Аутизм және Цифрлық аутизм.

Аутизм және Цифрлық аутизм — бұл екі түрлі концепция, бірақ олар көбінесе заманауи қоғамдағы даму мен технологиялардың өзара әсері арқылы бір-бірімен байланысты. Әрқайсысына тоқталып өтейік:

1. Аутизм (Аутизм спектрлік бұзылысы)

Аутизм спектрлік бұзылысы (АСБ) — адамның дамуына, мінез-құлқына және әлеуметтік қарым-қатынасына әсер ететін нейробиологиялық жағдай. Бұл жағдай адамның мінез-құлқы, әдеттері, қарым-қатынасы мен сөйлеуі бойынша ерекшеленуімен сипатталады.

"Аутизм" ұғымын өткен ғасырдың ортасында австриялық және американдық педиатр және психиатр Лео Каннер енгізген.

1943 жылы үлкен балалардағы аталған ерекшелікті австриялық ғалым Ханс Аспергер, ал 1947 жылы кеңес ғалымы Самуил Мнухин сипаттаған.

Сонымен қатар аутизм мәселесін Э. Блейлер, О.С. Никольская, А. Ретта, К.С. Лебединская сынды ғалымдар қарастырған.

Қазіргі кезеңде аутизмді зерттеу өрісі кеңейіп отыр.

Аутизмнің негізгі белгілері:

- Әлеуметтік дағдылардың бұзылуы: Аутизммен ауыратын балалардың әлеуметтік қарым-қатынасы қиын болуы мүмкін. Олар көзбе-көз қарым-қатынас жасауға немесе эмоциялық жағдайларды түсінуге қиындықтар тапсырады.

- Қайталанатын мінез-құлық: Мысалы, қозғалыс қайталануы, бір нәрсеге үнемі қызығушылық көрсету.

- Сенсорлық сезімталдық: Аутизммен ауыратын адамдар дыбысқа, жарыққа немесе басқа да сезімталдыққа ерекше сезімтал болуы мүмкін.

Аутизмнің себептері:

- Генетикалық факторлар.

- Экологиялық және биологиялық себептер.

- Мидың құрылымында және қызметінде ақаулар болуы мүмкін.

Диагностикасы мен емі:

- Ерте диагностика маңызды: 18 айдан 3 жасқа дейін аутизмнің алғашқы белгілері көрінуі мүмкін.

- Арнайы психологиялық және педагогикалық қолдау көрсетіледі: тіл терапиясы, әлеуметтік дағдыларды дамыту, сөйлеу және мінез-құлық терапиялары.

2. Цифрлық аутизм

Цифрлық аутизм — бұл жаңа ұғым. Цифрлық аутизм. Ағылшын тілінде «virtual autism» деп келеді. Бұл термин 2013 жылы пайда болды.

10 жылға жуық аутист балалармен жұмыс істеген румын психологы Мариус Теадор Замфир алғаш қолданған.

Кейін Франция, Жапония, АҚШ, Тайланд, Тунис дәрігерлері де румын маманына ұқсас пікір білдіреді.

Яғни тәулігіне 4 сағаттан артық телефон қараған баланың бойында аутизмнің белгілері пайда болады дейді.

Бала дайын нәрсені көріп отырады. Ойланбайды. Ойланбағаннан кейін оларда логикалық ойлау, аналитикалық ойлау бұлардың бәрі дамымайды. Адамдарды бірте-бірте түк білместікке алып келеді. 

Осыдан 5 жыл бұрын АҚШ Үкіметі бір қызық эксперимент бастаған. Оған елдің әр түкпірінен 9-10 жас шамасындағы 11 мың бала қатысады. Ұлттық денсаулық институтының ғалымдары осылайша гаджеттердің жас ағзаға зиянын анықтағысы келеді.

Құны 300 миллион доллар болатын сынақ 10 жылға жоспарланған. Әзірге белгілісі мынау: 4500 баланы тексерген. Сөйтсе, 7 сағаттан артық телефонға телмірген жасөспірімнің ми қыртысы жұқарған. Әдетте бұл егде жастағы адамдарда болатын құбылыс.

«Цифрлық аутизм» терминінің шығу төркіні де осында дейді мамандар. Яғни сипаттамасы шынайы аутизмнің белгілеріне ұқсайды.

- Бала ата-анамен тактилді байланысқа түспейді;

- Үш жасқа дейін сөйлемейді;

- Жалғыздықты жақсы көреді;

- Қоршаған ортамен байланысудан бас тартады;

- Оғаш қимылдар жасайды;

Цифрлық аутизмнің белгілері:

- Әлеуметтік оқшаулану: Цифрлық әлемде көп уақыт өткізген адам шынайы өмірде адамдармен байланыс орнатуда қиындықтар көруі мүмкін. Әлеуметтік желілерде жалған байланыстарға көп көңіл бөлінген сайын, жеке өмірдегі нақты қарым-қатынастар азаюы мүмкін.

- Жеке шекаралардың бұзылуы: Әлеуметтік медиа арқылы өзара қарым-қатынастың артуы жеке шекаралардың сақталуына қиындық тудырады. Адамдар цифрлық кеңістікте өзін шынайы өмірден оқшаулауы мүмкін.

- Қызметтің шектелуі: Кейбір адамдар виртуалды әлемде ғана өмір сүруге бейім болады, бұл олардың шынайы өмірдегі әрекеттерін шектейді.

- Назар тапшылығы: Цифрлық әлемдегі үздіксіз жаңартулар мен хабарламалар адамда назарды шоғырландыру мәселелерін туындатуы мүмкін.

Цифрлық аутизмнің себептері:

- Цифрлық құрылғылар мен интернеттің көп қолданылуы.

- Әлеуметтік желілердегі жалған ақпарат, шектеулі немесе жалған қарым-қатынас.

- Көп уақыт бойы цифрлық әлемде болу және шынайы өмірдегі қарым-қатынастардың азаюы.

Цифрлық аутизмді қалай анықтауға болады:

- Адамдарда әлеуметтік байланыстардың азаюы.

- Өмірдің цифрлық бөлігінен ажырамау, тек виртуалды кеңістікте уақыт өткізу.

- Басқа адамдармен қарым-қатынас жасауда қиындықтар туындауы.

Цифрлық аутизмді болдырмау және емдеу жолдары:

- Цифрлық құрылғыларды шектеу: уақытты бақылау, әлеуметтік желілерде көп уақыт өткізуді шектеу.

- Шынайы қарым-қатынасты дамыту: нақты әлемде адамдармен кездесу және тілдесу.

- Цифрлық сауаттылықты арттыру: балаларға және ересектерге цифрлық әлемнің қауіптерін түсіндіру.

Аутизм мен Цифрлық аутизм арасындағы байланыс:

- Әлеуметтік дағдылардың жетіспеушілігі: Аутизммен ауыратын балалар мен цифрлық аутизмнің әсерінен аздаған әлеуметтік дағдылары бар адамдар арасында ұқсас әлеуметтік шектеулер болуы мүмкін. Цифрлық аутизм де қарым-қатынас жасау қабілетіне әсер етуі мүмкін.

- Технологияның әсері: Цифрлық аутизмнің таралуы ақпараттық технологиялардың өмірдің барлық саласына енуімен байланысты. Бұл балалар мен ересектердің әлеуметтік дағдыларын дамытуға және шынайы қарым-қатынастарды орнатуға кедергі болуы мүмкін.

Қорытынды:

Аутизм – бұл медициналық және әлеуметтік құбылыс, ол адамның дамуына тікелей әсер етеді.

Ал цифрлық аутизм – бұл заманауи қоғамның цифрлық құралдарын шамадан тыс пайдаланудан туындайтын мәселе.

Қоғам мен арнайы мамандар аутизмді ерте анықтау, қолдау көрсету және цифрлық аутизмнің алдын алу бойынша жұмыстарды күшейтуі керек.

Аутизм мен Цифрлық аутизм: көмек пен алдын алу жолдары

Аутизм мен цифрлық аутизм қазіргі қоғамдағы ең маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Бұл екі термин арасындағы айырмашылықтар бар, бірақ олардың екеуіне де көмек көрсету және алдын алу шаралары маңызды.

Осы екі аспект бойынша баланың дамуына және әлеуметтенуіне қолдау көрсету жолдарын қарастырайық.

1. Әлеуметтік дағдыларды дамыту:

Баланы әлеуметтік қарым-қатынас дағдыларын дамытуға ынталандыру. Мысалы, басқа балалармен ойнау, топтық іс-шараларға қатысу, эмоцияларды түсіну мен білдіруді үйрету.

- Ұжымда жұмыс істеу, мінез-құлықты түзету үшін арнайы жаттығулар ұйымдастыру.

2. Мамандармен жұмыс:

- Аутизммен ауыратын балалармен жұмыс істейтін мамандар (психологтар, дефектологтар, логопедтер, педагог-ассистенттер) ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды тиімді оқыту үшін қажет. Сондықтан осы мамандарды оқыту мен біліктілігін арттыру жұмыстарына ерекше назар аудару керек.

3. Үйде тұрақтылық пен қауіпсіздік:

- Бала үшін үйде тұрақты жағдай жасау өте маңызды. Әрбір балаға арнайы режим мен тәртіп қажет. Бұл оған өз әлемінде сенімділік сезімін береді.

- Балаға қолдау көрсету үшін үйдегі әлеуметтік жағдайларды реттеу және оның дамуына қолайлы орта құру қажет.

4. Экранды пайдалану уақытын бақылау:

- Балаға экран алдында уақыт өткізуді шектеу. Көптеген мамандар балалардың күнделікті экран алдында өткізетін уақыты 1-2 сағаттан аспауы тиіс деп есептейді.

- Ата-аналар экран уақытын бақылап, баланы балансты өмір сүруге ынталандыруы керек.

5. Шынайы қарым-қатынасқа басымдық беру:

- Балаға шынайы әлеуметтік дағдыларды дамытуға және достармен қарым-қатынас жасауға басымдық беру қажет.

- Ойындар, шығармашылық жұмыстар мен балалардың топтық іс-шараларға қатысуын ынталандыру.

3. Цифрлық құралдармен сауатты жұмыс:

- Цифрлық құрылғыларды білім алуға, шығармашылыққа, коммуникацияға пайдалану үшін арнайы әдістемелер мен құралдарды қолдану.

- Балаға өз денсаулығы мен эмоциялық жағдайына бақылау жасау дағдыларын үйрету, сонда олар виртуалды әлем мен нақты әлем арасындағы айырмашылықтарды түсінеді.

6. Экран уақытын басқару:

- Бала 2 жасқа дейін экран алдында болмауы керек. Кейінгі кезеңдерде экран уақытын күніне 1-2 сағаттан асыруға болмайды.

- Балаларға табиғатта серуендеуді, ойын алаңдарында ойнауды және шынайы әлеуметтік қарым-қатынас жасауды үйрету.

7. Балаларды ашық қарым-қатынасқа үйрету:

- Балаға әлеуметтік дағдыларды үйретіп, оның виртуалды әлемнен тыс әлемде де қатысуын қамтамасыз ету. Балаларды достарымен ойнауға, түрлі қоғамдық іс-шараларға қатысуға шақыру.

Аутизм мен цифрлық аутизм қазіргі уақытта үлкен көңіл бөлуді қажет ететін мәселелердің бірі болып табылады. Аутизммен ауыратын балалар мен цифрлық аутизмге ұшыраған балаларға көмек көрсету және алдын алу шаралары олардың дамуына үлкен әсер етеді. Ерте диагностикалау, тиісті терапиялар, әлеуметтік дағдыларды дамыту, цифрлық құрылғылармен дұрыс жұмыс істеу дағдыларын үйрету маңызды қадамдар болып табылады. Ата-аналар мен мұғалімдер осы мәселелерді шешуде маңызды рөл атқарады.