазіргібалажәнеоныңпроблемалары».Санкт-Петербург:

265

Ғылымжәнетехника,2019 жыл.

14. А.С. Бикеева себепкер ата-ана болуға және ерекше мақсаттағы отбасын қалай құруға болады? Санкт-Петербург қаласы, Rech Publ., 2020 жыл.

15. Г.В. Вержибок отбасы мен мектепте гендерлік тәрбие: Г.В. Вержибок;эд.А.С.Лаптенок.-Минск:Ұлттықбілімберуинституты,2018жыл.

16. «Қазақотбасылары»Ұлттықбаяндама.-Астана,2021жыл.

17. Когнитивтік зерттеулер: Ғылыми еңбектер жинағы: Исс. 2. / Ред. В. Д. Соловьев, Т.В. Черниговская. - Ресей ғылым академиясының психология институты, Мәскеу қаласы. – 2018.

18. Кулагина и. Ю. даму психологиясы және жас психологиясы: Адам дамуыныңтолықөмірлікциклі/И.Ю.Кулагина,в.Н.Колюцкий. –М.:Трикста, академиялық жоба, 2019.

19. Кулагина И. Ю. жас психологиясы: баланың туғаннан 17 жасқа дейінгі дамуы / Ресей білім академиясының университеті - 5-ші басылым. -М.: УРАО баспасы, 2020.

20. Кулагина И. Ю. Колюцкий В. Н. Жас психологиясы. Бірлік 3. Жасөспірімдер мен жасөспірімдердің психологиялық ерекшеліктеріне сипаттама. - "Қазіргі гуманитарлық Институт" НОУ, Мәскеу, 2018.

21. М.Н. Куткина, Е.П. Линич, Н.В. Барсукова: Балалар мен жасөспірімдерді тамақтандыруды ұйымдастыру. Оқулық. - Лан, 2021.

22. А.Я.МонаховаПсихологжәнеотбасы:Өзараәрекеттесудіңбелсенді әдістері. - Ярославль: Даму академиясы: Академия холдингі, 2020 жыл.

23. Бахишева С.М. Педагогикалық жобалау: теориясы мен технологиясы: Оқулық. - Алматы: ЖШС РПБК «Дәуір», 2011.- 336 бет.

24. Жұбаназарова Н.С. Жас ерекшелік психологиясы: оқулық. – Алматы,

Қазақуниверситеті,2014.–285б.

25. Хмель Н.Д. Жалпы білім беретін мектептегі педагогикалық процесс. –Алматы: «Ғылым», 2002. – 168 б.

26. Ньюмарк Д. Как воспитат эмоционалды здоровных дете [Эмоционалдыденісаубалалардықалайтәрбиелеуге болады].Мәскеу:«София» ООО баспасы, 2018.

27. Қазақстанның ата-аналары: Пандемиядан кейінгі білім беру мен балалардытәрбиелеудегірөлі.С.А.Ырсалиев,М.Б.Қамзолдаев,Б.Б.Әбуов,А.А. Ахметжанова, Р.С. Сыздықбаева.- Нұр-Сұлтан, 2022.

28. Ерлергеарналғаннұсқаулық.Саналыәкеменкүйеуқалайболукерек.

/ Жасқайрат М., Қабакова М., Лысенкова Ж., Тәңірбергенов С., Әбуова Г., Исмаилов Е., Мұстафин Е., Мақан К. — Нұр-Сұлтан, 2020.

29. Санд И. Эмоциялар компасы: Өз сезімдеріңізді қалай түсінуге болады. – М. Альпина. Паблишер, 2018.

266

30. Таубаева Ш.Т., Мақсұтова И.О. Дидактикадағы инновация: оқу құралы. – Алматы: «Қарасай» баспасы, 2020. – 350 бет.3) Әбиев Ж.. педагогика тарихы: оқуқұралы-Алматы: Дарын,2006 – 480 б.

31. Селигман М. Жаңа жағымды психология: Бақыт пен өмір мағынасының ғылыми көрінісі» - Баспагер: София, 2021ж.

32. Фабер Адель. Балаларды қалай тыңдауға болады және балаларды қалай тыңдауға болады – Мәскеу: Эксмо, 2021ж.

33. Жумасова К.Психология: Оқулық К. Жүмасова, Л. Есенова. - 3- басылым, толықт., өңд. -Астана: Фолиант, 2017. -4 0 0 б. (қазақтілінде)

34. Фейдл Ч., Бялик М., Триллинг Б. Төрт өлшемді білім беру: Құзырлылық Табысқа жету үшін қажет / Чарльз Фейдл, Майя Бялик, Берни Триллинг: Ағылшын тілінен аударылған. – М. Жариялау тобы «Точка», 2018.

35. Шарипова Д., Бейменбетов С. Қазақстандағы жастар: Құндылықтарды,үміттерменталпыныстардыбағалау.-Алматы:Баспа

«DELUXEPrintery»,2021.

36. АфонкинаЮ.Мектеппедагог-психологыныңанықтамасы.//

«Мектеппсихологынакөмеккөрсету»сериясы.-Баспаүйі«Учитель»,2020 г.

37. Жасампаз жандардың жеті дағдысы. Тұлғаны дамытудың тегеурінді тетіктері. – Алматы, Ұлттық аударма бюросы, - 2018 жыл, 352 бет.

38. Гоулман Д. Эмоциялық интеллект. / Ағылшын тілінен аударылған. А.П. Исаева. – М.: Баспа. «ACT», 2019.

39. Катович, Н.К. Отбасы мен мектеп арасындағы өзара іс-қимылдың нысандары мен әдістері: Оқу орындарының мұғалімдеріне арналған әдістемелік құрал. Білім беру / Н.К. Катович, Т.П. Елисеева. – Минск: Ұлттық білім беру институты, 2018.

40. Оксанен Е. Эмоциялар атласы. Адам сезімі әлеміне арналған нұсқаулық. –«АСТ баспасыаспа»ЖШС, 2022.

41. Марк Брэкетт. Өзіңізді сезінуге мүмкіндік беру. Эмоцияларды басқару өнері.// Кэролл Дуэк Бестселлерлік автор «Икемді сана. Ересектер мен балалардың даму психологиясына жаңа көзқарас» - Баспа «Бомбора», Мәскеу, 2023.

42. ПолЭкман.Эмоцияларэволюциясы.–СПб:Питер,2023ж.

43. Морин Хили. Балалар назарылығы, ашу-ыза, реніш. Баланы күшті эмоцияларға төтеп беруге үйрету тәртібі. – Мәскеу: Эксмо,2021ж.

44. Шарман А. Денсаулықтың сегіз құпиясы: Қазіргі көшпенділердің конфессиялары. – Алматы: Smart Health, 2019 ж.

45. С.Биддалф Балалардытоңазытқышқаотырғызбаңыз.–М:Риппол классик, 2013. – 240 б.

46. Ю.БГиппенрейтер.Баламенқарым-қатынасжасау.Қалай?–М.: АСТ, 2016. – 304б.

47. Е.Мурашева.Сіздіңтүсініксізбалаңыз–М.:Самокат,2016.–440б.

267

48. Л. Петрановская. Егер балаға қиындық туғызса – М.: АСТ, 2013. – 144 б.

49. А.Фабер,Э.Мазлиш.Балалардытыңдауүшінқалайсөйлеугеболады және балаларды қалай тыңдауға болады – М.: Эксмо-пресс, 2019. – 336 б.

50. Білімберумектебі-825 маршрут/редакторВ.А.Караковсий,Д.В. Григорьева,Е. И. Соколова.– М.: Ресейпедагогикалық қоғамы, 2004.– Б. 11-12. 66

51. В.Г. Алексеева. Тұлғаның өмірі мен даму факторы ретіндегі құндылық бағдарлары // Психол. журн. - 2014. - т. 5. - №5.

52. Л.В.Байбородов,С.ЛПаладьев.,Е.НСтепанов.Мектептіңбілімберу жүйесінің тиімділігін зерттеу: Педагогикалық көмек. - Псков, 1994 - 404 б.

53. Б.П.Бархаев.Тәрбиепсихологиясы-СПб:,Питер,2007.–242б.

54. Б.М.Бим-БадПедагогикалықэнциклопедиялықсөздік.-М.,2002.С.

44.

55. Б.З.Вульфов,В.Н.Харькин.Педагогикарефлексиясы:Мұғалімнің

кәсібидайындығынакөзқарас–М.:ИЧП«Магистер»баспаүйі,1995.

56. В.В.Гришин,П.В.Мушин.Оқу-тәрбиеүрдісіндегіПсиходиагностика әдістері - М., 1990.

57. В.И. Загвязинский. Психологиялық-педагогикалық зерттеудің әдістемесіменәдістері:оқу.студенттергеарналғаннұсқаулық.жоғары.пед.оқу. мекемелер – М., 2001.

58. А.Г. Здравомыслов. Қажеттіліктер, мүдделер, құндылықтар. - М., 2014.

59. Л.С. Колмогорова Оқушылардың психологиялық мәдениетін диагностикалау: тәжірибе. Мектеп психологтеріне арналған нұсқаулық– М., 2002. – 360 б.

60. А.Н. Майоров. Білім беру саласындағы мониторинг. - СПб.: Білім беру-мәдениет, 1998.

61. Е.Г. Михайлева. Қазіргі білім беру ортасындағы құндылықтар мен құндылық бағдарлары / Е.Г. Михайлева; халық. Укр. акад. Х.: « НУА» баспасы, 2004 - 48 б.

62. Г.А. Ускова. Бастауыш сынып оқушыларының психологиялық- педагогикалық диагностикасы. - М.: Академиялық жоба, 2004. – 144 б.

63. Н.Е. Щуркова. Өмірлік тәжірибені көрсету (Мектептің тәрбие жұмысындағы жаңалық) / Компиляция. Н.Е. Журкова, В.Н. Швирева. - М.1991, 59-69-бб.)

64. М.И. Шилованың Оқушылардың білім алуын зерттеу"әдісі (М.И. Шилова).

65. Б.П.Битинастың «Мектеп оқушысының құндылық қатынастарын диагностикалау» әдісі (Н.К. Голубев, Б.П. Битинас. Білім диагнозына кіріспе.- Мәскеу, 1989, 100-117-бб.)

268

66. А.А. Андреевтің «Оқушылардың мектеп өміріне қанағаттануын зерттеу» тесті (Мектептің білім беру жүйесі: Модельдеу аспектісі. — Псков, 1994, 47-48-бб.)

67. Ч.Фейдл, М.Биалик, Б Триллинг. Төрт өлшемді білім: табысқа жету үшін қажетті құзыреттер / Чарльз Фейдл, Майя Биалик, Берни Триллинг: Транс.ағылшын тілінен. - М.: «Точка» баспа тобы, 2018. - 240 б.

68. Н. И. Шевандрин. психологиялық диагностиканың негіздері: оқу. жоғары оқу орнының студенттері үшін. оқу. мекемелер: 3 сағ.– М., 2003. - 1- бөлім.

69. Философиялық сөздік / редакциялаған И. Т. Фролова- М.: Республика, 2001, Б 329.

269

Квитанцияоподписании

Основная информация

DOC ID KZN6YWP202410001966D42F6A7

Тип документа Письмо

_Тема Ата-аналардыпедагогикалыққолдауорталығықызметінұйымдастыружәне Орталық қызметі бойынша нұсқаулық туралы

Статус Завершено