Бақдарламалық қамтамасыз ету

Тақырып бойынша 31 материал табылды

Бақдарламалық қамтамасыз ету

Материал туралы қысқаша түсінік

Бұл материалда Бағдарламалық қамтамасыз ету мамандығы бойынша лекциялар жинағы берілген.

Материалдың қысқаша нұсқасы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОҚУ-АҒАРТУ МИНИСТРЛІГІ

ШЫМКЕНТ ҚАЛАСЫНЫҢ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ

«ПАРАСАТ»КОЛЛЕДЖІ,ЖМ

БЕКІТЕМІН

Директордың оқу жұмысы

жөніндегі орынбасары

Кәдір Е.Т.______________

«_____»______2024 ж.

ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

Модуль атауы: КМ 03 Бағдарламалық құрылымын, барысын, әр бағдарламалық модуль үшін тілдік кітапханаларды анықтау

Мамандық: 06130100 Бағдарламалық қамтамасыз ету

(коды және атауы)

Біліктілік: 4S06130103 Бағдарламалық қамтамасыздандыруды құрастырушы (коды және атауы)

Курс: 2 Тобы: БҚ 22-2

Сағат саны : 48

Шымкент - 2024

Оқу жұмыс бағдарламасы әдістемелік кеңесі мәжілісінде бекітілді. №1 хаттама, 28.08.2024 ж.

Оқу жұмыс бағдарламасы «Арнайы пәндер» ПЦК мәжілісінде қаралды. №1 хаттама, 29.08.2024 ж.

ӘОЖ 343.24

Құрастырған:

Тағайбек Әйгерім Әбілқасымқызы - «Парасат» колледжі, ЖМ арнайы пән оқытушысы.

Пәннің оқу-әдістемелік кешені,Шымкент, «Парасат» колледжі, ЖМ

20____ж._____бет.

Пәннің оқу -әдістемелік кешені (ОӘК) ҚР БҒМ Техникалық және кәсіптік білім беру мәселелері жөніндегі Республикалық оқу әдістемелік кеңес қараған және мақұлданған күндізгі және сырттай оқу нысандарына арналған «Информатика» мамандығы бойынша үлгілік оқу бағдарламасының негізінде жасалды.

Пәннің оқу- әдістемелік кешені «Парасат» колледжі, ЖМ «Техникалық және гуманитарлық» ПЦК отырысында қаралды.

Хаттама №1, 28.08.2024 ж.

Пәннің оқу-әдістемелік кешені «Парасат» колледжі, ЖМ Әдістемелік кеңесінде қаралып, жариялануға рұқсат берілді.

Хаттама №1, 29.08.2024 ж.

Директордың ОЖЖ орынбасары: Кәдір Е.Т.

Директордың ОӘЖЖ орынбасары: Аскарова А.Т

Мазмұны

1. Пәннің оқу жұмыс бағдарламасы

2. Лекциялар жинағы

3. Тесттер жинағы

4. Бақылау тапсырмалары

5. Глоссарий

6. Пәннің оқу- әдістемелік кешенінің бірлігін енгізу актісі

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОҚУ-АҒАРТУ МИНИСТРЛІГІ

ШЫМКЕНТ ҚАЛАСЫНЫҢ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ

«ПАРАСАТ» КОЛЛЕДЖІ, ЖМ

БЕКІТЕМІН

«Парасат» колледжінің директоры

_________________М.М.Алтыбаева

«_____»______2024ж.

ОҚУ ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ

Модуль атауы: КМ 01 Бағдарламалық қамтамасыздандыруды жобалау

Пән атауы: ОН 5.1 Деректер базасы мен деректер қоймасын құру және дерекқорларды басқару жүйелерінің функционалдығын пайдалану

Мамандық: 06130100 Бағдарламалық қамтамасыз ету (түрлері бойынша)

(коды және атауы)

Біліктілік: 4S06130103 Бағдарламалық қамтамасыздандыруды құрастырушысы

(коды және атауы)

Курс: 3 Тобы: БҚ 22-2, БҚ 22-3

Жалпы сағат саны: 48, кредит саны: 2

Шымкент 2024

Оқу жұмыс бағдарламасы әдістемелік кеңесі мәжілісінде бекітілді. №1 хаттама, 28.08.2024 ж.

Оқу жұмыс бағдарламасы «Арнайы пәндер» ПЦК мәжілісінде қаралды. №1 хаттама, 29.08.2024 ж.

1.ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА

Пән/Модуль сипаттамасы: Оқу жұмыс бағдарламасы техникалық және кәсіптік білім беру бойынша оқу жоспарлары мен білім беретін оқу бағдарламаларына (2021 жылғы 23 шілдедегі №36 бұйрығымен) сәйкес 06130100 Бағдарламалық қамтамасыз ету (түрлері бойынша) мамандығы 4S06130103 Бағдарламалық қамтамасыздандыруды құрастыру-шысы біліктілігі бойынша әзірленген. Деректер базасы мен деректер қоймасын құру және дерекқорларды басқару жүйелерінің функционалдығын пайдалану тақырыбындағы оқу жоспары (ОЖБ) 48 сағатқа созылатын курс ретінде құрылды. Мұндай курс барысында студенттерге теориялық білім мен практикалық дағдылар беріледі. Жаратылыстану-математика бағытына арналған математика пәнінде 4 бөлім қарастырылған. Олар: «Компьютерлік жүйелер», « Ақпараттық нысандарды құру және түрлендіру», «Ақпараттық процестер және жүйелер», «Қосымшаны құру».
Қалыптастырылатын құзіреттілік: Пәнді оқыту нәтижесінде студент білу керек: білу: ақпараттық жүйелерді әзірлеу кезінде бағдарламалау және объектілі – бағытталған бағдарламалау әдістерін қолданды; тапсырманы шешу процесінде алогритімдерді жобалау кезінде деректердің құрылымын анықтауды; өте қарапайым тапсырмалардың кезеңділігінде күрделі тапсырмалардың шешімдерін дамытуды; Бағдарламалық қамсыздандыру инженерлік жобалау, бағдарламалық инженерия саласындағы негізгі бағыттардың жүйелік жайғасымы туралы түсінік; Бағдарламалық қамсыздандыру дайындаудағы құралдарды және өндірістік технологияларды дамытудың қазіргі аманғы жағдайы туралы түсінік; дайындалатын бағдарламалық қамтамасыз етудің дұрыс жұмыс істеуін бақылау үшін автоматты және қол мәтіндерін құруды орындауы тиіс; «Код» блоктарын пайдалана отыра, мобильді қосымшаны әзірлеуді; «Код» блоктарын пайдалана отыра, мобильді қосымшаны орнатуды; Startup түсінігін және Crowdfunding платформасының жұмыс істеу қағидаларын; Маркетингтік жарнама құру. орындай алу: Теорияны қолданып, зертханалық жұмыстарды орындай білуі керек. дағдысының болуы: Пәндік курстаа берілген материалдарын меңгере білу. Алған білімдерін нақты жағдайларда қолдана білу.
Пререквизиттер Студенттерді болашақ мамандыққа тәрбиелеуде, оның біліктілігін арттыруда оқыту теориясының, дидактикасының және практикалық технологиясының алатын орны мен атқаратын қызметі ерекше. Сондықтан бұл пәнді жақсы меңгеру үшін студенттер мектепте қаралатын информатика курсын өте жақсы меңгергендері жөн.
Постреквизиттер Цифрлық сауаттылық, компьютерлік технологиялар, Бағдарламалау технологиялар Операциялық жүйелер.
Оқытуға қажетті құралдар, жабдықтар:
Бағдарламалық қамтамасыздандырудың мақсат пен міндет қоюды жүзеге асыру және қойылатын талаптарды әзірлеу пәні бойынша дидактикалық материалдар, слайдтар, сызбалар, кеспелер, тесттер, интерактивті тақта, практикалық жұмыстар бейнесабақтар
Әдебиеттер мен оқу құралдары:
Б. Бөрібаев Программалау технологиялары: Оқулық. – Алматы: ЖШС РПБК «Дəуір», 2011 Г.И.Салгараева, Ж.Б. Базаева, А.С. Маханова. Информатика.. Учебник для 11 кл+ CD. Арман-ПВ, 2020 3.А.М. Джумагалиева, А.Ж. Нургазинова, Л.Қ. Смаилова, А.Ш. Күлмұратова, Информатика. Алматы, 2011. Якунин Ю.Ю. Технология разработки программного обеспечения. Электронный учебно-методический комплекс, ИПК СФУ Красноярск 2008 г. 225 ст. В.В. Яровский, Н.И. Томилова, Технология разработки программного обеспечения, «Фолиант», Астана, 2007 ж. 376 ст. Н.Т. Ермеков, Операциялық жүйелер, «Фолиант», Астана, 2008 ж. 120 бет В.В. Яровский, А. Әміров, Операциялық жүйелер, «Фолиант», Астана, 2008 ж. 160 бет. С.А. Глушаков, Г.А. Кнабе, Компьютерная графика. Учебный курс-М.: Фолио,2010. Т.И. Немцова Ю.В, Назарова, Компьютерная графика и web- дизайн. Практикум: учебное пособие. ИД «Форум», ИНФРА-М, 2011. А.А. Айтбенова. «Веб-дизайн негіздері».Қостанай, 2015. М.А. Ливенец, Б.Б. Ярмахов. Программирование мобильных приложений в MITAppInventor «Практикум».
Оқытушының байланыс құралдары:
Т.А.Ә.: Тағайбек Ә.Ә.	тел.: 87057046538
	e-mail: Kanat197676@mail.ru

Білім беру бағдарламасы мен оқытуға арналған жұмыс оқу жоспары бойынша жалпы сағат: 48
Теориялық сабақтар:	12	Практикалық және зертханалық сабақтар	36	Курстық жоба/ жұмыс	Өндірістік оқыту және кәсіптік практика	...
Бақылау түрі:	Сынақ

Семестр бойынша сағаттарды бөлу

Пән/модульдің коды және атауы	Модульдегі барлық сағат саны	Соның ішінде
		1 курс		2 курс		3 курс
		1 семестр	2 семестр	3 семестр	4 семестр	5 семестр	6 семестр
1	2	3	4	5	6	7	8
КМ 01 Бағдарламалық қамтамасыздандыруды жобалау ОН 5.1 Деректер базасы мен деректер қоймасын құру және дерекқорларды басқару жүйелерінің функционалдығын пайдалану	48					48
Барлығы:	48					48
Пән/модуль бойынша оқытуға берілетін жалпы сағат саны	48					48

ОҚУ ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ МАЗМҰНЫ

№	Мерзімі БҚ 22-2	Мерзімі БҚ 22-3	Тараулар/ тақырыптар	Бағалау критерийлері	Барлық сағат саны	Оның ішінде			Сабақ түрі	Бағалау тапсырмалары
№	Мерзімі БҚ 22-2	Мерзімі БҚ 22-3	Тараулар/ тақырыптар	Бағалау критерийлері	Барлық сағат саны	Теориялық сабақтар	Зертханалық тәжірибелік	Өндірістік оқыту/ кәсіптік практика
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
			1-семестр
			І бөлім. Бағдарлама өнімін өңдеу технологиясы. Бағдарлама өнімін жобалау.		14	2	10
1.1			БҚ мен өміршеңдік циклдің конструкциялау технологиясының базалық ұғымы	БҚ мен өміршеңдік циклдің конструкциялау технологиясының базалық ұғымы терминдері	2	2			Теориялық	бақылау тапсырмалары
1.2			Деректер қорын жобалау принциптері	Деректер қорын жобалау принциптерін түсінуі	2		2		Практикалық	бақылау тапсырмалары
1.3			Деректер қорын басқару жүйелері	Деректер қорын басқару жүйелерінің функционалын сипаттайды	2		2		Практикалық	практикалық тапсырмалар орындау
1.4			Деректер қоймасын жобалау мен құру	Деректер қоймасын жобалау мен құру әдістерін біледі	2		2		Практикалық	тест тапсырмасын орындау
1.5			SQL тілінде сұрау жазу	SQL тілінде негізгі сұрау командаларын жазылуы	2		2		Практикалық	Схемалық көрінісін құру
1.6			Деректерді басқару және интеграциялау	Деректерді басқару және интеграциялаудың методологиясын түсіну	2		2		Практикалық	презентация жасау
1.7					2
			ІІ бөлім. Деректер қоймасын құру		16	2	14
2.1			Деректер қоймасы архитектурасы	Деректер қоймасы архитектурасының түрлерін түсіну	2	2			Теориялық	практикалық тапсырманы орындау
2.2			ETL процестері	ETL процесін түсіну	2		2		Практикалық	СӨЖ
2.3			Деректер қоймасының басқару жүйелері	Деректер қоймасының басқару жүйелері туралы білімін жүйелеу	2		2		Практикалық	бақылау тапсырмалары
2.4			Деректер қоймасын оптимизациялау	Деректер қоймасын оптимизациялау әдістерін зерделеу	2		2		Практикалық	презентация жасау
2.5			Деректер қоймасының өнімділігін арттыру	Деректер қоймасының өнімділігін арттыру стратегияларын әзірлейді	2		2		Практикалық	бақылау тапсырмалары
2.6			Деректер аналитикасы	Деректер аналитикасы негіздерін түсінеді	2	2			Теориялық	тест тапсырмасын орындау
2.7			Практикалық жұмыс	Деректер аналитикасы негіздері	2		2		Практикалық	бақылау тапсырмалары
2.8			Кәсіптік практика	Деректер аналитикасы негіздері	2		2		Практикалық
			ІІІ бөлім. Бағдарламаны өңдеуде аспапты құралдар. Бағдарламалау технологиясы.		18	2	16
3.1			Access ортасында қосымшалармен жұмыс. Деректер қоры түсінігі	Access ортасында формалардың негізгі принциптерін атайды	2		2		Практикалық	практикалық тапсырманы орындау
3.2			Деректер қорын жоспарлау	Құрылатын Деректер қорын үшін талдау жұмыстарын жүргізу	2	2			Теориялық	практикалық тапсырмалар орындау
3.3			Деректер қорының байланыс диаграммасын шығару	Дерек қорының байланыс диаграммасын жоспарлау және құрып үйрену	2		2		Практикалық	бақылау тапсырмалары
3.4			Visual Studio For Application негізі	Сайт құрастырушысын пайдаланып веб-сайт жасайды.	2		2		Практикалық	тест тапсырмасын орындау
3.5			Функциялар және қосымша программалар	Сайтты жылжыту әдістерін сипаттайды; сайтты жариялау үшін файл алмастырғышты қолданады	2		2		Практикалық	презентация жасау
3.6			Python тілінде бағдарламалау	Веб-бетте мультимедианы орналастырады (дыбыс және бейне)	2		2		Практикалық	бақылау тапсырмалары
3.9			Bigdata түсінігі	Bigdata технологиясы мақсатын түсіндіреді	2		2		Практикалық	СӨЖ
3.10			Blockchain технологиясы	Blockchain технологиясының жұмыс істеу қағидаларын біледі	2		2		Практикалық	дидактикалық тапсырмалар
3.11			Қазақстандағы цифрландыру	Қазақстанда цифрландыру процесінің бағдарламаларымен жұмыс жасай алады.	2		2		Практикалық	СӨЖ
			I семестрде өткізілген сағат		48	12	36
			Барлық сағат саны:		48	12	36

Директордың ОЖЖ орынбасары: _____________ Кәдір Е. Т.

Директордың ОӘЖЖ орынбасары: _______________________Аскарова А.Т.

Бөлім меңгерушісі: _______________ Абдиханова А.А.

ПЦК төрайымы: _______________ Қарақожа И.Ж.

Оқу жұмыс бағдарламасын әзірлеген: __________ Тағайбек Ә.Ә

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ОҚУ-АҒАРТУ МИНИСТРЛІГІ

ШЫМКЕНТ ҚАЛАЛЫҚ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ

«ПАРАСАТ» КОЛЛЕДЖІ, ЖМ

ЛЕКЦИЯЛАР ЖИНАҒЫ

Модуль атауы: КМ 01 Бағдарламалық қамтамасыздандыруды жобалау

Мамандық: 06130100 Бағдарламалық қамтамасыз ету (түрлері бойынша)

(коды және атауы)

Біліктілік: 4S06130103 Бағдарламалық қамтамасыздандыруды құрастырушысы

(коды және атауы)

Курс: 3 Тобы: БҚ 22-2, БҚ 22-3

Сағат саны: 48

Шымкент 2024

Тақырып 1

БҚ мен өміршеңдік циклдің конструкциялау технологиясының базалық ұғымы

Жоспар:

1. Кіріспе

2. Бағдарламалық қамтамасыздандырудың (БҚ) негізгі ұғымы

3. БҚ өміршеңдік циклі (ӨЦ)

4. БҚ конструкциялау технологиясының негізгі принциптері

5. БҚ-ны конструкциялаудың өміршеңдік циклмен байланысы

6. Қорытынды

Мақсаты: Бағдарламалық қамтамасыздандыруды жасау және оның өміршеңдік циклының әр кезеңін түсіну арқылы тиімді жобалау мен басқару әдістерін меңгеру.

1. Кіріспе

Бағдарламалық қамтамасыздандыру (БҚ) – қазіргі заманғы ақпараттық жүйелердің негізі. Ол адамзат қызметінің түрлі салаларын автоматтандыруға, оңтайландыруға және дамытуға мүмкіндік береді. БҚ әзірлеу процесі күрделі және көп кезеңді, ол өміршеңдік циклдің (ӨЦ) әр кезеңін қамтитын нақты технологияларға сүйенеді.

БҚ өміршеңдік циклі оның концепциясын жасаудан бастап, пайдаланылуын тоқтатуға дейінгі барлық процестерді сипаттайды. Осы лекцияда БҚ мен өміршеңдік циклді конструкциялау технологиясының негізгі ұғымдары мен олардың өзара байланысы қарастырылады.

2. Бағдарламалық қамтамасыздандырудың (БҚ) негізгі ұғымы

2.1. БҚ анықтамасы

БҚ – есептеу құрылғыларында белгілі бір функцияларды орындауға арналған нұсқаулар жиынтығы. БҚ компьютерлік жүйелердің функционалдығын қамтамасыз етіп, пайдаланушылардың қажеттіліктерін қанағаттандырады.

БҚ келесі санаттарға бөлінеді:

• Жүйелік БҚ: Операциялық жүйелер (Windows, Linux), драйверлер және басқа жүйелік компоненттер.

• Қолданбалы БҚ: Офистік бағдарламалар, графикалық редакторлар, ойындар.

• Қосымша БҚ: Плагиндер мен модульдер.

3. БҚ өміршеңдік циклі (ӨЦ)

БҚ өміршеңдік циклі – бағдарламалық өнімді әзірлеу, енгізу, пайдалану және тоқтату кезеңдерін қамтитын процесс.

1. Талаптарды анықтау және талдау: Клиенттердің қажеттіліктерін зерттеу.

2. Жоспарлау: Жоба кестесін, бюджеті мен ресурстарын анықтау.

3. Дизайн: БҚ архитектурасын құру.

4. Реализация (кодтау): Бағдарламалық кодты жазу.

5. Тестілеу: БҚ-ның қателерден таза болуын қамтамасыз ету.

6. Енгізу: БҚ-ны пайдаланушыға ұсыну.

7. Сүйемелдеу: БҚ-ны жаңарту және қолдау.

8. Пайдалануды тоқтату: Ескірген БҚ-ны алмастыру немесе өшіру.

4. БҚ конструкциялау технологиясының негізгі принциптері

4.1. Конструкциялау әдістері мен құралдары

• Қолмен конструкциялау: Әзірлеуші барлық процестерді өзі басқарады.

• Автоматтандырылған конструкциялау: CASE-құралдары қолданылады (мысалы, Visual Paradigm, Enterprise Architect).

• Модульдік тәсіл: Жеке компоненттерді біріктіру арқылы құрылымдау.

4.2. Конструкциялау стандарттары

• ISO/IEC 12207: БҚ өміршеңдік цикл процестерінің халықаралық стандарты.

• IEEE 829: Тестілеу стандарттарын анықтайды.

• CMMI (Capability Maturity Model Integration): БҚ әзірлеу және басқару сапасын бағалау моделі.

5. БҚ-ны конструкциялаудың өміршеңдік циклмен байланысы

БҚ конструкциялау технологиясы өміршеңдік циклдің әр кезеңінде маңызды рөл атқарады:

• Талаптарды талдауда – спецификация құру.

• Дизайн кезеңінде – бағдарламалық архитектураны анықтау.

• Кодтау барысында – кодты жазу үшін платформалар мен құралдарды таңдау.

• Тестілеуде – өнімнің сенімділігін қамтамасыз ету.

6. Қорытынды

Бағдарламалық қамтамасыздандыруды әзірлеу күрделі әрі көп сатылы процесс болып табылады. Оның сапасы өміршеңдік циклдің барлық кезеңдерінде қолданылатын конструкциялау технологияларының тиімділігіне байланысты. Дұрыс таңдалған әдістер мен құралдар БҚ әзірлеу уақытын қысқартып, оның сенімділігі мен сапасын арттырады.

Бақылау сұрақтары:

1. БҚ дегеніміз не және оның негізгі түрлерін атаңыз.

2. БҚ өміршеңдік циклі дегеніміз не?

3. БҚ өміршеңдік циклі қандай кезеңдерден тұрады?

4. Конструкциялау технологиясының негізгі әдістерін атаңыз.

5. ISO/IEC 12207 стандарты қандай мақсатта қолданылады?

6. БҚ сапасын қамтамасыз етуде тестілеудің рөлі қандай?

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Сомервилл И. (2019). “Инженерия программного обеспечения”. М.: Вильямс.

2. Глинский Я. М. (2021). “Жизненный цикл программного обеспечения”. СПб.: Питер.

3. IEEE Standards Association. “IEEE 829: Software Testing Documentation”.

4. Pressman Р. (2020). “Software Engineering: A Practitioner’s Approach”. McGraw-Hill Education.

5. ISO/IEC 12207:2020. “Systems and software engineering – Software life cycle processes”. Тақырып: Деректер қорын жобалау принциптері

Тақырып 2

Деректер қорын жобалау принциптері

Жоспар:

1.Кіріспе
2.Деректер қорын жобалаудың маңызы
3.Деректер қорын жобалау кезеңдері
4.Деректер қорын жобалау принциптері
Қорытынды

Мақсаты: Деректер қорын дұрыс және тиімді жобалауға арналған негізгі принциптерді игеру.

1. Кіріспе

Деректер қоры – бұл мәліметтерді жүйелі түрде сақтауға және басқаруға арналған құрылым. Деректер қорын жобалау – мәліметтерді сақтау және өңдеу жүйесінің негізін қалыптастыру процесі. Жақсы жобаланған деректер қоры бизнес-процестерді автоматтандыруды жеңілдетеді, өнімділікті арттырады және қателіктерді азайтады.

2. Деректер қорын жобалаудың маңызы

Мәліметтерді тиімді сақтау және өңдеу.

Мәліметтер тұтастығын қамтамасыз ету.

Жүйе өнімділігін арттыру.

Деректерге жылдам және тиімді қолжетімділік.

Қауіпсіздікті күшейту және рұқсатсыз қолжетімділікті болдырмау.

3. Деректер қорын жобалау кезеңдері

3.1. Талаптарды анықтау

Жобаның мақсатын, пайдаланушылардың қажеттіліктерін және сақталатын деректердің көлемі мен түрін анықтау.

3.2. Концептуалды модель құру

Мәліметтердің қандай объектілерден тұратынын және олардың арасындағы қатынастарды анықтайтын жоғары деңгейлі диаграммалар жасау.

3.3. Логикалық модель құру

Концептуалды модельді нақтырақ деңгейге көшіру. Мұнда кестелер, атрибуттар және олардың арасындағы байланыстар анықталады.

3.4. Физикалық модель құру

Логикалық модельді нақты деректер қоры жүйесіне енгізу. Кестелердің физикалық құрылымдары, индекстер және сақтау параметрлері анықталады.

4. Деректер қорын жобалау принциптері

4.1. Деректердің тұтастығы

Мәліметтер қателерсіз және қайшылықсыз болуы керек. Тұтастық ережелері:

Бірегейлік: Әр жазба бірегей болуы керек (первичный ключ).

Сыртқы кілттер: Қатынастарды анықтау үшін сыртқы кілттерді дұрыс пайдалану.

4.2. Қайталануды болдырмау

Мәліметтердің қайталануын (редундация) азайту арқылы сақтау орындарын үнемдеу және деректердің дұрыстығын арттыру.

4.3. Қатынастарды қалыпқа келтіру (нормализация)

Қалыпқа келтіру – мәліметтерді бірнеше кестеге бөлу арқылы қайталануды азайту. Негізгі қалыпқа келтіру формалары:

Бірінші қалып (1NF): Әр ұяшықта тек бір мән болуын қамтамасыз ету.

Екінші қалып (2NF): Әр атрибут негізгі кілтке тәуелді болуын қамтамасыз ету.

Үшінші қалып (3NF): Негізгі кілтке тікелей тәуелді емес атрибуттарды жою.

4.4. Өнімділікті оңтайландыру

Қатынастарды қалыпқа келтіру кезінде өнімділікті жоғалтпау үшін индекстерді, кэштеуді және сұрауларды оңтайландыру қажет.

4.5. Қауіпсіздік

Мәліметтерді рұқсатсыз қолжетімділіктен қорғау:

Құқықтарды басқару (User Access Control).

Мәліметтерді шифрлау.

5. Жобалау құралдары

ERD құралдары: Microsoft Visio, Lucidchart, Draw.io.

ДҚБЖ құралдары: MySQL Workbench, Oracle Data Modeler.

ETL және интеграция құралдары: Informatica, Talend.

6. Деректер қорын жобалау кезінде жиі кездесетін қателіктер

Қажетті қалыпқа келтіруді жүргізбеу.

Мәліметтер тұтастығын қамтамасыз етпеу.

Индекстерді дұрыс пайдаланбау.

Қауіпсіздік шараларын елемеу.

Мәліметтердің болашақта кеңеюін есепке алмау.

7. Қорытынды

Деректер қорын жобалау – бұл ақпараттық жүйенің табысты жұмыс істеуінің негізі. Жобалау процесі дұрыс орындалса, жүйенің жұмыс жылдамдығы, қауіпсіздігі және мәліметтерді басқару тиімділігі артады.

Бақылау сұрақтары

Деректер қорын жобалаудың негізгі кезеңдерін сипаттаңыз.
Қалыпқа келтіру дегеніміз не және оның қандай деңгейлері бар?
Жобалау кезінде мәліметтер тұтастығын қалай қамтамасыз етуге болады?
Өнімділікті оңтайландыру үшін қандай әдістерді қолдануға болады?
Жобалау құралдарын атаңыз және олардың мүмкіндіктерін сипаттаңыз.

Пайдаланған әдебиеттер:

Элмасри Р., Навате Ш. (2020). "Fundamentals of Database Systems".
Дейт К. Дж. (2021). "Введение в системы баз данных".
Connolly T., Begg C. (2019). "Database Systems: A Practical Approach to Design, Implementation, and Management".
Oracle Data Modeler ресми құжаттамасы.

Тақырып:3

Деректер қорын басқару жүйелері (ДҚБЖ)

Жоспар:

1Кіріспе

2.Деректер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ) ұғымы

3.ДҚБЖ-нің негізгі функциялары

4.ДҚБЖ түрлері

5.Қорытынды

Мақсаты: Деректер қорын басқару жүйелерінің принциптерін зерттеп, олардың жұмысын тиімді ұйымдастыру үшін қажетті дағдыларды қалыптастыру.

1. Кіріспе

Деректер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ) – бұл деректерді сақтау, өңдеу, басқару және оларға қолжетімділікті қамтамасыз ететін бағдарламалық жүйе. ДҚБЖ-лер ірі компаниялардан бастап шағын бизнеске дейінгі ақпараттық жүйелердің негізін құрайды.

2. Деректер қорын басқару жүйесі ұғымы

ДҚБЖ – бұл мәліметтерді сақтауға, сұраулар жасауға, жаңартуға және басқаруға арналған жүйе. ДҚБЖ-лер пайдаланушыларға деректерді оңай іздеуге, біріктіруге және есеп беруге мүмкіндік береді.

Мысал: Есептер, қызметкерлер туралы ақпарат немесе тұтынушылардың мәліметтері сақталатын жүйелер.

3. ДҚБЖ-нің негізгі функциялары

Деректерді сақтау: Мәліметтерді құрылымдық форматта сақтау.

Қолжетімділік: Мәліметтерді іздеу және сұраулар жасау.

Тұтастық: Мәліметтердің дұрыс және сәйкестікпен сақталуы.

Қауіпсіздік: Рұқсатсыз қолжетімділікті болдырмау.

Қалпына келтіру: Деректерді жоғалтудан қорғау және қалпына келтіру мүмкіндігі.

Бір мезгілде қолжетімділік: Бір уақытта бірнеше пайдаланушының деректермен жұмыс істеуін қамтамасыз ету.

4. ДҚБЖ түрлері

4.1. Иерархиялық модель

Мәліметтер ағаш құрылымында сақталады.

Әрбір жазба тек бір ата-анамен байланысты.

Мысал: IBM-нің IMS жүйесі.

4.2. Желілік модель

Мәліметтер граф құрылымында ұйымдастырылады.

Бір жазба бірнеше ата-анамен байланыса алады.

Мысал: Integrated Data Store (IDS).

4.3. Реляциялық модель

Мәліметтер кестелерде сақталады.

Әр кесте бағандар (атрибуттар) мен жолдардан (жазбалар) тұрады.

SQL тілі қолданылады.

Мысал: MySQL, PostgreSQL, Oracle.

4.4. Объектіге бағытталған модель

Мәліметтер объектілер ретінде ұсынылады.

Объектілер кластарға топтастырылып, атрибуттар мен әдістер арқылы сипатталады.

Мысал: ObjectDB.

5. Танымал ДҚБЖ мысалдары

Oracle Database: Ірі кәсіпорындарда жиі қолданылады.

MySQL: Ашық кодты және қарапайым реляциялық жүйе.

Microsoft SQL Server: Корпоративтік қолдану үшін тиімді.

PostgreSQL: Кеңейтілген мүмкіндіктерімен танымал ашық кодты ДҚБЖ.

MongoDB: Құрылымдалмаған деректермен жұмыс істеуге арналған NoSQL жүйесі.

6. ДҚБЖ-ні таңдау критерийлері

Деректер көлемі: Қажетті деректердің көлемін өңдеу мүмкіндігі.

Қолдану мақсаты: Реляциялық немесе NoSQL жүйенің қажеттілігі.

Өнімділік: Жүйенің жылдамдығы мен масштабталуы.

Қауіпсіздік: Мәліметтердің қорғалу деңгейі.

Бюджет: Лицензия құны немесе тегін жүйелердің болуы.

7. Қорытынды

ДҚБЖ – заманауи ақпараттық жүйелердің маңызды бөлігі. Оларды тиімді қолдану арқылы мәліметтерді сақтау, өңдеу және басқару жұмыстары оңтайландырылады.

Бақылау сұрақтары:

ДҚБЖ дегеніміз не?
ДҚБЖ-нің негізгі түрлерін атаңыз.
Реляциялық модельдің артықшылықтары қандай?
Қауіпсіздік ДҚБЖ-де қалай қамтамасыз етіледі?
Танымал ДҚБЖ жүйелерін атаңыз және олардың ерекшеліктерін сипаттаңыз.

Пайдаланған әдебиеттер:

Элмасри Р., Навате Ш. (2020). “Fundamentals of Database Systems”.
Дейт К. Дж. (2021). “Введение в системы баз данных”.
Connolly T., Begg C. (2019). “Database Systems: A Practical Approach to Design, Implementation, and Management”.
Oracle, Microsoft SQL Server және MySQL ресми құжаттамалары.

Тақырып:4

Деректер қоймасын жобалау мен құру

Жоспар

Кіріспе
Деректер қоймасының ұғымы
Деректер қоймасын жобалаудың негізгі принциптері
Деректер қоймасын құру кезеңдері
Деректер қоймасын жобалаудың әдістері
Қорытынды

Мақсаты: Деректер қоймаларын жобалау және құру процесін түсініп, деректерді тиімді сақтау мен өңдеу үшін дұрыс құрылым жасау.

1. Кіріспе

Деректер қоймасы – бұл бизнес-талдау үшін қажет мәліметтерді жинақтауға және сақтауға арналған жүйе. Бұл жүйе ұйымдағы шешімдер қабылдауды жақсарту үшін қажетті тарихи деректерді құрылымдық түрде ұйымдастыруға бағытталған.

2. Деректер қоймасының ұғымы

Деректер қоймасы – бұл бірнеше дереккөздерден мәліметтерді біріктіріп, оларды талдауға ыңғайлы етіп сақтайтын орталықтандырылған мәліметтер қоры. Ол:

Мәліметтерді біріктіреді;

Құрылымдалған және құрылымдалмаған деректерді сақтайды;

Ұзақ мерзімді сақтауды қамтамасыз етеді.

3. Деректер қоймасын жобалаудың негізгі принциптері

Қарапайымдылық: Құрылым пайдаланушыларға түсінікті болуы керек.

Біріктіру: Мәліметтер әртүрлі көздерден біріктіріліп, бір стандартқа келтіріледі.

Тұтастық: Мәліметтер қайталанбайды және олардың дұрыстығы сақталады.

Өлшемділік: Қойма үлкен көлемдегі деректермен жұмыс істеуге дайын болуы қажет.

Қауіпсіздік: Мәліметтердің рұқсатсыз пайдаланылмауын қамтамасыз ету.

4. Деректер қоймасын құру кезеңдері

1. Талаптарды жинау және талдау:

Пайдаланушылардың қажеттіліктерін анықтау.

Жүйеге қойылатын талаптарды сипаттау.

2. Деректер көздерін анықтау:

Деректерді жинақтау көздерін таңдау (мысалы, CRM, ERP жүйелері).

Мәліметтер түрлерін анықтау: құрылымдалған (SQL базалары) немесе құрылымдалмаған (журналдар, құжаттар).

3. Логикалық модель жасау:

Деректер қоймасының схемасын құру (жұлдызша немесе қар үлгісі).

Кестелер арасындағы байланыстарды сипаттау.

4. Физикалық модель жасау:

Мәліметтерді нақты деректер қорына орналастыру.

Сақтау әдістерін таңдау (олайын, жедел, резервтік көшірмелер).

5. ETL (Extract, Transform, Load) процестерін құру:

Extract (шығару): Деректерді көздерден шығарып алу.

Transform (түрлендіру): Мәліметтерді қоймаға сәйкес форматқа келтіру.

Load (жүктеу): Мәліметтерді қоймаға орналастыру.

6. Тестілеу және енгізу:

Қойма жұмысын сынау.

Жүйені пайдаланушыларға қолжетімді ету.

5. Деректер қоймасын жобалаудың әдістері

Жұлдызша моделі:

Негізгі факт кестесін және оған байланысқан өлшемдер кестелерін қолданады.

Қарапайым және тиімді.

Қар үлгісі моделі:

Күрделі өлшемдерге бөлінеді.

Талдау икемділігін арттырады, бірақ қиындығы жоғары.

Data Vault әдісі:

Мәліметтердің әртүрлі нұсқаларын сақтау үшін қолданылады.

Мәліметтерді архивтеу мүмкіндігін береді.

6. Қорытынды

Деректер қоймасы бизнес шешімдерді тиімді қабылдаудың негізін құрайды. Оның дұрыс жобалануы мен құрылуы үлкен көлемдегі деректерді сақтауға, талдауға және басқаруға мүмкіндік береді.

Бақылау сұрақтары:

Деректер қоймасы дегеніміз не?
Деректер қоймасын жобалау кезінде қандай принциптер ескеріледі?
ETL процесінің негізгі қадамдарын атаңыз.
Жұлдызша және қар үлгісі модельдерінің айырмашылықтары қандай?
Деректер қоймасын қандай мақсатта қолдануға болады?

Пайдаланған әдебиеттер:

Элмасри Р., Навате Ш. “Fundamentals of Database Systems”.
Inmon W.H. “Building the Data Warehouse”.
Kimball R., Ross M. “The Data Warehouse Toolkit: The Definitive Guide to Dimensional Modeling”.
Gartner зерттеулері мен ресми техникалық құжаттар.

Тақырып:5

SQL тілінде сұрау жазу

Жоспар

1.Кіріспе

2.SQL тіліне жалпы шолу

3.SQL сұраулардың негізгі түрлері

4.SQL-дің негізгі операторлары

5.Күрделі SQL сұраулар

6.SQL қолдану мысалдары

7.Қорытынды

Мақсаты: SQL тілінде деректер қорынан ақпарат алу, өңдеу және манипуляция жасау үшін сұраулар жазу дағдыларын дамыту.

1. Кіріспе

SQL (Structured Query Language) – құрылымдалған деректермен жұмыс істеуге арналған арнайы тіл. Ол деректер қорынан ақпаратты іздеуге, жазуға, жаңартуға және жоюға мүмкіндік береді.

2. SQL тіліне жалпы шолу

SQL тілі деректер қорының негізгі басқару жүйелерінде (MySQL, PostgreSQL, Oracle, Microsoft SQL Server) стандарт ретінде қолданылады. Ол пайдаланушыларға деректерді оңай басқаруға және қажетті ақпаратты алуға мүмкіндік береді.

3. SQL сұраулардың негізгі түрлері

SQL тіліндегі сұраулар 3 негізгі топқа бөлінеді:

DML (Data Manipulation Language): Деректерді басқаруға арналған (SELECT, INSERT, UPDATE, DELETE).

DDL (Data Definition Language): Кестелер мен құрылымды басқаруға арналған (CREATE, ALTER, DROP).

DCL (Data Control Language): Қауіпсіздік пен рұқсаттарды басқару (GRANT, REVOKE).

4. SQL-дің негізгі операторлары

4.1. SELECT операторы

sql

Көшіру

Өзгерту

-- Барлық деректерді таңдау

SELECT * FROM Employees;

-- Белгілі бір бағандарды таңдау

SELECT Name, Position FROM Employees;

-- Шарт бойынша жазбаларды таңдау

SELECT * FROM Employees

WHERE Salary > 400000;

4.2. INSERT операторы

sql

Көшіру

Өзгерту

-- Жаңа деректерді қосу

INSERT INTO Employees (EmployeeID, Name, Position, Salary)

VALUES (1, 'Айжан', 'Бағдарламашы', 350000);

4.3. UPDATE операторы

sql

Көшіру

Өзгерту

-- Қызметкердің жалақысын жаңарту

UPDATE Employees

SET Salary = 370000

WHERE EmployeeID = 1;

4.4. DELETE операторы

sql

Көшіру

Өзгерту

-- Белгілі бір жазбаны жою

DELETE FROM Employees

WHERE EmployeeID = 2;

5. Күрделі SQL сұраулар

5.1. Жағдайлы сұраулар (WHERE)

sql

Көшіру

Өзгерту

SELECT * FROM Employees

WHERE Position = 'Бағдарламашы' AND Salary > 300000;

5.2. Жиынтық сұраулар (GROUP BY, HAVING)

sql

Көшіру

Өзгерту

-- Лауазым бойынша орташа жалақы

SELECT Position, AVG(Salary) AS AverageSalary

FROM Employees

GROUP BY Position;

-- Жалақысы 400000-нан жоғары топтар

SELECT Position, SUM(Salary) AS TotalSalary

FROM Employees

GROUP BY Position

HAVING TotalSalary > 400000;

5.3. Біріктіру операторлары (JOIN)

sql

Көшіру

Өзгерту

-- Екі кестені біріктіру мысалы

SELECT E.Name, D.DepartmentName

FROM Employees E

JOIN Departments D ON E.DepartmentID = D.DepartmentID;

5.4. Кестелерді біріктіру мысалдары

sql

Көшіру

Өзгерту

-- LEFT JOIN қолдану

SELECT E.Name, D.DepartmentName

FROM Employees E

LEFT JOIN Departments D ON E.DepartmentID = D.DepartmentID;

6. SQL қолдану мысалдары

SQL нақты мысалдарда қолдану:

Жалақы бойынша есеп беру:

sql

Көшіру

Өзгерту

SELECT Position, MAX(Salary) AS MaxSalary

FROM Employees

GROUP BY Position;

Кестелер арасындағы байланыстар:

sql

Көшіру

Өзгерту

SELECT Orders.OrderID, Customers.CustomerName

FROM Orders

INNER JOIN Customers ON Orders.CustomerID = Customers.CustomerID;

7. Қорытынды

SQL – деректер қорын басқарудың негізгі тілі. Оның көмегімен әртүрлі типтегі деректерді өңдеп, басқаруға болады. Оны тиімді қолдану үшін операторлардың қызметін жақсы меңгеру қажет.

Бақылау сұрақтары:

SQL тілі не үшін қолданылады?
SQL-дің негізгі операторларын атаңыз.
SELECT сұрауының негізгі синтаксисін түсіндіріңіз.
JOIN операторларының түрлерін және қолдану мысалдарын сипаттаңыз.
GROUP BY мен HAVING арасындағы айырмашылық қандай?

Пайдаланған әдебиеттер:

Элмасри Р., Навате Ш. (2020). “Fundamentals of Database Systems”.
Дейт К. Дж. (2021). “Введение в системы баз данных”.
Официальная документация по SQL: ISO/IEC 9075.
Connolly T., Begg C. (2019). “Database Systems: A Practical Approach to Design, Implementation, and Management”.

Тақырып: 6

Деректерді басқару және интеграциялау

Жоспар:

Кіріспе
Деректерді басқарудың негізгі ұғымы
Деректер интеграциясы
Деректерді басқару принциптері
Деректер интеграциясын жүзеге асыру әдістері
Деректерді басқару және интеграциялау құралдары
Қорытынды

Мақсаты: Деректерді басқару және әртүрлі дереккөздерден біріктіру әдістерін меңгеру арқылы жүйелер арасындағы деректердің өзара әрекеттесуін қамтамасыз ету.

1. Кіріспе

Деректерді басқару – бұл деректердің өмірлік циклін басқаруға арналған процесс. Ол деректерді жинақтау, сақтау, қорғау, өңдеу және пайдалану сияқты кезеңдерді қамтиды. Ал деректер интеграциясы – бұл әртүрлі дереккөздерден мәліметтерді біріктіріп, оларды қолдануға ыңғайлы етіп біріктіру.

Қазіргі заманда ұйымдардың тиімді жұмыс істеуі үшін деректерді басқару мен интеграциялау маңызды рөл атқарады.

2. Деректерді басқарудың негізгі ұғымы

Деректерді басқару – бұл ұйымның стратегиялық шешімдер қабылдауы үшін қажетті деректерді ұйымдастыру мен бақылау үдерісі. Негізгі міндеттері:

Деректер сапасын қамтамасыз ету.

Мәліметтердің дұрыстығы мен тұтастығын сақтау.

Деректерді оңтайлы сақтау мен қолдану.

Деректерді басқарудың құрамдас бөліктері:

Деректер сапасын басқару: Мәліметтердің дұрыстығы мен маңыздылығын сақтау.

Мета-деректерді басқару: Деректердің контексті туралы ақпаратты басқару.

Деректер қауіпсіздігі: Құпия және маңызды ақпаратты қорғау.

Деректерді сақтау: Құрылымдалған және құрылымдалмаған деректерді тиімді сақтау.

3. Деректер интеграциясы

Деректер интеграциясы – бұл бірнеше дереккөздерден алынған мәліметтерді біріктіріп, бірыңғай жүйеге келтіру үдерісі.

Мақсаты:

Мәліметтерді талдау үшін бір ортада жинақтау.

Ақпаратты жылдам қолжетімді ету.

Шешім қабылдауды жеңілдету.

Интеграцияның негізгі түрлері:

Физикалық интеграция: Мәліметтер бір ортақ базаға жиналады.

Логикалық интеграция: Мәліметтер бірыңғай жүйеге келтіріледі, бірақ физикалық тұрғыда әртүрлі дереккөздерде сақталады.

4. Деректерді басқару принциптері

Тұтастық: Мәліметтердің дәлдігі мен сенімділігін қамтамасыз ету.

Масштабталу: Жүйе үлкен көлемдегі деректермен жұмыс істеуге дайын болуы тиіс.

Қауіпсіздік: Деректерді қорғау шараларын жүзеге асыру.

Тиімділік: Деректерді сақтау мен талдау үдерістерінің өнімділігін арттыру.

Интероперабельділік: Әртүрлі жүйелер арасында мәліметтер алмасу мүмкіндігін қамтамасыз ету.

5. Деректер интеграциясын жүзеге асыру әдістері

ETL (Extract, Transform, Load):

Extract (шығару): Мәліметтерді бастапқы көздерден алу.

Transform (түрлендіру): Мәліметтерді стандартталған форматқа келтіру.

Load (жүктеу): Мәліметтерді мақсатты жүйеге орналастыру.

API арқылы біріктіру:

Дереккөздер арасында тікелей байланыс орнату үшін API-ларды пайдалану.

Мәліметтер виртуализациясы:

Мәліметтерді физикалық түрде көшірмей, оларды бірыңғай интерфейсте көрсету.

Шина архитектурасы (ESB):

Көптеген дереккөздерді орталықтандырылған шина арқылы біріктіру.

6. Деректерді басқару және интеграциялау құралдары

ETL құралдары: Informatica, Talend, Microsoft SSIS, Apache Nifi.

Мәліметтер интеграциялау платформалары: MuleSoft, Dell Boomi.

Деректерді басқару жүйелері: SAP Data Services, IBM InfoSphere, Oracle Data Integrator.

Мета-деректер басқару құралдары: Alation, Collibra.

7. Қорытынды

Деректерді басқару және интеграциялау ұйымның тиімді жұмысын қамтамасыз ететін маңызды құралдар болып табылады. Қазіргі заманғы технологиялардың дамуы деректерді өңдеу, сақтау және біріктіру мүмкіндіктерін кеңейтеді, бұл бизнес-талдаудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

Бақылау сұрақтары:

Деректерді басқарудың негізгі міндеттері қандай?
Деректер интеграциясының қандай түрлерін білесіз?
ETL үдерісі қандай кезеңдерден тұрады?
Қандай құралдар деректерді басқару үшін қолданылады?
Деректер интеграциясын жүзеге асырудың артықшылықтары қандай?

Пайдаланған әдебиеттер:

Элмасри Р., Навате Ш. “Fundamentals of Database Systems”.
Inmon W.H. “Building the Data Warehouse”.
Kimball R., Ross M. “The Data Warehouse Toolkit: The Definitive Guide to Dimensional Modeling”.
IBM InfoSphere ресми құжаттары.
Gartner аналитикалық есептері.

Тақырып: 7

Деректер қоймасы архитектурасы

Жоспар:

Кіріспе
Деректер қоймасы архитектурасының ұғымы
Деректер қоймасының негізгі компоненттері
Деректер қоймасы архитектурасының түрлері
Деректерді өңдеу және сақтау процестері
Деректер қоймасының артықшылықтары мен кемшіліктері
Қорытынды

Мақсаты: Деректер қоймасының құрылымдық элементтерін және олардың өзара байланысын түсініп, деректерді тиімді сақтауға арналған архитектураны жобалау.

1. Кіріспе

Деректер қоймасы – бұл шешім қабылдау үдерісін қолдау үшін деректерді жинау, сақтау және талдау мақсатында құрылған арнайы орталықтандырылған жүйе. Ол әртүрлі дереккөздерден алынған мәліметтерді біріктіріп, ұйымның аналитикалық қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған.Деректер қоймасының архитектурасы оның қалай ұйымдастырылғанын және компоненттердің өзара қалай байланысатынын анықтайды.

2. Деректер қоймасы архитектурасының ұғымы

Архитектура – бұл деректер қоймасының жұмысын қамтамасыз ететін техникалық және функционалдық құрылым. Оның негізгі мақсаты – деректерді тиімді сақтау, өңдеу және талдау мүмкіндігін қамтамасыз ету.

3. Деректер қоймасының негізгі компоненттері

Деректер көздері (Data Sources):

ERP, CRM, сыртқы жүйелер, дерекқорлар.

ETL (Extract, Transform, Load):

Мәліметтерді алу, түрлендіру және деректер қоймасына жүктеу процесі.

Сақтау деңгейі (Storage Layer):

Деректер қоймасының негізгі репозиторийі.

OLAP (Online Analytical Processing):

Талдау жасауға арналған көпөлшемді деректерді өңдеу жүйесі.

Мета-деректер қоймасы (Metadata Repository):

Деректер құрылымы туралы ақпаратты сақтау.

Пайдаланушылар интерфейсі (User Interface):

Деректерді визуализациялау және талдау құралдары.

4. Деректер қоймасы архитектурасының түрлері

4.1. Бір деңгейлі архитектура

Деректер қоймасы мен дереккөздердің арасында тікелей байланыс бар.Жұмыс жылдамдығы жоғары, бірақ масштабталу деңгейі төмен.

4.2. Екі деңгейлі архитектура

Дереккөздерден деректер қоймасына ETL арқылы тасымалдау жүзеге асады.Мәліметтер аналитикалық сұраулар үшін арнайы дайындалады.

Кемшілігі: деректерді өңдеу жүктемесі жоғары болғандықтан, өнімділігі төмендеуі мүмкін.

4.3. Үш деңгейлі архитектура

Ең танымал және кеңінен қолданылатын модель.

Құрамдас бөліктері:

Операциялық дереккөздер деңгейі: Мәліметтер бастапқы жүйелерден алынады.

Деректер қоймасы деңгейі: Мәліметтер сақталады және ұйымдастырылады.

Талдау және есеп беру деңгейі: OLAP құралдары арқылы пайдаланушыларға ұсынылады.

Артықшылықтары: масштабталу мүмкіндігі, аналитикалық сұраулардың жылдамдығы.

5. Деректерді өңдеу және сақтау процестері

Деректерді шығару:

Әртүрлі дереккөздерден ақпарат алу.

Деректерді түрлендіру:

Мәліметтерді стандартталған форматқа келтіру.

Деректерді сақтау:

Мәліметтерді орталық қоймаға орналастыру.

Деректерді талдау:

OLAP арқылы аналитикалық сұраулар орындау.

6. Деректер қоймасының артықшылықтары мен кемшіліктері

Артықшылықтары:

Деректерді орталықтандырылған сақтау.

Аналитикалық сұрауларды жылдам орындау.

Әртүрлі дереккөздерді біріктіру.

Басқарушылық шешімдер қабылдауды қолдау.

Кемшіліктері:

Орнату және қолдау құны жоғары.

Мәліметтерді жиі жаңартуды қажет етеді.

Деректер көлемі өскен сайын өнімділік мәселелері туындауы мүмкін.

7. Қорытынды

Деректер қоймасы ұйымның стратегиялық мақсаттарға жетуіне көмектесетін маңызды құрал болып табылады. Дұрыс жобаланған архитектура деректерді тиімді басқаруға және аналитикалық шешімдерді жылдам қабылдауға мүмкіндік береді.

Бақылау сұрақтары:

Деректер қоймасы архитектурасының негізгі түрлерін атаңыз.
ETL процесінің негізгі қадамдары қандай?
Үш деңгейлі архитектураның артықшылықтарын түсіндіріңіз.
Деректер қоймасының қандай компоненттері бар?
Деректер қоймасының кемшіліктерін атаңыз.

Пайдаланған әдебиеттер:

Элмасри Р., Навате Ш. “Fundamentals of Database Systems”.
Kimball R., Ross M. “The Data Warehouse Toolkit: The Definitive Guide to Dimensional Modeling”.
Inmon W.H. “Building the Data Warehouse”.
Gartner аналитикалық есептері.
IBM және Oracle ресми құжаттамалары.

Тақырыбы 8

Деректер қоймасы архитектурасы

Жоспар:

Кіріспе
Деректер қоймасы архитектурасының ұғымы
Деректер қоймасының негізгі компоненттері
Деректер қоймасы архитектурасының түрлері
Деректерді өңдеу және сақтау процестері
Деректер қоймасының артықшылықтары мен кемшіліктері
Қорытынды

1. Кіріспе

Деректер қоймасы – ұйымдарда шешім қабылдауды қолдау үшін қолданылатын орталықтандырылған деректер жүйесі. Ол әртүрлі дереккөздерден ақпарат жинақтап, оны талдау және есеп беру үшін ұйымдастырады.

Деректер қоймасы архитектурасы жүйенің қалай ұйымдастырылатынын және оның компоненттері өзара қалай әрекеттесетінін анықтайды.

2. Деректер қоймасы архитектурасының ұғымы

Деректер қоймасының архитектурасы – бұл оның техникалық және функционалдық құрылымы. Оның басты мақсаты:

Деректерді тиімді сақтау.
Мәліметтерді талдау үшін ыңғайлы өңдеу.
Қолданушыларға есеп беру және аналитика жасау мүмкіндіктерін қамтамасыз ету.

3. Деректер қоймасының негізгі компоненттері

Деректер көздері (Data Sources):

ERP, CRM жүйелері, сыртқы мәліметтер көздері, басқа деректер қоймалары.
ETL жүйесі (Extract, Transform, Load):
Мәліметтерді алу, түрлендіру және орталық қоймаға жүктеу процесі.
Сақтау деңгейі (Storage Layer):
Мәліметтер қоймасы негізгі ақпаратты сақтайтын репозиторий.
OLAP құралдары (Online Analytical Processing):
Талдау және көпөлшемді деректерді өңдеу жүйесі.
Мета-деректер қоймасы (Metadata Repository):
Деректер қоймасының құрылымы, бизнес ережелері, және мәліметтерді сипаттайтын ақпарат.
Пайдаланушылар интерфейсі (User Interface):
Деректерді визуализациялау және аналитика жасау құралдары.

4. Деректер қоймасы архитектурасының түрлері

4.1. Бір деңгейлі архитектура

Деректер көздері тікелей қоймамен байланысады.

Жылдам, бірақ жүйенің икемділігі шектеулі.

4.2. Екі деңгейлі архитектура

Мәліметтер ETL арқылы деректер қоймасына тасымалданады.

Сақталған деректер аналитикаға дайын.

Кемшілігі: жоғары өңдеу жүктемесі.

4.3. Үш деңгейлі архитектура

Операциялық дереккөздер деңгейі: Мәліметтер бастапқы жүйелерден алынады.

Деректер қоймасы деңгейі: Деректер сақталады және ұйымдастырылады.

Талдау деңгейі: OLAP құралдары арқылы пайдаланушыларға ұсынылады.

Артықшылықтары: кеңейту мүмкіндігі, аналитикалық сұраулардың жылдамдығы.

5. Деректерді өңдеу және сақтау процестері

Деректерді шығару:

Әртүрлі жүйелерден ақпарат алу.

Деректерді түрлендіру:

Мәліметтерді стандартталған форматқа келтіру.

Деректерді сақтау:

Ақпаратты орталықтандырылған қоймаға орналастыру.

Деректерді талдау:

OLAP немесе басқа аналитикалық құралдар арқылы өңдеу.

6. Деректер қоймасының артықшылықтары мен кемшіліктері

Артықшылықтары:

Мәліметтерді орталықтандырылған түрде сақтау.

Әртүрлі дереккөздерден алынған ақпаратты интеграциялау.

Шешім қабылдау үдерісін жылдамдату.

Мәліметтер тарихын сақтау.

Кемшіліктері:

Жоғары бастапқы орнату және қолдау шығындары.

Мәліметтердің жиі жаңартылуын талап етеді.

Деректер көлемі өскен сайын өнімділік мәселелері туындауы мүмкін.

7. Қорытынды

Деректер қоймасының архитектурасы ұйымдардың аналитикалық қажеттіліктерін тиімді қанағаттандыруға арналған маңызды құрал. Дұрыс жобаланған архитектура жүйенің тұрақтылығын, өнімділігін және масштабталуын қамтамасыз етеді.

Бақылау сұрақтары:

Деректер қоймасы архитектурасының қандай түрлері бар?
ETL процесінің негізгі кезеңдерін атаңыз.
Үш деңгейлі архитектураның артықшылықтарын түсіндіріңіз.
Деректер қоймасының негізгі компоненттері қандай?
Деректер қоймасының кемшіліктерін сипаттаңыз.

Пайдаланған әдебиеттер:

Элмасри Р., Навате Ш. “Fundamentals of Database Systems”.
Kimball R., Ross M. “The Data Warehouse Toolkit”.
Inmon W.H. “Building the Data Warehouse”.
Gartner аналитикалық есептері.
IBM және Oracle ресми құжаттамалары.

Тақырыбы 9

Деректер қоймасын оптимизациялау

Жоспар

Кіріспе
Деректер қоймасын оптимизациялау ұғымы
Деректер қоймасын оптимизациялау әдістері
Оптимизациялау құралдары
Деректер қоймасын оптимизациялау кезінде кездесетін қиындықтар
Қорытынды

Мақсаты: Деректер қоймасының өнімділігін жақсарту және оның тиімді жұмысын қамтамасыз ету үшін қажетті оңтайландыру әдістерін қолдану.

1. Кіріспе

Деректер қоймасы – ұйымдардағы үлкен көлемдегі мәліметтерді жинақтайтын және талдауға мүмкіндік беретін орталықтандырылған жүйе. Уақыт өте келе деректер көлемі ұлғайып, өнімділікті қамтамасыз ету қиынға соғады. Сондықтан деректер қоймасын тиімді пайдалану үшін оны тұрақты түрде оптимизациялау қажет.

2. Деректер қоймасын оптимизациялау ұғымы

Деректер қоймасын оптимизациялау – бұл жүйенің өнімділігін, сұраулардың орындалу жылдамдығын және сақтау ресурстарын пайдалану тиімділігін арттыру үшін қолданылатын әдістер мен құралдар жиынтығы. Оптимизациялау жүйенің масштабталуын және пайдаланушыларға деректерге жылдам қолжетімділікті қамтамасыз етеді.

3. Деректер қоймасын оптимизациялау әдістері

3.1. Индекстерді пайдалану

Мақсаты: Деректерге жылдам қол жеткізуді қамтамасыз ету.

Индекстер сұраулардың орындалу уақытын қысқартады, әсіресе жиі пайдаланылатын бағандар үшін.

Кемшілігі: Артық сақтау орнын қажет етеді және жазу операцияларының жылдамдығын төмендетуі мүмкін.

3.2. Партициялау (Partitioning)

Мақсаты: Деректерді бөліктерге бөлу арқылы өңдеу жылдамдығын арттыру.

Партициялау үлкен кестелерді логикалық немесе физикалық түрде бірнеше бөлімге бөлуді қамтиды.

Мысалы: деректерді күндерге, айларға немесе аймақтарға бөлу.

3.3. Материалдандырылған көріністер (Materialized Views)

Мақсаты: Қиын сұраулардың нәтижелерін алдын ала есептеп, сақтап қою.

Бұл әдіс сұрауларды қайталанған орындаудан сақтайды.

Кемшілігі: Көріністі жаңарту кезінде қосымша ресурстар қажет.

3.4. Деректерді қысу (Compression)

Мақсаты: Сақтау орнын үнемдеу және дискіге кіру жылдамдығын арттыру.

Мәліметтерді қысу сұраулардың орындалуын жылдамдата алады.

3.5. Кэштеу (Caching)

Мақсаты: Жиі қолданылатын деректерді жылдам қолжетімді ету.

Жиі орындалатын сұраулардың нәтижелерін жедел жадта сақтау.

3.6. Сұрауларды оңтайландыру (Query Optimization)

Мақсаты: SQL сұрауларын оңтайлы жазу арқылы олардың орындалу уақытын қысқарту.

Жоспарды тексеру, индекстерді қолдану және артық қосылуларды жою сияқты әдістер пайдаланылады.

3.7. ETL процестерін оңтайландыру

Мақсаты: Деректерді алу, түрлендіру және жүктеу процестерінің тиімділігін арттыру.

Бір уақытта орындалатын процестерді азайту және кезеңдерді параллельді түрде орындау әдістері қолданылады.

4. Оптимизациялау құралдары

Query Performance Analyzer: SQL сұрауларын тексеру және оңтайландыру.

Index Tuning Wizard: Автоматты түрде индекстерді таңдау.

Partition Manager: Мәліметтерді партициялауды басқару.

ETL Monitoring Tools: ETL процестерінің тиімділігін бақылау.

OLAP Tools: Талдау жүйесінің өнімділігін арттыру.

5. Деректер қоймасын оптимизациялау кезінде кездесетін қиындықтар

Деректер көлемінің өсуі: Үлкен мәліметтерді басқару қиынға соғады.

Жүйенің күрделілігі: Әртүрлі компоненттердің өзара әрекеттесуін қамтамасыз ету қажет.

Жаңартулар: Деректерді жиі жаңарту жүйенің өнімділігіне әсер етуі мүмкін.

Ресурстарды шектеу: Жедел жад, процессор немесе сақтау орнының жетіспеушілігі.

6. Қорытынды

Деректер қоймасын тиімді пайдалану үшін тұрақты түрде оптимизациялау қажет. Бұл өнімділікті арттырып қана қоймай, жүйенің ұзақ мерзімді тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Оптимизация әдістерін дұрыс таңдау деректер қоймасындағы операциялардың жылдамдығын және жүйенің тиімділігін айтарлықтай жақсартады.

Бақылау сұрақтары:

Деректер қоймасын оптимизациялау неліктен қажет?
Оптимизациялаудың қандай негізгі әдістері бар?
Материалдандырылған көріністердің қандай артықшылықтары бар?
Партициялау процесінің негізгі мақсаты қандай?
Сұрауларды оңтайландыру үшін қандай құралдар қолданылады?

Пайдаланған әдебиеттер:

Kimball R., Ross M. “The Data Warehouse Toolkit”.
Inmon W.H. “Building the Data Warehouse”.
Элмасри Р., Навате Ш. “Fundamentals of Database Systems”.
IBM және Oracle ресми құжаттамалары.
Gartner аналитикалық есептері.

Тақырыбы 10

Деректер аналитикасы

Жоспар:

Кіріспе
Деректер аналитикасының ұғымы мен маңызы
Деректер аналитикасының түрлері
Деректерді жинау
Деректер аналитикасы құралдары
Деректер аналитикасының қолдану салалары
Қиындықтар мен шешу жолдары
Қорытынды

Мақсаты: Деректерді талдау және олардан пайдалы ақпарат алу дағдыларын дамыту арқылы шешім қабылдаудағы қолданысын арттыру.

1. Кіріспе

Деректер аналитикасы – бұл ұйымдар мен жеке тұлғалардың тиімді шешімдер қабылдауын қамтамасыз ету үшін деректерді зерттеу, талдау және түсіндіру процесі. Ол мәліметтерден құнды ақпарат алып, оны бизнес пен технология салаларында пайдалану мүмкіндігін береді.

2. Деректер аналитикасының ұғымы мен маңызы

Деректер аналитикасы – мәліметтерді талдау және олардан мағыналы ақпарат алу процесі. Оның мақсаты:

Үлгілерді анықтау.

Проблемаларды шешу жолдарын табу.

Болжам жасау және шешімдер қабылдау.

Маңызы:

Тиімділікті арттыру.

Қаржылық шығындарды азайту.

Болашақтағы мүмкіндіктерді болжау.

3. Деректер аналитикасының түрлері

3.1. Сипаттамалық аналитика

Өткен оқиғаларды түсіндіреді.

Мысалы, сатылым көрсеткіштері, трендтер.

3.2. Диагностикалық аналитика

Неліктен белгілі бір оқиғалар орын алғанын түсіндіреді.

Мысалы, клиенттердің белгілі бір өнімнен бас тарту себептері.

3.3. Болжамдық аналитика

Болашақтағы оқиғаларды болжайды.

Мысалы, машиналық оқыту модельдері арқылы нарықтағы сұранысты болжау.

3.4. Нұсқаулық аналитика

Белгілі бір мақсатқа жету үшін қандай шараларды қолдану керектігін ұсынады.

Мысалы, логистикалық маршруттарды оңтайландыру.

4. Деректер аналитикасы процестері

4.1. Деректерді жинау

Әртүрлі көздерден (мысалы, CRM жүйелері, сенсорлар, веб-сайттар) ақпарат алу.

4.2. Деректерді өңдеу және тазалау

Қате немесе қайталанған мәліметтерді жою.

Мәліметтерді стандартталған форматқа келтіру.

4.3. Деректерді визуализациялау

Графиктер, диаграммалар, және кестелер арқылы деректерді көрсету.

4.4. Қорытындылар жасау және шешім қабылдау

Алынған ақпарат негізінде стратегиялық шешімдер қабылдау.

5. Деректер аналитикасы құралдары

Python және R: Мәліметтерді өңдеу мен модельдеу үшін.

Tableau және Power BI: Визуализациялау және есеп беру үшін.

SQL: Мәліметтерді басқару және сұрау үшін.

Hadoop және Spark: Үлкен көлемдегі мәліметтерді өңдеу үшін.

Excel: Қарапайым талдаулар мен есептер үшін.

6. Деректер аналитикасының қолдану салалары

Бизнес: Сатылымдарды болжау, клиенттердің мінез-құлқын талдау.

Денсаулық сақтау: Пациенттердің ауруларын алдын ала болжау.

Білім: Оқушылардың үлгерімін талдау және жеке оқу жоспарларын құру.

Қаржы: Тәуекелдерді талдау, алаяқтықты анықтау.

Маркетинг: Клиенттерге жеке ұсыныстар жасау.

7. Қиындықтар мен шешу жолдары

Деректердің сапасы: Қате мәліметтер нәтижелерді бұрмалайды.

Шешімі: Деректерді тазалау құралдарын қолдану.

Үлкен деректер: Өңдеу және сақтау қиындықтары.

Шешімі: Hadoop, Spark секілді жүйелерді пайдалану.

Білікті мамандардың жетіспеушілігі:

Шешімі: Қызметкерлерді оқыту және жаңа технологияларды игеру.

8. Қорытынды

Деректер аналитикасы – заманауи ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін таптырмас құрал. Ол тиімді шешімдер қабылдауға, шығындарды азайтуға және бизнес нәтижелерін жақсартуға мүмкіндік береді.

Бақылау сұрақтары:

Деректер аналитикасының негізгі түрлерін атаңыз.
Болжамдық аналитика қандай мақсатта қолданылады?
Деректерді тазалау процесінің маңызы қандай?
Деректер аналитикасында қолданылатын құралдарды атаңыз.
Деректер аналитикасының қандай қиындықтары бар және оларды қалай шешуге болады?

Пайдаланған әдебиеттер:

Элмасри Р., Навате Ш. “Fundamentals of Database Systems”.
Kimball R., Ross M. “The Data Warehouse Toolkit”.
Tableau және Microsoft Power BI ресми құжаттамалары.
Gartner аналитикалық есептері.
Python және R тілдеріне арналған оқу материалдары.

Практикалық жұмыс

Кәсіптік практика

Тақырыбы 16

Access ортасында қосымшалармен жұмыс

Жоспар:

Кіріспе
Access ортасы туралы жалпы мәлімет
Access ортасында қосымша құру процесі
Access ортасының негізгі мүмкіндіктері
Access қосымшаларының артықшылықтары мен шектеулері
Қолдану салалары
Практикалық жұмыс мысалы
Қорытынды

Мақсаты: Microsoft Access құралдарын пайдаланып, деректер қорын басқару және қосымшаларды жасау негіздерін меңгеру.

1. Кіріспе

Microsoft Access – бұл мәліметтер базасын құру және басқару үшін қолданылатын қуатты құрал. Ол әртүрлі мәліметтермен жұмыс істейтін қолданбалар жасауға мүмкіндік береді. Access бағдарламасы шағын және орта бизнес, оқу орындары және зерттеу ұйымдары үшін тиімді шешім болып табылады.

2. Access ортасы туралы жалпы мәлімет

Microsoft Access – реляциялық мәліметтер базасын басқару жүйесі (РМББЖ). Оның басты ерекшелігі – мәліметтер базасын визуалды интерфейспен жасау және басқару мүмкіндігі.

Access негізгі элементтері:

Кестелер (Tables): Мәліметтер сақталатын негізгі компонент.

Сұраулар (Queries): Мәліметтерді сұрыптау және өңдеу құралы.

Пішіндер (Forms): Мәліметтерді енгізу мен көрсету интерфейсі.

Есептер (Reports): Мәліметтер бойынша есеп беру құралы.

3. Access ортасында қосымша құру процесі

3.1. Мәліметтер базасын құру

Access бағдарламасын іске қосыңыз.

“Жаңа мәліметтер базасы” бөлімінде жаңа жоба жасаңыз.

Жобаны атаңыз және сақтау орнын таңдаңыз.

3.2. Кестелерді жасау

Кестелер бөлімінде қажетті бағандарды (өрістерді) анықтаңыз.

Әрбір өрістің деректер түрін таңдаңыз (мысалы, мәтін, сан, күн).

Басты кілт (Primary Key) орнатыңыз.

3.3. Байланыстар орнату

Бірнеше кесте болған жағдайда, олардың арасында байланыс орнатыңыз.

Мәліметтер тұтастығын қамтамасыз ету үшін байланыстыру ережелерін енгізіңіз.

3.4. Пішіндер (Forms) құру

“Пішін құру” бөліміне өтіп, мәліметтерді енгізу мен қарау үшін интерфейс жасаңыз.

Пішіндерді стильдер мен элементтер арқылы баптаңыз.

3.5. Сұраулар (Queries) жасау

“Сұрау құру” бөлімінде мәліметтерді сұрыптау, есептеу, немесе сүзгіден өткізу үшін сұраулар жасаңыз.

SQL тілін пайдаланып күрделі сұраулар құруға болады.

3.6. Есептер (Reports) дайындау

Мәліметтерді визуалды түрде ұсыну үшін есептер құрыңыз.

Есептерді басып шығару немесе экспорттау үшін форматтарды таңдаңыз.

4. Access ортасының негізгі мүмкіндіктері

Мәліметтерді автоматты түрде сүзу және өңдеу.

Визуалды интерфейсті оңай құру.

SQL сұрауларын қолдау.

Байланысты кестелермен жұмыс істеу мүмкіндігі.

Деректерді Excel, Word немесе басқа форматтарға экспорттау.

5. Access қосымшаларының артықшылықтары мен шектеулері

Артықшылықтары:

Қолданушыға ыңғайлы интерфейс.

Мәліметтермен жылдам жұмыс істеу.

Автоматтандыру үшін VBA қолдау.

Шағын мәліметтер базасын оңай басқару.

Шектеулері:

Мәліметтер көлемі ұлғайған кезде өнімділігі төмендейді.

Үлкен жүйелер үшін шектеулі масштабталу мүмкіндігі.

Тек Windows операциялық жүйесінде қолданылады.

6. Қолдану салалары

Бизнес: Қойма есебін жүргізу, клиенттерді басқару.

Оқу орындары: Студенттердің мәліметтер базасын жасау.

Зерттеу ұйымдары: Жиналған мәліметтерді талдау.

7. Практикалық жұмыс мысалы

Мысал: Қоймадағы тауарларды есепке алу жүйесі.

Кестелер құру:

Тауарлар (атауы, коды, бағасы, саны).

Тапсырыстар (тапсырыс нөмірі, клиент атауы, тауар коды, саны).

Пішіндер жасау:

Жаңа тауарларды енгізу формасы.

Тапсырыс жасау формасы.

Сұраулар құру:

Қоймадағы тауар саны азайған тауарлар тізімін шығару.

Есептер дайындау:

Белгілі бір уақыт аралығындағы сатылымдар туралы есеп.

8. Қорытынды

Microsoft Access – бұл шағын және орта деңгейдегі мәліметтер базасын жасау мен басқаруға арналған тиімді құрал. Оның көмегімен қолданушылар күрделі жүйелерді оңай құрып, мәліметтермен жұмыс істеу уақытын үнемдей алады.

Бақылау сұрақтары:

Microsoft Access қандай мақсатта қолданылады?
Кесте құру кезінде басты кілтті орнату не үшін қажет?
Пішіндер қандай қызмет атқарады?
Access ортасында сұраулардың маңызы қандай?
Access ортасының артықшылықтары мен шектеулерін атаңыз.

Пайдаланған әдебиеттер:

Microsoft Access ресми құжаттамасы.
Элмасри Р., Навате Ш. “Fundamentals of Database Systems”.
Kimball R., Ross M. “The Data Warehouse Toolkit”.
Gartner аналитикалық есептері.

Тақырыбы 17

Деректер қоры түсінігі

Жоспар:

Кіріспе
Деректер қорының анықтамасы
Деректер қорының түрлері
Деректер қорының негізгі компоненттері
Деректер қорының артықшылықтары мен кемшіліктері
Деректер қорын қолдану салалары
Қорытынды

Мақсаты: Деректер қорының тиімді құрылымын жоспарлау арқылы оның функционалдығын арттыру.

1. Кіріспе

Қазіргі заманда ақпараттық технологиялар саласының дамуы деректерді тиімді сақтау мен өңдеуге деген қажеттілікті туғызды. Деректер қоры (ДҚ) – бұл мәліметтерді сақтау, басқару және өңдеу үшін арнайы әзірленген құрылым. Ол әртүрлі салаларда – бизнестен ғылымға дейін – маңызды рөл атқарады.

2. Деректер қорының анықтамасы

Деректер қоры – бұл нақты бір құрылымға сәйкес ұйымдастырылған және ақпаратты сақтау, іздеу, өзгерту үшін қолданылатын мәліметтер жиынтығы.

Деректер қорының негізгі мақсаты – мәліметтерді жүйелендіріп, оларға жылдам әрі тиімді қолжетімділікті қамтамасыз ету.

3. Деректер қорының түрлері

3.1. Реляциялық деректер қоры

Мәліметтер кестелер түрінде сақталады.

Әрбір кесте бағандар (атрибуттар) мен жолдардан (жазбалар) тұрады.

Мысалы: MySQL, PostgreSQL, Oracle.

3.2. Иерархиялық деректер қоры

Мәліметтер ағаш құрылымында ұйымдастырылады.

Әрбір элемент бір ғана ата-анамен байланысады.

Мысалы: IBM’s Information Management System (IMS).

3.3. Желілік деректер қоры

Деректер граф құрылымында сақталады.

Бір жазба бірнеше ата-анамен байланысуы мүмкін.

Мысалы: Integrated Data Store (IDS).

3.4. Объектіге бағытталған деректер қоры

Мәліметтер объектілер ретінде сақталады.

Объектілер кластар мен атрибуттарға бөлінеді.

Мысалы: ObjectDB.

3.5. NoSQL деректер қоры

Құрылымдалмаған және жартылай құрылымдалған мәліметтер үшін қолданылады.

Мәліметтерді сақтау тәсілдері: құжаттық, кілт-бағалық, графтық.

Мысалы: MongoDB, Cassandra.

4. Деректер қорының негізгі компоненттері

Деректер: Нақты ақпаратты сақтайтын негізгі элемент.

Схема: Мәліметтердің құрылымы мен олардың арасындағы байланыстардың анықтамасы.

Деректерді басқару жүйесі (ДҚБЖ): Деректерді сақтау, іздеу, қорғау үшін қолданылатын бағдарламалық құрал.

Қолданушылар: Деректермен жұмыс істейтін адамдар немесе жүйелер.

5. Деректер қорының артықшылықтары мен кемшіліктері

Артықшылықтары:

Мәліметтердің жүйелі түрде сақталуы.

Қолданушыларға қолжетімділікті жеңілдету.

Мәліметтер тұтастығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету.

Мәліметтерді жылдам іздеу және өңдеу мүмкіндігі.

Кемшіліктері:

ДҚБЖ орнату және басқару шығындары.

Қолданушылардың арнайы білімін қажет етуі.

Үлкен деректер көлемі өскен сайын өнімділікті төмендетуі.

6. Деректер қорын қолдану салалары

Бизнесте: Клиенттер мен транзакциялар туралы мәліметтерді сақтау.

Денсаулық сақтау: Науқастардың медициналық жазбалары.

Ғылым: Зерттеу мәліметтері мен нәтижелерін сақтау.

Білім беру: Студенттердің оқу жетістіктерін басқару.

Е-commerce: Тауарлар мен тапсырыстар туралы деректер.

7. Қорытынды

Деректер қоры – ақпаратты тиімді сақтау мен басқару құралы. Оның әртүрлі түрлері мен мүмкіндіктері ұйымдардың ақпараттық қажеттіліктерін толықтай қанағаттандырады. Дұрыс жобаланған деректер қоры деректерді тез өңдеуге және басқарушылық шешімдерді қолдауға көмектеседі.

Бақылау сұрақтары:

Деректер қоры дегеніміз не?
Деректер қорының негізгі түрлерін атаңыз.
Реляциялық деректер қорының ерекшелігі қандай?
NoSQL деректер қоры қандай жағдайларда қолданылады?
Деректер қорының қандай компоненттері бар?

Пайдаланған әдебиеттер:

Элмасри Р., Навате Ш. “Fundamentals of Database Systems”.
Дейт К.Дж. “Введение в системы баз данных”.
Connolly T., Begg C. “Database Systems: A Practical Approach to Design, Implementation, and Management”.
Oracle, MySQL ресми құжаттамалары.

Тақырыбы 17

Деректер қорын жоспарлау

Жоспар:

Кіріспе
Деректер қорын жоспарлаудың маңызы
Деректер қорын жоспарлау кезеңдері
Деректердің тұтастығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету
Жоспарлау кезінде жиі кездесетін қателіктер
Деректер қорын жоспарлаудың артықшылықтары
Қорытынды

Мақсаты: Деректер қорының тиімді құрылымын жоспарлау арқылы оның функционалдығын арттыру.

1. Кіріспе

Деректер қоры – бұл ұйымның маңызды ақпараты сақталатын құрылым. Деректер қорын дұрыс жоспарлау – оның тиімділігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз етудің алғашқы және ең маңызды қадамы. Жақсы жоспарланған деректер қоры жүйенің тұрақтылығын арттырып, мәліметтерді жылдам әрі оңай басқаруға мүмкіндік береді.

2. Деректер қорын жоспарлаудың маңызы

Деректер қорын жоспарлау келесі себептер бойынша маңызды:

Мәліметтердің жүйелілігін қамтамасыз етеді.

Деректерді жылдам іздеу мен өңдеу мүмкіндігін арттырады.

Қате мәліметтерді енгізудің алдын алады.

Талаптарға сәйкес масштабталу мүмкіндігін береді.

Қауіпсіздік пен тұтастықты қамтамасыз етеді.

3. Деректер қорын жоспарлау кезеңдері

3.1. Талаптарды жинау және талдау

Қолданушылар мен бизнес талаптарын анықтау.

Деректер қорының қандай мәселелерді шешетінін белгілеу.

Мәліметтер көлемі мен құрылымын болжау.

3.2. Концептуалды модельді әзірлеу

Жоғары деңгейдегі модель жасау.

Мәліметтер арасындағы байланыстарды анықтау.

ER-диаграммаларды құру (Entity-Relationship).

3.3. Логикалық модельді әзірлеу

Деректердің нақты атрибуттары мен кестелерін анықтау.

Нормализация принциптерін қолдану.

Кілттерді (бастапқы және сыртқы) анықтау.

3.4. Физикалық модельді әзірлеу

Деректерді сақтаудың нақты форматын таңдау.

Сақтау орындары мен индекстерді ұйымдастыру.

Өнімділікті қамтамасыз ететін архитектураны жобалау.

4. Деректердің тұтастығы мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету

Тұтастық шектеулері:

Мәліметтердің дұрыс сақталуын қамтамасыз ететін ережелер (мысалы, бастапқы және сыртқы кілттердің тұтастығы).

Қауіпсіздік:

Пайдаланушылардың рұқсат деңгейін анықтау және мәліметтерді қорғау шараларын енгізу.

5. Жоспарлау кезінде жиі кездесетін қателіктер

Қолданушылардың қажеттіліктерін дұрыс түсінбеу.

Мәліметтердің артықшылығын жоюға арналған нормализацияны елемеу.

Мәліметтердің қауіпсіздігі мен резервтік көшірмесін қамтамасыз етпеу.

Жүйенің болашақ масштабталу мүмкіндігін ескермеу.

6. Деректер қорын жоспарлаудың артықшылықтары

Деректердің тиімді сақталуы мен өңделуі.

Жүйе өнімділігінің жоғарылауы.

Мәліметтерге оңай қол жеткізу.

Қате мәліметтердің азаюы.

Жүйенің ұзақмерзімді қолданысқа жарамдылығы.

7. Қорытынды

Деректер қорын жоспарлау – ақпараттық жүйені құрудағы ең маңызды қадамдардың бірі. Бұл процесс деректерді ұйымдастыру мен басқарудың тиімділігін қамтамасыз етіп, ұйымға жылдам әрі дұрыс шешім қабылдауға мүмкіндік береді.

Бақылау сұрақтары:

Деректер қорын жоспарлау қандай кезеңдерден тұрады?
Концептуалды модель мен логикалық модельдің айырмашылығы қандай?
Нормализация принциптерінің маңыздылығы неде?
Деректердің тұтастығын қамтамасыз етудің қандай әдістері бар?
Деректер қорын жоспарлаудың қандай артықшылықтарын білесіз?

Пайдаланған әдебиеттер:

Элмасри Р., Навате Ш. “Fundamentals of Database Systems”.
Дейт К.Дж. “Введение в системы баз данных”.
Connolly T., Begg C. “Database Systems: A Practical Approach to Design, Implementation, and Management”.
ISO/IEC 19777. “Information technology – Database management standards”.

Тақырыбы 18

Деректер қорының байланыс диаграммасын шығару

Жоспар:

Кіріспе
Деректер қорының байланыс диаграммасы дегеніміз не?
Байланыс диаграммасының негізгі элементтері
Байланыс диаграммасын құру қадамдары
ER (Entity-Relationship) диаграмма элементтері
Диаграмманы құру құралдары
Қорытынды

Мақсаты: Деректер қорындағы объектілер арасындағы байланысты бейнелейтін диаграмма құру арқылы деректердің өзара әрекеттесуін визуализациялау.

1. Кіріспе

Деректер қорының байланыс диаграммасы (ER диаграмма) – бұл жүйедегі мәліметтердің құрылымын, олардың өзара байланысын және жүйенің қалай жұмыс істейтінін визуализациялауға арналған графикалық әдіс. Байланыс диаграммасы жүйені түсіну мен жобалау кезінде негізгі құрал болып табылады.

2. Деректер қорының байланыс диаграммасы дегеніміз не?

ER диаграмма (Entity-Relationship Diagram) – деректер қорының элементтері арасындағы логикалық байланыстарды көрсететін модель. Бұл диаграмма ақпараттық жүйенің құрылымын бейнелеп, жүйені жобалау мен басқаруға көмектеседі.

3. Байланыс диаграммасының негізгі элементтері

Сущност (Entity): Нақты объектілер немесе ұғымдар (мысалы, студенттер, курстар).

Атрибуттар (Attributes): Сущност сипаттайтын қасиеттер (мысалы, студенттің аты, ID, туған күні).

Байланыстар (Relationships): Сущносттер арасындағы логикалық байланыстар (мысалы, "студент оқиды" курстармен байланысы).

4. Байланыс диаграммасын құру қадамдары

Жүйе талаптарын анықтау: Деректер мен олардың өзара байланысын зерттеу.

Сущносттерді анықтау: Жүйедегі негізгі объектілерді табу.

Атрибуттарды қосу: Әрбір сущносттің сипаттамаларын анықтау.

Байланыстарды белгілеу: Сущносттер арасындағы өзара әрекеттерді көрсету.

Кілттерді анықтау: Әрбір сущносттің негізгі (primary) және сыртқы (foreign) кілттерін көрсету.

Диаграмманы нақтылау: Диаграмма элементтерін қосымша байланыстармен толықтыру.

5. ER диаграмма элементтері

Тікбұрыш (Entity): Сущностті көрсетеді.

Эллипс (Attributes): Атрибуттарды көрсетеді.

Ромб (Relationship): Сущносттер арасындағы байланысты көрсетеді.

Сызықтар: Сущносттер мен олардың атрибуттары арасындағы байланыстырушы элемент.

Көптілік белгілеулері: Бірден-көп (1:N), көптен-көп (M:N), бірден-бір (1:1).

6. Диаграмманы құру құралдары

Lucidchart: Визуализацияға арналған ыңғайлы онлайн құрал.

Microsoft Visio: Кәсіби диаграммалар жасауға арналған бағдарлама.

MySQL Workbench: Деректер қорының ER диаграммаларын автоматты түрде жасауға мүмкіндік береді.

Draw.io: Ашық және тегін құрал.

DBDesigner: Реляциялық деректер қорына диаграммалар құруға арналған.

7. Қорытынды

ER диаграммалар деректер қоры жүйесін жобалауда және түсінуде негізгі құрал болып табылады. Бұл диаграммалар арқылы жүйе элементтері мен олардың арасындағы байланыстарды тиімді визуализациялауға болады.

Бақылау сұрақтары:

ER диаграмма дегеніміз не және оның негізгі элементтері қандай?
Байланыстардың түрлерін атаңыз (1:N, M:N, 1:1).
ER диаграмманы құру кезеңдерін түсіндіріңіз.
Байланыс диаграммасын құруда қандай құралдарды пайдалануға болады?
Диаграммада негізгі кілт (primary key) қандай рөл атқарады?

Пайдаланған әдебиеттер:

Элмасри Р., Навате Ш. “Fundamentals of Database Systems”.
Дейт К.Дж. “Введение в системы баз данных”.
Connolly T., Begg C. “Database Systems: A Practical Approach to Design, Implementation, and Management”.
Lucidchart, MySQL Workbench, Draw.io ресми нұсқаулықтары.

Тақырыбы 19

Visual Studio for Applications негізі

Жоспар:

Кіріспе
Visual Studio for Applications (VSA) дегеніміз не?
VSA негізгі мүмкіндіктері
VSA қолдану салалары
VSA арқылы қосымшалар құру процесі
VSA және Visual Studio интеграциясы
VSA артықшылықтары мен шектеулері
Қорытынды

Мақсаты: Visual Studio-да қосымшаларды дамыту үшін қажетті негізгі дағдыларды меңгеру және VBA бағдарламалау тілінде жұмыс істеу.

1. Кіріспе

Visual Studio for Applications (VSA) — Microsoft корпорациясы әзірлеген, бағдарламаларға скрипттік мүмкіндіктер қосуды жеңілдететін құрал. Бұл технология әртүрлі қосымшалар үшін автоматтандыру мен теңшеуді қолдау мақсатында қолданылады.

2. Visual Studio for Applications (VSA) дегеніміз не?

VSA — бағдарламалық қамтамасыз ету жасаушыларға бағдарламаларға пайдаланушы интерфейстерін қосуға, бағдарламалық кодты кеңейтуге және автоматтандыру сценарийлерін құруға мүмкіндік беретін құрал.

VSA келесі мүмкіндіктерді қамтиды:

Қолданушыларға жеке сценарийлер жасауға мүмкіндік беру.

Кодты қайта жазбай-ақ қосымшаларды икемді ету.

Visual Studio интеграциясын қолдану арқылы қуатты құралдарды пайдалану.

3. VSA негізгі мүмкіндіктері

Интеграцияланатын өңдеу ортасы (IDE): Visual Studio құралдары арқылы сценарийлер жазу.

Тілдерді қолдау: C#, VB.NET, және басқа .NET тілдерін пайдалану мүмкіндігі.

Автоматтандыру: Үрдістерді жылдамдату үшін қолданбаны автоматтандыру мүмкіндігі.

Модульдік құрылым: Жеке функцияларды кеңейту және интеграциялау.

4. VSA қолдану салалары

Кәсіптік қосымшалар: ERP, CRM жүйелерінде теңшеу үшін.

Автоматтандыру: Қайталауды қажет ететін тапсырмаларды автоматтандыру.

Деректер аналитикасы: Деректерді өңдеу және визуализация жасау.

Бағдарламалық кеңейтулер: Қолданушылардың сұранысына сәйкес функцияларды қосу.

5. VSA арқылы қосымшалар құру процесі

Жоба құру: Visual Studio ішінен жаңа VSA жобасын жасау.

Код жазу: Сценарийлерді жазу және пайдаланушы интерфейстерін құру.

Интеграция: Бағдарламаның басқа бөліктерімен байланыстыру.

Тестілеу: Қолданбаны сынақтан өткізіп, қателерді түзету.

Қолдану: Қосымшаға дайын сценарийлерді енгізу.

6. VSA және Visual Studio интеграциясы

VSA Microsoft Visual Studio-мен толық үйлесімді және .NET Framework негізіндегі жобаларда тиімді жұмыс істейді.

Visual Studio арқылы кеңейту, түзету және жариялау процесін оңтайландырады.

VSA-ны пайдаланып, қосымшаларға визуализациялау элементтері мен басқару құралдарын қосуға болады.

7. VSA артықшылықтары мен шектеулері

Артықшылықтары:

Икемділік пен теңшеу мүмкіндігі.

Visual Studio құралдарының кең ауқымы.

.NET технологиясымен үйлесімділік.

Үрдістерді автоматтандыру арқылы өнімділікті арттыру.

Шектеулері:

Орнату және оқыту процесі уақытты қажет етеді.

Тек .NET экожүйесінде шектелген.

Күрделі жобаларда өнімділіктің төмендеуі мүмкін.

8. Қорытынды

Visual Studio for Applications — әртүрлі қосымшаларға сценарийлік мүмкіндіктер қосу арқылы олардың икемділігін арттыратын қуатты құрал. Бұл технология бағдарламаларды автоматтандыру мен кеңейту процесін жеңілдетіп, бағдарламалаушыларға уақыт пен ресурстарды үнемдеуге мүмкіндік береді.

Бақылау сұрақтары:

Visual Studio for Applications (VSA) дегеніміз не?
VSA қолдану салаларын атаңыз.
VSA арқылы қосымшалар құру кезеңдерін сипаттаңыз.
VSA-ның негізгі артықшылықтары мен кемшіліктері қандай?
Visual Studio және VSA интеграциясының артықшылықтарын түсіндіріңіз.

Пайдаланған әдебиеттер:

Microsoft ресми құжаттамасы.
Джонсон С. “Professional Visual Studio”.
Мартин Р. “Clean Architecture: A Craftsman's Guide to Software Structure and Design”.
Stack Overflow форумдары мен қауымдастық материалдары.

Тақырыбы 20

Функциялар және қосымша программалар

Жоспар:

Кіріспе
Функция ұғымы
Функциялардың негізгі түрлері
Функцияларды құру және пайдалану принциптері
Қосымша программалар
Функцияларды және қосымша программаларды қолдану мысалдары
Функциялар мен қосымша программалардың артықшылықтары мен шектеулері
Қорытынды

Мақсаты: Бағдарламалық жүйелерде функционалдық мүмкіндіктерді кеңейту үшін функциялар мен қосымша программалар жазу.

1. Кіріспе

Бағдарламалауда функциялар мен қосымша программалар бағдарламалық кодты қайта пайдалану, ұйымдастыру және оны оқуға жеңіл ету үшін маңызды құралдар болып табылады. Олар үлкен және күрделі жүйелерді бөлшектеп құрастыруға, әртүрлі міндеттерді шешуге мүмкіндік береді.

2. Функция ұғымы

Функция — бұл белгілі бір тапсырманы орындауға арналған тәуелсіз бағдарламалық блок. Ол атаудан, параметрлерден және орындалатын кодтан тұрады. Функциялар қайталанатын кодты болдырмау және бағдарламаны құрылымдық түрде жазу үшін пайдаланылады.

3. Функциялардың негізгі түрлері

3.1. Кірістірілген функциялар

Бұл функциялар бағдарламалау тілдерінің өзінде қолжетімді. Олар дайын алгоритмдерді қолдануға мүмкіндік береді. Мысалдар:

Python: len(), print(), sum()

C: printf(), scanf()

SQL: COUNT(), SUM()

3.2. Қолданушылық функциялар

Бағдарламалаушылар өздерінің қажеттіліктеріне сәйкес жеке функцияларды құра алады. Мысалы:

Python-дағы қолданушылық функция:

python

Көшіру

Өзгерту

def add_numbers(a, b):

return a + b

result = add_numbers(5, 7)

print(result) # Нәтиже: 12

4. Функцияларды құру және пайдалану принциптері

Функцияны анықтау:

Әрбір функция нақты бір тапсырманы орындауы керек.

Параметрлерді пайдалану:

Параметрлер арқылы функцияны икемді ету.

Қайтарылатын мән:

Функция нәтижені қайтара алады немесе жай ғана әрекет орындай алады.

Модульдік қағида:

Бағдарламаның әрбір бөлігі белгілі бір тапсырманы орындауы керек.

5. Қосымша программалар

5.1. Қосымша программалардың түрлері

Кітапханалар:

Бірнеше функциялар мен құралдарды біріктіретін модульдер.

Python: NumPy, Pandas.

JavaScript: Lodash.

Плагиндер:

Негізгі қосымшаның функционалдығын кеңейтетін модульдер.

Браузер плагиндері.

CMS жүйелері үшін плагиндер (WordPress).

Скрипттер:

Белгілі бір тапсырманы орындауға арналған жеңіл қосымшалар.

5.2. Қосымша программаларды қолдану салалары

Мәліметтерді өңдеу.

Автоматтандыру.

Веб-қосымшаларды дамыту.

Аналитика және есептер құру.

6. Функцияларды және қосымша программаларды қолдану мысалдары

Мысал: Python тілінде функцияны қолдану:

python

Көшіру

Өзгерту

def calculate_area(width, height):

return width * height

area = calculate_area(5, 10)

print(f"Тіктөртбұрыштың ауданы: {area}")

Мысал: JavaScript-те қосымша программа ретінде кітапхананы қолдану:

javascript

Көшіру

Өзгерту

// Lodash кітапханасын қолдану

const _ = require('lodash');

const numbers = [1, 2, 3, 4, 5];

const doubled = _.map(numbers, (n) => n * 2);

console.log(doubled); // [2, 4, 6, 8, 10]

7. Функциялар мен қосымша программалардың артықшылықтары мен шектеулері

Артықшылықтары:

Кодты қайта пайдалану.

Құрылымдалған және ұйымдасқан код жазу.

Қателерді жеңіл табу және түзету.

Үлкен жүйелерді жеңілдетіп басқару.

Шектеулері:

Дұрыс құрылымдалмаған функциялар күрделілікті арттыруы мүмкін.

Қосымша программаларды дұрыс орнату және басқару қажеттілігі.

Тәуелділіктерді басқарудың қиындығы.

8. Қорытынды

Функциялар мен қосымша программалар бағдарламалық жасақтаманы тиімді құруға, оны жеңілдетуге және масштабтауға мүмкіндік береді. Дұрыс қолданылған жағдайда олар бағдарламалау процесін оңтайландырып, бағдарламаның сапасын арттырады.

Бақылау сұрақтары

Функция дегеніміз не? Оның түрлерін атаңыз.
Қолданушылық функцияларды қалай анықтайды?
Қосымша программалардың негізгі түрлерін сипаттаңыз.
Функциялар мен қосымша программаларды қолданудың қандай артықшылықтары бар?
Бағдарламалауда кітапханалар мен плагиндердің рөлі қандай?

Пайдаланған әдебиеттер

Роберт Лафоре. “Object-Oriented Programming in C++”.
Guido van Rossum. “Python Documentation”.
Microsoft ресми құжаттамасы.
Stack Overflow қауымдастығы.
MDN Web Docs (JavaScript).

Тақырыбы 21

Python тілінде бағдарламалау

Жоспар:

Кіріспе
Python тілінің ерекшеліктері
Python орнату және бастау
Python синтаксисі және негізгі құрылымдары
Кірістірілген кітапханалар және модульдер
Python қолдану салалары
Python тілінде бағдарламалау мысалдары
Python тілінің артықшылықтары мен кемшіліктері
Қорытынды

Мақсаты: Python бағдарламалау тілін игеру арқылы қосымшалар жасауды және деректерді өңдеуді үйрену.

1. Кіріспе

Python – бұл жоғары деңгейлі, әмбебап, интерпретацияланатын және объектіге бағытталған бағдарламалау тілі. Оның қарапайым синтаксисі мен кеңейтілетін мүмкіндіктері Python-ды әртүрлі жобаларда қолдануға мүмкіндік береді, соның ішінде веб-әзірлеу, мәліметтер талдау, жасанды интеллект және тағы басқа салаларда.

2. Python тілінің ерекшеліктері

Қарапайым және оқуға жеңіл синтаксис.

Интерпретацияланатын тіл. Бағдарламаны бірден орындауға мүмкіндік береді.

Көп платформалы қолдау. Windows, macOS, Linux жүйелерінде жұмыс істей алады.

Кең кітапханалар жиынтығы. Негізгі тапсырмалар үшін дайын модульдер бар.

Объектіге бағытталған бағдарламалау қолдауы.

3. Python орнату және бастау

Python орнату қадамдары:

Python ресми сайтынан Python-ды жүктеп алыңыз.

Орнату барысында "Add Python to PATH" опциясын таңдаңыз.

Орнату аяқталғаннан кейін, командалық жолда python --version немесе python3 --version арқылы тексеріңіз.

Python-ды IDE-лерде қолдану:

Visual Studio Code

PyCharm

Jupyter Notebook

4. Python синтаксисі және негізгі құрылымдары

4.1. Айнымалылар мен мәліметтер типтері

python

Көшіру

Өзгерту

name = "Айжан" # Жолдық тип (str)

age = 25 # Бүтін сан (int)

height = 1.65 # Нақты сан (float)

is_student = True # Логикалық тип (bool)

4.2. Шартты операторлар

python

Көшіру

Өзгерту

age = 18

if age >= 18:

print("Кәмелетке толған")

else:

print("Кәмелетке толмаған")

4.3. Циклдар

for циклы:

python

Көшіру

Өзгерту

for i in range(5):

print(i) # Нәтиже: 0, 1, 2, 3, 4

while циклы:

python

Көшіру

Өзгерту

counter = 0

while counter < 5:

print(counter)

counter += 1

4.4. Функциялар

python

Көшіру

Өзгерту

def greet(name):

return f"Сәлем, {name}!"

print(greet("Айжан")) # Нәтиже: Сәлем, Айжан!

5. Кірістірілген кітапханалар және модульдер

Python көптеген кірістірілген модульдер ұсынады:

math: Математикалық функциялар.

datetime: Дата мен уақытпен жұмыс істеу.

os: Файл жүйесі мен операциялық жүйемен жұмыс.

random: Кездейсоқ сандар генерациясы.

pandas: Мәліметтерді талдау.

numpy: Сандармен жұмыс жасау.

Мысал:

python

Көшіру

Өзгерту

import math

number = 16

print(math.sqrt(number)) # Нәтиже: 4.0

6. Python қолдану салалары

Веб-әзірлеу: Django, Flask.

Мәліметтер талдау: Pandas, NumPy.

Жасанды интеллект: TensorFlow, PyTorch.

Ғылыми есептеулер: SciPy, Matplotlib.

Автоматтандыру: Скрипт жазу және жүйелік әкімшілендіру.

7. Python тілінде бағдарламалау мысалдары

Жай калькулятор:

python

Көшіру

Өзгерту

def calculator(a, b, operation):

if operation == "+":

return a + b

elif operation == "-":

return a - b

elif operation == "*":

return a * b

elif operation == "/":

return a / b

else:

return "Қате операция!"

result = calculator(10, 5, "+")

print(result) # Нәтиже: 15

Массивтің орташа мәнін табу:

python

Көшіру

Өзгерту

numbers = [10, 20, 30, 40, 50]

average = sum(numbers) / len(numbers)

print(f"Орташа мәні: {average}") # Нәтиже: 30.0

8. Python тілінің артықшылықтары мен кемшіліктері

Артықшылықтары:

Қарапайым синтаксис.

Ауқымды қауымдастық.

Көптеген салада қолдануға жарамды.

Ашық бастапқы код.

Кемшіліктері:

Орындау жылдамдығы төмен (компиляцияланатын тілдермен салыстырғанда).

Ұялы қосымшалар әзірлеуге қолайсыз.

Есептеу ресурстарына талапшыл.

9. Қорытынды

Python – бағдарламалау тілін үйренуді бастаушылар мен кәсіби мамандар үшін өте ыңғайлы құрал. Оның қарапайымдылығы мен кең мүмкіндіктері оны қазіргі заманның ең танымал және сұранысқа ие бағдарламалау тіліне айналдырды.

Бақылау сұрақтары:

Python тілінің негізгі ерекшеліктерін атаңыз.
Айнымалы дегеніміз не? Оның мәліметтер типтерін атаңыз.
Python тілінде циклдарды қолдану мысалдарын келтіріңіз.
Кірістірілген кітапханалар мен модульдердің қандай түрлерін білесіз?
Python қандай салаларда қолданылады?

Пайдаланған әдебиеттер:

Guido van Rossum. “Python Documentation”.
Марк Лутц. “Learning Python”.
Django және Flask ресми құжаттамалары.
Stack Overflow қауымдастығы.
Python.org

Тақырыбы 22

Big Data (Үлкен деректер) түсінігі

Жоспар:

Кіріспе
Big Data дегеніміз не?
Big Data-ның негізгі сипаттамалары (3V концепциясы)
Big Data көздері
Big Data өңдеу құралдары
Big Data қолдану салалары
Big Data-ның артықшылықтары мен кемшіліктері
Қорытынды

Мақсаты: Үлкен деректерді сақтау, өңдеу және талдау әдістерін игеру.

1. Кіріспе

Ақпараттық технологиялар мен интернет дамыған сайын деректер көлемі экспоненциалды түрде өсуде. Осы көлемді деректерді өңдеу, сақтау және талдау қажеттілігі Big Data (Үлкен деректер) ұғымын тудырды. Бұл технологиялар үлкен көлемдегі құрылымдалған және құрылымдалмаған деректерді өңдеу мен аналитикалық шешімдер қабылдауға бағытталған.

2. Big Data дегеніміз не?

Big Data – бұл көлемі өте үлкен, жылдамдығы жоғары, құрылымы әртүрлі деректерді өңдеу мен сақтау тәсілдері мен технологиялары. Дәстүрлі деректер қорлары бұл деректерді тиімді басқара алмайды, сондықтан арнайы әдістер мен құралдар қолданылады.

3. Big Data-ның негізгі сипаттамалары (3V концепциясы)

Volume (Көлем):

Деректердің көлемі өте үлкен – бұл миллиардтаған жазбалар, петабайттар және эксабайттарға дейін жетуі мүмкін.

Мысалы: Әлеуметтік желілердегі күнделікті жазбалар.

Velocity (Жылдамдық):

Деректерді өңдеу жылдамдығы өте жоғары, себебі ақпарат лезде пайда болып, өңделуі қажет.

Мысалы: Акция бағаларының өзгерістері.

Variety (Әртүрлілік):

Деректердің әртүрлі форматы – мәтін, бейне, сурет, логтар, сенсорлық мәліметтер.

Мысалы: Климаттық сенсорлардан алынған ақпарат пен клиенттердің пікірлері.

Кейде қосымша "V"-лер енгізіледі:

Veracity (Сенімділік): Деректердің сапасы мен дәлдігі.

Value (Құндылық): Деректерді талдаудан алынатын практикалық нәтижелер.

4. Big Data көздері

Әлеуметтік желілер: Facebook, Instagram, Twitter.

Электрондық коммерция: Тауарлар туралы мәліметтер, тұтынушы пікірлері.

Денсаулық сақтау: Науқас мәліметтері, медициналық құрылғылардың деректері.

IoT (Интернет заттары): Смарт құрылғылар мен сенсорлар.

Логтар: Серверлік, қосымшалық журналдар.

5. Big Data өңдеу құралдары

Big Data өңдеуге арналған платформалар мен құралдар:

Hadoop: Деректерді үлкен көлемде сақтап, өңдеуге арналған платформа.

Spark: Жоғары жылдамдықты деректер талдау жүйесі.

NoSQL дерекқорлары: MongoDB, Cassandra.

Data visualization: Tableau, Power BI.

Машиналық оқыту кітапханалары: TensorFlow, Scikit-learn.

6. Big Data қолдану салалары

Денсаулық сақтау:

Науқас деректерін талдау арқылы диагноз қою және алдын ала болжау.

Қаржы:

Фродты анықтау, қаржылық тәуекелдерді бағалау.

Электрондық коммерция:

Клиенттердің мінез-құлқын зерттеу, жеке ұсыныстар жасау.

Көлік:

Маршруттарды оңтайландыру, жол жағдайларын болжау.

Ғылым:

Климаттық зерттеулер, геномды талдау.

Медиа:

Трендтерді болжау, тұтынушының мазмұнды көру әдеттерін талдау.

7. Big Data-ның артықшылықтары мен кемшіліктері

Артықшылықтары:

Үлкен көлемді деректерді талдау арқылы дұрыс шешім қабылдау.

Жылдам және нақты болжам жасау.

Әртүрлі көздерден алынған деректерді біріктіру.

Жаңа трендтерді анықтау.

Кемшіліктері:

Деректерді сақтау және өңдеу құнының жоғары болуы.

Қауіпсіздік және құпиялылық мәселелері.

Білікті мамандардың жетіспеушілігі.

8. Қорытынды

Big Data – қазіргі заманның ең маңызды құралдарының бірі. Ол бизнес, ғылым және технология салаларында жаңа мүмкіндіктер ашып, күрделі мәселелерді шешуге көмектеседі. Үлкен деректерді тиімді пайдалану үшін қажетті құралдар мен әдістерді меңгеру маңызды.

Бақылау сұрақтары

Big Data-ның негізгі сипаттамалары қандай?
Үлкен деректер қандай көздерден алынады?
Big Data өңдеуге арналған құралдардың бірін атаңыз.
Big Data қандай салаларда қолданылады?
Үлкен деректерді қолдану қандай артықшылықтар береді?

Пайдаланған әдебиеттер

Mayer-Schönberger V., Cukier K. "Big Data: A Revolution That Will Transform How We Live, Work, and Think".
Apache Hadoop ресми құжаттамасы.
Oracle және IBM деректер аналитикасы жөніндегі нұсқаулықтар.
Gartner аналитикалық есептері.
Big Data университеті.

Тақырыбы 23

Blockchain технологиясы

Жоспар:

Кіріспе
Blockchain дегеніміз не?
Blockchain технологиясының жұмыс принципі
Blockchain түрлері
Blockchain технологиясының негізгі элементтері
Blockchain қолдану салалары
Blockchain-ның артықшылықтары мен кемшіліктері
Қорытынды

Мақсаты: Blockchain технологиясының негіздерін түсініп, оны қауіпсіз деректерді сақтау және өңдеу үшін қалай қолдануға болатынын үйрену.

1. Кіріспе

Соңғы жылдары Blockchain технологиясы көптеген салаларда революция жасады. Бастапқыда криптовалюта жүйелерінде қолданылған бұл технология бүгінде деректерді қауіпсіз сақтау мен таратуға арналған әмбебап құрал ретінде танымал.

2. Blockchain дегеніміз не?

Blockchain – бұл деректерді қауіпсіз сақтап, өзгерістерді бақылауға мүмкіндік беретін таратылған және децентрализденген цифрлық кітапша. Ол блоктар деп аталатын құрылымдардан тұрады, әр блок белгілі бір мәліметтерді және алдыңғы блокқа сілтемені сақтайды, осылайша блоктар тізбегі қалыптасады.

3. Blockchain технологиясының жұмыс принципі

Деректер жазбасы:

Әрбір блокта транзакциялар немесе мәліметтер жазылады.

Хештау:

Әр блоктың өзіндік бірегей идентификаторы – хеш коды болады.

Алдыңғы блокқа сілтеме:

Әр блок өзінің алдындағы блоктың хешін қамтиды, бұл блоктарды бір-бірімен байланыстырады.

Таратылған желі:

Blockchain желісі бірнеше түйіннен (компьютерден) тұрады, және барлық түйіндер деректердің бірдей көшірмесін сақтайды.

Консенсус механизмі:

Желідегі барлық түйіндер жаңа блокты қабылдамас бұрын оның дұрыстығын тексеруі керек. Консенсусқа жету үшін Proof of Work, Proof of Stake сияқты алгоритмдер қолданылады.

4. Blockchain түрлері

4.1. Ашық блокчейн

Барлығына ашық және кез келген адам қатыса алады.

Мысал: Bitcoin, Ethereum.

4.2. Жеке блокчейн

Бір ұйымның басқаруында болады және қатысу шектелген.

Мысал: Корпоративтік жүйелерде.

4.3. Консорциумдық блокчейн

Бірнеше ұйымның бірлесіп басқаруында болады.

Мысал: R3 Corda.

5. Blockchain технологиясының негізгі элементтері

Блоктар:

Мәліметтер сақталатын негізгі құрылымдық бірлік.

Хеш:

Қауіпсіздік пен деректердің тұтастығын қамтамасыз ететін алгоритм.

Таратылған кітапша:

Барлық деректерді желідегі түйіндер арасында бөлісу.

Консенсус алгоритмі:

Желідегі мәмілелердің шынайылығын растау әдісі.

Ақылды келісімшарттар (Smart Contracts):

Белгілі бір шарттар орындалған кезде автоматты түрде орындалатын бағдарламалар.

6. Blockchain қолдану салалары

Қаржы:

Криптовалюталар, төлем жүйелері, қаржылық транзакциялар.

Денсаулық сақтау:

Науқас деректерін қауіпсіз сақтау.

Логистика:

Тауарларды жеткізу тізбегін бақылау.

Мемлекеттік басқару:

Сайлау процестерін цифрландыру, құжаттарды сақтау.

Киберқауіпсіздік:

Деректерді бұзуға төзімді жүйелер құру.

Энергетика:

Энергияны бөлісу және тиімді пайдалану жүйелері.

7. Blockchain-ның артықшылықтары мен кемшіліктері

Артықшылықтары:

Қауіпсіздік: Мәліметтерді өзгерту мүмкін емес.

Децентрализация: Орталық орган қажет емес.

Транспаренттілік: Барлық транзакциялар желі қатысушыларына көрінеді.

Мәліметтер тұтастығы: Блоктарды өзгерту мүмкін емес.

Кемшіліктері:

Шектеулі масштабталу: Транзакциялардың жылдамдығы төмен болуы мүмкін.

Энергия тұтыну: Proof of Work жүйелері көп энергияны қажет етеді.

Құпиялылық мәселелері: Ашық жүйелерде қатысушылар деректері көрінуі мүмкін.

Құн: Қолдану шығындары жоғары болуы мүмкін.

8. Қорытынды

Blockchain технологиясы көптеген салаларда төңкеріс жасауға қабілетті қуатты құрал. Оның артықшылықтары үлкен, бірақ ол тек технологиялық тұрғыдан емес, сонымен қатар құқықтық және әлеуметтік аспектілерді де талап етеді. Blockchain болашағы ашық, және ол цифрлық әлемнің ажырамас бөлігіне айналады.

Бақылау сұрақтары:

Blockchain дегеніміз не?
Blockchain жұмыс принципін түсіндіріңіз.
Blockchain түрлерін атаңыз және сипаттаңыз.
Консенсус алгоритмдері не үшін қолданылады?
Blockchain технологиясының кемшіліктері қандай?

Пайдаланған әдебиеттер:

Antonopoulos A. "Mastering Bitcoin".
Ethereum.org.
IBM Blockchain ресми құжаттамасы.
Mougayar W. "The Business Blockchain: Promise, Practice, and Application of the Next Internet Technology".
Nakamoto S. "Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System".

Тақырыбы 24

Қазақстандағы цифрландыру

Жоспар:

Кіріспе
Қазақстандағы цифрландырудың мақсаты
«Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы
Цифрландыру саласындағы негізгі жобалар
Цифрландырудың артықшылықтары мен қиындықтары
Халықаралық тәжірибе және Қазақстанның орны
Қорытынды

Мақсаты: Қазақстандағы цифрлық трансформацияны зерттеп, цифрландыру процесінің әсерін түсіну және оны іске асыру жолдарын зерттеу.

1. Кіріспе

Цифрландыру – қазіргі заманғы технологиялар негізінде экономикалық және әлеуметтік процестерді жетілдіру үдерісі. Қазақстан цифрландыру арқылы халықтың өмір сапасын арттыруды, экономиканы модернизациялауды және мемлекеттік басқару тиімділігін жақсартуды мақсат етеді.

2. Қазақстандағы цифрландырудың мақсаты

Экономиканың барлық салаларында инновациялық технологияларды енгізу.

Мемлекеттік қызметтерді цифрландыру арқылы халыққа қолжетімділікті арттыру.

IT-инфрақұрылымды дамыту және цифрлық сауаттылықты көтеру.

Экспортқа бағытталған IT-компанияларды құру және қолдау.

3. «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы

3.1. Бағдарламаның негізгі бағыттары:

Экономиканы цифрландыру: Өндіріс, ауыл шаруашылығы, қаржы және басқа салаларда жаңа технологияларды енгізу.

Цифрлық мемлекет: Мемлекеттік қызметтерді электрондық форматта ұсыну.

Сандық инфрақұрылым: Жоғары жылдамдықты интернетті елдің барлық аумағында қолжетімді ету.

Адами капиталды дамыту: IT-білімді насихаттау және цифрлық сауаттылықты арттыру.

Инновациялық экожүйе құру: Стартаптарды қолдау және венчурлық инвестицияларды дамыту.

3.2. Цифрлық экономикаға көшу:

Цифрлық экономика – бұл цифрлық технологияларды қолдану арқылы экономикалық тиімділікті арттыру процесі. Қазақстан осы бағытта электрондық коммерцияны, финтех өнімдерді және блокчейн технологияларын енгізуде.

4. Цифрландыру саласындағы негізгі жобалар

«Egov» платформасы:

Мемлекеттік қызметтерді онлайн режимде ұсыну жүйесі. Қазіргі таңда 80%-дан астам мемлекеттік қызметтер цифрлық форматқа көшірілген.

«Сергек» жобасы:

Жол қозғалысын бақылау және қауіпсіздікті арттыру үшін орнатылған бейнебақылау жүйесі.

FinTech және мобильді банкинг:

Kaspi.kz, Halyk Homebank және басқа платформалар халық арасында кеңінен танымал.

Smart City концепциясы:

Алматы, Нұр-Сұлтан және басқа қалаларда көлік, энергия, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық жүйелерін цифрландыру жобалары іске асуда.

5. Цифрландырудың артықшылықтары мен қиындықтары

Артықшылықтары:

Мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыру.

Экономикалық өнімділікті өсіру.

Халыққа қолжетімді және жылдам қызметтер ұсыну.

IT-мамандарға жаңа жұмыс орындарының ашылуы.

Қиындықтары:

Ауылдық жерлерде интернет қолжетімділігінің төмендігі.

Цифрлық сауаттылықтың жеткіліксіздігі.

Жаңа технологияларды енгізу құнының жоғарылығы.

Киберқауіпсіздік мәселелері.

6. Халықаралық тәжірибе және Қазақстанның орны

Қазақстан цифрландыру деңгейі бойынша әлемдік рейтингтерде көшбасшылардан артта қалып келеді, бірақ соңғы жылдары осы бағытта белсенді қадамдар жасауда. Сингапур, Эстония және Оңтүстік Кореяның тәжірибесі еліміз үшін үлгі бола алады.

7. Қорытынды

Цифрландыру Қазақстанның экономикалық және әлеуметтік дамуының маңызды драйверіне айналуда. Дұрыс стратегия мен жоспарланған әрекеттер арқылы еліміз технологиялық дамыған мемлекеттердің қатарына енуге мүмкіндік алады.

Бақылау сұрақтары:

«Цифрлық Қазақстан» бағдарламасының негізгі бағыттарын атаңыз.
Қазақстандағы цифрландырудың басты артықшылықтары қандай?
Smart City концепциясы дегеніміз не?
Қазақстандағы цифрландыру саласындағы негізгі жобаларды атаңыз.
Цифрландыру саласында қандай қиындықтар бар?

Пайдаланған әдебиеттер:

Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің ресми сайтынан материалдар.
«Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы құжаттары.
Халықаралық телекоммуникация одағының (ITU) есептері.
Қазақстандағы цифрлық экономиканы дамыту туралы сараптамалық мақалалар.
Kaspi.kz, Egov.kz, және басқа цифрлық жобалардың ресми деректері.

Тесттер жинағы

1. Деректер қорын жобалау принциптерінің негізгі мақсаты қандай?

a) Деректерді орталықтандырылған түрде сақтау

b) Мәліметтерді өңдеу жылдамдығын арттыру

c) Қайталануды болдырмау және мәліметтер тұтастығын қамтамасыз ету

d) Кестелер санын көбейту

Дұрыс жауап: c) Қайталануды болдырмау және мәліметтер тұтастығын қамтамасыз ету

2. Реляциялық деректер қорында деректер қалай сақталады?

a) Ағаш құрылымы түрінде

b) Граф түрінде

c) Кестелер түрінде

d) Объектілер түрінде

Дұрыс жауап: c) Кестелер түрінде

3. SQL тіліндегі “SELECT” командасының негізгі қызметі қандай?

a) Деректерді жою

b) Деректерді қосу

c) Деректерді көру

d) Деректерді өңдеу

Дұрыс жауап: c) Деректерді көру

4. ETL процестерінің негізгі кезеңдері қандай?

a) Жинау, жою, тасымалдау

b) Шығару, түрлендіру, жүктеу

c) Өңдеу, сақтау, көшіру

d) Талдау, сақтау, жүктеу

Дұрыс жауап: b) Шығару, түрлендіру, жүктеу

5. Деректер қоймасы архитектурасының ең танымал моделі қандай?

a) Бір деңгейлі

b) Екі деңгейлі

c) Үш деңгейлі

d) Төрт деңгейлі

Дұрыс жауап: c) Үш деңгейлі

6. OLAP технологиясы қандай мақсатта қолданылады?

a) Деректерді жою

b) Операциялық деректерді өңдеу

c) Аналитикалық сұраулар орындау

d) Мәліметтерді енгізу

Дұрыс жауап: c) Аналитикалық сұраулар орындау

7. Деректерді басқару жүйесінің басты артықшылығы қандай?

a) Мәліметтерді қолмен өңдеу

b) Мәліметтердің артықшылығын арттыру

c) Орталықтандырылған сақтау және мәліметтер тұтастығы

d) Кестелерді автоматты түрде қосу

Дұрыс жауап: c) Орталықтандырылған сақтау және мәліметтер тұтастығы

8. Python тілінде деректерді өңдеуге арналған кітапхана қандай?

a) NumPy

b) Flask

c) Django

d) React

Дұрыс жауап: a) NumPy

9. Blockchain технологиясының негізгі ерекшелігі қандай?

a) Орталықтандырылған деректер қоры

b) Мәліметтердің орталықсыздандырылған қауіпсіздігі

c) Деректерді тез өңдеу

d) Кестелер арасындағы байланыс

Дұрыс жауап: b) Мәліметтердің орталықсыздандырылған қауіпсіздігі

10. Access жүйесіндегі деректер қорының негізгі компоненті қандай?

a) Жолдар мен бағандар

b) Формалар мен есептер

c) Диаграммалар мен блоктар

d) Бағдарламалар мен қызметтер

Дұрыс жауап: b) Формалар мен есептер

11. Деректер қоймасының негізгі мақсаты қандай?

a) Мәліметтерді жою

b) Операциялық жұмыстарды жылдамдату

c) Шешім қабылдау үдерісін қолдау

d) Талдау нәтижелерін сақтау

Дұрыс жауап: c) Шешім қабылдау үдерісін қолдау

12. "Blockchain" қандай негізгі блоктардан тұрады?

a) Деректер, байланыс, бақылау

b) Деректер, блок, хэш

c) Құрылым, диаграмма, сілтеме

d) Байланыс, қорытынды, өңдеу

Дұрыс жауап: b) Деректер, блок, хэш

13. Big Data технологиясының негізгі сипаттамалары қандай?

a) Көлем, жылдамдық, әртүрлілік

b) Құрылым, байланыс, модель

c) Жылдамдық, өлшем, тип

d) Қауіпсіздік, деректер, уақыт

Дұрыс жауап: a) Көлем, жылдамдық, әртүрлілік

14. Деректер қорының байланыс диаграммасы не үшін қолданылады?

a) Деректерді автоматты түрде жою

b) Кестелер арасындағы байланыстарды көрсету

c) Мәліметтерді сақтау

d) Мәліметтерді жүктеу

Дұрыс жауап: b) Кестелер арасындағы байланыстарды көрсету

15. Visual Studio for Application бағдарламасында қандай негізгі тіл қолданылады?

a) Python

b) C#

c) JavaScript

d) HTML

Дұрыс жауап: b) C#

16. SQL-де деректерді жаңарту үшін қандай команда қолданылады?

a) UPDATE

b) SELECT

c) DELETE

d) INSERT

Дұрыс жауап: a) UPDATE

17. ETL процесінде мәліметтерді стандартталған форматқа келтіру кезеңі қалай аталады?

a) Extract

b) Transform

c) Load

d) Transfer

Дұрыс жауап: b) Transform

18. Деректер қоймасының артықшылығы қандай?

a) Мәліметтердің жиі жойылуы

b) Аналитикалық сұрауларды тез орындау

c) Деректерді орталықсыз сақтау

d) Қосымша серверлерді пайдаланбау

Дұрыс жауап: b) Аналитикалық сұрауларды тез орындау

19. Python-да деректерді визуализациялау үшін қандай кітапхана қолданылады?

a) Pandas

b) Matplotlib

c) NumPy

d) Flask

Дұрыс жауап: b) Matplotlib

20. Blockchain жүйесінде блоктар арасындағы байланыс қалай жүзеге асады?

a) Хэш-функциялар арқылы

b) Кестелер арқылы

c) Мәліметтер базасы арқылы

d) Қолмен қосу арқылы

Дұрыс жауап: a) Хэш-функциялар арқылы

21. Access бағдарламасында "Пішіндер" не үшін қолданылады?

a) Деректерді енгізу және өңдеу

b) Деректерді сақтап қою

c) Байланыстарды автоматтандыру

d) Деректерді жою

Дұрыс жауап: a) Деректерді енгізу және өңдеу

22. Деректер қорын жобалаудың бірінші кезеңі қандай?

a) Мәліметтерді түрлендіру

b) Талаптарды жинау және талдау

c) Кестелерді құру

d) Байланыс диаграммасын құру

Дұрыс жауап: b) Талаптарды жинау және талдау

23. OLAP жүйесінде "текше" дегеніміз не?

a) Есеп беру құралы

b) Мәліметтерді талдау үшін көпөлшемді құрылым

c) Деректерді сақтау базасы

d) Операциялық кестелерді қосу әдісі

Дұрыс жауап: b) Мәліметтерді талдау үшін көпөлшемді құрылым

24. Деректер қоймасының үш деңгейлі архитектурасында деректер қай деңгейде сақталады?

a) Аналитикалық деңгей

b) Дереккөздер деңгейі

c) Деректер қоймасы деңгейі

d) Пайдаланушылар деңгейі

Дұрыс жауап: c) Деректер қоймасы деңгейі

25. SQL-де жаңа кесте құру үшін қандай команда қолданылады?

a) INSERT TABLE

b) SELECT TABLE

c) CREATE TABLE

d) UPDATE TABLE

Дұрыс жауап: c) CREATE TABLE

26. Big Data технологиясы қандай құралдармен жұмыс істейді?

a) OLTP

b) Hadoop және Spark

c) Excel және Access

d) MongoDB

Дұрыс жауап: b) Hadoop және Spark

27. Blockchain қандай технологияларға негізделген?

a) Орталықтандырылған басқару

b) Деректерді кэштеу

c) Шифрлау және орталықсыздандыру

d) Автоматтандырылған есеп

Дұрыс жауап: c) Шифрлау және орталықсыздандыру

28. Деректер қорын басқару жүйесі не үшін қажет?

a) Жедел шешім қабылдау

b) Мәліметтерді орталықтандырылған түрде басқару

c) Деректерді автоматты түрде өңдеу

d) Тек аналитикалық есептер құру

Дұрыс жауап: b) Мәліметтерді орталықтандырылған түрде басқару

29. ETL процесінде "Load" кезеңі қандай қызмет атқарады?

a) Мәліметтерді талдау

b) Мәліметтерді сақтау қоймасына жүктеу

c) Мәліметтерді өңдеу

d) Мәліметтерді стандарттау

Дұрыс жауап: b) Мәліметтерді сақтау қоймасына жүктеу

30. Қазақстандағы цифрландыру бағдарламасының негізгі мақсаты қандай?

a) Мәліметтер қорын көбейту

b) Орталықтандырылған жүйе құру

c) Еліміздің барлық салаларын сандық жүйеге ауыстыру

d) Деректерді сыртқа шығару

Дұрыс жауап: c) Еліміздің барлық салаларын сандық жүйеге ауыстыру

Бақылау тапсырмалары

1. Деректер қоры дегеніміз не?

2. Деректер қорын жобалаудың негізгі кезеңдерін атаңыз.

3. Деректер қорында кестелер арасында қандай байланыстар болуы мүмкін?

4. SQL тілінің негізгі командаларын сипаттаңыз.

5. Бір кестеден екінші кестеге деректерді көшіру үшін қандай SQL командасын қолдануға болады?

6. Деректер қоймасының архитектурасының түрлерін атаңыз.

7. ETL процесінің кезеңдерін түсіндіріңіз.

8. OLAP және OLTP арасындағы негізгі айырмашылықтарды атаңыз.

9. Access ортасында мәліметтер енгізу үшін қандай құрал қолданылады?

10. Деректер қоймасының үш деңгейлі архитектурасының артықшылықтарын сипаттаңыз.

11. Blockchain технологиясының жұмыс принципін түсіндіріңіз.

12. Big Data-ның негізгі сипаттамалары қандай?

13. Деректерді индекстеудің артықшылықтарын атаңыз.

14. Мәліметтердің қайталануын болдырмау үшін қандай шаралар қолданылады?

15. Деректер қоймасының өнімділігін арттырудың негізгі әдістерін сипаттаңыз.

16. ERD диаграммасы дегеніміз не және оны қалай құрастыруға болады?

17. SQL-дің топтық функцияларын атаңыз және олардың рөлі қандай?

18. Access ортасында есеп беру қалай құрылады?

19. Қазақстандағы цифрландырудың негізгі бағыттары қандай?

20. Деректер қорын басқару жүйесінің негізгі қызметтерін атаңыз.

21. Python тілінде мәліметтермен жұмыс істеу үшін қандай кітапханалар қолданылады?

22. Деректер қоймасын жобалау кезінде қандай принциптер ескеріледі?

23. Деректер қоймасын оптимизациялау үшін қандай әдістер қолданылады?

24. Деректерді шифрлау мен қорғаудың қандай тәсілдері бар?

25. Blockchain жүйесіндегі смарт-келісімшарт дегеніміз не?

26. Мәліметтердің ауқымды көлемін сақтау үшін қандай деректер қорлары қолайлы?

27. SQL-де деректерді біріктіру үшін қандай командалар қолданылады?

28. OLAP текшелері қалай жұмыс істейді және олардың артықшылықтары қандай?

29. Деректерді визуализациялау құралдарын атаңыз.

30. ETL процестерін автоматтандырудың қандай артықшылықтары бар?

31. Көпөлшемді деректерді талдаудың негізгі әдістерін сипаттаңыз.

32. Жазбаларды біріктіру үшін SQL-де қандай функция пайдаланылады?

33. Деректер қоймасын құру барысында қауіпсіздікті қалай қамтамасыз етуге болады?

34. Қазіргі таңда деректерді өңдеу жылдамдығын арттыру үшін қандай құралдар қолданылады?

35. Access ортасында макростар не үшін қолданылады?

36. Деректерді интеграциялаудың негізгі принциптерін түсіндіріңіз.

37. Python-да деректерді талдау алгоритмдерін қолдану мысалдарын келтіріңіз.

38. Деректер қоймасында мәліметтерді сақтау құрылымын сипаттаңыз.

39. Үлкен деректерді сақтау үшін NoSQL дерекқорларын қолданудың артықшылықтарын атаңыз.

40. Деректер қорында "нормализация" дегеніміз не және оның негізгі мақсаттары қандай?

Глоссарий

Access – Microsoft корпорациясы ұсынған деректер қорын басқару жүйесі, ол кестелер, сұраулар, формалар және есептер арқылы деректермен жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

API (Application Programming Interface) – қосымшалар мен қызметтер арасында өзара әрекеттесуді қамтамасыз ететін интерфейс.

Big Data – көлемі өте үлкен және құрылымы әртүрлі деректер жиынтығы, олардыB талдау үшін арнайы технологиялар мен құралдар қажет.

Вockchain – деректерді қауіпсіз және орталықсыздандырылған түрде сақтау үшін қолданылатын технология, деректер блоктар тізбегінен тұрады.

Transform ETL (Extract,, Load) – деректерді алу, өңдеу (түрлендіру) және сақтау процесінің кезеңдерін білдіреді.

JSON (JavaScript Object Notation) – деректер алмасу үшін қолданылатын жеңіл салмақты мәтін форматындағы құрылым.

OLAP (Online Analytical Processing) – аналитикалық сұрауларды орындауға арналған технология, ол деректерді көп өлшемді түрде талдауға мүмкіндік береді.

SQL (Structured Query Language) – деректер қорымен жұмыс істеу үшін қолданылатын құрылымдалған сұраулар тілі.

Атрибут – деректер қоры кестесіндегі баған, ол объектінің сипаттамасын білдіреді.

Байланыс диаграммасы – деректер қорының кестелері арасындағы логикалық және физикалық байланыстарды графикалық түрде бейнелейтін диаграмма.

Деректер қоймасы (Data Warehouse) – мәліметтерді талдау және сақтау үшін қолданылатын арнайы орталықтандырылған жүйе.

Деректер қоры (Database) – мәліметтерді жүйелендірілген түрде сақтайтын және оларға қолжетімділікті қамтамасыз ететін құрылым.

Индекстеу – деректер қорындағы сұрауларды жылдам орындау үшін қолданылатын әдіс, кесте бағандарына индекстер қосылады.

Интеграция – әртүрлі жүйелерден немесе қосымшалардан алынған деректерді біртұтас жүйеге біріктіру процесі.

Кесте (Table) – деректер қорындағы негізгі объектілердің бірі, деректер жолдар мен бағандар түрінде сақталады.

Мета-деректер (Metadata) – деректер туралы ақпарат, мысалы, кестелердің құрылымы, бағандардың атаулары, типтері және өлшемдері.

Оптимизация – деректер қорындағы операцияларды немесе деректер қоймасындағы процестерді жылдамдату және ресурстарды үнемдеу үшін қолданылатын әдістер.

Пайдаланушы интерфейсі (User Interface) – қолданушылардың деректер қоймасымен немесе деректер қорымен өзара әрекеттесу құралдары.

Реляциялық деректер қоры – деректер кестелер түрінде сақталатын, олардың арасында логикалық байланыс орнатылатын деректер қоры моделі.

Талдау (Analytics) – мәліметтерден мән-мағына алу, үлгілерді анықтау және шешім қабылдау үшін деректерді зерттеу процесі.

Мамандықтарды оқулық әдебиеттерімен қамтамасыз ету картасы

№	Кәсіп, мамандық бойынша оқу пәні, қызмет түрі, тәрбие және оқыту бағдарламасының бөлімі	Пән зерделейтін оқытылатынд ардың, тәрбиеленуші лердің саны	Тәрбиелеу және окыту бағдарламасында көрсетілген оку әдебиеті (атауы, басылған жылы, авторлары) міндетті оқытылатын пәндер	Дана	КР Орталық орындаушы органы пайдалануга болады деп ұсынымдалған косымша оку әдебиеті (атауы, басылған жылы,	Дана

БЕКІТЕМІН

Әдістемелік кеңес төрағасы

Кәдір Е.Т_________________

«_____»______2024ж.

Пәннің оқу- әдістемелік кешенінің бірлігін енгізу

АКТІСІ

Лекциялар жинағы, әдістемелік нұсқаулық, тесттер жиынтығы және т.б (ПОӘК) дидактикалық бірліктердің бірі) «ОН 5.1 Деректер базасы мен деректер қоймасын құру және дерекқорларды басқару жүйелерінің функционалдығын пайдалану» пәні бойынша лекциялар жинағы. Осы актімен информатика пәнінің оқытушысы Тағайбек Әйгерім Әбілқасымқызының орындаған электрондық оқулықтар мен оқыту бағдарламалары расталды. «ОН 5.1 Деректер базасы мен деректер қоймасын құру және дерекқорларды басқару жүйелерінің функционалдығын пайдалану» пәні бойынша теориялық және тәжірибелік сабақтар «ОН 5.1 Деректер базасы мен деректер қоймасын құру және дерекқорларды басқару жүйелерінің функционалдығын пайдалану» ПЦК оқу процесіне енгізілді:

06130100 - «Бағдарламалық қамтамасыз ету» мамандығы үшін

Директордың ОЖЖ орынбасары Директордың ОӘЖЖ орынбасары

Кәдір Е.Т. Аскарова А.Т.

_________________________ _______________________

«Техникалық-гуманитарлық» бөлімінің «Техникалық-гуманитарлық»

меңгерушісі ПЦКБ төрайымы

Абдиханова А.А. Қарақожа И.Ж.

______________________ _________________________

Жүктеу

Бөлісу

ЖИ арқылы жасау

Файл форматы:

docx

Информатика Мақала Басқа

27.01.2025

137

Жүктеу

ЖИ арқылы жасау

Жариялаған:

Тағайбек Әйгерім Әбілқасымқызы

Бұл материалды қолданушы жариялаған. Ustaz Tilegi ақпаратты жеткізуші ғана болып табылады. Жарияланған материалдың мазмұны мен авторлық құқық толықтай автордың жауапкершілігінде. Егер материал авторлық құқықты бұзады немесе сайттан алынуы тиіс деп есептесеңіз,
шағым қалдыра аласыз

Бақдарламалық қамтамасыз ету

Бақдарламалық қамтамасыз ету

Химия пәні

Тарих пәні

Биология пәні

Ағылшын тілі пәні

География пәні

Информатика пәні

Мектепке дейінгі білім беру

«Қазақ тілі» жəне «Қазақ əдебиеті»

Дене шынықтыру

Білім алушылардың білім сапасын арттыру

Инклюзивті білім беру