Азот қышқылы, HNO₃ — тұншықтырғыш, иісі бар, түссіз, сұйық зат. Таза күйінде тығыздық 1,51 г/см³. Ол — 42^oС-та мөлдір кристалға айналып қатады. Ауада су буымен майда тамшылар түзеп “түтіндейді”. Азот қышқылы жарық әсерінен біртіндеп ыдырайды: 4HNO₃=4NO₂+O₂+2H₂O. Бөлініп шыққан азоттың қос тотығы қышқылда еріп, оны қоңыр түске бояйды. Азот қышқылы аса өткір қышқыл, қуаты жоғары тотықтырғыш. Сұйытылған ерітіндісінде ол толық Н⁺ және NO₃— иондарына ыдырайды. Көптеген металл еместер азот қышқылында өзіне тиісті қышқылдар түзгенше тотығады. Мысалы: күкірт азот қышқылмен қосып қайнатқан кезде күкірт қышқылына айналады. Азот қышқылы алтын, платина, тантал, родий, иридийден басқа металдардың бәрімен әрекеттесіп, олардың нитраттарын немесе оксидтерін түзеді. 1 көлем азот және 3-4 көлем тұз қышқылынан тұратын қоспа “патша арағы” деп аталады. “Патша арағы” азот қышқылымен әрекеттеспейтін металдардың кейбіреуін, соның ішінде алтын мен платинаны да ерітеді. Азот қышқылы азот тыңайтқыштарын, қопарылғыш заттар, бояулар тағы басқа заттар алу үшін қолданылады. Азот қышқылының тұздары — нитраттар да суда жақсы ериді. Өндірісте азот қышқылын аммиакты оттегінің қатысуымен толықтыру арқылы алады

Азотты қышқыл HNO₂ - сұйық ертінді түрінде ғана кездесетін бір негізді, әлсіз қышқыл.
Түсі - ақшыл аспан көк.
Тұздары - нитриттер - улы, күшті электролиттер, түгелдей дерлік суда жақсы ериді. Ең маңыздысы - натрий нитриты, медицинада қолданады.

Азотты қышқыл

HNO₂

Молекула құрылымы

Газтәріздес сәтінде азотты қышқылдың молекуласы 2 конфигурацияда болады:

Екінші құрылымы тұрақты болып келеді, себебі цис-HNO₂(г) DG°_f = −42,59 кДж/моль, ал транс-HNO₂(г) DG = −44,65 кДж/моль.

Химиялық қасиеттері

Сулы ертіділерде тепе-теңдік сақталады:

Қыздырғада азот оксиді(ІІ) NO мен азот қышқылы құралады:

Азотты қышқыш - әлсіз, сулы ертіділерді диссоциация жасайды. Сірке қышқылынан күштірек. Тұздардан қүшті қышқылдармен ығыстырылады:

Тотықтырғыш та тотықсыздандырғыш та қасиет көрсете алады. Күшті тотықтырғыштар (КMnO₄, К₂ Сr₂O₇, H₂O₂ т.б.) оны азот қышқылына дейін тотықтырады:

Күшті тотықсыздандырғыштар (KJ, H₂S т.б.) азот тотығына дейін тотықсыздандырады:

Азотты қышқыл мен оны тұздарының ертіндісіне KJ және крахмал ертінділері құйса, ертідінің түсі көгереді.

Алынуы

Азотты қышқылды суға азот оксидін(ІІІ) еріткенде алуға болады:

Және азот оқсиді(IV) суға еріткенде алынады: