Басқарудағы стресс-менеджмент

Қазіргі замандағы жоғары білім жүйесінде тұлғаның кәсіби және тұлғалық дамуын қамтамасыз ету басты мақсаттардың бірі болып табылады. Бұл тұрғыдан алғанда, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде оқытылатын «Басқару психологиясы» пәні студенттердің басқарушылық қабілеттерін, қарым-қатынас мәдениетін және психологиялық сауаттылығын арттыруға бағытталған кешенді оқу курсы болып саналады.

«Басқару психологиясы» пәні мазмұны ұйымдағы психологиялық процестерді, тұлғааралық өзара әрекеттесуді және көшбасшылықтың психологиялық негіздерін қамтиды. Сонымен қатар, бұл пән арқылы басқарудағы шешім қабылдау, эмоцияларды реттеу, мотивация және конфликтіні басқару сияқты практикалық дағдыларды меңгереміз.

«Басқару психологиясы» пәнін оқу барысында біз жетекшіміз, психология ғылымдарының кандидаты, профессор Жұбаназарова Назираш Сүлейменқызының жетекшілігімен басқару және стресс мәселелеріне қатысты бірқатар ғылыми еңбектерді талдадық. Атап айтқанда, Ахтаева Н.С., Абдижаппарова А.И., Бекбаева З.Н. авторларының «Басқару психологиясы» (2018) еңбегіндегі басқару үдерісіндегі тұлғалық және ұйымдық факторлар жөніндегі тұжырымдар, Auerbach S. және Grambling S.E. еңбегіндегі «Stress psychology» (2003) еңбегіндегі стресстің психологиялық табиғаты мен оны басқару тәсілдері, сондай-ақ Р. Лазарус ұсынған «Стресс және эмоция теориясы» (2017) еңбегіндегі когнитивті бағалау тұжырымдамасы қарастырылды. Сонымен қатар, Қ.Ж. Елшибекованың «Көшбасшылық» (2020) оқу-әдістемелік құралындағы көшбасшылық пен эмоционалды тұрақтылық арасындағы байланысқа қатысты идеялар да зерттеу жұмысының теориялық негізін толықтырды.

Басқару психологиясы контексінде стресс-менеджмент ұғымы адамның кәсіби іс-әрекеттегі мінез-құлқын, ойлау жүйесін және эмоциялық реттеу қабілетін талдаумен тікелей байланысты. Басқару қызметінде стресс – тек физиологиялық реакция ғана емес, сонымен қатар шешім қабылдау сапасына, коммуникация тиімділігіне және көшбасшылық мінез-құлыққа әсер ететін психологиялық фактор ретінде қарастырылады.

Басқару іс-әрекетінде стрессорлардың сипаты ерекше. Олардың қатарына ақпараттық жүктеме, уақыт тапшылығы, жоғары жауапкершілік, тұлғааралық және тұлғаішілік қақтығыстар, сондай-ақ сыртқы ортаның тұрақсыздығы жатады. Ақпараттық жүктеме факторы – басшыға түсетін мәлімет көлемінің шамадан тыс болуы және оны қысқа уақытта талдау қажеттілігі когнитивтік ресурстарды әлсіретеді. Жауапкершілік факторы – қабылданған шешімнің ұйым мен ұжымның нәтижесіне тікелей ықпалы эмоционалдық қысымды арттырады. Ал уақыт тапшылығы және тұлғааралық шиеленістер басқару үдерісінің тиімділігін төмендетіп, кәсіби күйзеліс (burnout) қаупін туғызады.

Басқарудағы стресс-менеджмент тек жеке тұлғаның өзін-өзі реттеу дағдысын қалыптастырумен шектелмейді. Ол ұйымдық деңгейде де маңызды рөл атқарады. Мәселен, тиімді коммуникация жүйесін құру, жұмыс жүктемесін әділ бөлу және ұжымда сенім атмосферасын қалыптастыру – басқару психологиясында стрессті азайтудың негізгі шарттары ретінде танылады. Сонымен қатар, көшбасшының мінез-құлқы мен эмоционалдық тұрақтылығы қызметкерлердің психологиялық ахуалына тікелей әсер етеді.

Басқарудағы стресс-менеджмент – бұл басқару психологиясының маңызды саласы. Ол тұлғаның ішкі эмоциялық күйін, кәсіби мотивациясын және когнитивтік тепе-теңдігін сақтау арқылы ұйымның жалпы тиімділігін арттыруға бағытталады. Басшы мен қызметкер арасындағы психологиялық өзара түсіністік, эмоцияны реттеу және кәсіби қолдау жүйесін дамыту – қазіргі басқару мәдениетінің ажырамас бөлігі.

Жубаназарова Н.С.

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ 

психология ғылымдарының кандидаты,

профессор  м.а.

Сейтнур Жарас

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ 

психология ғылымдарының кандидаты, доцент м.а.

Серикбай Адиля

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ,

филология факультеті, қазақ филологиясы

мамандығының  1-курс магистранты