Балалардың сөйлеуін дамытудағы ойындардың рөлі

Балалардың сөйлеуін дамытудағы ойындардың рөлі

Сөйлеуді дамыту – бұл тек сөздерді дұрыс айтуға үйрету ғана емес, сонымен қатар сөздік қорды кеңейту, сөйлем құру, грамматикалық құрылымдарды меңгеру және байланыстырып сөйлеуді қалыптастыру. Бұл процесті қызықты әрі тиімді ету үшін логопедтер ойын әдісін кеңінен қолданады.

Ойын – баланың табиғи әрекеті, ол арқылы жаңа білімді тез әрі жеңіл меңгереді. Ойындар баланың сөйлеуін дамытуда, дыбыстарды дұрыс айтуға үйретуде, сөздерді байланыстыруға, грамматикалық дағдыларды қалыптастыруға көмектеседі. Сонымен қатар, ойын арқылы баланың зейіні, есте сақтау қабілеті, қиялы және ойлау дағдылары жетіледі.

Логопедиялық ойындардың маңызы:

Логопедиялық ойындар баланың сөйлеу дағдыларын келесі бағыттарда дамытады:

✅ Сөйлеу белсенділігін арттыру – бала ойын барысында сөздерді еркін қолданады, жаңа сөздерді үйренеді.
✅ Дыбыстарды дұрыс айтуға ынталандыру – арнайы ойындар арқылы бала дыбыстарды дұрыс артикуляциямен айтуға машықтанады.
✅ Сөздік қорды кеңейту – тақырыптық ойындар баланы жаңа сөздермен таныстырып, оларды сөйлеу барысында қолдануға үйретеді.
✅ Сөйлем құрау дағдыларын дамыту – ойындар арқылы бала сөздерді дұрыс байланыстырып, толық сөйлемдер құрауға дағдыланады.
✅ Логикалық ойлауды жетілдіру – сөйлеу тек механикалық дағды емес, ол ойлау процесімен тығыз байланысты. Ойын арқылы бала қоршаған әлем туралы түсінігін кеңейтеді.

Логопедиялық ойындардың түрлері:

1. Артикуляциялық ойындар

Бұл ойындар сөйлеу мүшелерінің қозғалысын дамытуға бағытталған. Тіл, ерін, жақ бұлшықеттерінің жеткілікті қозғалғыштығы – дұрыс дыбыстаудың негізі.

? «Айна» ойыны – бала логопедтің артикуляциясын қайталап, айна арқылы өзін бақылайды.
? «Тілді саяхатқа шығару» – тілді әртүрлі қозғалыстарға жаттықтыру (тілді жоғары көтеру, ерінді алға созу, тілмен тісті санау және т.б.).
? «Кім жылдам?» – логопед балаға белгілі бір артикуляциялық қимыл жасап көрсетеді, ал бала оны қайталап, дұрыс орындауы керек.

2. Дыбыстық ойындар

Бұл ойындар дыбыстарды дұрыс айтуға және ажыратуға үйретеді.

? «Кім қалай дыбыстайды?» – бала жануарлардың дауыстарына еліктеп, әртүрлі дыбыстарды айтады (мысық – «мяу», ит – «гав», сиыр – «мө»).
? «Қай дыбыс жоғалды?» – балаға сөз оқылады, бірақ бір дыбыс түсіріліп айтылады, бала оны тауып, сөзді дұрыс айтуы керек.
? «Сөз ойла» – берілген дыбыстан басталатын сөздерді табу (мысалы, «р» дыбысына – «раушан», «ракет» және т.б.).

3. Лексикалық ойындар

Бұл ойындар баланың сөздік қорын кеңейтуге бағытталған.

? «Артық сөзді тап» – бірнеше сөз беріледі, олардың ішінде мағынасы жағынан артық бір сөзді табу керек.
? «Кім жылдам?» – тақырыптық суреттерді көрсету арқылы бала олардың атауын дұрыс айтуы керек.
? «Сөз тізбегі» – логопед бір сөзді айтады, бала оның соңғы әрпінен басталатын жаңа сөз ойлап табады.

4. Грамматикалық ойындар

Бұл ойындар сөздерді дұрыс байланыстыруға, грамматикалық нормаларды меңгеруге көмектеседі.

? «Сөз тіркесін құрастыр» – сөздер беріледі, бала олардан дұрыс тіркес құрастыруы керек (мысалы, «үлкен – үй», «сары – лимон»).
? «Сөйлемді аяқта» – сөйлемнің басы айтылады, бала оны дұрыс аяқтауы керек («Аспанда күн… (жарқырап тұр)»).
? «Жасырынған сөзді тап» – сөйлем ішіндегі түсіп қалған сөзді тауып, оны дұрыс айту.

5. Сюжеттік-рөлдік ойындар

Бұл ойындар баланың байланыстырып сөйлеуін, диалогтық және монологтық сөйлеуді дамытуға бағытталған.

? «Дүкен» – бала сатушы немесе сатып алушы рөлін ойнайды, диалог құрады («Сізде алма бар ма?», «Маған бір килограмм алма беріңізші»).
? «Дәрігер» – бала дәрігер немесе пациент рөлінде сөйлеуге үйренеді («Сіз неге шағымданасыз?», «Мені тамағым ауырады»).
? «Кім кімнің рөлінде?» – балаға белгілі бір кейіпкердің рөлін ойнау тапсырылады, ол оның сөздерін айтып, әрекеттерін қайталауы керек.

Қорытынды

Логопедиялық ойындар – бұл балалардың сөйлеуін дамытуға арналған ең тиімді әдістердің бірі. Олар баланың сөйлеу дағдыларын жақсартып қана қоймай, оны қызықты әрі жеңіл түрде үйретуге мүмкіндік береді.

Ойын арқылы бала:
✔ жаңа сөздерді үйренеді,
✔ дұрыс дыбыстауға машықтанады,
✔ байланыстырып сөйлеуге дағдыланады,
✔ өз ойын еркін жеткізуге үйренеді.

Сондықтан логопедиялық жұмыста ойындарды жүйелі және мақсатты түрде қолдану баланың сөйлеу қабілетін тезірек қалыптастыруға көмектеседі.