Авторлық бағдарлама: «Молекулалық биология» 10-сыныптар үшін қолданбалы курсының бағдарламасы

Қазақстан Республикалық Білім және ғылым министрлігі

Түркістан облысы Төлеби ауданы

«Тағайна» жалпы орта білім беретін мектебі

Бекітемін:

Мектеп директоры: ________________ Ж.Кадиров

Мерзімі: «____»_____ 2021 ж

Авторлық бағдарлама

Тақырыбы: «Молекулалық биология» жалпы орта білім беретін мектептердің 10- сыныптарына арналған қолданбалы курсының бағдарламасы

Орындаған: Боранбаев Алишер Абдупоттаевич

Білімі: жоғары,Қазақ-өзбек инженерлік-гуманитарлық университеті

Қызметі: химия және биология пәндерінің мұғалімі

Педагогикалық еңбек өтілі: 18 жыл

Тағайна ауылы

2020-2021 оқу жылы

РЕЦЕНЗИЯ

Химия және биология пәндерінің мұғалімі Боранбаев Алишер Абдупоттаевичтің 10-сыныбына арнап жазған «Молекуляр биология» тақырыбындағы авторлық бағдарламасын оқып, танысу барысында біздің мектеп әкімшілігі бірауыздан төмендегідей шешім қабылдады:

-бағдарлама құрылымы оқушылардың жас ерекшелігіне сәйкес;

-бағдарлама нормативтік талаптарға сай рәсімделген;

-оқушылардың молекулярлық биологиядан білімдерін тереңдете отырып, оларды шығармашылықпен ойлауға, өз бетінше шешім қабылдауға үйретеді.

-оқушылардың ғылыми дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастырады;

Жоғарыда аталған қорытындыға келе отырып «Тағайна» жалпы орта білім беретін мектебінің әкімшілігі оқу-әдістемелік кешенді жасау мен рәсімдеу кезінде мұғалім Боранбаев Алишер Абдупоттаевичтың «Оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешеннің құрамы мен оқу бағдарламаларын әзірлеуге сараптауға қойылатын дидактикалық талаптар» атты нормативтік құжатты басшылыққа ала отырып жасағанына толығымен келіседі.

Мектеп директоры: Ж.Кадиров

Мектеп директорының

оқу ісі жөніндегі орынбасары: Ниязметов З

Түсінік хат

Жалпы орта білім беретін мектептердің 10- сыныптарына арналған «Молекулалық биология» қолданбалы курсы бағдарламасының көлемі жылына 34 сағат, аптасына 1 сағат.Бағдарламада тіршіліктің молекулалық негіздері,жасушадағы биополимерлердің құрылысы мен функцияларының өзгешеліктері,олардың жасуша түзілуіндегі тіршілік процестері туралы материалдар қамтылған.

Курстың мақсаты:

-оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру,қабілеті мен қажеттілігін дамыту;

-оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарына ынтасын қалыптастыру;

-тіршіліктің молекулалық негіздері,жасушадағы биополимерлердің құрылысы мен функцияларының өзгешеліктері,олардың жасуша түзілуіндегі тіршілік процестері туралы білімдерін тереңдету;

-тұқымқуалаушылық белгіліердің қалыптасуы мен ұрпақтан-ұрпаққа берілуі туралы білімдерін тереңдету;

-Оқушылардың молекулярлық биологиядан білімдерін тереңдете отырып, оларды шығармашылықпен ойлауға, өз бетінше шешім қабылдауға үйрету.

Бұл қолданбалы курс оқушылардың ойлау, танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамытуды, жалпы адамзаттық құндылықты дамытуды, табиғатқа ғылыми көзқарасын, адамның дүниетанымдық көзқарасына алғышарт болып табылатын әлеуметтік маңызды бағдарларын, түрлі мәселелерді шешуде алған білімін шығармашылықпен қолдану дағдыларын қалыптастыруды көздейді.

Курстың негізгі міндеттері:

•Оқушылардың ғылыми дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастыру;

•Оқушыларға молекулярлық биологияның білім мен тәрбие беру проблемасын теориялық жағынан негіздеу;

•Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту (жеке жағдайда, әрекеттік ойлау қабілетін дамыту);

• Оқушы биологияның саласы микробиология пәнінен алған білімін өмірлерінде қажеттіліктеріне пайдалану дағдаландыру жолдарын қарастыру.Оқушыларды практикалық және бағдарды бағытта даярлау;

•оқушының жан-жақты дамуының еңбекке шығармашылық тұрғыдан қарауына өмірлік және азаматтық қөзқарасын қалыптастырып,адамгершілік қасиеттерімен рухани мәдениетін дамуына көмектесу.

•оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау жүйесіне еңгізу.

Күтілетін нәтиже:

• Оқушылар қабілетіне қарай мемлекеттік стандартқа сай сапалы білім алады.

• Проблеманы көре алатын және оны шеше алатын, барлық ақпарат түрлерімен жұмыс істеп, алған білімдерін өмірде кездескен нақты жағдайда пайдалана алатын тұлға қалыптасады.

• Оқу үрдісінде репродуктивтік, эвристикалық және зерттеушілік тапсырмаларды қолдану оқушылардың белсенділігін арттыру.

• Өз заманына сай білімді, іскер, шығармашыл, жан-жақты дамыған, терең білімді шығармашыл тұлға қалыптастыру.

Пәнаралық байланыс: химия, экология, биохимия, микробиология және медициналық генетика, физиология, гистология, информатика,математика

Оқушыларға қойылатын талаптар:

қазіргі кездегі түйінді проблемаларды зерделеу;

– болашақ кәсіби қызметке бағдарлану;

– танымдық, ұйымдастырушылық дағдыларды жетілдіру;

– базалық білім мазмұнны толықтыру және жетілдіру;

Курс мазмұны

«Молекулалық биология» курсы материалдарын шартты түрде екіге бөлу мумкін:

1.Макромолекулалардың физик-химиялық қасиеттері мен функциялары.

2.Жасушадағы макромолекулалардың атқаратын қызметіне байланысты болған процестер.Бұл бөлімді үйрену негізгі курстың ең күрделі мәселелерін (цитология,онтогенез,генетика негіздерін) түсініп алуға жәрдем береді.

Әр бір тақырыпта берілген лаборатория жұмыстарын орындау теориялық материалдың мазмұнын сәтті меңгеруге жәрдем береді.Оқушылар бұл жұмыстарды орындау кезінде микроскопикалық препараттар дайындау,органикалық заттарды анализ жасауәдістерін меңгеріп,хромотография,спетрография үшін қолданылатын аспаптармен жұмыс атқаруды үйренеді.Барлық практикалық мәселелер анық теориялық мәселелерді шешуде көріледі.

Оқушылар сабақта тіршілік негіздерінің материалдығына,оны біліп алу мүмкіндігіне көзбен көріп сенім пайда қылады. «Молекулалық биология» курсы әлемнің ғылыми бейнесін қалыптасуына,ойлауын дамуына және оқушылар тәрбиесіне қатты әсер етеді.

Кіріспе (1сағат)

Молекулалық биология – тіршілік құбылыстарының молекулалық негіздері туралы комплексті ғылым. Генетика, биохимия және биофизика ғылымдарымен тығыз байланысы. Медицина (вирусология, иммунология, онкология, т.б.), ауыл шаруашылығы (жануарлар мен өсімдіктердің тұқым қуалау қасиеттерін белгілі бағытта қадағалай отырып зерттеу) және биотехнология (гендік инженерия, клеткалық инженерия) салаларының теориялық негізі.

   Молекулалық биология нуклеин  қышқылы мен белоктардың құрылыс және құрылым ерекшеліктерін, жасушаның генетикалық аппаратының құрылымдық-қызметтік ұйымдастырылуын, ақпараттардың тұқым қуалауының жүзеге асу механизмін, апоптоз, генетикалық код т.б. оқытады.

Молекулалық биологияның ерекшелігі оның макромолекулалардың құрылымын және  олардың қызметімен байланысын зерттеуінде.

Молекулалық биологияның міндеті - клетканы құраушы негізгі тіршілік құбылыстарын (заттардың алмасуы, тұқым қуалаушылық, нуклеин қышқылдарының құрылымы және олардың әр түрлі организмдердегі атқаратын қызметі т.б.) молекулалық деңгейде зерттеу.Молекулалық биология тірі организмдердің жұмыс істеуін, олардың құрамына кіретін молекулалар және атомдардың химиялық құрылымы тұрғысынан зерттейтін ғылым саласы.

Даму тарихы: 1869 жылы Ф. Мишер ДНҚ-н ашқаны,1953 жылы Д. Уотсон және Ф.Крик ДНҚ-ң қос спиральды моделін жасағаны,1960 жылы РНҚ транскрипциясын жүзеге асыратын полимераза ферменті ашылуы; 1961жылы  Ф.Жакоб және  Дж.Моно бактерияларда  гендердің  ұйымдасып 

жұмыс  істеуінің  және гендік белсенділіктің реттелуінің оперондық (лат. «operare»-жұмыс істеу, қызметіне қарай бір-бірімен байланысты ферменттердің синтезін анықтайтын гендер тобы) принципін ашылуы; 1969жылы АҚШ-та  Г.Хорана  қызметтестерімен  бірге  химиялық  жолмен  алғашқы  генді 

синтездеуі,Д. Уотсон мен Ф. Крик және т.б. көптеген ірі молекулалық биологтардың керемет жаңалықтарының нәтижесінде ХХ ғасырдың 60 жылдарында-ақ жасушадағы гентикалық ақпараттың берілу жолы анықталғаны,жаңа биотехнологияның негіздері жасалып, ақуыз инженериясын дүниеге келуі.

Ақуыз бен нуклеин қышқылдар макромолекулаларының құрылымы бейнеленген кестелер немесе слайдтар көрсету.

І.Нуклеин қышқылдардың физика-химиялық касиеттері (4 сағат).

Нуклеин қышқылдары (НК) - биополимерлер.Нуклеин қышқылдардың құрылымдық компоненттері-азоттық негіздер,көмірсулар,фосфор қышқылы.Нуклеотид және нуклеозид.Чаргафф ережесі. ДНҚ құрылымы, массасы мен өлшемі.Оны тексерудің физикалық,химиялық әдістері.ДНҚ молекулаларының түзілуіндегі комплементарлық приципы.Қос тізбекті макромолекуланың түзілуі,оның спиралдануы.Молекулалар денатурациясы мен ренатурациясы.Молекулаларының массасы,олардың жасушада артуы.РНҚ молекулаларының қасиеттері,нуклеотидтік құрамы.АТФ-тың РНҚ нуклеотидіне өтуы.РНҚ молекуласының ДНҚ молекуласынын айырмашылығы.ДНҚ мен РНҚ-ның құрылымы.ДНҚ-дағы азоттық негіздердің комплементарлығы бейнеленген кестелер немесе слайдтар көрсету.

Зертханалық жұмыстар.

№1. Пияз қабықшасының өні жасушаларынан дайындалған препараттарды бояу,микроскоп астында олардың ядросын көру.

№ 2.Бауыр жасушасынан нуклеин қышқылдарды ажыратып алу.

ІІ.Ақуыз молекулаларының құрылымы мен физикалық-химиялық қасиеттері (6 сағат).

Биополимерлер – нәруыздар,молекулалық массасы мен өлшемі (ірі/ұсақтығы).

Аминоқышқылдар ‒нәруыз молекулаларының мономері.Олар құрылысының қасиеттері,екідайлығы.Нәруыздардың сапалық реакциялары. Аминоқышқылдардың полипептид тізбегіне поликонденсаттануы.Пептидтық байланыстар және нәруыз молекуласының біріншілік құрылымы.Нәруыздардың екіншілік,үшіншілік,төртіншілік құрылымдары.Нәруыз молекуласының құрылымын белілейтін химиялық (иондық,дисульфид) байланыстар.Жай және күрделі ақуыздар.Шаш,тері,бұлшықет,гемоглобин ақуызы молекулаларының қасиеттері.Ақуыздың натив құрылымы мен оны өзгеруі.Ақуыз молекуласының денатурациясы.

Фермент ‒ ақуыздар.Олар молекуласының тузілуі.Ферменттің белсенді орталығы.

Ақуыз молекулалары,аминоқышқылдар мен ферменттердің құрылымдары бейнеленген кестелер,слайдтар көрсету.

Зертханалық жұмыстар

№3.Тауық жұмыртқасы ақуыздарының ерігіштігіне қарай бөлінуы.

№4.Ақуыздарды ауыр металлдардың тұздары көмегімен ажырату.

№5.Жоғары температурада,спирттердің әсерінен ақуыздардың денатурацияға ұшырауы және ренатурация.

№6.Ақуыздарды күшті қышқылдарды әсер еткізіп ыдырату.

№7.Ақуыздарға тән (биурет,ксантопротеин) реакциялар.

ІІІ.Жасушадағы макромолекулалардың функциясы (5 сағат).

ДНҚ синтезі.ДНҚ синтезінің матрицалық принципі.Жасушадағы ДНҚ‒ның рөлі.ДНҚ коды,триплеттілігі,әмбебаптығы,бағыттылығы және т.б.

РНҚ синтезденуі.РНҚ типтері,олардың функциялары мен рөлі.Молекулаларының өзгешеліктері,қасиеттері.

Ақуыздар синтезі,оның кезеңдері, цитоплазма мен ЭПТ‒да өтуы,АТФ қатысуы.ДНҚ, а‒РНҚ,т‒РНҚ ‒лардың ақуыз синтезіндегі рөлі.

Рибосома ‒ ақуыз молекулалары синтезделінетін органоид,оның химиялық құрамы,конформациясы,диссоциялануы және әрекеттену қасиеттері. Полисомалар.

Трансляция, оның кезеңдері.Кодон мен антикодондың рөлі.Полипептид тізбегігің ұзаруы,ақуыз синтезінің аяқталуы.

Жасушадағы ақуыздардың функциясы.Каталитикалық функциясы.Фермент пен субстраттың әсерінің өзгешеліктігі.Фермент‒субстрат комплексі.

Ақуыздың тасымалдаушылық рөлі.Гемоглобин ұлпаларын оттегімен қамтамасыз етуде қатысуы.Ақуыздардың жасуша органоидтарының (мембрана,рибосомалар) түзілуіндегі рөлі.Қорғаныш функциясы: антиденелер, антигендер.Энергетикалық функциясы.

Ақуыздардың тіршіліктің айда болуындағы, оның эволюциясындағы рөлі

РНҚ,ДНҚ,ақуыздар синтезі туралы бейнероликтер көрсету.

Зертханалық жұмыс.

№ 8.Ыдырау прцестерінің катализі

ІV.Энергетикалық процестер мен фотосинтез (6 сағат).

Энергетикалық алмасу‒ ыдырау реакцияларының жиынтығы.Алмасу кезеңдері.Зат алмасуының оттекті кезеңі,оны митохондрияда өтуіне бейімделуі.Зат алмасуының теңдеуілері.Фотосинтез.Автотрофтар мен гетеротрофтар.Хлоропласттар,құрылысы мен қызметі, І‒ші және ІІ‒ші пигмент жүйесі.

Фотосинтездің жарықтық, қаранғылық фазалары.Судың фотолизы.Фотосинтездің теңдеуілері.

Фотосинтез кезеңдерінің сызбаларын (немесе слайд) көрсету.

Зертханалық жұмыстар.

№ 9.Жапырақтан пигментті ажыратып алу.

№10.Пигментерді хромотография әдісімен бөлу.

V.Жасушалардың бөлінуы ‒ макромолекулалар функциясы орындалуының нәтижесі (5 сағат).

Жасушаның бөлінуы‒ тұқымқұалаушылық ақпаратты узату әдісі.Митоз.Митоз кезеңдері.Интерфаза.ДНҚ редупликациясы. Профаза.Метафаза.Анафаза.Телофаза.Митоздың маңызы.

Мейоз ‒ жасушалардың редукцион және эквацион бөлінуы.Коньюгация.

Митоз мен мейоз процестерін сызбасын/сүреттерін немесе бейнероликтер көрсету.

Зертханалық жұмыстар

№ 11.Микроскопта митоз процестерін көру.

№12. Пиязды тұқымынан өсіру,оның тамыр жасушаларындағы мейоз процесін көру үшін препараттар дайындау.

VI.Тұқымқуалаушылық заңдарының цитологиялық негіздері (7 сағат)

Генетика ‒ тұқымқуалаушылық пен өзгеріштік заңдары туралы пән.Геннің құрамы,мутацияға ұшырауы.ДНҚ ‒ РНҚ ‒ ақуыз генетикалық ақпаратты ұзатылу жолы.

Хромосомалардың құрысы,химиялық құрамы,функциясы,диплоидты және гаплоидты жиынтығы.Г.Мендель заңдары.Тұқымқұалаушылықтың хромосома теориясы.Гендердің бірігіп тұқымқуалауы, кроссинговер. Дальтонизм, гемофелия, резус‒фактор,олардың ұрпақтан‒ұрпаққа өтуі.Гендік инженерия.

Зертханалық жұмыс

№13.Дрозофила шыбыныда (қоян, қой және т.б. жануарларда) белгілердің

ұрпақтан‒ұрпаққа өтуі.

Курс жоспары

№	Өткізілетін сабақтардың тақырыбы	Сабақтың түрлері	Тапсырмалар	Сағат саны	Мерзімі
1	Кіріспе	Презентация.АҚТ ды қолдану, өзіндік жұмыс	Реферат	1
	І.Нуклеин қышқылдардың физика-химиялық касиеттері (4 сағат)
2	Нуклеин қышқылдары - биополимерлер.Чаргафф ережесі.	770 ₸ - Сатып алу Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру Ашық сабақ, ҚМЖ, көрнекілік, презентация жариялап табыс табыңыз! Материалдарыңызды сатып, ақша табыңыз. (kaspi Gold, Halyk bank) Соңғы бір жылда: 45 000 000 ₸ Авторлар тапқан ақша Толығырақ Ресми байқаулар тізімі Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз! Тізімді көру Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған Пән Жүктелуде... Бағыт Жүктелуде... Сынып Жүктелуде... Іздеу Ұқсас материалдар Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2024-2025 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған Сертификатталған тренер жасаған 01.01.2023 17 863 13 694 ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. Барлық пәндер Барлық материалдар Барлық сыныптар Жаратылыстану пәні бойынша барлық материалдарды көру Аттестацияда (ПББ) 100% келетін тақырыптармен дайындаймыз Аттестацияда (ПББ) келетін тақырыптар бойынша жасалған тесттермен дайындалып, бізбен бірге тестілеуден оңай өтесіз Өткен жылы бізбен дайындалған ұстаздар 50/50 жинап рекорд жасады Толығырақ