Басқару психологиясындағы мотивация және тұлғаның индивидуалды–типологиялық қасиеттері

ҚазҰУ-дың магистратурасын таңдаған себебім – бұл университеттің жоғары академиялық деңгейі мен зерттеу мүмкіндіктері арқылы өз саламда терең білім алуға жағдай жасауы. Сонымен қатар, ҚазҰУ-дың тәжірибеге бағытталған бағдарламалары кәсіби дағдыларымды жетілдіруге көмектеседі.

Қазіргі уақытта кәсіби маманның жан-жақты дамуы тек техникалық біліммен ғана өлшенбейді. Мұнайхимия мамандығын таңдаудың негізгі себебі – химия ғылымына деген қызығушылықтың кәсіби қалыптасуға ұласуы және өндірістік саланың стратегиялық маңыздылығын түсіну. Бакалавриат кезеңінде мұнай-химия технологиялары, өндірістік үдерістердің құрылымы мен қауіпсіздік талаптары туралы кешенді білім алу болашақ кәсіби жолдың бағыт-бағдарын айқындады. Алынған теориялық және практикалық дайындық кәсіби дамуды жалғастыруға ынталандырып, магистратураға түсудің шешуші факторы болып қалыптасты. Осылайша жоғары білімді әрі тереңдетілген ғылыми-тәжірибелік даярлықты қажет ететін салада кәсіби жетілуге деген ішкі ұмтылыс басқарушы дағдыларды меңгеру қажеттілігін айқындады.

Басқару психологиясындағы бұл білімдер өндіріс саласында әр қызметкердің мінез-құлқын, жұмысқа көзқарасын және әрекет ету стилін бағалауға мүмкіндік береді. Қазіргі таңда алынған жаңа білімдер қатарында мотивация теориялары, тұлғаның индивидуалды-типологиялық қасиеттері, тұлғааралық қарым-қатынас динамикасы, эмоциялық күйлердің адам әрекетіне әсері және басқару стилдерінің ерекшеліктері бар. Бұл білімдер өмірде кездесетін түрлі жағдайларды талдауға, адам мінез-құлқының себептерін түсінуге, әртүрлі типтегі адамдармен қарым-қатынасты дұрыс құруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, өндірістік ортада кездесетін қауіптер мен жауапкершіліктерді ескере отырып, әр адамның мінез ерекшеліктерін дұрыс қабылдау кәсіби қауіпсіздікті сақтауға септігін тигізеді. Басқару психологиясынан алған теориялық түсініктер күнделікті әрекеттердің астарында жатқан психологиялық факторларды байқауға көмектеседі.

Мотивация және индивидуалды–типологиялық қасиеттерді талдау тақырыбы өмірде де, болашақ кәсіби ортада да тікелей қолданылатын білімді қамтиды. Өмірде адамдардың әрекет ету себептері әртүрлі екенін түсіну қарым-қатынаста сабырлы болуға, сынға бейімделуге, эмоцияны дұрыс басқаруға үйретеді. Ал кәсіби салада бұл білімдер адамдарды ынталандыратын факторларды анықтауға, әріптестердің мүмкіндіктерін бағалауға, тапсырмаларды адамның қабілетіне қарай бөлудің маңызын түсінуге көмектеседі. Әр адамның темпераменті мен мінезі әртүрлі болуы — басқарудағы маңызды психологиялық заңдылық, сондықтан осы ерекшеліктерді білу жұмыс барысын жүзеге асыруда тиімділік береді. Мотивация – адамның әрекетін белсендіретін ішкі және сыртқы күштердің жүйесі. Басқару психологиясында мотивацияның ішкі, сыртқы, оң және теріс түрлері қарастырылады. Ішкі мотивация адамның қызығушылығынан, кәсіби дамуға деген ниетінен туады, ал сыртқы мотивация еңбек жағдайы, марапат, бақылау, бағалау сияқты факторларға негізделеді. Өндірісте мотивацияның рөлі ерекше, себебі ынтасы жоғары қызметкер тапсырманы жауапкершілікпен орындап, жұмыс сапасын арттыра алады. Сонымен бірге индивидуалды–типологиялық қасиеттер — темперамент, мінез, қабілет, эмоциялық тұрақтылық секілді ерекшеліктер — адамның жұмысты орындау стиліне әсер етеді. Мысалы, бір адам жылдам шешім қабылдауға бейім болса, екінші адам нақтылық пен жүйелілікке мән береді. Сондықтан әр адамның ерекшелігін ескеру — тиімді басқарудың негізгі шарттарының бірі.

Техникалық бағытта білім алып жүрген қазіргі студент үшін кәсіби құзыреттілікті қалыптастыру тек теориялық пәндермен шектелмейді. Өндірістік ортада адамдармен жұмыс істеудің маңызы жоғары болғандықтан, басқару психологиясын меңгеру оның тұлғалық және кәсіби дамуына ерекше әсер етеді. Алған білімдерді өмірде және болашақ жұмыста қолдану ерекше маңызға ие. Өмірде адамдардың мінезі мен мотивациясын түсіну отбасылық және достық қарым-қатынасты жақсартады, дау-дамайды болдырмауға көмектеседі, пікір алмасу мәдениетін қалыптастырады. Болашақ кәсіби қызметте психологиялық білімдер жетекшілермен, әріптестермен, техникалық мамандармен тиімді сөйлесуге, жанжалдарды болдырмауға және дұрыс шешім қабылдауға мүмкіндік береді.

Қорытындылай келе, мотивация және индивидуалды–типологиялық ерекшеліктерді зерттеу техникалық сала маманы үшін тек теориялық білім емес, кәсіби өмірде тікелей қолданылатын маңызды құрал. Бұл тақырып адамды тереңірек түсінуге, ұжымдық жұмысты тиімді ұйымдастыруға және жеке тұлғалық өсуді жалғастыруға мүмкіндік береді. Басқару психологиясы болашақ маманның кәсіби имиджін қалыптастырып, еңбек мәдениетін жаңа деңгейге көтереді.

Өтемұрат А.А.

магистрант

Болтаева А.М.

психология ғылымдарының кандидаты

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ