Сақан Шынар Муратжанқызы

Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы

«Өрікті ауылының қазақ орта мектебі» КММ-нің

бастауыш пәнінің мұғалімі

Бастауыш сынып оқушыларының логикалық ойлау қабілетін дамыту жолдары

Кіріспе.

Қазіргі білім беру жүйесінде оқушы тұлғасының жан-жақты дамуына жағдай жасау басты міндеттердің бірі болып табылады. Бұл міндеттің маңызды бағыттарының бірі – логикалық ойлау қабілетін дамыту. Логикалық ойлау – білімді терең меңгерудің, дәлелді шешім қабылдаудың, шығармашылық ізденістің негізі. Бастауыш сынып жасы логикалық ойлау операциялары қалыптасатын ең қолайлы кезең болғандықтан, осы кезеңде арнайы педагогикалық тәсілдерді қолдану өте маңызды.

Логикалық ойлаудың теориялық негіздері.

Логикалық ойлау құбылыстардың мәнін түсінуге, олардың арасындағы байланыстарды анықтауға, талдау мен синтез жасауға, жалпылау және қорытынды шығаруға бағытталған күрделі танымдық процесс. Педагогикалық психологияда логикалық ойлаудың негізгі компоненттеріне анализ, синтез, салыстыру, жіктеу, индукция, дедукция жатады. Бұл операциялар бастауыш сыныпта біртіндеп қалыптасып, тәжірибе арқылы бекітіледі.

Бастауыш мектеп оқушыларының логикалық ойлауының ерекшеліктері.

Бұл жаста балалардың ойлауы көрнекілікке сүйенеді, алайда біртіндеп абстрактілі ойлау элементтері қалыптаса бастайды. Оқушылар заттарды сыртқы белгілеріне қарай салыстырудан күрделі логикалық байланыстарды орнатуға қарай дамиды. Сондықтан мұғалім оқыту барысында көрнекі құралдармен қатар ой әрекетін белсендіретін тапсырмалар қолдануы қажет.

Логикалық ойлауды дамытудың педагогикалық шарттары.

Логикалық ойлауды дамыту үшін бірнеше педагогикалық шарттарды сақтау маңызды:

– оқу үдерісін жүйелі түрде ұйымдастыру;

– тапсырмаларды күрделендіру принципін сақтау;

– оқушының дербес ойлауына мүмкіндік беру;

– проблемалық жағдайлар туғызу;

– пәндер арасындағы байланысқа негізделген интеграцияланған тапсырмалар қолдану.

Логикалық ойлауды дамыту жолдары.

1. Проблемалық оқыту әдістері.

Проблемалық жағдай туғызу – баланың ойлауын белсендірудің тиімді әдісі. Мұндай тапсырмалар баланы ойлануға, талдауға, дәлелдеуге итермелейді. Мысалы, қарапайым «неліктен?» және «қалай?» сұрақтарының өзі оқушының танымдық қызығушылығын арттырады. Проблемалық тапсырма шешімі дайын берілмей, оқушының өз бетімен ізденуі қамтамасыз етіледі.

2. Салыстыру, жіктеу және топтастыру тапсырмалары.

Бұл тапсырмалар баланың анализ және синтез жасау дағдыларын қалыптастырады. Әртүрлі нысандарды салыстыру арқылы оқушылар олардың негізгі белгілерін ажыратады. Жіктеу барасында оқушы белгілі бір критерийді таңдап, оған сәйкес объектілерді топтастыруды үйренеді. Мұндай ой әрекеттері логикалық жүйелілікке баулиды.

3. Логикалық есептер, ребустар және пазлдар.

Арнайы логикалық есептер оқушылардың ойлау шапшаңдығын арттырады, есте сақтау қабілетін дамытады және шешім қабылдау дағдыларын қалыптастырады. Логикалық тізбектер, суретті жұмбақтар, математикалық лабиринттер, «артық фигураны тап» секілді тапсырмалар бастауыш жаста өте тиімді.

4. Дидактикалық ойындарды қолдану.

Ойын – бастауыш сынып оқушысы үшін табиғи әрекет болғандықтан, ойын түріндегі логикалық тапсырмалар баланың қызығушылығын арттырады. «Сәйкестігін тап», «Қайсысы бірінші?», «Заңдылықты жалғастыр», «Құпия сөз» сияқты ойындар логикалық ойлау құрылымдарын дамытады. Ойын барысында оқушылар бірігіп жұмыс істеуді, пікір алмасуды, ой қорытындысын жасауды үйренеді.

5. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану.

Цифрлық платформалардағы интерактивті логикалық тапсырмалар оқушының мотивациясын күшейтеді. LearningApps, Wordwall, Smart Land сияқты ресурстар арқылы оқушылар тез ойлау, шешім қабылдау және талдау дағдыларын дамытады. Қазіргі заман баласына сандық форматтағы тапсырмалар өте тиімді әсер етеді.

6. Оқушылардың зерттеу және жобалау жұмыстары.

Зерттеу әдісі оқушылардың өз бетімен ақпарат жинауына, талдауына және қорытынды жасауына жағдай жасайды. Шағын жобалар логикалық және шығармашылық ойлауды, жоспарлау дағдыларын және дербестікті дамытады. Мысалы, «Қоршаған ортадағы геометриялық фигуралар» жобасы оқушыларды бақылау, жүйелеу, талдау сияқты әрекеттерге үйретеді.

Мұғалімнің кәсіби рөлі.

Логикалық ойлауды дамыту үдерісінде мұғалім оқу міндеттерін дұрыс құрастырып, тапсырмаларды тиімді таңдай білуі қажет. Ол оқушыларға бағыт-бағдар беріп, ойлау әрекетін дамытатын орта қалыптастырады. Мұғалім оқушының жетістігін бағалап қана қоймай, оның ойлау тәсілдерін жетілдіруге көмек көрсетуі тиіс.

Қорытынды.

Бастауыш мектепте логикалық ойлауды дамыту – оқушылардың интеллектуалдық әлеуетін арттырудың маңызды шарты. Логикалық ойлауы дамыған оқушы оқу материалын тез меңгеріп, шешім қабылдауда дәлдік танытады, түрлі өмірлік жағдайларда жол таба алады. Сондықтан логикалық ойлауды қалыптастыру үдерісі жүйелі, мақсатты және ғылыми негізделген болуы қажет.