МАҚАЛА

Тақырыбы:
«Бастауыш сынып оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастырудағы тиімді әдіс-тәсілдер»

Автор:
Серікбаева Анел Қуанышбайқызы,
Бастауыш сынып мұғалімі,
Алматы қаласы Білім басқармасының
"№187 жалпы білім беретін мектеп" КММ

Кіріспе

Қазіргі заман талабына сай білім беру жүйесі оқушылардың білімді жай ғана меңгеруін емес, оны өмірлік жағдаяттарда тиімді қолдана білуін қамтамасыз етуді көздейді. Осыған байланысты бастауыш сынып кезеңінде функционалдық сауаттылықты қалыптастыру – білім берудің басты бағыттарының бірі. Себебі бастауыш буын – баланың оқу дағдыларының, ойлау мәдениетінің, коммуникативтік қабілеттерінің қалыптасатын негізгі баспалдағы.
Функционалдық сауаттылық — оқушының алған білімін күнделікті өмірде қолдана алуы, сын тұрғысынан ойлауы, ақпаратпен жұмыс істей алуы, түрлі жағдаяттарды шешуде шығармашылық таныта білуі.

Функционалдық сауаттылықтың бастауыш сыныптағы рөлі

Бастауыш сыныптағы функционалдық сауаттылық:

• оқу сауаттылығы (мәтінді түсіну, талдау, қорытынды жасау);

• математикалық сауаттылық (логикалық ойлау, есептерді өмірлік ситуациямен байланыстыра шешу);

• жаратылыстану сауаттылығы (тәжірибе жасай алу, қоршаған ортаны түсіну);

• цифрлық сауаттылық (ақпараттық технологияларды қолдану);

• коммуникативтік сауаттылық (пікір айту, дәлелдеу, тыңдай білу);
  сияқты негізгі бағыттарды қамтиды.

Функционалдық сауаттылықты қалыптастырудың тиімді әдіс-тәсілдері

1. Ойын технологиясы

Балалардың жас ерекшелігіне сай ойындар арқылы білімді өмірмен байланыстыру өте тиімді.
Мысалдар:

• «Сәйкестендір», «Шешімін тап», «Өрнекті жалғастыр» логикалық ойындары;

• «Кім жылдам?» — математикалық жарыс;

• «Сиқырлы қапшық» — мәтінді түсіну және болжау.

2. Сын тұрғысынан ойлау стратегиялары

Оқушылардың талдау, сәйкестендіру, салыстыру қабілеттерін дамытады.
Қолданылатын әдістер:

• INSERT

• «Т кестесі»

• «БББ» (білемін – білгім келеді – білдім)

• Венн диаграммасы

• «Ойлан – жұптас – бөліс»

3. Жобалық жұмыс әдісі

Оқушы өзін зерттеуші ретінде сезінеді, ақпаратты тауып, өңдеп, презентация жасайды.
Жобалар:

• «Менің отбасы шежірем»

• «Экологиялық таза өнімдер»

• «Қоршаған ортаны қорғау»

• «Қаламыздың көрікті жерлері»

4. Өмірлік жағдаяттарды модельдеу

Сабақта нақты өмірден алынған мысалдарды қолдану оқушылардың қызығушылығын арттырады.
Мысалдар:

• дүкендегі есеп-қисап;

• жол жүру ережелерін талдау;

• күнделікті тұрмыста кездесетін мәтіндермен жұмыс (бағдарлама, хабарландыру, кесте).

5. АКТ қолдану

Цифрлық сауаттылықты қалыптастырудың басты жолы – сабақ барысында интерактивті құралдарды тиімді пайдалану.
Құралдар:

• LearningApps

• Quizizz

• Kahoot

• Интерактивті жаттығулар мен тренажерлар

6. Топтық және жұптық жұмыс

Оқушылардың бір-бірімен ынтымақтаса жұмыс істеуіне, пікір алмасуына, жауапкершілік сезімін дамытуға көмектеседі.
Мысалдар:

• ортақ постер құрастыру;

• рөлдік ойындар;

• тапсырмаларды топпен шешу;

• зертханалық тәжірибелер.

Практикалық бөлім (сабақтан мысал)

Пәні: Қазақ тілі
Тақырыбы: Мәтінді түсініп оқу
Мақсаты: Мәтіндегі негізгі ойды анықтау, ақпаратты талдау.

Тәсілдер:

• INSERT — мәтінге белгі қою

• «Ойлан – жұптас – бөліс»

• Шағын топта мәтін мазмұнын өмірмен байланыстыру

Өмірлік жағдаят:
Оқушыларға «Супермаркеттегі жарнама» мәтіні беріледі.
Олар жарнаманың мақсатын, пайдасы мен зиянын талқылайды.
Қорытынды ретінде «Жауапты тұтынушы» тақырыбында мини-эссе жазады.

Мұндай сабақтар функционалдық сауаттылықты тікелей дамытады.

Қорытынды

Бастауыш сыныпта функционалдық сауаттылықты қалыптастыру — оқушының болашақтағы білім сапасына, тұлғалық дамуына негіз болатын маңызды міндет. Тиімді технологияларды жүйелі қолдану арқылы мұғалім оқушының ойлау қабілетін, өмірлік дағдыларын, ақпаратты қолдану мүмкіндігін дамытады.
Серікбаева Анел Қуанышбайқызы өз тәжірибесінде оқушылардың белсенділігін арттыруға, шығармашылық қабілеттерін дамытуға және алған білімді өмірде қолдануға бағытталған әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы функционалдық сауаттылықты қалыптастыруға айрықша мән береді.