Авторлық құқық, сабақтас құқықтар, патенттік құқық объектілеріне айрықша құқықтарының мұрагерлік ерекшеліктері.

«Тұран» университетінің 2 курс докторанты

Джумабаева Қ.А. ,

2 курс студенттері

Шегебаев М.Т., Қойкараев Н.Т.

Түйін

Бұл мақалада авторлық құқық, сабақтас құқықтар және патенттік құқық иеленуге байланысты қатынастарға қатысатын түрлі субъектілердің құқықтық мәртебесін, оның ішінде мұрагерлердің, қосалқы мұрагерлердің, ерік-жігердің орындаушылары, мұрагерлердің жеке мүліктік емес құқықтарының мұрагерлерін іске асыруға байланысты теориялық мәселелерді анықтау, сондай-ақ интелектуалдық меншік құқығының мұрагерлік түрлерін, оның мұра ету жолдарымен казуалдық мәселелері қарастырылған.

Резюме

В этой статье определяется правовой статус различных субъектов, участвующих в приобретении авторских прав, смежных прав и прав, связанных с патентами, включая теоретические вопросы, касающиеся правопреемства наследников, подчиненных наследников, наследников, наследников личных неимущественных прав и прав интеллектуальной собственности наследственные виды и про наследственных способов.

Summary

This article defines the legal status of various subjects involved in the acquisition of copyright, related rights and rights related to patents, including theoretical issues relating to the succession of heirs, subordinate heirs, heirs, heirs of personal non-property rights and intellectual property rights hereditary species and about hereditary ways.

Авторлық құқық, сабақтас құқықтар, патенттік құқық объектілеріне айрықша құқықтарының мұрагерлік ерекшеліктері.

Түйін сөздер: Авторлық құқық, мұра, зияткерлік, әлеуетті, құқықтық мәртебе, өкiлеттiктер, субъектілер, объектілері, құқықты иелену, келісім-шарт, мерзім, уақыт.

Ключевые слова: Авторское право, наследие, интеллектуальный, потенциальный, правовой статус, полномочия, субъекты, объекты, право собственности, договор, срок, время.

Keywords: Copyright, heritage, intellectual, potential, legal status, powers, subjects, objects, right of ownership, contract, term, time.

Зерттеудің өзектілігін мұрагерлік құқыққа қатысты авторлық құқықтар, сабақтас құқықтар және патенттік құқық объектілерін қорғау мәселелерін реттейтін, құқықтық және әлеуметтік-экономикалық Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының азаматтық және әкімшілік істердегі сот практикасын талдау негізіндегі барынша толық ашуды қамтамасыз ету мақсатында, мұраға қатысу тәртібіндегі жұмыстарға құқықтарды беруге байланысты теориялық және практикалық мәселелерді жан-жақты талдау қажеттілігінен туындайды. Мәселен 1964 жылғы 1 шілдеден бастап 1999 жылғы 1 шілдеге дейін қолданылған Қазақ КСР Азаматтық кодексінің 542-бабына сәйкес, авторлық құқықтар, сабақтас құқықтар және патенттік құқықтарға қатысты мұраны алу үшін мұрагер мұра ашылған орын бойынша нотариаттық кеңеске өтініш беру жолымен мұраны қабылдауға немесе авторлық құқық негізіндегі мұрагерлік мүліктті нақты басқаруға құқылы болып табылады.

Авторлық құқықты иеленуге байланысты 1999 жылы 1 шілдеден бастап қолданысқа енгізілген Азаматтық Кодекстің 1072 бабына сәйкес, мұрагер мұра ашылған уақыттан бастап, егер мұрадан бас тартпаса, мұра алу құқығынан айырылмаса және оны мұрагер деп тағайындау туралы өсиеттік өкімді тану салдарынан мұра алу құқығын жоғалтпаса, өзіне тиесілі мұраға немесе оның бөлігіне (үлесіне) құқықты иеленеді. [2]

Ойлау қабілетімен қатар, шығармашылық белсенділік адамның басты ерекшелігі болып табылатыны бәріміге де мәлім. Шығармашылық нәтижесі материал нұсқасы бар әртүрлі нысандар, оның ішінде - музыка, өнер туындылары, электрондық компьютерлерге арналған бағдарламалық қамтамасыз ету, өлеңдер, өлеңдер, романдар және тағы басқалар авторлық құқықтағы мұрагерлік нысанына жатқызылады. Бірегей туындылардың авторлары кез-келген жастағы, интелектуалды ой еңбегінің нәтижесіндеі немесе өзге де себептермен қүқылы субъект болуы мүмкін. Мәселен, кез-келген баланың қағазға маркермен сызылған бейнелеу өнері, оны осындай интелектуалды ой еңбегінің нәтижесінде туындаған автор болу құқығын туындатқызады. Ең алдымен, мұрагерлік құқық авторлардың бастапқы құқықтарынан алынғанын түсіну қажет. Дегенмен, автордың барлық меншік құқығы мұраға алынған. Оларды мұраға бірнеше құқықтармен бөлуге болады, олардың бастысы: жариялауға деген құқық - бұл құқық жұмыстарды жалпыға таныстыру болып табылады. Түрлі аудио жазбалар, кітаптар ұрпақтарының авторы қайтыс болғаннан кейін ғана жарияланатын сабақтас құқықтарға қатысты жағдайлар да болады. Жұмыстарды пайдалану құқығы, пайдалы қасиеттердің құқықтарын қоса алғанда, материалдық жеңілдіктерді алу дегенді білдіреді. Олардың қатарына телехабарлар, көрмелер және қаза тапқан автордың жұмысының басқа да түрлері жатады. Сыйақы алу құқығы осы құқықты пайдалану құқығынан айырмашылық табысты алу үшін негіз болған сәтте болады.

Осы сәтте, бірінші жағдайдағы мұрагерлер авторлық құқық объектісін пайдалануды бастайды және пайдалану шарттарын анықтайтындығын байқауымызға болады. Ал осыдан туындайтын авторлық сыйақы төленген қазіргі келісім-шарт, ол қайтыс болғаннан кейін мұрагерлеріне төленеді және сыйақы төлеу құқығына иелікті теңдетеді. Және де мұмыстың тұтастығын қорғау құқығы, осы аталған құқықтық міндеттемеге ұқсайды. Бұл функция мұрагердің өзімен уәкілетті үшінші тарапқа жүктелмесе, оны мұрагері береді. Жұмысты өзгерту құқығы, мұрагерлері мұра еткен жұмыстарды лайықты түрде пайдалану ісінде түзетулер енгізу керек деген тұжырымға келуі мүмкін. Бұл семантикалық немесе басқа да қателерді анықтауға, жұмыс жасалмаған бастапқы деректердегі өзгерістерге, және оның мағынасы жұмысты көрсетпей жойылса, туындауы мүмкін. Мәтіндік мазмұнды (жазбаша немесе аудио / көрнекі) жұмысын тарату географиясын кеңейтуге, шет тіліне аударуды талап етеді [3]. Осындай аударманы орындауға немесе оның орындалуын басқа адамдарға тапсыруға рұқсат беру құқығы авторға тиесілі және мұрагерлікте болуы мүмкін. Шығармашылық жұмыс ретінде жобалау шешімі, архитектуралық сызба және т.б. құрылуы мүмкін, мысалы, нақты объектілерді салу, осындай жұмыстарды орындау автормен немесе үшінші тараптың рұқсатымен жүзеге асырылуы мүмкін. Жоғарыда көрсетілгендей бұл белгіленген құқықтар мұрагерлік құқықтар болып табылады.

Авторлық құқық мұра қалдырушының қайтыс болған немесе оны қайтыс болды деп жарияланған күні мұра ашылған жағдайда, мұра қалдырушының қайтыс болған күннен бастап алты айдың ішінде, ал оны қайтыс болды деп жарияланған кезде – егер сот шешімінде басқа күн көрсетілмесе, азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі күшіне енген күннен бастап авторлық құққықтық мұраны қабылдауға болады [1]. Авторлық құқық мұрагерлік болмаған жағдайлардағы біріншісі олардың әралуандығына қатысты. Өздеріңізге белгілі, жеке мүліктік емес құқықтар мен мүліктік құқықтар бар. Мәселен, авторлық құқықтар мұра болып табылмайды. Бұл тыйым адамның жеке басымен байланысты болғандығына байланысты, автордың атауын және тиісінше оны көрсету құқығын қамтиды және авторлық құқықтың өзі тиісті түрде берілмейді. Керісінше, мұрагерлері өздерінің авторлық құқықтарына ие болған осы шедеврлерге өз аттарын белгілей алмайды. Әйтпесе, суреттің, мүсіннің, музыканың, поэзияның, кітаптың шынайы шығарушысын ешкім білмейтін, авторлық мәні бұзылған. Ерекше жағдайларда - мұрагерлері қайта құрылған, толықтырылған және тағы басқалар. Олардың ішінде автордың беделіне әсер етуі мүмкін, содан кейін сот даусы сөзсіз. Екінші жағдайда авторлық құқықты уақытша мұрагерлікке алмау мүмкін болмаса, ұжымдық авторлық жағдай. Бірақ, осы нұсқада шектеу уақытша болып табылатын ескерту жасауға тиіс [4]. Осылайша, авторлардың біреуі тірі болған кезде ұжымдық жұмысқа құқықты мұра ету мүмкін емес. Бұл тыйым тірі серіктестер мен қайтыс болғандардың мұрагерлері арасындағы дауларды жою үшін енгізілді.

Ережеде мүліктің белгілі бір түрлерін мұрагерлік белгілері қарастырылмаған. Алайда барлық тегжейлер тақырыптық құжаттармен ғана байланысты.

Автордың мүліктік құқықтарын мұраланған әрбір нұсқасы үшін Азаматтық кодекс рәсімді жүзеге асыру тәртібі мен ережелерін анықтайды.

Авторлық куәліктер болып, еркіндік еркіндігі мұрагердің қайтыс болғаннан кейін өзінің авторлық құқықтарын толық жүзеге асыратын және қорғайтын белгілі бір жеке немесе заңды тұлғаны анықтауға мүмкіндік береді. Авторлық құқықты басқарудың бұл әдісі ең ақылға қонымды және орынды болып көрінеді. Туыстары көбінесе белгілі бір мүлікті, ақша табуды қалайды және авторлық құқық күрделі объект болып табылады және қаржылық түсімдердің орнына нақты мәселелердің жиынтығына аударылады. Жұмысқа құқықты тек қана құзыретті және кәсіби пайдалану оны сақтап, кіріс әкелуі мүмкін. Осы себепті, авторлық құқықтардың мұрагерлік массивіне қосу және заңдық тәртіппен қарастырылғанға қарағанда, оларға билік етудің қажеттілігі - ерік-жігерді жасаудың себебі болып табылады.

Авторлық құқық мұрагерлігінің тәртібі мен ережелері болып, әмбебап мұра туралы ережелер авторлық құқықты мұраға алуға қолданылады. Мұраға не кіретініне қарамастан, толықтай қабылданады, ол жеке авторлық құқықтар қабылданбайды. Мұрагерлік массаның құрамында жұмыстың барлық атрибуттары, оның материалдық нысаны, тасымалдаушысы, сондай-ақ мұрагерлік етуге рұқсат етілген барлық құқықтар болуы тиіс. Ерекшелік тек субъектінің құрамы бойынша немесе объектілерді бөлек бөлу арқылы шекаралары жоқ ерік негізінде жүзеге асырылуы мүмкін. Мұнда әртүрлі адамдарға жеке функцияларды жеке-жеке тағайындау рұқсат етіледі.

1. Мұрагерлiк тәртiбi мынадай кезеңдерден тұрады;

2. Құжаттарды жинау, мұраның мазмұнын анықтау;

3. Өтініш пен құжаттарды нотариуста рәсімдеу;

4. Мұрагерлік сертификатын алу.

Нотариалдық дизайнмен проблемалар туындаған жағдайда, нотариустың мұрагерлердің құрамына адамды және басқа да заттарды қосудан бас тартқан жағдайда сіз сотқа баруыңыз керек [5].

Белгілі бір жұмыстың авторлық құқығы тұтастай құқық иеленушілерге беріледі және бөлектеуге болмайды, олардың басты ерекшелігі. Осы құқықтарды алған бір кезекті мұрагерлері алынған мүмкіндіктерді жүзеге асыру кезінде өзара келісім бойынша әрекет етуі тиіс. Жұмысты пайдаланудан алынған табыстар барлық мұрагерлер арасында тең үлестермен бөлінеді (егер өзгеше көзделмесе). Автор белгілі бір авторлық құқықты жүзеге асыру тәртібі туралы белгілі бір жазбаша нұсқаулар бере алады. Дегенмен, мұндай бұйрықтардың ерік-жігерде болуы міндетті емес. Сондай-ақ автор үшінші тұлғалармен немесе тіпті компанияларды жұмысты жүзеге асыру немесе пайдалану үшін ұзақ мерзімді шарттар жасасуы мүмкін. Бұл жағдайда келісімшарт жұмыс барысындағы барлық нюанстарды анықтайды.

Авторлық құқық - айрықша құқықтардың тек бір түрі ғана екенін атап өткен жөн. Соңғы тұжырымдама тек қана шығармашылық жұмыстарды ғана емес, интеллектуалдық еңбектің басқа да объектілерін, байланысты құқықтарды, сондай-ақ патенттік құқық объектілері ерекше құқық авторға тиесілі болмауы мүмкін. Мысалы, музыканы ойнау құқығы белгілі бір музыкантқа аударылуы мүмкін, ал басқалары оны сахнада ашық ойнай алмайды. Алайда, айрықша айрықша құқық мұраға берілмейді, себебі ол суретшінің жеке басымен байланысты. Бірақ басқа авторлық жұмыстарды орындаған осындай музыканттың концерттерінен аудио жазбалар мен бейнелерден түсетін табыс оның мұрагерлеріне тиесілі болады.н, яғни кез-келген зияткерлік меншікті қамтиды. Авторлық құқық және кез келген нәрсеге қолданылатын ерекше айрықшалық құқықтар, ол мұрагерлікке ие болғанына және мұрагердің оны бұрынғы иесінің өзі сияқты иеліктен шығаруға құқығы бар екеніне сенімді болуы мүмкін. Бұл ереже жарамдылығы шектеулі айрықша құқықтарға қолданылмайды.

Байланысты құқықтар туралы айтатын болсақ, олардың шындықтарының мерзімі түпнұсқалық иесінің өмірінен кету күніне байланысты емес, бірақ іс жүзінде жүзеге асырыла бастаған сәттен бастап. Осылайша, аудио жазбаға сабақтас құқықтар бірінші рет жарияланған (радио, теледидар, интернет) сәттен бастап 50 жыл бойы жарамды. Сонымен қатар, бұл кезең осы құқықтың бірінші иесі қайтыс болғаннан кейін ұзартылмайды, бірақ ол ағып жатыр. Егер фонограмма жарияланбаған болса, онда оған айрықша құқықтардың (авторлық құқықты қоспағанда) қолданылу мерзiмi ол жазылған сәттен бастап елу жыл есептеледi. Дерекқорға құқықтың тағы да жарамды мерзімі бар, оның өндірушісіне оған тек 15 жыл ғана эксклюзивті құқықтар берілді. Осылайша, айрықша құқықтың мұрагері, әдетте, жетпейді. Пайдалы модельге құқық басқа барлық адамдарға қарағанда аз уақыт (10 жыл). Бұл технологияның, ғылыми-техникалық прогрестің үнемі жетілуіне байланысты болуы мүмкін. Аталған жағдайларда бұрынғы дизайнды пайдаланып қалуға болмайды. Өнертабысқа құқықтар үлгіден ұзағырақ болса да - 20 жыл. Ең қысқа, айрықша арасында, жарамдылық - патент құқығы. Ол тек 10 жаста. Бұл сауда белгісінің құқықтарын, тауардың шыққан жеріне құқықты қамтиды. Мерзім өтінім берілген күні басталады [6]. Алайда, осы құқықтардың мерзімі, декларативті түрде бірдей жылдармен ұзартылуы мүмкін.

Қорта келе, интеллектуалдық меншік объектілеріне қатысты күңделікіі қолданылып жүрген затқа, мүлікке, ментттік құқығьш қолдануға болмайды. Оған интеллектуалдық меншіктің өзіндік табиғатының ерекшелігі мүмкіндік бермейді. Сондықтан да қолданыста жүрген заңнамада интеллектуалдық меншік объектілерше айрықша құкықтар қолданылады. Және соның негізінде адам өмірінің ұзақтығы, авторлық құқықтан басқа, айрықша құқықтардың уақытша бос орындарының қысқа мерзіміне қарамастан мұрагерлік болуы мүмкін. Бұл тек қана адамдарға ғана емес, сондай-ақ заңды тұлғаларға немесе жеке кәсіпкерлерге де (ерік-жігермен)

Соңғы жылдары авторлық құқықтар жөніндегі комитет нормативтік құқықтық база құру бойынша айтарлықтай жұмыстар жүргізгенін айтқан ләзім. Жоғарыда атап өткен заң жобаларын, және де нормативтік құқықтық кесіндерді әзірлеу жөніндегі барлық ұсыныстар Қазақстан Республикасы Үкіметінің қарауына Комитеттің бастамасымен енгізілген болатын. Парламент Мәжілісі депутаттарымен бірлесе отырып Комитет санаткерлік меншікті қорғап, оны еркендетудің «Тұжырымдамасын әзірлегенін де еске сала кетудің артықшылығы жоқ.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі (ерекше бөлім). ҚР 1999 жылғы 1 шілдедегі N 409 Кодексі.

2. Дозорцев В.А. Исключительные права и их развитие // В сб. Права на результаты интеллектуальной деятельности. – М.: Де-юре, 1994. – С. 11–70.

3. Зенин И.А. Основы Гражданского права России: Конспект лекций для специалистов по праву интеллектуальной собственности. – М.: ВТИ, 1993.

4. 17. Судариков С.А.Право интеллектуальной собственности: учеб.- М.:ТК Велби, Изд-во Проспект, 2008.- 368 с.

5. “Интеллетуалдық меншік құқық қатынастары түрлері, объектілері, субектілері мен мазмұны” https://studopedia.org/13-97563.html

6. “Мұрагерлік құқық ұғымы мен негіздері” https://allrefrs.ru/5-33946.html