Автомобильдің рульдік басқару жүйесін жөндеу

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ…………………………………................….............................….......3

1. НЕГІЗГІ БӨЛІМ……………………........................………….....………..4

1.1 Рульдік басқару жүйесі..................................................................................4

1.2 Рульдік басқару жүйесінің құрлысы............................................................5

ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ …………………...............................................14

2.1 Автомобильдің рульдік басқару жүйесін жөндеу...................................14

2.2 Рульдік басқаруға техникалық қызмет көрсету......................................15

ІІІ. ЕҢБЕК ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ....................................29

3.1. Еңбек қорғау және өндірістегі өрт қауіпсіздігі.......................................29

ҚОРЫТЫНДЫ………………………………………….……………….…......33

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ………........….….....................34

КІРІСПЕ

Тасымал көлігінің негізгі міндеттері - халық шаруашылығын өнімдерін және тұрғындарды тасымалдауды сапалы да, толық қанағаттандыру, жұмыстың экономикалық тиімділігін арттыру. Автомобиль тасымалында жоғарғы сапалы тасымал құралдарын пайдалану тиімділігін арттыру және тіркемелерді (принциптерді) және жартылай тіркемелерді пайдалану, өнімсіз тоқтап қалуларды болдырмау, авмомобильдің бос жүрістерін қысқарту. Тиімсіз тасымалдарды қолдырмау, жалпы тасымалдағы автомобильдерді дамыту, автомобиль паркінің құрамын жақсарту. Осыған байланысты болашақ инжинер және техник мамандарыннан автомобильдің құрылысын түсініп қана қоймай, сонымен қатар өз бетінше жаңа механизімді немесе жүйені, сондай - ақ бүтіндей жаңа автомобильдерді бағалай білуді талап етіледі. ХХІ ғасырда пайдаланылатын автомобильдердің басты ерекшелігі - олардың құрылысының күрделілігі. осыған байланысты автомобильді жүргізушінің міндеті тек қана жүргізу, ал оған техникалық қызмет көрсетуді арнайы мамандар атқарады. Бензинді және дизельді моторларының Еуропа стандартына сай жаңа қоректендіру жүйелері, іштен жану моторы мен электр моторларын автомобильдерде бірге қолдану, автомобильдерде қолданыла бастаған навигациялық, маршруттық компьтерлер, автомобиль қауіпсіздігі жақсату жүйелері, АВS, автоматты беріліс қорабы, сығу көрсеткіші мен газ тарату фазаларын жұмыс істеп тұрған моторда реттеу, оптимальды автомобиль техникасын пайдалануда автоматты бақылау мен басқару мағлұматтары мен жабдықталған. Автомобиль көлігінің республика үшін ерекше маңыздылығын Қазақсатанның кең байтақ аумағы және халық тығыздығының сиректігі алдын ала анықтайды. Бұл жекелеген өңірлер үшін жүктерді және жолаушыларды жеткізудің бірден-бір құралы болып табылады.

Сонымен автомобильдерді төрт түрлі жағдайға пайдаланады. Олар ауыр жүктерді тасымалдау, көптеген жолаушыларды тасымалдау, көлік орнына пайдалану жоне спорттық мақсаттарда қолдану. Осындай халық шаруашылығында пайдаланудың әртүрлілігі де автомобиль түрлерінің де әртүрлі болуын тудырады. Дегенменде олардың аздаған өзгешеліктеріне қарамастан, ұқсастықтары да толып жатыр.

Біздің республикада көбінесе бұрынғы одақ кезінде шығарылған автомобильдер көп таралған. Сондықтанда солардың құрылысына көбірек тоқталуға тура келеді. Бірақ, олардың басқа да түрлерінде кездесетін ерекшеліктерге көңіл бөлінеді. Дегенменде негізгі бір автомобильдің тиісті бір механизмінің жұмысына, кұрылысына ерекше талдау жасалу арқылы басқаларын да түсіну онша қиындық келтірмейді.

Қазіргі кезде біз техникалық прогресс қалай өз дегеніне жетіп отырғанын байқай аламыз. Әлемдегі автотракторлық өнеркәсіп бензинді және дизельді моторларда отын беру жүйелерініқ жақа типтерін қолдана бастады.

І. НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1.1 Рульдік басқару жүйесі

Бағыттың тап қалған жүргiзушiдегi автокөлiгiн қозғалысының қамтамасыз етуi және қатар тежеу жүйесiмен үшiн рульмен басқару арналған автокөлiктi ең маңызды басқару жүйесi болып табылады. Қозғалыстың бұруының автокөлiктердiң көпшiлiгiнде (бұрылыстың кинематиялық әдiсi) бұрылыс есебiнен алдыңғы доңғалақтар iске асады. Мүмкiн және қыру есебiнен жеке доңғалақтардың қозғалыс бағытын өзгерту. Бұрылыстың күш беретiн әдiсi курстық орнықтылықтың жүйесi жұмыстың негiз етiп алған.

Қазiргi автокөлiктi рульмен басқару келесi құрылымы болады:

• басқарушы бағанмен басқару тұтқасы доңғалақ;

• рулдiк механизм;

• руль жетегi.

Басқару тұтқасы доңғалақ қозғалыстың бұруы үшiн қажеттi күштi жүргiзушiден қажеттi қабылдайды, және олардың басқарушы баған арқылы рулдiк механизмына алып бередi. Басқару тұтқасы доңғалақ ақпараттық қызметтi сонымен бiрге орындайды. Мәнi бойынша күштер, дiрiлдеулердi сипатқа қозғалыстың сипаты туралы мәлiметтiң жүргiзушiсiне берiлуде болады. Автокөлiктердiң басқару тұтқасы доңғалағының диаметрi 380-425 ммнiң шегiнде, жүк таситын автокөлiктерде болады - 440-550 мм. Спорт автомобилдерді басқару тұтқасы доңғалақ кiшiсi диаметрi болады.

Басқарушы баған рулдiк механизмы бар басқару тұтқасы доңғалақтың қосуын қамтамасыз етедi. Басқарушы баған бiрнеше топсалық қосылыс болатын басқару тұтқасы топырлап елестеткен. Басқарушы бағанның конструкцияларында салуды мүмкiндiк жүргiзушiнiң жаралануын ауырлық азайтуға мүмкiндiк берген күштi қарсы алдынан соққыда ескерiлген. Қазiргi автокөлiктерге басқарушы бағанның жағдайының механикалық немесе электр реттеуi ескерiлген. Реттеу тiгiнен өндiрiп ала алады, ұзындық бойынша немесе екi бағыттарға. Алып қашуданғы қорғаулары мақсаттардағы басқарушы бағанның механикалық немесе электр бiтеуi iске асады.

Рулдiк механизм оның руль жетегiне күштi басқару тұтқасы доңғалақ қосымша тiркелген үлкею және берiлу үшiн арналған. Нақтылы берiлiс сандармен бейнеленетiн редукторлардың әр түрлi түрлерi басқару тұтқасы тетiк ретiнде қолданылады. Автокөлiктердiң таратуы ең үлкен рейкалы рулдiк механизмды алды.

Рейкалы рулдiк механизм шестерняны, тiстi тақтайшамен сабақтас бiлiкке орнатылған басқару тұтқасы доңғалақтарды қосады. Бiр немесе басқа жағынанға тақтайша басқару тұтқасы доңғалақтың айналуында жылысады және доңғалақты басқару тұтқасы тартулар арқылы бұрады. Рулдiк механизмның конструкциялары қатарда (зубьенiң бiр бөлiгi орташа кiшiсi адыммен ойық салған) зубьелердi ауыспалы адымы бар тақтайшаны қолданылады. Бұл тоқтатудың жанында автокөлiктi жеңiл маневр жасауды қамтамасыз етедi. Рейкалы рулдiк механизм қалай орналасады, автокөлiктi салпыншақтың қапталында.

(BMW, Honda, Mazda, Mitsubishi, Renault, Toyota, Renault, Toyota,) аутоөндiрушiлердiң қатары рулдiк механизмдар төрт басқарылатын доңғалақтармен автокөлiктердiң кейбiр ұсынады. Осы техникалық шешiм жақсы басқарылуды және орнықтылық (алдыңғы және артқы доңғалақтар сонымен бiрге бiр тарапқа бұрылған) биiк жылдамдықтағы автокөлiктi қозғалысында қамтамасыз етедi, сонымен бiрге биiк маневрлiктi (алдыңғы және артқы доңғалақтар әртүрлi тараптарда бұрылған) ептеген жылдамдығы бар қозғалыста.

Артқы доңғалақтардың басқаруын биiк жылдамдықтағы автокөлiктi қозғалысында енжар құралдармен де жететiнiн атап өтуге керек. Артқы салпыншақтың резинометал серпiмдi элементтерi автокөлiктi бұрылыста шанақ және бүйiрлеу күштердiң әсерлерiн ауытқу есебiнен деформацияланады, доңғалақтардың болмашы бұрылу бұрыштарын нақ сол қамтамасыз етедi.

Руль жетегi доңғалақтарға қажеттi рулдiк механизмнан бұрылыс үшiн қажеттi күштi берiлу үшiн арналған. Ол доңғалақтардың басқарылуларының бұрылу бұрыштарының ұтымды байланысын қамтамасыз етедi, сонымен бiрге салпыншақ олардың бұрылысына жұмыс iстегенде кедергi келтiредi. Руль жетегiнiң конструкциясы қолданылатын салпыншақтың түрiнен тәуелдi болады.

Тарату ең үлкен басқару тұтқасы тартулар және басқару тұтқасы топса тұратын механикалық руль жетегiн алды. Басқару тұтқасы топса шар сияқты орындалады. Домалақ топса корпустан, салымдар, шар сияқты саусақ және қорғайтын қап тұрады. Домалақ топса пайдаланулар ыңғайлы болу үшiн басқару тұтқасы тартуды жиналмалы ұштың түрiнде орындаған. Басқару тұтқасы тарту шар сияқты негiзi бойыншады салпыншақтың қосымша тетiгiмен тiректi сөз сөйлейдi.

Рульмен басқару негiзгiсi (доңғалақтың бұрылысының өстерi жинақталу, күйреу, көлденең және ұзына бойына көлбеу) төрт бұрыш және (жаттықтыру және тұрақтану) екi иықтар болып табылған кинематиялық параметрлердiң жиынымен бейнеленедi. Рульмен басқаруды конструкция түрде кинематиялық параметрлердiң ымыраласуы болады, өйткенi орнықтылық бiр-бiр қарама-қайшы қозғалыстар және басқару жеңiлдiгi бiрлестiрдiре алды.

Қажеттi руль жетектерiндегi басқару тұтқасы доңғалақтың бұрылысы үшiн қажеттi күштердi кiшiрейтулерi үшiн рульмен басқаруды күшейткiштi қолданылады. Күшейткiштiң қолдануы рульмен басқаруды дәлдiк және жылдамдықты қамтамасыз етедi, жүргiзушiдегi ортақ дене күш жүктемесiн төмендетедi, сонымен бiрге кiшiсi берiлiс санмен рулдiк механизмдары орнатуға мүмкiндiк бередi. Ерiксiз келтiрудi түрге байланысты рульмен басқарудың күшейткiштерiнiң келесi түрлерi танып бiледi: гидравликалық, электр және пневматикалығы.

Қазiргi автокөлiктердi көпшiлiк (басқа атау - басқара гидрокүшейткiш) рульмен басқарулар гидравликалық күшейткiшi болады. Гидрокүшейткiштiң бiр түрi су үрлегiшке электр қозғағышынан ерiксiз келтiрудi алатын рульмен басқаруды электрогидравлиялық күшейткiш болып табылады. Автокөлiктерде соңғы жыл барлығы (басқа атау - басқара күшейткiш) рульмен басқаруды электр күшейткiшiн кеңiрек қолданылады. Электр қозғағышынан бұрау моментi басқару тұтқасы доңғалақтың бiлiгi немесе тiстi тақтайшаға тiкелей жұғыса алады. Мысалы, электроника автоматты тоқтатуды жүйедегi автокөлiктi автоматты басқару үшiн басқара электр күшейткiштi пайдалануға мүмкiндiк бередi, жолақ бойынша қозғалысқа көмектiң жүйесiне.

Бұрылатын күшке автокөлiктi жылдамдыққа байланысты өзгеретiн рульмен басқаруды күшейткiш рульмен басқаруды адапттивтi күшейткiшпен деп аталады. Рульмен басқаруды адапттивтi күшейткiштiң белгiлi конструкциясы Servotronicтiң электрогидравлиялық күшейткiшi болып табылады.

Инновациялық рулдiк механизмды берiлiс санға автокөлiктi қозғалыс жылдамдығына байланысты өзгеретiн Audi динамикалық рульмен басқаруды BMW, жүйе белсендi рульмен басқаруды жүйе болып табылады. BMW серiктестiк корпусы электр қозғағышы арқылы қайрылатын және автокөлiктi қозғалыс жылдамдығына байланысты рулдiк механизмды берiлiс қатынасы өзгерте алатын қосарланған планетарлық редуктор басқару тұтқасы бiлiкке қосты

1.2 Рульдік басқару жүйесінің құрлысы

Басқару жүйесі автомобильдің жүріс бағытын басқаруға арналған торап. Ол автомобильдің негізгі жауапты тораптарының қатарына жатады. Себебі осы басқару жүйесі автомобильдің жүріс қауіпсіздігін қамтамасыз ететін торап. Сондықтанда автомобильдің басқару жүйесіне өте қатал талаптар қойылады. Сондай талаптардың ішіндегі ең негізгілеріне мынандай екі түрлі талапты жатқызуға болады. Оның біріншісі — жүргізуші рульдік басқару механизмімен бұрған кезде автомобиль белгіленген қисық сызықты траекториямен бұлжымай жүруі керек. Ал екіншісі — жүргізуші рульдік басқару механизміне әсер етпеген кезде автомобиль түзу сызықты бағытынан өздігінен өзгермей жүріп отыруға тиіс. Осы қойылған талаптың біріншісі рульдік бұру механизмінің қасиеті мен кинематикасына байланысты болса, екіншісі басқару дөңгелектерінің орналасу геометриясына тәуелді болады.

Басқару жүйесіне рульдік басқару механизмі, басқару дөңгелектері және осы екі тораптардың аралығындағы жетек құралдары жатады.

Сондай басқару жүйесінің жұмыс схемасы 1-суретте көрсетілген.

Ол мынандай негізгі тораптар мен бөлшектерден құралған: рульдік механизм (3), рульдік тұтқа дөңгелегі (1), рульдік құлақша (4), ұзындық тартқыш (6), рульдік трапецияның көлденең (5) және жандық (7) тартқыш, бұрылғыш жұдырықша (9) мен оны тартқыш (8). Бұрылғыш жұдырықшада (9) басқару дөңгелегі ішкі жөне сыртқы подшипниктер арқылы бекітіледі, ал жұдырықшаның (9) өзі топса (шкворень) арқылы басқару белдемесінде (2) орналасады. Соның салдарынан, дөңгелек бұрылғыш жұдырықша арқылы әртүрлі бұрышқа бұрыла алады.

1.1-сурет. Рульдік басқару жүйесінің түрлері:

а-алдыңғы осі тұтас кесілмеген; б-алдыңғы осі кесілген;

1 - рульдік тұтқа дөңгелегі; 2-белдеме; 3-рульдік механизм; 4-сошка; 5-көлденең тартқыш; 6-ұзындық бойындағы тартқыш; 7-жандық тартқыш тұтқасы; 8-бұрылатын жұдырықшаның тұтқасы; 9-бұрылатын жұдырықша; 10-жандық тартқыш.

Осындай басқару жүйесі мына ретпен жұмыс атқарады. Жүргізуші автомобильді бұратын бағытқа қарай рульдік дөңгелек тұтқаны (1) бұрайды. Сол кезде рульдік механизм (3) арқылы рульдік құлақша (4) бұрылады. Оның бұрылуы ұзындық тартқыш (6) арқылы бұрылғыш жұдырықшаны (9) басқару дөңгелегімен қоса тиісті жағына бұрады. Сол жақтағы дөңгелектің бұрылуы рульдік трапеция (5,7) тартқыш арқылы оң жақтағы дөңгелекті бұрады. Сөйтіп басқару дөңгелектерінің жүріс бағытын өзгерткендіктен, онымен бірге автомобильдің де жүріс бағыты өзгереді.

Осылайша құрылған басқару жүйесінің негізгі ерекшелігіне, басқару дөңгелектерінің бұрылуы рульдік трапеция арқылы болатындығын жатқызуға болады. Себебі оң және сол жақ дөңгелектер өзара осы трапеция тартқыш арқылы жалғасқан. Трапеция деп отырғанымыз оның бір табанын бұрылғыш жұдырықша бекітілген алдыңғы белдеменің екі жақтағы топса аралығы құраса екінші табанын көлденең тартқыш (5) құрайды, ал екі жаны жандық тартқышпен (7) жалғасқан.

Рульдік трапецияның бұрылыс кезіңде дөңгелектерге әртүрлі бұрыш береді. Мысалы оңға қарай бұрылғанда оң жақтағы дөңгелек сол жақтағы дөңгелекке қарағаңда көбірек бұрышқа бұрылады. Сонда ғана олар тайғанамай, жер бетіне үйкелмей дөңгелей алады. Сондықтанда рульдік трапеция бұрылыс кезінде басқару дөңгелектерін тек әртүрлі бұрышқа бұрып қана қоймайды, осыған қосымша сол екі бұрыштың айырмашылығын үнемі тұрақты ұстап тұрады. Оны арнаулы қондырғыларда тексеріп, қажет болса көлденең тартқыштың ұзындығын өзгертуге болады.

Басқару жүйесіндегі негізгі механизм — ол рульдік механизм болып табылады. Рульдік механизм үшін көбінесе червякті — роликті немесе винтті рейкалы механизмдер қолданылады. Себебі бұл механизмдердің кері қарай берілісі болмайды, яғни күшті рульдік басқару тұтқасынан басқару дөңгелектеріне жеңіл береді де керісінше дөңгелектен рульдік тұтқаға бермейді. Себебі жұмыс кезінде басқару дөңгелектері жол бедерінің әсерінен әртүрлі күштерге душар болады. Ол кері берілсе жүргізушіге зиян келтіруі мүмкін.

Автомобильдің басқару жүйесінде рульдік механизммен қатар күшейткіш механизмдер қолданылады. Себебі тек қана червякті берілістің бұру күші жеткіліксіз болуы мүмкін. Сол кезде күшейткіш механизм бірге қосылып істейді. Ондай механизм үшін көбінесе гидравликалық механизм қолданылады. Онда арнаулы насос арқылы гидроцилиндрді қозғайды.

Ал гидроцилиндрдің қозғалуын рульдік механизм басқарады, яғни рульдік механизм бұралғанда гидро цилиндр іске қосылады да, ол тоқтаған кезде гидроцилиндр ажыратылады. Енді төменде осылардың құрылысы мен жұмысы қаралады.

Червякті роликті рульдік механизм алдыңғы басқару белдемесіне 25 кН дейін күш түсетін автомобильдерде қолданылады. Оның жалпы құрылысы 1.2-суретте көрсетілген және құрылысы мынандай болады.

1.2-сурет. Червякті рульдік механизм:

1-картер; 2-білік; 3,9,12,23-подшипниктер; 4-винт; 5,27-тығыздағыштар; 6-серіппе; 7-төменгі қақпак; 8-реттегіш аралық төсемдер;10-червяк; 11-тығын; 13-түтік; 14-руль білігі; 15-жоғарғы қақпақ; 16-ось; 17,19,20-шайбалар; 18-ролик;21-реттегішвинт; 22-штифт; 24-жандық қақпақ; 25-аралық төсем; 26-ішпек; 28-сошка.

Рульдік дөңгелек тұтқаның білігіне (14) червяк (10) отырғызылып, рульдік механизмнің қорабында (1) екі подшипник (12) арқылы айнала алады. Червякпен қырлы ролик (18) тістесіп тұрады. Ал ролик (18) инелі подшипник (3) кигізілген ось(16) арқылы рульдік құлақшаның (18) аша иіні бар білігіне (2) жалғасады. Бұл білік (2) рульдік механизмнің қорабында бір жағы роликті подшипникке (23), ал екінші жағы қола ішпекке (26) орнатылған. Оның ось бойымен қозғалу мөлшерін реттегіш винтпен (21) шектейді.

Червяк (10) бұралған кезде роликтің (18) онымен тістесіп тұрған қырлары арқылы бұрай қозғайды да руль құлақшасын (28) бұрады, ал оның бұрылуы ұзындық тартқыш арқылы басқару дөңгелектеріне жетеді.

Червякті роликті рульдік механизмнің артықшылығына, әдеттегі червякті механизмдегі сырғанау үйкелісі мұндағы роликтің дөңгелеу үйкелісімен алмастырылғандығын жатқызуға болады. Соның салдарынан автомобильді басқару жұмысы жеңілдейді. Бірақ мұндағы айтарлықтай кемшіліктің біріне, червяк пен роликтің қырларының тістесу саңылауын үнемі реттеп отыру қажеттігі болып табылады. Сондықтанда мұнда осы саңылауды реттейтін күрделі қондырғы қолданылады. Оның бірі жоғарыда айтылған реттегіш винтпен (21) ролик білігін (2) қозғайтын болсақ, екіншісі червяк осінде қозғайды. Ол үшін қорап (1) пен оның қақпағының (7) аралығына әртүрлі қалындықтағы аралық төсем (8) қойылған. Сол аралық төсемнің қалыңдығын өзгерту арқылы червякті жылжытады.

Басқару белдемесіне түсетін салмақ 25 кН-нан көп болған жағдайда рульдік механизмге қосарлана жұмыс істейтін күшейткіш қондырғы қодданылады. Ол кезде рульдік механизмді винтті рейкалы беріліс етіп жасайды. Сондай механизм мен күшейткіштің жұмыс схемасы 1.3-суретте көрсетілген.

Күшейткіші бар рульдік басқару жүйесінде рульдік механизмге қоса гидравликалық цилиндрі, реттегіші және май кіші қысымды тораптары бар жүйе қолданылады. Ондағы жұмыс мына ретпен іске асады.

1.3-сурет Рульдік күшейткіш құрлысы

1- басқара гидрокүшейткiш сорған; 2- шлангтер; 3- жұмыс сұйығы үшiн бачок; 4- электрондық басқару блогi; 5- мәлiмет алмасуды шина; 6- электр қозғағышы; 7- электр қозғағышының бұрылу бұрышының датчигi; 8- Servotronicтiң жүйесiнiң клапаныпланетарлық редуктор; 9- авария фиксаторы; 10- жиынтық бұрылу бұрышының датчигi;
11- рулдiк механизм.

Рульдік дөңгелек тұтқасын автомобиль жүргізуші ешқай жаққа бұрмаған кезде (1.4-сурет) оның білігімен жалғасқан білік (15) ешбір жағына қозғал-мағандықтан онымен бірге жасалған золотник (14) ортаңғы бейтарап қалпында тұрады. Оның бейтарап қалпында тұрған кезінде насоспен (6) айдалған сұйық май қайтадан ыдысқа (5) құйылады. Ал жүргізуші дөңгелек тұтқаны автомобильді бұру үшін бұраған кезде оның білігі (15) бұралады. Ол өзі винтті кесік арқылы поршеньмен жалғасқан рульдік құлақшаны (16) бұрады. Бұл кезде білікпен (15) бірге жасалған золотник (14) аздап қана (шамамен Ғ1,5 мм) бір жағына жылжиды. Себебі білікте (15) құлақшадан (16) түсетін осьтік күш пайда болады. Енді винтті біліктің (15) гайкасы қызметін атқаратын поршеннің бір жағы насоспен май келетін тесікпен, ал екінші жағы май кері қайтатын тесікпен жалғасады. Сөйтіп рульдік құлақшаны (16) әрі жүргізушінің винтті білікті (15) айналдыру күшімен әрі ондағы поршенді май қысымының итеру күшімен бұрады. Сөй-тіп басқару дөңгелектерін бұру жұмысы жеңілдейді.

1.4- сурет. Рейкалы рулдiк механизмды схема

1- шаңдық; 2- тығыздау; 3- су цилиндр; 4- шестерня; 5- мысқал;

6- басқару тұтқасы доңғалақтың бiлiгi; 7- ине сияқты клапан; 8- құбыр;

9- пiскек; 10- басқару тұтқасы тақтайша; 11- басқару тұтқасы тартуды топса.

Егер автомобиль жүргізушісі басқару дөңгелектерін белгілі бір бұрышқа бұрғаннан кейін рульдік тұтқаны бұруды тоқтатса, онда күшейткіш те жұмысын тоқтатады. Себебі бұл кезде золотниктің әлсіз серіппесін итеретін күш болмайды да ол алғашқы бейтарап қалпына қайтып оралады. Ал бұруға қажетті күш көбейген сайын реактивті плунжерді (13) серіппесімен бірге сұйық та қысады да поршенге келетін қысым көбейе береді. Ал автомобильді бұруға аз ғана күш қажет болатын болса, онда золотниктің (14) серіппесі қысылмай, ол орнынан қозғалмайды. Рульдік тұтқадағы жанама күш 50-100 Н-нан асса ғана күшейткіш іске қосылады. Сонымен осындай қондырғылардың көмегімен күшейткіш "жолды сезіп" отырады.

Егер бір себептермен насос (6) жұмысын тоқтататын болса, онда шарикті клапан (12) май айдайтын жене қайта қайтатын тесіктерді өзара жалғастырады. Енді поршень еркін қозғалады да автомобильді күшейткішсіз бұруға мүмкіндік береді. Гидравликалық жүйедегі қысымды реттеп отыру үшін сақтандырғыш (7), қайта жіберетін (8) клапандар қойылған.

Жоғарыда айтылғандай, басқару жүйесіне қойылатын талаптың бірі автомобиль жүрісінің тура бағытын жүргізуші бұрғанға дейін өздігінен өзгертпеуі керек. Осы талапты орындау үшін басқару дөңгелектері машинаға бірнеше геометриялық параметрлермен орнатылады және ол параметрлерді жұмыс кезінде үнемі бақылап, алшақтап кетсе қайтадан қалпына келтіріп отырады.

Басқару дөңгелектері машинаға негізінен төрт түрлі геометриялық параметрлермен орнатылады: 1-жоғарғы алшақтығы; 2-алдыңғы түйіскіштігі; 3-топсаның (шквореннің) көлденең еңкею бұрышы; 4 - топсаның ұзындық еңкею бұрышы.

Дөңгелектердің жоғарғы алшақтығы деп олардың жер бетіне тиіп тұрған нүктелерінің ара қашықтығы үстіңгі жағындағы ара қашақтығынан аз болатындығын айтады, яғни дөңгелектердің үстіңгі жағы алшақ орнатылады.

Бұл алшақтық дөңгелектердің жұмысын тұрақтандырмайды, керісінше олардың жүріс бағытынан ауытқуына мәжбүр етеді. Бірақ машина жасаушылар бұл алшақтықты амалсыздан қолданады. Себебі осы кезде басқару дөңгелегінің торабын құрастыру мен бөлшектеу жұмысы мүмкін болады, яғни дөңгелектің осіне қойылатын ішкі және сыртқы подшипниктердің диаметрлерін әртүрлі етіп қабылдайды — ішкісі үлкен, сыртқысы кіші. Өйткені дөңгелек жантайып тұрғандықтан оның ішкі подшипнигіне көп салмақ, ал сыртқысына аз салмақ түседі. Енді дөңгелек торабын құрастырғанда немесе бөлшектегенде ішкі подшипник өз орнына, ал сыртқы подшипник өз орнына тікелей барып орналасады.

Басқару дөңгелектерінің алдыңғы түйіскіштігі деп олардың ось тұсынан өлшегендегі алдыңғы жағындағы ара қашықтығы артқы жағына қарағанда аз болады. Бұл да дөңгелек жұмысын тұрақтандырмайды. Дегенмен осылай орнатуға тура келеді. Себебі дөңгелектердің жоғарғы алшақтығынан олар жүріс кезінде бағыттарын тура бағыттан ауытқытады.

Өйткені олардың ауырлық нүктесі сыртқа қарай ауытқығандықтан дөңгелеу бағыты да сыртқа қарай ауытқи береді. Осындай ауытқуды болдырмас үшін басқару дөңгелектерінің алдыңғы жағын күн ілгері түйістіріп қояды.

Олай болса басқару дөңгелектерінің жұмысын тұрақтандыратын тек оларды машинаға жалғастыратын осьтерінің ғана параметрлері болады. Енді со-ларды қарастырып көрелік.

Басқару дөңгелегінің бұрылу топсасы шкворень деп аталады. Сол шкворень машинаның алдыңғы бұрылу белдемесіне жоғарыда айтылғандай екі түрлі бұрышпен орналастырылады: біреуі — көлденең бағытта, ал екіншісі ұзындық бағытта. Шквореннің көлденең бағыттағы еңкею бүрышының схемасы 1.5 - суретте көрсетілген. Мұндағы топсаның еңкею бұрышы. Басқару дөңгелектерінің осы схема бойынша орналасқан кезіндегі жұмысын тұрақтандыратындығын білу үшін шартты түрде оны 180-градусқа бұралық (ол үздік сызықпен көрсетілген). Сол кезде дөңгелек жер бетіне һ — биіктігіне тапталуы немесе машинаның алдын сондай биіктікке көтеруі керек. Яғни мұндай кезде дөңгелек алғашқы қалпынан басқа жағдайға бұрылу үшін қосымша күш керек болады. Сөйтіп ол әрқашанда алғашқы қалпын сақтап отырады. Егер жүргізуші күш жұмсап машинаны бұрмаса, онда машина түзу сызықты жолмен жүре береді.

Дөңгелек шкворенінің ұзындық бойындағы бұрышы да осындай жағдай тудырады. Егер машина дөңгелегі бұрылмаса, онда оның дөңгелеуге кедергі күші К жермен жанасқан ауданының ортасындағы осьтің бойымен әсер етеді. Ол ешбір қосымша бұратын момент тудырмайды. Ал машина дөңгелегі бұрылған кезде жермен жанасу ауданы осьтің жермен қиылысқан О-нүктесі арқылы ол да бұрылады. Енді кедергі R-күші дөңгелек осінен а-қашықтығына ауысады да кері бұратын момент тудырады. Сол моменттің әсерінен дөңгелек алғашқы қалпына қайта келуге тырысады.

1.5- сурет. Рейкалы рульдік механизм құрлысы:

1- басқару тұтқасы доңғалақ; 2- басқарушы баған; 3- кардан белдiгi;
4- басқару тұтқасы доңғалақтағы бұрау моментiнiң датчигi; 5- басқара күшейткiш; 6- рулдiк механизм; 7- басқару тұтқасы тарту; 8- домалақ топсамен басқару тұтқасы тартуды

Сонымен басқару дөңгелектері топсаларының (шкворендерінің) көлбеу және ұзындық бойындағы еңкею бұрыштары, олардың жұмыстарын тұрақтандырады екен, яғни жүргізуші араласпаса, онда машина түзу бағытта жүре береді екен. Ал жүргізуші машинаны бұрғаннан кейін дөңгелектер алғашқы қалыптарына өздігінен қайта оралады екен (1.6 - сурет).

Машиналардың жұмыс кездерінде әртүрлі жағдайларға байланысты осы тұрақтандыратын геометриялық параметрлер өзгеріп кетеді. Сондықтанда бұл параметрлерді үнемі техникалық күтім кезінде бақылап, алғашқы мөлшерлеріне келтіріп отыру қажет.

1.6 – сурет. Бұрандалы рулдiк механизмды схема

1- басқару тұтқасы доңғалақтың бiлiгi; 2- бұранда; 3- айналатын түйiршiктер;
4- түйiршiктердiң таралуын канал; 5- тiстi тақтайшамен гайка; 6- рулдiк iлмек; 7- (сектор шестернясы) тiстi сектор.

ІІ. ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ

2.1 Автомобильдің рульдік басқару жүйесін жөндеу

Рульдік басқаруды күту. Күтім жасаудағы негізгі орындалатын жұмыстар: рульдік механизмді және барлық топсалы қосылыстарды майлау; детальдардың күйін және бекітілуін тексеру; рульдік доңғалақтың еркін жүрісінің (люфтісі) шамасын бақылау және рульдік механизмді реттеу. Гидрокүшейткішті рулдік механизм жұмысын тексеру

Рульдік механизмді оның картеріне тығындалатын тесігі арқылы құйылған трансмиссиялық маймен майлайды.

Майдың деңгейін үнемі бақылап және оны ауық-ауық үстемелеп (ТҚ-1) отыру қажет. Майды жылына екі рет — көктемде және күзде алмастырады. Тартқыштардың топсалы косылыстары ТҚ-1 кезінде солидолымен майланады.

Рульдік басқарудың мынадай бөлшектерінің: рульдік механизм картерінің рамаға (подшипникке) және рульдік колонканың картерге және кронштейнге, рульдік сирақтың білікке бекітілуін, тартқыштардың ұштарындағы тығындардың, бұрылмалы рычагтардың бекітілуін және мұрындықталуын тексеру қажет. Бөлшектердің бекітілулері босаса, олар ажырап кетуі мүмкін, ал ол апатқа ұшыратады.

Рульдік доңғалақтың еркін жүрісін (люфтісін) күн сайын тексеру керек. Егер ол шамадан артық болса, онда рульдік басқаруды тексеру, тартып бекіту және реттеу керек.

Рульдік басқаруды реттеу. Рульдік басқарудың техникалық күйі қозғалыс қауіпсіздігіне тікелей әсер етеді, сондықтан оның механизмін дер кезінде және өте мұқият реттеу керек. Рульдік басқарудың техникалық күйін рульдік доңғалақтың люфтісінің, яғнқ рульдік доңғалақтың автомобильдің алдыңғы доңгалақтарын бұрмастан бұрылу бұрышының шамасы бойынша мөлшерлеп бағалауға болады. Автомобиль доңғалақтарының түзу сызықты қозғалысына сәйкес келетін қалпында рульдік доңғалақтың құрсау бойынша өлшегендегі люфтісі (сурет) 5—8°-тан аспауы керек.

Рульдік доңғалақ люфтісінің арту себебін рульдік басқару элементтерін мынадай тәртіппен тексеру арқылы анықтауға болады: рульдік доңғалақтың, рульдік колонканың, рульдік механизм картерінің, рульдік сирактың, бойлық және көлденең тартқыштар топсаларының, бұрылмалы рычагтардың бекітулерін қарап тексеріп, егер қажет болса, оларды тартып бекіту керек.

Егер рульдік доңғалақтың еркін жүрісі бұдан кемімесе, онда рульдік басқаруды былайша реттеу керек алдыңғы доңғалақтар күпшектерінің подшипниктерін (суретті қара) тексеріп, қажет болса реттеу, бұрылмалы жұдырықтар шквореньдері мен подшипниктері саңылауын бақылап қарап, үлкен саңылауын жою, рульдік механизм червягі подшипниктерін және червяктің сирақ білігі ролигімен ілінісуін тексеру және реттеу.

Рульдік бойлық тартқыштың топсалы қосылыстарын реттеу. Тартқыштардың топсаларындағы люфтіні тығынды бұру арқылы жояды (суретті қара). Реттеу үшін мұрындықты шығарып алады және арнаулы бұрышпен тығынды қатты бұрап кіргізеді. Содан соң оны мұрындықтауға болатындай етіп, аздап босатады.

Червяк подшипниктерін реттеу. ГАЗ-53А және ГАЗ-51А автомобильдерінде подшипниктерді рульдік механизм картерінің төменгі қақпағының төсемдерінің санын өзгертіп реттейді. Төсемдердің қалыңдықтары әр түрлі. Әр жолы реттеу нәтижесін тексере отырып, оларды бір-бірден ғана шығару керек. Люфтіні жойған соң, рульдік доңғалақтың құрсауындағы, оны айналдыруға қажетті күшті тексеру керек. «Москвич-412» автомобилінің рульдік механизмі червягі подшипниктерін механизм картеріне бұралған алдыңғы подшипниктің гайкасын, қосалқы гайканы ал-дын ала босатып алып, бұрап реттейді.

Сирақ білігі ролигінің рульдік механизм червягімен ілінісуін реттеу. Реттеу автомобильдің алдыңғы доңғалақтары түзу қозғалуға сәйкес тұрған қалпында орындалады. Червяк пен ролик арасындағы саңылауды сирақ білігін осьтік бағытта орын ауыстыру арқылы реттейді. ГАЗ-53А, ГАЗ-51А және «Москвич-412» автомобильдерінде мұны реттегіш винтті бұрап орындайды. Реттегеннен кейін, рульдік доңғалақ еркін айнала ма және қандай күшпен айналады, соны тексереді. Күш 16—22 н (1,6 - 2,2 кгс) болуы керек (бойлық тартқыш шығарулы тұрғанда).

2.2 Рульдік басқаруға техникалық қызмет көрсету

Рульдік басқарудың ақаулары рульдік доңғалақтың еркін жүрісінің (люфтісінің) артуына әкеп соғады немесе алдыңғы доңғалақтарды бұруға көбірек күш жұмсауды қажет етеді.

Автомобильдің рульдік доңғалағының еркін жүрісінің шамадан тыс артуының мүмкін болатын себептері: червяк пен роликтің іліністеріндегі саңылаулардың артуы; червяк подшипниктерінде осьтік саңылаудың үлкен болуы; рульдік механизм картері бекітілулерінің босауы; рульдік сирақтың білікке бекітілуінің босауы; рульдік жетектің топсалы қосылыстарындағы олқылық (люфт); бұрылмалы рычагтардың жұдырықтарға бекітілуінің босауы; бұрылмалы жұдырықтардың шквореньді қосылыстарындағы және алдыңғы доңғалақтардың күпшектері подшипниктеріндегі саңылаулардың ұлғаюы. Бұл ақауларды реттеу немесе рульдік механизмді және рульдік жетекті жөндеу аркылы түзейді.

Рульдік механизмнің жоғарыда айтып өткеніміздей червякті, рейкалы болып бөлінеді дегенбіз. Біз соның ішінде ВАЗ – 2109 автомобильінің рульдік басқаруын жөндеу жолдарын көрсетеміз.

Соның ішінде; руль дөңгелегін; руль колонкасын; рульдік басқарудың механизмін; рульдің иіндерін (тягалар) ауыстыру және жөндеу жолдарын көрсетеміз.

Рульдік басқарудың механизмі

Автомобиль дөңгелегін тура бағытқа қойыңыз. Сақтандыру қаптамасын руль механизмін автомобильден алмай-ақ ауыстыруға болады.

Резиналы жұмсарқыштарды ауыстыруды жеңілдету үшін оны сабынды сумен сүртіп жіберіңіз.

Орындау барысы

ІІІ. ЕҢБЕК ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ

3.1. Еңбек қорғау және өндірістегі өрт қауіпсіздігі

Еңбек қорғау жұмысының басты міндеті — еңбек етудің қауіпсіз жағдайларын қамтамасыз ететін және өндірістік процестерді жеңілдететін шараларды жүргізу. Еліміздің үкіметі бұл мәселеге зор көңіл аударып, еңбек қорғау шараларына қыруар қаржы бөлуде. Техника қауіпсіздігі бойынша жүргізілетін жұмысты автотранспорт кәсіпорнының бас инженер маманы ұйымдастырады. Цехтар мен автоколонналарда қауіпсіздік ережелерінің орындалуына цехтар мен автоколонналардың бастықтары, механиктер мен шеберлер жауап береді. Жұмысқа жаңадан қабылданатын жұмысшыларды техника қауіпсіздігі бойынша нұсқаумен таныстырған соң ғана жұмысқа жібереді.

Оқушылар техника қауіпсіздігінен нұсқау алған соң арнаулы журналға қол қояды.

Төгілген жанар май мен майлау материалдарын құм немесе ағаш үгіндісін қолдана отырып, дереу жинап тазартады. Пайдаланылған сүрту материалдарын үй-жайлардан тыс жерге орналастырылған металл жәшіктерге жинастырады. Жөндеу жұмысындағы жұмысшылардың жұмыс орны жақсы жарықтандырылып, автомобильдер кездейсоқ өтіп кетпейтін етіп қоршалған болуы керек. Автомобильдің астында тұрып істелетін жұмыстарға арналған үй-жайдың көтергіштермен, байқап қарайтын жыралар немесе эстакадалармен жабдықталғаны жөн. Байқап карайтын жыралар мен эстакадалардың бағыттаушы сақтандырғыш бұдырлары болуы тиіс.

Автомобильдерді жүргізу жэне техникалық баптау кезіндегі қауіпсіздік ережелері. Жүргізуші жолға шығар алдында автомобильдің ақаусыздығына көз жеткізуі тиіс. Экскаватормен немесе кранмен жүк тиеп-түсірген кезде жүргізуші кабинадан тыс жерде болуы керек. Жол үстінде доңғалақтардың астына орнатылған сақ-гандырғыш тұғыр және таянышсыз (тірек төсемсіз) домкратқа койылған автомобильдің астында жұмыс істеуге тыйым салынады. Жүргізуші автомобильдің астында жұмыс істегенде автомобильді бойлай немесе автомобильдер көп жүріп жаткан бөліктің қарама-қарсы жағынан жатуы керек.

Техникалық баптау постына қойылған автомобиль астында жұмыс істеуді бастау алдында көрнекі жерге «Қозғалтқышты оталдыруға болмайды, жұмыс істеп жатырмын» деген жазуы бар кішкене тақтайшаны іліп қою керек және майдың, жанар май мен электролиттің ақпайтындығына көз жеткізу қажет. Жұмыс кезінде саймандар мен детальдарды автомобильдіц рамасына, есігініц баспалдағына және басқа бөліктеріне қоймау керек, өйткені олардың жұмыс істеп жатқан адамға құлап түсуі мүмкін.

Бензин мен антифризді пайдалану ережелері. Бензин — теріге тисе тітіркендіретін, тез тұтанғыш зат. Бензин сақталған ыдыстармен (шелектер, бөшкелер, банкалар) жұмыс істегенде ерекше сақтық жасау керек, ейткені ыдыста бар бензин буы ашық отпен жанасқанда тұтанып, қопарылыс береді.

Этильденген бензиннің кұрамында күшті у болып саналатын тетраэтилді қорғасын болады. Оның зиянды әсері тек организмге сіңгенде ғана емес, сондай-ақ теріге тигенде де байқалады. Сондықтан этильденген бензинді шелекпен құюға болмайды және бензинді шлангі арқылы ауызбен соруға тыйым салынады. Сондай-ақ этильденген бензиннің буымен тыныс алуға болмайды.

Этильденген бензин теріге тиген жағдайда бұл жерді алғаш керосинмен, соңынан сабынды жылы сумен жуу қажет. Жерге төгілген этильденген бензиннің үстіне құм сеуіп, оны тазартқан соң бұл жерге 2—3 сағаттай жұқа қабатпен хлорлы ізбес тегеді. Жөндеу жұмысы кезінде этильденген бензинге жанасқан детальдар мен агрегаттарды керосинде 10—15 мин ұстау арқылы зиянсыздандырады. Детальдарды тазартып, оны жуу кезінде резеңке қолғап пайдалану керек. Жұмысты арнаулы шкафта сақталатын өндірістік киімдерді киіп алып істеу керек. Қоғамдық орындар мен тұрғын үй-жайларға бұл киіммен кіруге болмайды.

Этильденген бензин және антифризбен жұмыс істеуге оқушылар жіберілмейді.

Бұдан басқа, барлық автотранспорт кәсіпорындары мемлекеттік өрт бақылау органдарының жарлықтары мен жергілікті өрт күзетінің автомобильдерді пайдалану, құрылыс-жөндеу жұмыстары мен автотранспорт кәсіпорындарын қайта құру кездерінде өрт қауіпсіздігін сақтау жөніндегі нұсқауларын орындауға міндетті.

Автомобильдерді жөндеуге арналған үй-жайлар мен қосымша орындарда шылым шегуге, ашық отты, тасымалданатын кәрікті, дәнекерлеуіш лампыны пайдалануға, тез тұтанатын және жанғыш сұйықтықтарды сақтауға тыйым салынады. Автомобильдер тұратын, жөнделетін және оларға техникалық баптау жасалатын үй-жайларда жанар май мен майлау материалдарынан босаған бос ыдыстарды сақтауға тыйым салынады.

Автомобильдер тұратын жер аймағында автомобиль жана бастаған жағдайда баска автомобильдердің жануын болдырмау үшін оны бұл аймақтан дереу буксирлеп шығарып, отты сөндіру шараларын қолдану керек. Автомобиль өртенгенде өртті қою көбікті немесе көмір қышқылды өрт сендіргішпен сөндірген жақсы. Жолда кетіп бара жатқанда өрт шығатын болса, жалынын кенеппен немесе басқа тығыз материямен жауып, от ордасын сөндіреді де жанып жатқан жерге құм, топырақ сеуіп кемеді. Жанып жатқан двигательді сумен сөндіруге болмайды, өйткені ол өрттің ордаланып таралуына себепші болады.

Еңбекті қорғаудың негізгі мақсаты барлық жұмысшылардың қауіпсіздік техникалық ережелерін, өндірістік санитарияны және гигиенаны сақтаулары. Жұмысшылардың осы ережелерді сақтамаулары көптеген жағдайда бақытсыз жағдайларға әкеліп соқтырады.

Еңбекті қорғау үшін күрделі жөндеу кәсіпорындарында ұйымдастыру жұмыстарын іске асыру арқылы атқарады . Кәсіпорындағы техникалық қауіпсіздікті ұйымдастыру жұмысын жақсырту техникалық қауіпсіздікті сақтау инженеріне жүктеледі.

Бөлімшенің бастығы аға инженерімен бірге жұмысшыларда техникалық қауіпсіздік сақтауға үйретуі қажет.

Барлық жұмысшылар жұмысқа қабылданған кезде міндетті түрде техникалық қауіпсіздік ережелерінен нұсқау алуы қажет.

Арнайы құрылған комиссия алдағы уақытта жылына бір рет техникалық қауіпсіздігінен жұмысшылардан сынақ алуы қажет.

Жүк көтеру машиналарының жүргізушілері жұмысқа арнайы оқығаны жөнінде анықтамасы болмаса жібермелуі керек сонымен қатар айналмалы бөлігінің сырты қораппен жабылуы қажет.

Бөтен шулар мен тербелістер еңбек етушілердің денсаулығына зиянды әсер етеді. Олардың еңбек өнімділігін төмендетеді. Дыбыстар жұмысшының орталық жүйесіне тыңдау жүйесі арқылы жетіп , жүйкені қоздырып отырады. Дыбыстар әсерінен еңбек өнімділігі 60% дейін кемуі мүмкін. Дыбыстарды азайту үшін бірнеше құрылыстың, инженерлік техникалық жұмыстар атқарылады. Жону станоктары шуды аздау шығаруы үшін тербеліс азайтқыш, дыбысты жұту құралдарын пайдаланады. Слесарлық верстактарда дыбыс азаюы үшін үстінгі қабатына арнайы жұмсақ дыбыс жұтқыш заттар салынады.

Тербеліс кезінде жұмысшының нерв жүйесі, жүрек қан тамырлары, жалпы шаршағандық пайда болуы мүмкін. Сол үшін жұмыс атқару құралдарына , электрлі құралдарға техникалық дұрыс қызмет көрсету сақтау қажет. Белгілі уақыт өткен соң тексеріп , жөндеуден өткізіп отыруы қажет.

Агрегатты жөндеу және құрастыру процесстері үлкен агрегаттарды көтеріп тасымалдау жұмыстарымен байланысты , осыған байланысты бөлімшедегі көтеріп тасымалдау құралдары ақаусыз болуы тиіс және оларды тікелей мақсатта пайдалану қажет .

Бұл жабдықтарды пайдалануға арнайы дайындықтан өткен жұмысшылар жіберілуге тиіс . Тальтердің және ілгіштердің техникалық жағдайы жұмысқа жарамды болуы қажет .

Жұмыс аспап – саймандары жарамды болуы тиіс.

Электр қуатын пайдаланатын құрал – саймандардың жермен тұйықталған , электр сымдары үзіксіз , жалаңаштанбаған жұмсақ жарамды болуы тиіс , резина кілемшелерімен қолғаптарды киіп пайдалану қажет .

Агрегаттық бөлімшесі өрт өшіретін құралдары мен жабдықталуы және өрт сөндіруші тобы құрылуы қажет.

Бөлімшеде бөлшектрді жуу барысында бөлінетін булар, зиянды иістер желдеткіштер арқылы бөлімшеден шығаруы тиіс.

Жобаланған болімше басқа болімдермен ара қатынасы арнайы өртке төзімді қабырғалар арқылы болінеді.

ҚОРЫТЫНДЫ

Автобильдердің электр жабдықтары тұрақты және мүмкіндігінше өзгереді.

Автомобильдердың электр жабдықтары жүйесі ең күрделі жүйелердің бірі болып табылады. Сондықтан әр жабдықтың құрылысы мен жұмыс істеу принципін біліп қоймай, тізбекте бірігіп жүйелі түрде жұмыс істеуін білу керек.

Электрлік жабдықтар жүйесінің құрылысы мен жұмысын жеткілікті игеру болашақ маманға электр жүйесінде кездесетін ақауларды айқындауға және уақытылы қызмет көрсету ережесін орындауға көмегін тигізеді.

Сондықтан олардың сигналдау мен жарық беру жүйесінде өзіндік өзгерістерге ұшырауы мүмкін. Бұл жүйе автомобильдердің электр жабдықтарында ерекше орын алады және жол жүру қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Берілген зертханалық жұмыстағы шарттарды орындау теориялық білімді қорытуға және оларды терең меңгеруге өзіндік әсерін тигізеді.

Тежеу механизмдерін жөндеу кезінде оларды автомобилден шешіп шашып оны лас заттардан тазалайды. Бөлшектерді тазалау арнаулы ертіндімен жүзеге асырылады және құрғақ етіп кептірілгеннен кейін жөнделеді.

Барабанның жұмыс беті егер онда онша үлкен зақым болмаса оны егеу қағазбен тегістейміз. Егер зақым көбірек болса, онда барабанды жонады қажет болған жағдайда ауыстырамыз.

Гидравликалық жетекті тежеу жүйесінде негізгі кездесетін ақаулар дөңгелек және басты цилиндрлердің жұмыс бетінің тозуы болады. Манжеттердің тозуы, трубоөткізгіштердегі герметикалықтың болмауы, шангтардың зақымдануы. Цилиндрлердің айтарлықтай тозуы кезінде оларды жөндеу өлшемінің белгілі бір шегіне дейін жонады, хонинг жүргізеді.

Гидрокүшейткіштің ақауына сызықтар, цилиндр және поршень бетіндегі жарықшақтар, шариктің өз орнына орнықты отырмауы, манжеттердің тозуы және зақымдануы, дифрагманың зақымдануы.

ҚОРЫТЫНДЫ

Автобильдердің электр жабдықтары тұрақты және мүмкіндігінше өзгереді.

Автомобильдердың электр жабдықтары жүйесі ең күрделі жүйелердің бірі болып табылады. Сондықтан әр жабдықтың құрылысы мен жұмыс істеу принципін біліп қоймай, тізбекте бірігіп жүйелі түрде жұмыс істеуін білу керек.

Электрлік жабдықтар жүйесінің құрылысы мен жұмысын жеткілікті игеру болашақ маманға электр жүйесінде кездесетін ақауларды айқындауға және уақытылы қызмет көрсету ережесін орындауға көмегін тигізеді.

Сондықтан олардың сигналдау мен жарық беру жүйесінде өзіндік өзгерістерге ұшырауы мүмкін. Бұл жүйе автомобильдердің электр жабдықтарында ерекше орын алады және жол жүру қауіпсіздігін қамтамасыз етеді. Берілген зертханалық жұмыстағы шарттарды орындау теориялық білімді қорытуға және оларды терең меңгеруге өзіндік әсерін тигізеді.

Рульдік басқаруды күту. Күтім жасаудағы негізгі орындалатын жұмыстар: рульдік механизмді және барлық топсалы қосылыстарды майлау; детальдардың күйін және бекітілуін тексеру; рульдік доңғалақтың еркін жүрісінің (люфтісі) шамасын бақылау және рульдік механизмді реттеу. Гидрокүшейткішті рулдік механизм жұмысын тексеру

Рульдік механизмді оның картеріне тығындалатын тесігі арқылы құйылған трансмиссиялық маймен майлайды.

Майдың деңгейін үнемі бақылап және оны ауық-ауық үстемелеп (ТҚ-1) отыру қажет. Майды жылына екі рет — көктемде және күзде алмастырады. Тартқыштардың топсалы косылыстары ТҚ-1 кезінде солидолымен майланады.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Жүнісбеков П.Ж. Автомобильдің құрылысы және пайдаланылуы: Оқулық – Астана: Фолиант, 2007-360

2. Жүнісбеков П.Ж, М.Т.Жетпейісов, Г.А. Маметалиева, М.С. Дүйсенбаев Автомобильді жөндеу және техникалық қызмет

3. Баутин В.М. Экономика агросервиса. М. Информагротех. 1994.

4. Батищев А.И. Восстановление деталей с/х техники. М. Информагротех. 1995.

5. Варнаков В.В. Технический сервис машин с/х назначения. М. «Колос». 2003 г.

6. ГОСНИТИ. Комплексная система ТО и ремонта машин в сельском хозяйстве. М. 1990.

7. ГОСНИТИ. Система ТО и ремонта машин по результатам диагностирования. М. Информагротех,1995.

8. Дюмин И.Е. «Ремонт автомобилей». М. «Транспорт». 1995г.

9. Канарчук В.Е. «Восстановление автомобильных деталей». М. «Транспорт».1995 г

10. Курчаткин В.В. «ТО и ремонт машин в с/х». М. «Академия». 2012г.

11. Матвеев В.А. Техническое нормирование ремонтных работ в сельском хозяйстве. М. «Колос», 1990.

12. Румянцев С.И. Ремонт автомобилей. М. Транспорт. 1995г.

13. Смелов А.П. Курсовое и дипломное проектирование по ремонту машин. М. «Колос». 1990 г.

14. Справочник инженера по техсервису машин и оборудования в АПК, М. «Росинформагротех». 2003 г.

15. Туревский И.С. «ТО автомобилей», М., ИД «Форум» - 2007г.

16. Ульман И.Е. Техническое обслуживание и ремонт машин. М. «Агропромиздат». 1990г.

17. Черноиванов В.И. Каталог. Машины и оборудование для технического сервиса в АПК. М. 1993.