Атырау қаласы

№33 Қасым Қайсенов атындағы орта мектеп

Құқық негіздері пәнінің мұғалімі

Бегешова Динара Жинаковна

БАЛА ҚҰҚЫҒЫ – БАСТЫ ҚҰНДЫЛЫҚ

Аннотация: Бұл мақалада бала құқықтарының маңыздылығы, олардың халықаралық және ұлттық деңгейде қалай қорғалатыны, сондай-ақ балалардың қауіпсіздігі мен бақытты өмір сүруін қамтамасыз ету жолдары қарастырылады. Балалардың құқықтарын сақтау – қоғамның басты міндеттерінің бірі. Сол себепті, ата-аналар, мұғалімдер және мемлекет өз жауапкершіліктерін толық түсініп, балаларға барынша қамқорлық көрсетуі тиіс. Мақалада балаларға қатысты өзекті мәселелер мен оларды шешу жолдары туралы кеңінен баяндалады.

Кілт сөздер: бала құқықтары, қорғау, қоғам, білім беру, қауіпсіздік, заңнама, отбасы, тәрбие.

Кіріспе

Әрбір бала – біздің болашағымыз, қоғамның ең қымбат қазынасы. Сондықтан олардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау – мемлекет пен қоғамның ең маңызды міндеттерінің бірі. Балаларға қолайлы орта жасау, оларға сапалы білім мен тәрбие беру, олардың денсаулығын сақтау – өркениетті қоғамның басты көрсеткіші. Бүгінде әлемнің көптеген елдерінде бала құқықтарын қорғауға ерекше көңіл бөлінуде. Бұл бағытта халықаралық ұйымдар, үкіметтік емес ұйымдар мен мемлекеттер бірлесе жұмыс істеуде. Осы мақалада бала құқықтарының негізгі аспектілері, оларды қорғау мәселелері және қазіргі заманның өзекті проблемалары қарастырылады.

Бала құқықтарының халықаралық негіздері

Балалар құқығы – бұл олардың өмір сүруіне, дамуына, білім алуына, зорлық-зомбылықтан қорғалуына және пікір білдіру бостандығына кепілдік беретін құқықтық нормалар мен қағидалар жиынтығы. БҰҰ-ның Балалар құқықтары туралы конвенциясы – бала құқықтарын халықаралық деңгейде қамтамасыз ететін негізгі құжаттардың бірі. Бұл конвенция 1989 жылы қабылданып, оған әлемнің көптеген елдері қосылды. Қазақстан да бұл құжатты ратификациялап, өз заңнамасына енгізді.

Конвенцияның негізгі қағидаттары:

• Баланың өмір сүру және даму құқығы;

• Кемсітпеу қағидаты;

• Баланың мүдделерін барынша қорғау;

• Бала пікірін ескеру.

Бұл қағидаттар әрбір мемлекеттің құқықтық жүйесіне енгізіліп, балалардың қорғалуына бағытталған.

Қазақстандағы бала құқықтарын қорғау жүйесі

Қазақстан Республикасында бала құқықтарын қорғау мақсатында бірқатар заңдар мен бағдарламалар қабылданған. Олардың қатарында "Бала құқықтары туралы" заң, "Неке және отбасы туралы" кодекс, "Білім туралы" заң және басқа да нормативтік актілер бар. Сонымен қатар, балалардың құқығын қорғаумен айналысатын арнайы мемлекеттік органдар мен үкіметтік емес ұйымдар қызмет атқарады.

1. Білім алу құқығы

Білім – әрбір баланың ең негізгі құқығының бірі. Қазақстанда жалпыға бірдей орта білім тегін беріледі. Сонымен қатар, балалардың сапалы білім алуына жағдай жасау үшін мектептерде инклюзивті білім беру жүйесі енгізіліп жатыр. Алайда, шалғай ауылдардағы мектептердің жағдайы, білім беру сапасындағы теңсіздік секілді мәселелер әлі де өзекті болып отыр.

2. Денсаулық сақтау және әлеуметтік қорғау

Балалардың денсаулығы – ұлт болашағының негізі. Сондықтан әр бала сапалы медициналық қызметке қол жеткізуі тиіс. Қазақстанда балаларға арналған тегін медициналық қызметтер қарастырылғанымен, кейбір аймақтарда білікті медицина мамандарының жетіспеуі байқалады. Сонымен қатар, тұрмысы төмен отбасылардан шыққан балалардың әлеуметтік жағдайын жақсарту үшін түрлі мемлекеттік бағдарламалар жүзеге асырылуда.

3. Балалардың зорлық-зомбылықтан қорғалуы

Зорлық-зомбылық – қазіргі қоғамдағы ең өзекті мәселелердің бірі. Бұл проблема отбасында, мектепте немесе қоғамда орын алуы мүмкін. Қазақстанда балаға зорлық-зомбылық көрсеткендерге қатаң жаза қарастырылған, бірақ бұл мәселені түбегейлі шешу үшін құқық қорғау органдарының, мұғалімдердің және ата-аналардың бірлескен жұмысы қажет.

Қазіргі қоғамдағы бала құқықтарының өзекті мәселелері

Қазіргі заманда балалар көптеген қиындықтарға тап болады. Олардың ішінде:

• Интернеттегі қауіпсіздік мәселесі (кибербуллинг, ақпараттық қауіптер);

• Балалар еңбегін пайдалану;

• Ата-ана қамқорлығынсыз қалған балалардың жағдайы;

• Ерекше қажеттілігі бар балалардың құқықтары.

Бұл мәселелерді шешу үшін мемлекет, ата-аналар, мектептер мен қоғамдық ұйымдар бірлесіп жұмыс жасауы тиіс.

Балалардың құқықтарын қорғауда ата-ананың рөлі

Баланың тұлға болып қалыптасуында ата-ананың рөлі ерекше. Ата-аналар балалардың құқықтарын қорғап, оларды өмірге дайындауы қажет. Қамқорлық көрсету, сүйіспеншілік таныту және дұрыс тәрбие беру – әрбір ата-ананың басты міндеті. Сонымен қатар, ата-аналар балалардың құқықтары туралы ақпараттандырылып, оларды қорғау жолдарын білуі тиіс.

Қорытынды

Балалар – қоғамның ең қымбат қазынасы. Олардың құқықтарын қорғау – әрбір адамның, әрбір мемлекеттің басты міндеті. Бала құқығы бұзылған жағдайда оған уақытылы көмек көрсетілуі тиіс. Бұл бағытта мемлекет, қоғам және ата-аналар өзара тығыз байланыста болуы қажет. Балаға лайықты тәрбие мен білім беру, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету – еліміздің жарқын болашағына жасалған инвестиция. Сондықтан, бала құқықтарын қорғау мәселесі әрқашан бірінші орында тұруы тиіс.