Ауыспалы импульс тоқтары әсерінің биофизикалық негізі

ОҚО, Түркістан қаласы

«Түркістан» көпсалалы жоғары медицина колледжі

Физика пәнінің оқытушысы: Рысбекова Гулмира Шамшидинканкызы

Ашық сабақтың тақырыбы: Ауыспалы импульс тоқтары әсерінің биофизикалық негізі

• Сабақтың түрі(типі): тәжірибелік

• Сабақтың әдісі: көрсетіп-түсіндіру, СӨЖ, мәселелі, фронтальді сұрау, тест бақылау.

• Сабақтың мақсаты:

• Білімдік (оқыту) – Ауыспалы импульс тоқтары әсерінің биофизикалық негізі. Электромагниттік толқынның ағзаға әсері.

• Тәрбиелік- мейірімділікке, адамгершілікке мамандыққа деген жауапкершілікке тәрбиелеу.

• Дамыту- оқушының аналитикалық ойлау қабілетін, өздігінше шешім қабылдай білу қабілетін дамыту және т.б

• Пәнішілік байланыс:

• Тұрақты электр тоғының ағзаға әсерінің биофизикалық негізі.

• Реография

• Электродтар мен датчиктер

• Медико- биологиялық ақпараттар

• Электрофизикалық факторлар.

• ЖЖ, УЖЖ, УДЖ, АЖЖ.

Электродтар деп электр тізбегінің бір нүктесін сол тізбектің екінші нүктесімен қосуға арналған арнайы пішінді өткізгішті айтады.

Медициналық –биологиялық ақпараттарды алуға арналған құралдар электродтар және датчиктер болып екіге бөлінеді. ЭКГ (электрокардиография) – жүрек потенциалдарын зерттеу. ЭЭГ (элоктроэнцефалограф) – мидың биопотенциалын зерттеу. ЭМГ (элетромиография) – жүйке бағанасы мен бұлшық еттердің биопотенциалдарын зерттеу.

- Пәнаралық байланыс:

• Физиотерапия

• Электрохирургия

• Электротерапия

• Физика

• Информатика

Физиотерапия (гректің physіs – φύσις - табиғат және θεραπεία - терапия) –

клиникалық медицинаның табиғи (су, ауа, күн сәулесі, күн шұғыласы) және жасанды (электр тогы, сәуле қуаты, т.б.) факторлардың адам организміне тигізетін әсерін зерттеп, осы факторларды емдеу, аурудан сақтану мақсаттарына қолдану әдістерін іздестіретін бөлімі. Физиотерапияның негізгі салалары:

1. электр тогымен емдеу

2. ультрадыбыстық терапия

3. жылумен емдеу

4. курортология

5. массажбен тығыз байланысты.

Физиотерапия физиканың, биофизиканың, биохимияның, радиотехниканың, электрониканың жетістіктерін пайдаланады.

• Сабақтың уақыты : - 180 мин

• Сабақтың жабдықталуы: таблицалар, микроплакаттар, тесттер, муляждар.

Сабақтың барысы

1. Ұйымдастыру кезеңі-5 мин.

Аудиторияның, топтың сабаққа дайындығы тексеріліп, оқушылар түгелденеді. Сабаққа дайын емес оқушылар болса оларға сабақтың соңында сұралатындығы туралы ескертіледі.

Бүгінгі сабақтың жоспарымен, мақсатымен таныстырып, бұл тақырыпты меңгерудің болашақ мамандығы үшін қандай маңызы бар екендігін түсіндіріледі.

2 Білім деңгейін бақылау (актуализациялау) -15 мин

Білім деңгейлерін тексеру әдістері: ауызша сұрау, фронтальді сұрау, тестілеу, тірек схемаларын қолдану, микроплакаттар қолдану, инновациялық технологиялар.

Бақылау сұрақтары:

1. Медициналық электроника

2. Электродтар

3. Датчиктер

4. ЭКГ, ЭЭГ, ЭМГ зерттеу әдістері.

3. Манипуляцияны орындау техникасын түсіндіру және көрсету -45 мин

Оқытушы осы сабақта оқушылар меңгеруі тиіс тәжірибелік тапсырмалардың тізімімен таныстырады, оларды орындау техникасын көрсетіп, түсіндіреді.

Биопотенциалдарды тіркейтін құралдардың жұмыс істеу принципі.

Хабарды тарату мен тіркеудің жалпы сұлбасы.

Электрокардиограф.

Төменгі жиілікті терапия аппараттары:

1. тұрақты токты;

2. төменгі жиілікті импульсті және айнымалы токты;

3. төменгі жиілікті магнит өрістегі;

4. тұрақты электрлік өрістегі және аэроионды;

Терапевтік мақсаттағы жоғары жиілікті терапия аппараттары:

1. Дарсонвализация.

2. Диатермия.

3. Электрохирургия.

4. Индуктотермия.

5. УЖЖ-ті (ультражоғары жиілікті) терапия.

6. ӨЖЖ- ті (өте жоғары жиілікті) терапия.

Дәріс тезистері:

Биопотенциалдар мүшелердің қалыпты не қалыпсыз күйлерін нақты анықтайды. Сондықтан талдау үшін оларды тіркеу физикалық зерттеулер мен ауруды диагностикалауда аса маңызды әдіс болып табылады. Жүректің биопотенциалы оның нерв- бұлшықет аппаратының жасушаларының қозуы процесінде пайда болады. Жүректің бір ретті циклінде қозу жүректің қызметімен анықталатын оның нерв- бұлшықет аппаратының әртүрлі бөліктерімен белгілі бір тізбекпен таралады.

Медико- биологиялық жүйенің жағдайы жөнінде хабар алу және тіркеу үшін қондырғылар жиынтығы қажет. Осындай қондырғының алғашқы элементі- сезгіш элемент хабарды алу қондырғысы деп аталады. Ол жүйенің өзімен тікелей байланысады, ал қалған элементтері белгілі бір аралықта орналасуы мүмкін.

Тұрақты токтың адам ұлпасына алғашқы әсері олардағы зарядталған бөлшектердің, ең бастысы ұлпа электролиттеріндегі иондардың орын ауыстыруымен аныққталады. Иондардың әртүрлі қозғалғыштығы салдарынан және олардың кейбіреулерінің жартылай өткізгішті мембраналардың жібермеуі салдарынан жасуша ішінде және сыртында табиғаты әртүрлі иондардың кәдімгі концентрацияларының өзгеруі және бөлінуі орындалады, яғни мембраналарда электрлік поляризация құбылысы жүреді. Ионды ортаның өзгеруі жасушаның функционалды күйінің қозу не тежелу жағына қарай өзгеруін тудыруы мүмкін. Осыдан тұрақты токтың адам ұлпасына алғашқы әсерінің негізіне поляризациялық құбылыстар жатады деп айтуға болады.

Дарсонвализация үшін теріге әлсіз жоғары жиілікті разрядпен әсер ету жатады, ол дене беті мен сиретілген ауасы бар шыны баллон түріндегі арнайы электрод аралығында пайда болады.

Терапевтік диатермия ұзақ уақыт бойы терең жатқан ұлпалар мен мүшелерді тікелей қыздыруда жоғары жиілікті терапияның негізгі әдісі болып келді. Әртүрлі себептермен, әсіресе электродтардың ыңғайсыз орналастырылуына байланысты қазіргі кезде диатермия қолданылмайды.

Хирургиялық диатермия мен электрохирургия өздерінің мәнін жоғалтқан жоқ.

Электрохирургия электрокоагуляцияға бөлінеді – нүктелік электрод астынан бөлінетін жылу әсерінен ұлпалардың пісірілуі, және электротомияға бөлінеді- өткір электрод көмегімен ұлпаларды кесу.

Индуктотермия – жұмсақ сым арқылы өтетін токпен пайда болатын жоғары жиілікті магнит өрісімен ағзаға әсер ету әдісі. Осы кездегі тербеліс жиілігі 10-15Мгц.

4.Оқушылардың өзіндік жұмысын өткізудің әдістемелік нұсқауы-10 мин

Оқушыларға өзіндік жұмысты қалай орындау керектігі жөнінде әдістемелік нұсқау беріледі:

• жұмыс орнын дайындау;

• өзіндік жұмысты жүргізу тәртібі;

• қолданатын әдістер: түсіндіру, көрсету.

5.Өзіндік жұмыс -90 мин.

- топ 2-3 топшаға бөлініп, тапсырмалар беріледі.

- тапсырмаларды орындау үшін: кеспе қағаздар, тест сұрақтары таратылады.

- әр топқа өзіндік жұмысқа бөлінген уақыт пен жұмыс көлемі хабарланады.

Электр және магнит өрісінің тірі ағзаға әсері.

1.Электр және магнит өрісінің  қолданылуы.

              2.Адам ағзасына электр тогімен әсер ету әдістері.

              3.Адам ағзасына элкетр немесе магнит өрістерімен әсер ету    әдістері.

            4.Электромагниттік құралдардың түрлері.Қолданылуы.

               5. Кернеуі мен жиілігі төмен токтық ем.

               6. Кернеуі мен жиілігі жоғары токтық ем.

Магнит өрісінің организмге тигізетін әсері мен тірі организм туғызатын магнит өрісін зерттейтін биофизиканың бір саласын магниттік биология деп атайды. Магнит өрісінің адам организміне әсері өте ерте заманнан-ақ зерттелген.Магнит өрісі нерв жүйесіне жақсы әсер ететінін орыс ғалымы С.П.Боткин ашқан. Тіпті магнит өрісімен кез-келген ауруды емдеп жазуға болады деп ғылымда дәлелденген. Магнит өрісі нерв жүйесіне тежегіштік әсер етеді. Ал қан айналым жүйесінде, қан тамырларының кеңеюін байқауға болады. Өте күшті магнит өрісінің әсерінен микроорганизмдер өсу жылдамдығы және оның өсу сипаты өзгеріске ұшырайды

Адам ағзасына электір тогімен әсер ету әдістеріне мыналар жатады

Тұрақты токпен әсер-гальванизация және злектрофорез әдістері;

Үздікті(импульсті) злектр тогімен әсер-электростимуляция әдістері;

Жоғары жиілікті электр тогімен әсер-дарсонвализация және электрохирургия әдістері

Адам ағзасына электр немесе магнит өрістерімен әсер ету әдістері

Тұрақты электр өрісімен әсер-аэроионотерапия әдістері;

Жоғары немесе ультражоғары жиілікті электр немесе магнит өрісімен әсер-индуктотерапия және УЖЖ –терапия әдістері;

Аса жоғары жиілікті диапозандағы электромагниттік толқынмен әсер-микро толқындық  терапия және дециметрлік толқынды (ДЦТ) терапия әдістері

6. Тақырыпты пысықтау -10 мин

• қолданатын әдістер: тест бақылау, фронтальді сұрау, жалпылама сұрау, әнгімелесу, дискуссия.

Оқушылардың тақырып бойынша материалды қалай игергендігін байқау және алған білімдерін бекіту мақсатында жоғарыда көрсетілген әдістермен тексеріледі.

											Б
											И
											О
											Ф
											И
											З
											И
											К
											А

1. Адам ағзасының ішкі органдарын ішек, қуық, жатырды емдеуде жиі қолданылатын әдіс.

2. Адам ағзасына тығыздығы 0,1мА, кернеулігі 60-70 В тұрақты токпен әсер етіп емдеу әдісін қалай атайды?

3. Ағзаның биопотенциалдарын тіркеу әдісі қалай аталады?

4. Адам ағзасына шаншымасыз дәрі енгізу үшін қолдануға болатын әдіс

5. Нерв рецепторларын сергіту үшін қолданылатын әдіс

6. Адам ағзасына тұрақты токпен әсер етіп емдеу әдісі қалай аталады?

7. Жоғары және ультражоғары жиілікті электр және магнит өрісімен әсер етуі қалай аталады?

8. Медицинада қолданылатын құралдар мен аппараттардың негізін құрайтын сала

9. Шамасы мен бағыты уақыт бірлігінде өзгермейтін электр тогын қалай атайды?

7. Қорытындылау - 5 мин.

Оқушының сабақ барысында белсеңді, жақсы немесе нашар қатысуы айтылып, қорытынды баға шығарылады.

8.Үйге тапсырма беру - 5 мин

Тақырыбы:

Дайындалу үшін қосымша материалдар:

Заман талабына сай, жаңадан шыққан медициналық жабдықтармен студенттерді таныстыру.

ДЕФИБРИЛЛЯТОР Nihon Kohden TEC 7621К, TEC 7631К

Үлкен түрлі түсті мониторлы дефибриллятор (3 канал ЭКГ, пульс, SpO2, CO2) ішкі дефибрилляция, пейсмейкер мүмкіндігімен. Үш каналды термопринтер.

Дефибриллятор қысқа уақытта қуаттанады (3 секунды до 200 J, 5 секунд до 360 J жұмыс уақытында ауыспалы ток желісінен); дефибрилляциядан кейін қисық ЭКГ қалпына келтіріледі (3 секунды); ыңғайлы дизайн; сыртқы пластина (сыртқы электродмен балалар электроды орналасқан, терімен электрод қатынасы сапасын арнайы индикатормен анықтау оңай. Дефибрилляцидан кейін деректер 8 – 12 секунд аралығында автоматты түрде сақталады. Бір рет қолданатын пластин үшін кабель-адаптермен сыртқы автоматты дефибрилляция дауыс беру мүмкін. Дефибрилляция өткізуді қажет ететін, жүректің бір қалыпты соғуын анықтауда, ТЕС-7631К автоматты дефибрилляция үшін дефибриллятор қуаты автоматты түрде қосылады, CPR уақытын дыбыстық құлақтандыру қаралған.

ДЕФИБРИЛЛЯТОР Nihon Kohden TEC 7621К, TEC 7631К

Үлкен түрлі түсті мониторлы дефибриллятор (3 канал ЭКГ, пульс, SpO2, CO2) ішкі дефибрилляция, пейсмейкер мүмкіндігімен. Үш каналды термопринтер.

Дефибриллятор қысқа уақытта қуаттанады (3 секунды до 200 J, 5 секунд до 360 J жұмыс уақытында ауыспалы ток желісінен); дефибрилляциядан кейін қисық ЭКГ қалпына келтіріледі (3 секунды); ыңғайлы дизайн; сыртқы пластина (сыртқы электродмен балалар электроды орналасқан, терімен электрод қатынасы сапасын арнайы индикатормен анықтау оңай. Дефибрилляцидан кейін деректер 8 – 12 секунд аралығында автоматты түрде сақталады. Бір рет қолданатын пластин үшін кабель-адаптермен сыртқы автоматты дефибрилляция дауыс беру мүмкін. Дефибрилляция өткізуді қажет ететін, жүректің бір қалыпты соғуын анықтауда, ТЕС-7631К автоматты дефибрилляция үшін дефибриллятор қуаты автоматты түрде қосылады, CPR уақытын дыбыстық құлақтандыру қаралған.

Шағын электрокардиограф SCHILLER CARDIOVIT AT-1 — бұл кәсіби кардиография үшін 3-каналды сенімді аспап. Ол анайы, ыңғайлы және пайдалануға машақатсыз, ықшамды өлшемді, аккумуляторы бар. Бұл идеалды пайдаланатын тамаша таңдау.

Ќаупсіздік техниканы саќтау ережелері

Физиотерапевтикалыќ бµлімін медициналыќ ќызметкерлер электрожараќатта, термикалыќ жєне химикалыќ к‰йіктерде алѓашќы кµмек кµрсетуді білу жєне дезактивацияны µткізу ќажет. Ауыспалы электротоѓын заќымдауында алѓашќы кµмек. Физиокабинетте электроѓымен заќымдауы ќаупсіздік техникасын ережелер б±зуында, электрожелісін ќысќа ‰зілісінде жермен ќосу ережелерін саќтамауында пайда болады. Науќас процедураны ќабылдау кезінде металды заттарды ‰стаѓанда (жылу келу трубалар, аппараттын корпусы) электрожараќат пайда болу м‰мкін. Розеткалар мен щитоктардыњ изоляциясы саќталмаѓан кезде де электрожараќат болу ќажет. Ауыспалы электроѓымен заќымдау кезінде тоќтын кіру мен шыѓу жерінде к‰ш сызыќтары бойы терен жатќан тіндерде к‰ю болу м‰мкін.

Ж‰рек-ќантамыр, тыныс алу жєне орта нерв ж‰йесін жаѓынан жалпы б±зулыстар пайда болады: б‰лшыќ еттін ќысќаруы, цианоз, аритмия, ауыр жаѓдайында ж‰рек пен тыныс алудын тоќтауы.

Алѓышќы кµмек - ток кµзінін контактын ‰зу жєне тыныс алу мен ќан айналу б±зулысын дєріжесін аныќтау, µкпелерін жасанды вентиляцияны µткізу жєне жедел жєрдем бригадасымен ауруханаѓа жеткізу. Ауруханаѓа жіберу алдында керк болса, жасанды тыныс алу єдісін, ж‰рекке жабыќ массажды істейді. Сонымен ќатар, жараќаттанѓан кісіге б‰лшыќ етке немесе тамырѓа егу жасайды: 0,1% адреналин ерітіндісі 0,75 мл жєне кальций хлорид ерітіндіні 5-10 мл. Сосын аѓымды т‰рде кµк тамырѓа 200 мл 2% натрий гидрокарбонат ерітіндісін 10 мин сайын ќайталайды ќан айналуын ќалпына келуіне дейін. Физиотерапевтикалыќ бµлімнін медициналыќ ќызметкерлер осы шараларды жедел жєрдем келгенше дейін істеу керек.

К‰йік физиопроцедураларѓа ќарай термиялыќ, электрлік жєне химиялыќ бµлінеді. К‰йікті алдын алу ‰шін жарыќпен емдеу аппараттардыњ шамныњ ыстыќ шыны сыныќтары немесе басќа бµлшектері адамныњ денесіне т‰спеу ‰шін сєулелендіргішті жєне лампаларды науќас денесініњ ‰стіне тура ќоймайды, оларды дененіњ жанына орналастырады.

УЖЖ- терапияныњ конденсаторлы пластинкалар мен науќастын денесі аралыѓы 5-8 см-ден кем болмау керек.

Парафин мен озокеритті ќыздырѓан кезде оѓан су шашырамауы керек. Ќолдану єдістемесіне ќарай белгіленген температурасын саќтау жєне ќолдану жерге алдын ала вазелин майын жаѓу керек.

Сумен емдеу кезде дєрігер таѓайындаѓан су температурасын процедураны µткізу алдында сєйкес екенін тексеру ќажет, ол ењ жоѓары дењгейден аспау керек – 38-40 С.

Жєрдем кµрсетуде к‰йдіру кµзін тоќтату керек. Термиялыќ к‰йіктен жерді тез сумен жуып, стерильды тањѓышпен байлап, дєрігерге жолдау керек. Дєрілік заттарды, майларды ќолдануѓа болмайды, к‰йген жерді спиртпен с‰ртуден басќа.

Жоѓарѓы; ультра жоѓары жєне жоѓардан тыс жиілікті ауыспалы аланы мен тоќтар

Ауыспалы тоќ - жолдама жєне жиілігі бойынша µзгереді. Жоѓарѓы жиілікті ауыспалы тоќ єдістеріне жатады: дарсонвализация, индуктотермия, ультра жоѓарѓы жиілікті терапия, сантиметрлі жєне дециметрлі толќындармен емдеу єдістері.

Аталѓан емдеу єдістері бір бірінен тербелестердін жиілігімен (ж‰з килогерцтен мын килогерцке дейін), энергияны беру т‰рімен жєне электродтардыњ ќ±рлысымен айырылады. Физиотерапевтикалыќ аппараттарында жоѓарѓы жиілікті тербелестер жоѓарѓы жиілікті генераторлармен шыѓарылады, оныњ ен мањызды бµлігі-тербелесті контуры. Науќасќа єсер ету ‰шін жоѓарѓы жиілікті аппараттарда терапевтикалыќ контурды ќолданады, ол тербелес контурымен байланысады. Осыдан жоѓарѓы жиілікті энергия науќасќа арнайы электрод арќылы жіберіледі – конденсаторлы пластинкалар, индукторлар мен сєулелендіргіштер.

Адамныњ аѓзасында кµп мµлшерде: Na, Ca, Mg, K иондары жєне аќуыз молекулары жиналѓан, оларда µзіне тєн электрикалыќ заряды бар. Ауыспалы тоќты бергенде электродтар арасында электрикалыќ µріс пайда болады, онда зарядталѓан бµлшектер жылжып орынын ауыстырады: катиондар катодка, ал аниондар анодка ќарай жылжиды. Б±л кµрніс ауыспалы тоќтын єсерінен аз уаќытќа саќталады, зарядталѓан бµлшектер ќайтып жылжижы. Сонымен зарядталѓан бµлшектер маятник тєрізді тербелесті шаќырудан тіњдердін электроµткізгіштігін ќамтамасыз етеді.

Ультра жоѓарѓы жиілікті терапия (УЖЖ – терапия) - емдік єдісі, єсер етуші факторы-ультражоѓарѓы жиілікті электр аланы (40,68 мГц 27,12 мГц), ол науќастарѓа конденсаторлы п ластинкалар арќылы беріледі.

Ультра жоѓарѓы жиілікті электр аланы жоѓары ену ќасиетіне тєн. Жылудан баска ультра жоѓарѓы жиілікті электр аланыњ єсерінен осцилляторлыќ эффектісі пайда болады, єсіресі жылыулыќ емес жєне жай жылу мµлшерінде. Егер жылу мµлшері - µрістіњ ќуатына тєн, ол аппаратпен реттелінеді, ал осцилляторлыќ эффектісі єрќашан бар. Аѓзада жергілікті мен жалпы реакциялар ультра жоѓарѓы жиілікті электр µрісте бір бірімен байланысты.

Ультра жоѓарѓы жиілікті-терапияныњ ќабынуѓа ќарсы єсері келесі факторларѓа байланысты: бактериальды ұлпалардыњ µмірс‰руі фазалары тµмендейді, иммунология процестіњ к‰шейу, лейкоциттердіњ, макрофагтордыњ, фибробласттардыњ активтілігі жоѓарлайды, антиденелердін µнімі жоѓарлайды, рН тµмендейді, микроциркуляция жоѓарлайды, ќабыну тіндерде осмосты ќысымы тµмендейді, сондыќтан ќабынуѓа ќарсы єсері жаќсы жедел мен жеделдеу фазасында кµрінеді. Ұзаќ уаќытта удьтра жоѓарѓы жиілікті электр µрісті ќолданудан - байланыс тінніњ ұлпалары тез ќ±рылады, осы єсіресе керекті, ќ±рамыњ заќымында. Ультра жоѓарѓы жиілікті µріске нерв ж‰йе сезімді, осы нерв ±лпаларын регенерациясын жоѓарлауында жаќсы; ауырсыну сезімі тµмендейді, асќазанныњ, шектердіњ, µттіњ, бронхтардыњ тегіс бұлшыќ еттіњ антиспастикалыќ єсері айќын болады. Оларда ќанайналу, газайналуы к‰шееді.

Аппараттар: УВЧ-2М, УВЧ-62, УВЧ-30, "Минитерм", "Ундатерм "- ќуаты 3-80 Вт дейін, жиілігі 27,12 мГц, "Экран-1-2" - ќуаты 300 Вт.

Процедураныњ ±заќтыѓы балаларда 5 мин,‰лкен адамдарѓа –10-15-20 мин курсына 5-8-10 процедура, к‰нде немесе к‰н ара –тізіледі.

Кµрсеткіштері: єр т‰рлі м‰шелердегі жедел ќабыну процестер, нервтіњ, жұлынныњ заќымдалуы, трофикалыќ процестердіњ б±зылуы.

Ќарсы кµрсеткіштері: ќапшыќталѓан ірінді процестер, ќатерлі ісіктер, ќан кетуге бейімділік, Ш- дєрежесі кан айналуын жеткіліксіздігін.

18 сурет. УВЧ-66 аппараттыњ жалпы т‰рі

19 сурет. УВЧ-66 аппараттыњ жалпы жобасы

20 сурет. М±рын ауруында УЖЖ-терапия 21 сурет. Тамаќ бездердіњ ауруында

УЖЖ-терапия

22 сурет. Ќ±лаќ ауруында УЖЖ-терапиясы.

Дарсонвализация – б±л жоѓарѓы жиілікті ауыспалы импульстік синусты тоќпен єсер ету.

Дарсонвализация - б‰л жоѓарѓы жиілікті (110 кГц) жоѓары кернеуі (20 кВ) жєне аз к‰шті (0,2 мА) ауыспалы импульстік синусты тоќты емдік маќсатта ќолдану, жоѓары жиілікті тоқтардыњ импульстері бірінін артынан бірі ж‰реді 50 рет 1 секундта жєне т‰рі конырау - тєрізді.

Жергілікті дарсонвализацияда электрод пен терініњ арасында жай немесе ±шќын (искра) разряд пайда болады, ол тітіркену мен к‰йікті єсер етеді.

Жалпы дарсонвализация науқасты соленоидка орналыстырады жєне жоѓарѓы жиілікті (440 кГц), кернеу жоѓары к‰ші аз электромагнит µріспен єсер етеді. Біраќ ќазіргі кезде осы єдісті аз ќолданады, себебі осыѓан арнай аппаратты шыѓармай ќойды. Дарсонвализация процедурасын µткізу ‰шін "Искра-1", "Искра -2" аппараттарды ќолданады.

Б±л аппараттар электроќаупсіздік бойынша 1 класска жатады, сондыќтан жермен ќосу керек. Процедураны вакуумды электрод арќылы µткізеді (олар болады сањырауќ±лаќ тєрізді, ‰лкен жєне кішкентай ќ±лаќќа, вагинальды, ќызылиектік, тараќ тєрізді, ректальды ‰лкен мен кішкентай).

Аппаратты электрожелістен алыптастамай 8 саѓат ќолдануѓа болады (20 минут-ж±мыс, 10 мин ‰зіліс ), егер процедуралар бірінен соњ бір ж‰рсе "Сеть" ручканы сµндіруге кепілдіме берілмейді. Ќолданѓан электродты сабынмен жуып, цоколіне дейін банкаѓа салып ќояды 70% спиртке. Электродтарды ќайнатуѓа болмайды.

Мөлшері. Дарсонвализацияны уакыты, разрядтыњ интенсивтігі жєне процедуралардыњ саны бойынша мµлшерілінеді.

Жергілікті дарсонвализацины 600 см² аумаќќа µткізеді 2-20 мин., разрядттыњ интенсивтігі- аз, орташа, жєне ‰лкен болады. Разряды аныќталады - науќастаѓы субьективті сезіммен, немесе кернеуін ручкасы 3,5, жєне 8 негізінде болуымен. Курсына 3-30 процедура таѓайындайды.

Процедураны µткізу техникасы: дарсонвализацияны екі єдістемесі бойынша µткізеді – контактты мен дистантты.

Контактті єдістемесінде - электроды тікелей теріге немесе шырышты ќабатќа єсер етеді, тыныш разряд пайда болады, ол наукаста субьективті сезімді шаќырмайды.

Егер патологиялыќ ошаќтыњ аумаѓы кµп болса, электрод жаксы жылжу ‰шін теріге талькты себеді, ал ылѓалды болса - жаќсылап ќ±рѓатады. Вакуумды электродты линейді жєне дµњгелетіп жењіл, теріден алмай єсер ету аймаќта жылжытады.

Дистанционды єдісінде электродты патологиялыќ ошаќтыњ ‰стінен ауа сањылауымен (1-2 см) орналыстырады, онда ±шќын пайда болады, оныњ к‰ші сањылауын санына тєуелді.

Контакты мен дистантты єдісінде лабильды жєне стабильды єдістемесін ќолданады. Егер патологиялыќ ошаќтыњ аумаѓы орташа болса - лабильды єдістемесін ќолданады, ал ошаќтыњ аумаѓы аз болса электродты жылжытпай стабильды т‰рде ±стап отырады.

Кµрсеткіштері: баста шаш µсуін жаќсарту, себорея кезінде, бетте-ірінді бµртпе, бµртіп кету, беттіњ тері мен б±лшыќ еттін тонусын жаќсарту ‰шін, ж‰рек-ќантамыр аурулары, ГБ 1 -П, перефериялыќ нерв аурулары (радикулит) омыртќаларѓа, профилактика ретінде.

23 сурет. Дарсонвализация аппараты “Ультратон ТНЧ-10-1” жалпы т‰рі

24 сурет. Бас ауруларындаѓы дарсонвализация

25 сурет. “Искра-1” аппараттын схемасы :

а- шыѓу кернеуін реттеу ручкасы, б-сµндіргіш, в-сигнал лампочкасы, г-тоќтын к‰шін реттеу ручкасы, д- электродтарды ќосу ‰йясы

26 сурет. Тік шектіњ дарсонвализациясы

Индуктотерапия

Индуктотерапия - емдік єдісі, єсер етуші факторы – жоѓарѓы жиілікті (13,56 мГц) ауыспалы магнит аланы, ол адам аѓзасына 5-8 см терењдікке енуде. Оларды таѓы "токи Фуко" деп атайды. Аѓзаныњ сұйық орталарда жылу пайда болады, ал паренхимді м‰шелері (бауыр б‰йрек, µкпе, кµк бауыр) мен кіші жамбас м‰шелері тез жылыйды, май мен байланыс тіндерге ќараѓанда.

Осциляторлыќ эффектісі єлсіз, ал жылу пайда болу эффектісі айќын. Тіндердіњ t ^о +1-3^оС жоѓарлайды. Тамырлар кенееді, артериальды ќан ќысымы тµмендейді, ќањ–, лимфа - айналуы жаќсартады, ±лпа мембраналарыњ енуі жаќсартады, буындар мен сіњірлерде коллагенды талшыќтарын кернеу тµмендейді, шектер мен µттіњ сфинктерлері босайды, сондыќтан олардыњ моторлы-эвакуаторлыќ ќызметі жаќсартады, бронхтардыњ желдету-дренажды функциясы ќалпына келеді, бронхспазм тµмендейді, ќаќырыќтыњ сипаты µзгереді, оныњ т‰суі жаќсарады.

Индуктермияныњ єсерінен басми ќабыѓында тежеу процестер к‰шейеді, рецепторлардыњ ќозуы тµмендейді. Бактериостатикалыќ єсері жєне тіндердіњ иммунно-ќорѓау ќасиеті бар. Б‰йректіњ функциясы µзгереді- диурез жоѓарлайды, б‰йрек тамырларыњ спазымі тµмендейді.

Емдік эффектілері: ќабынуѓа ќарсы, десенсибилизирлі, ауырсынуды тµмендету, гипотензивті, еріту, трофикалыќ єсері.

Аппараты "ДКВ -4", 12-22 см индуктор жєне индуктор-кабелі бар. Мµлшерінеді - жылу сезіммен: ж±мсаќ, жаѓымды жылу. 180-200 мА анодтыќ тоќ. Процедураныњ уаќыты балаларда-15 мин, ‰лкен адамдарда - 30 мин. Курсына 8-12 процедура к‰нде немесе к‰н ара µткізіледі. Балаларѓа 5 жастан бастап таѓайындайды. 40,68 мГц жиілігіне бапталѓан индукторларды УВЧ- аппаратќа ќосуѓа да болады - УВЧ-индуктотермия. Индукторлардыњ диаметрі 6-9 см, ќуаты 30 Вт, УВЧ-30, - 62, - 66 аппаратќа ќосылады. 14 см диаметрі индукторды стационарлы аппаратќа "Экран 1-2" ќосуѓа болады.

Көрсеткіштері: Жеделдеу мен созылма ќабыну процестері, тірек-ќимыл аппараттыњ травмалары, дегенеративты заќымдалуы, ГБ 1-П, нефрит, перефериялыќ нервтіњ аурулары.

Ќарсы кµрсеткіштері: жедел ірінді ќабыну аурулар, П ќан айналу жеткіліксіздік, ќатерлі ісіктер.

27 сурет. Ќолѓа индуктотермия 28сурет. Ќабырѓа астына он жаќќа индуктотермия

29 сурет. ¤кпе ауруларында индуктотермия: -а- индуктор-диск арќылы; б —индуктор-кабельдін жазыќ электрод арќылы.

30 сурет. Омыртќа жотасын ауруында индукотермия

31 сурет. Индуктордыњ т‰ріне ќарай магнит аланыњ схемасы: а- цилиндр тєрізді, б- тµртб‰рышты

Ультрак‰лгін сєулелендірудіњ энергиясы акцепторларѓа жатады – аќуыз, нуклеинды ќышќылы. Аќуыздаѓы хроматоформалар болатыњ ароматтыќ аминоќышкылдаѓы тирозин, триптофан, фенилаламин, гистидин, цистинал нуклеинды ќышќылдарда пуринды жєне пиримидинды азот негіздері нуклеотидтері (тимин, аденин) жатады, сонымен ќатар ультрак‰лгін сєулелер липидтарѓа енеді. Сіњген ультрак‰лгін энергиясы єлсіз пептидтыќ жєне дисульфидтын байланысыныњ ‰зілуге єкеледі. Аќуыз молекуларын µлшемі азаяды (фотолиз). Осынан жоѓары активті биологиялыќ ќосќыш пен аќуыздыњ денатурациясы пайда болады, фотолиз бен денатурация процестері параллельді µтеді, 280-320 Нм ±зындыќта ультрак‰лгін сєулелер фотолизды шаќырады, ал 250-265 Нм ±зындыќта ультрак‰лгін сєулелер - аќуыздын денатурациясын µткізеді. Клетканыњ бµлніуі функциясы ультрак‰лгін сєулелендіруге ең сезімталды, себебі нуклеинды ќышќылдары Ультрак‰лгін сєулелер - кванттарды к‰шті ж±тады, аќуызѓа ќараѓанда. Осымен бактериоцидты эффектісі дєлелденеді (туберкулез таяѓы, холера вибрионы, стрептококктар, грипп вирусы). Ультрак‰лгін сєулелендірудіњ бактериоцидты эффектісін ауаны санациясы ‰шін кеңнен ќолданады, палаталарда, операциондыќ блокта, тању іс бµлмесінде ауа-тамшы инфекцияны алдына алу ‰шін. Ультрак‰лгін сєуленіњ заттармен байланысы эпидермис ќабатында µтеді. Осында аѓзадаѓы биохимиялыќ, жєне физиологиялыќ ыѓысуныњ к‰рделі тізбекшесі басталады.

Ультрак‰лгін сєулелендіруге аѓзаныњ рефлекторлыќ реакциясы б±л - теріде эритема пайда болу. Интенсивті сєулелендіруден кейін - 1,5 - 8 саѓат, теріде ќызару пайда болады, ол 10-12 саѓаттан 3-4 к‰нге дейін саќталады, к‰ю сезімі айќын шекарасымен, ісігімен кµрінеді. Ультрак‰лгін эритемаѓа екі т‰рлі спектірлік УК-сєулелер єкеледі. ¦зынтолќынды эритема (297 Нм) 4-8 саѓаттан кейін пайда болады, ±заќ уаќытќа саќталады, жаќсы пигментациямен ауысады, ќысќа толќынды эритема (257 Нм) 1,5-2 саѓаттан кейін пайда болады тез µшеді, єлсіз тез - µтпелі пигментацияѓа ауысады. Биополимерлердіњ фотолизі, денатурациясы эпидермистаѓы шабаќты клеткалардың µліміне єкеледі. Олардың активті µнімдері (гистамин, ацетилхолин, биогенды аминдер) тамырларды кенейтеді терінін ісігіне єкеледі, лейкоциттердің шыѓуын стимульдейді, олардын активтілігін жоѓалады. Белгіленген нерв жалѓаулардыњ сезімталдыѓы µзгереді. Аурысыну сезімін тµмендеу - доминанта пайда болумен жєне тері рецепторлардыњ ќайтымды морфологиялыќ µзгерістермен байланысты. Гистамин асќазан бездердіњ секрециясын жоѓартады. Катехоламиндар, гексокатехолдар алмасумен байланысты гистаминазаныњ активтілігі жоѓарлайды, ферментативті ж‰йе де активтіліңді. ¤лген эпидермальды клеткалар 3-4 к‰ннен кейін, жас клеткалармен алмастыруда. Эпидермис ќалыңдайды. 7-9 к‰ніне эритема біртіндеп жойылады, µлген клеткалар ќабаќ боп т‰седі. Сєулелендірген жерде пигментация пайда болады. Эритема мен пигментация бірнен соң бірі ж‰реді, біраќ бір процестіњ стадиясы болмайды, тері пигменті меланобластада тирозин мен адреналин µнімдердіњ ыдырауынан пайда болады. Ультрак‰лгін сєулелер меланинніњ пайда болуын жєне жинаќтауын тездетеді. Меланин б‰л ±зынтолќынды жєне инфраќызыл сєулелерден саќтандырады. Біраќ б±л пассивті экран. Меланин молекулар стабильды радикалдардыњ ќасиетіне тєн жєне ультрак‰лгін сєулелер єсерінен пайда болатын бос радикалдардыњ заќымдату єсерін жояды. Сонымен ќатар аѓзада таѓы бір саќтау механизмі бар - тер шыѓу. Теріде уроканды ќышќыл шамасы бар, ол ультрак‰лгін сєулені жаќсы сіњіреді, себебі оныњ молекуласында бензольды шыѓыршыќ бар.

Аѓзаѓа ультрак‰лгін эритеманыњ кµптеген єсерінен, оны кеннењ клиникалыќ практикасында ќолданады. Оны ішкі м‰шелерін жєне тері ќабыну ауруларында ќолданады. Эритема ауырсынуды тµмендету, жою десенсибилизивті єсеріне ие, репаративті процеске, эпителизацияѓа кµмектеседі, терінін, шырышты ќабаттыњ єр т‰рлі ќолайсыз єсеріне т±раќтыѓын жоѓартады. Аќуыз ыдырау µнімдер ќанайналу, тыныс алу, иммунды жєне эндокринды ж‰йелерін ќызметін стимульдейді. Нерв ж‰йеніњ ќызметіне єсер етеді.Аѓзада ќышќыл-сілті тепе-теңдік жєне ќанныњ б±рылуы µзгереді. Тінде тыныс алу, б‰кіл зат алмасу т‰рлері, сонымен ќатар фосфор-кальций алмасу к‰шееді, єсіресе б±л мањызды балаларда. Басќа витаминдерге ќараганда.Д-витамині аѓзаѓа таѓаммен ѓана т‰спейді, ол аѓзада пайда болады. Ультрак‰лгін сєулелендірудіњ 302-297 Нм ±зынды толќынныњ єсерінен терідегі май бездердіњ эргостерин мен 7,8 дегидростерін D₃ -витаминѓа аусады.

D_3- -витаминніњ жеткіліксіздігін балалар ѓана сезеді емес, ‰лкен адамдарда сезеді (тіс жегі, тез шаршау, ќозу, тітіркену, суыќ ‰стап аурулармен ауру). Ультрак‰лгін сєулелендіру с‰йек миды стимульдейді, десенсибилизивті єсер етеді. Сондыќтан ультрак‰лгін сєулелендірудіњ єсері аѓзаныњ реакциясы мµлшеру єдістемесімен аныќталады. Практикада ультрак‰лгін сєулелендірудіњ биологиялыќ эффектісін дєрежесі бойынша мµлшеру єдісін ќолданады, ол ультрак‰лгін сєулелендіруге терініњ жеке сезімділігіне негізделген. Осы єдістін µлшеу бірлігі – биомµлшер (биодоза), ол белгіленген ара ќашыќта сєулелендіру уаќытымен аныќталады. Онда Горбачев-Данфельд биоµлшегішін ќолданады. Есте саќтау керек, балаларда, ‰лкен адамдармен салыстырѓанда - эритема аз мµлшерді ультрак‰лгін сєулелендіруден пайда болады, ол тез пайда болады жєне тез ѓайып болады. Сондыќтан, балаларда сєулелендіру реакциясын 3-6-8 саѓаттан кейін аңыќтайды.

Емдік практикасында ультрак‰лгін сєулелендіруді жалпы жєне жерлікті деп бµледі. Жалпы ультрак‰лгін сєулелендіруді (жеке топтыќ) субэритемді мµлшерден бастайды. Балаларда сєулелендіруді 1/10, 1/8 немесе 1/4 биомµлшерден бастайды, сосын бірте- бірте 2-2,5 биомµлшерге дейін кµбейтеді, курсына 20-24 процедура. Практикалыќ дені сау адамдарѓа ультрак‰лгін сєулелендіруді 1/2 биомолшерден бастап, емдік курсыныњ аяѓында 3,5-4 биомµлшерге дейін жеткізуге болады.

Жалпы ультрак‰лгін сєулелендірудін курсын 2-3 айдан кейін ќайталауѓа болады.

Жергілікті ультрак‰лгін сєулелендіруде - эритемді мµлшерімен µткізеді - 3 жасќа дейін балаларда сєулелендіру аймаќтыњ кµлемі 60-80 см² кµп болмау керек, 5-7 жастаѓа балаларда 150-200 см^{2 .} Балаларда эритемді сєулелендірудіњ мµлшері 1-1,5 биомµлшерден басталады. Сол аймаќты ќайта сєулелендіруді эритеманыњ µшуннен (1-3 к‰ннен) кейін бастауѓа болады, біраќ мµлшерін 1/2 биодозаѓа кµбейтеді. Бір аймаќты 3-5 реттен кµп сєулелендірмейді (артрит, тонзиллит, пневмония, миозит, невралгия). Эритемді сєулелендіруді айырады: тікелей заќымдалѓан ошаќты (жара, рожа ќабынуы), аймаќты сєулелендіру, рефлексогенды аймаќты сєулелендіру (жаѓа, кіші жамбас аймаѓы, ж‰лынныњ белгіленген сегментіне), фракциондыќ, дененіњ кµп жеріне єсер ету керекте, оның аймаѓы бір-рет µтікізетін процедураныњ аймаѓынан ‰лкен болу керек. Осы єдістемесі балаларѓа жєне ќарияларѓа кеңінен ќолданады (бронхит, бронхиальды демікпе).

Ультрак‰лгін сєулелендірудіњ жасанды кµздері бµлінеді: интергральдыќ - ультрак‰лгін сєуленіњ барлыќ спектрін береді жєне селективті (±зын толќынды -400-320 Нм, ќысќа толќынды- 253,7 Нм), сонымен ќатар - бактериоцидты.

Ќарсы көрсеткіштері: ќатерлі ісіктер, активті µкпе туберкулезы, Ш дєрежелі ќанайналуын жеткіліксіздігі, гипертиреоз, нефрит, ќызыл волчанка, ќабынуын іріңді фазасы.

38 сурет. Ультрак‰лгін сєулелендірудіњ мµлшерін аныќтауѓа арналѓан Горбачевтын биомµлшерµлшегіш.

39 сурет. ПРК-2 иен-кварц лампасы

40 сурет. Дене терініњ ультрак‰лгін сєулелерді ќабылдау регональды сезімталдыѓын жобасы:

1-5 санѓа дейін сезімталдыѓын тµмендеу дєріжесі кµрсетілген

41 сурет. Штативтаѓы УКС 42 сурет. Портативті УКС

1-сµндіргіш, 2-ќосу кнопка 1-сµндіргіш, 2-кернеуін ауыстыру кнопкасы,

3- жарыќ желісіне ќосу ‰йясы 3- желіске ќосу кнопкасы

44сурет. Иен-кварц сєулелендіргіш маячный, рефлекторды салѓанда кµрнетін сєулерді береді

45 сурет. Жалпы УК-сєулелендіру єдістемесі: а-денеін алдынѓ жаѓы, б- дененін арќа жаѓы

46 сурет. Балаѓа жалпы УК-сєулелендірудін єдістемесі

47 сурет. Тубус-кварц аппараты: 1- сµндіргіш, 2-ќосу кнопкасы,

3-кернеуін ауыстыру кнопка