Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

“Философия және саясаттану” факультеті

“Әлеуметтану және әлеуметтік жұмыс” кафедрасы

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: ”Ауылдық жерлердегі қарт адамдарға әлеуметтік қызмет көрсетудің ерекшеліктері”

Орындаған: Сарсенгалиев Мейрамбек Маратұлы

Тексерген: Авсыдыкова Құралай Әділжанқызы

Алматы 2025 ж.

Кіріспе

Қазіргі таңда Қазақстанда халықтың қартаю процесі айқын байқалуда. Бұл демографиялық құбылыс қоғамдағы әлеуметтік саясаттың маңызды бағыттарының бірі болып отыр. Әсіресе ауылдық жерлерде қарт адамдардың саны көбейіп, олардың өмір сүру жағдайы мен әлеуметтік қорғалуы өзекті мәселеге айналуда.

Қарт адамдар — өмір бойы еңбек етіп, қоғам дамуына өз үлесін қосқан, бірақ жасы ұлғайған соң көмек пен қамқорлыққа мұқтаж жандар. Олар материалдық тұрғыдан ғана емес, сонымен қатар моральдық және психологиялық қолдауға да зәру.

Ауылдық жерде әлеуметтік инфрақұрылымның жеткіліксіздігі, медициналық қызметтің әлсіз дамуы және кадр тапшылығы қарт адамдарға көрсетілетін әлеуметтік көмектің сапасына әсер етеді. Осыған байланысты ауылдық жерлердегі әлеуметтік қызмет көрсету ерекшеліктерін зерттеу — әлеуметтік жұмыстың маңызды бағыттарының бірі болып табылады.

Бұл жұмыстың мақсаты – ауылдық жерлердегі қарт адамдардың әлеуметтік жағдайын талдау, оларға көрсетілетін әлеуметтік қызметтің мазмұнын ашу және жүйені жетілдіру жолдарын ұсыну.

Ауылдық жерлердегі қарт адамдардың әлеуметтік жағдайы

Ауылдық аймақтардағы қарттардың тұрмыс деңгейі мен өмір сапасы әртүрлі. Көптеген ауыл тұрғындары зейнетақымен ғана күн көреді, қосымша табыс көзі бола бермейді. Кейбіреулері жалғыз тұрады, балалары қалаға немесе шетелге жұмыс іздеп кеткен. Бұл олардың әлеуметтік оқшаулануына және психологиялық күйзелісіне әкеледі.

Қарт адамдардың басты мәселелері мыналар:

• Медициналық көмектің жетіспеушілігі: ауылдық емханалар мен дәрігерлік пункттерде мамандар мен құрал-жабдықтар тапшы.

• Материалдық қиындықтар: зейнетақы көлемі кей жағдайда тұрмысқа жеткіліксіз, коммуналдық төлемдер мен дәрі-дәрмек бағасы жоғары.

• Көлік және инфрақұрылымның дамымауы: шалғай ауылдарда жол нашар, әлеуметтік қызметкерлердің қатынауы қиын.

• Психологиялық жалғыздық: көптеген қарттар қоғам өмірінен алыстап, өздерін қажетсіз сезінеді.

Бұл қиындықтар олардың өмір сапасын төмендетіп қана қоймай, денсаулық пен өмір сүру ұзақтығына да әсер етеді.

Қарт адамдарға көрсетілетін әлеуметтік қызмет түрлері

Қазақстан Республикасының әлеуметтік қорғау жүйесінде қарт адамдарға көмек көрсету бірнеше бағытта жүзеге асырылады:

1. Үйде әлеуметтік қызмет көрсету

Бұл қызмет түрі ең кең тараған. Әлеуметтік қызметкерлер қарттардың үйлеріне барып, азық-түлік пен дәрі-дәрмек жеткізіп береді, тазалық жұмыстарына көмектеседі, коммуналдық төлемдерді төлеуге жәрдемдеседі. Бұл көмек әсіресе жалғыз тұратын және қозғалысы шектеулі қарттар үшін маңызды.

2. Медициналық-әлеуметтік көмек

Ауылдық дәрігерлік пункттер мен амбулаториялар арқылы медициналық қызмет көрсетіледі. Қарт адамдарға тегін дәрігер кеңестері, алдын алу шаралары және дәрілік қамтамасыз ету жүргізіледі. Кейбір аймақтарда мобильді медициналық көліктер (дәрігерлік пойыздар, автобустар) жұмыс істейді.

3. Психологиялық және рухани қолдау

Қарт адамдармен әңгімелесу, мәдени және рухани іс-шаралар ұйымдастыру олардың өмірге деген қызығушылығын арттырады. Мысалы, ардагерлер кеңесі, «Белсенді ұзақ өмір» орталықтары және мешіт, кітапхана жанындағы клубтар – әлеуметтік бейімделудің тиімді нысандары.

4. Құқықтық және ақпараттық көмек

Әлеуметтік қызметкерлер мен әкімдік мамандары қарт адамдарға зейнетақы, жәрдемақы, жеңілдіктер, жер және тұрғын үй мәселелерін шешуге көмектеседі.

5. Интернаттық және стационарлық мекемелер қызметі

Денсаулығы нашар, өз-өзіне қызмет көрсете алмайтын қарттар арнайы қарттар үйлерінде тұрады. Онда медициналық, тұрмыстық және психологиялық көмек көрсетіледі.

Ауылдық жерлердегі әлеуметтік қызмет көрсетудің ерекшеліктері

Ауылдық жерлерде әлеуметтік қызмет көрсету барысында белгілі бір қиындықтар мен ерекшеліктер кездеседі:

• Географиялық шалғайлық: ауылдардың бір-бірінен алыс орналасуы қызмет көрсетуді қиындатады;

• Кадр тапшылығы: әлеуметтік қызметкерлер мен медициналық мамандар жетіспейді;

• Инфрақұрылымның әлсіз дамуы: көлік, байланыс, интернет мәселелері шешілмеген;

• Дәстүрлі құндылықтардың сақталуы: ауыл тұрғындары әдетте көршілер мен туыстардан көмек күтеді, ресми әлеуметтік қызметке жиі жүгінбейді;

• Ақпараттық сауаттылықтың төмендігі: қарттар заманауи технологияларды қолдана алмайды, мемлекеттік қызметтерге онлайн түрде қол жеткізу қиын.

Сонымен қатар, ауылдық әлеуметтік қызметкерлер көбінесе бірнеше ауылға қызмет көрсетеді, бұл олардың жұмыс жүктемесін арттырады. Осыған байланысты әлеуметтік қызметті ұйымдастыруда тиімді жоспарлау мен қолдау жүйесі қажет.

Ауылдық жерлердегі әлеуметтік қызметті жетілдіру жолдары

Қарт адамдарға көрсетілетін әлеуметтік қызметті тиімді ету үшін келесі шараларды жүзеге асыру маңызды:

• Кадр даярлау және қолдау: әлеуметтік қызметкерлерді кәсіби оқыту, еңбекақысын арттыру, олардың еңбек жағдайын жақсарту;

• Мобильді қызметтерді дамыту: шалғай ауылдарға барып қызмет көрсететін жылжымалы әлеуметтік және медициналық бригадалар ұйымдастыру;

• Волонтерлік қозғалыстарды кеңейту: жастар мен студенттерді қарттарға көмек көрсетуге тарту, ұрпақтар арасындағы байланысты нығайту;

• Цифрлық технологияларды енгізу: қарттарға арналған онлайн кеңестер, телемедицина, мемлекеттік қызметтерді жеңілдетілген форматта ұсыну;

• Ауылдық әлеуметтік орталықтар құру: мәдени, медициналық және әлеуметтік қызметті біріктіретін көпфункционалды орталықтар ашу.

Мұндай шаралар ауылдық қарттардың өмір сапасын арттыруға, олардың қоғам өміріне қатысу мүмкіндігін кеңейтуге ықпал етеді.

Қорытынды

Қорыта келгенде, ауылдық жерлердегі қарт адамдарға әлеуметтік қызмет көрсету - әлеуметтік саясаттың аса маңызды саласы. Қарт адамдардың өмір сүру сапасын қамтамасыз ету – мемлекеттің адамгершілік борышы және қоғамның өркениеттілігінің көрсеткіші.

Ауылдағы қарттардың негізгі мәселелері – медициналық көмектің тапшылығы, жалғыздық, тұрмыстық қиындықтар мен ақпараттық оқшаулану. Бұл жағдайларды шешу үшін әлеуметтік қызмет жүйесін заманауи талаптарға сай жаңарту қажет. Мобильді қызметтерді дамыту, әлеуметтік қызметкерлердің жұмысын қолдау, еріктілер қозғалысын күшейту және қарттарға рухани демеу көрсету – басты міндеттердің бірі.

Қарт адамдарға қамқорлық жасау – бұл тек көмек көрсету ғана емес, ұлттың мәдени және рухани негіздерін сақтау деген сөз. Сондықтан ауылдық жерлерде әлеуметтік қызметті жетілдіру — елдің тұрақты дамуы мен адамгершілік келбетінің кепілі болып табылады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының «Халықты әлеуметтік қорғау туралы» Заңы.

2. Байділдинов Ә. Әлеуметтік жұмыс негіздері. – Алматы, 2022.

3. ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің деректері.

4. Нұрғалиева Г.Ә. «Қарт адамдарға әлеуметтік қызмет көрсетудің ерекшеліктері». – Әлеуметтік зерттеулер журналы, 2023.

5. Төлегенова Р. «Ауылдық аймақтардағы әлеуметтік қызмет жүйесі». – Әлеуметтік саясат және қоғам, 2024.