БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ МАТЕМАТИКАЛЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН ДАМЫТУДЫҢ ТИІМДІ ӘДІСТЕРІ

Аңдатпа

Бұл мақалада бастауыш мектеп оқушыларының математикалық сауаттылығын қалыптастырудың теориялық негіздері мен практикалық тәсілдері қарастырылады. Қазіргі білім беру жүйесінде математикалық сауаттылық — тек есеп шығару қабілетін меңгерту емес, оқушының логикалық ойлауын, өмірлік жағдаяттарды талдау дағдысын, деректерді интерпретациялау қабілетін дамытуға бағытталған маңызды құзыреттілік. Мақалада математикалық модельдеу, саралап оқыту, ойын технологиялары, зерттеу элементтері, өмірлік мазмұндағы тапсырмалар сияқты заманауи әдістердің тиімділігі нақты мысалдармен ашылады. Сонымен қатар, оқушының ойлау әрекетін диагностикалау, қателермен жұмыс жүргізу және оқу жетістігін талдау тәсілдері ұсынылады. Зерттеу нәтижелері бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби қызметіне әдістемелік қолдау көрсетіп, оқу процесін жетілдіруге мүмкіндік береді.

Кілт сөздер: математикалық сауаттылық, бастауыш мектеп, модельдеу, саралап оқыту, логикалық ойлау, функционалдық сауаттылық, бағалау, өмірлік тапсырмалар.

Кіріспе

Қазіргі білім беру жүйесінде математикалық сауаттылықты дамыту — бастауыш мектептен бастап қолға алынуы тиіс өзекті мәселе. Математикалық сауаттылық әлеуметтік, тұрмыстық және оқу жағдайларында математикалық білімді тиімді қолдана білу қабілетімен сипатталады. Бастауыш жастағы оқушылардың ойлау әрекеті әлі қалыптасу кезеңінде болғандықтан, оларға ұсынылатын әдістер жеңіл, көрнекі әрі өмірмен байланысты болуы маңызды.

Жаңартылған білім мазмұны оқушының функционалдық сауаттылығын дамытуға бағытталғандықтан, математикалық білімді тек механикалық түрде меңгерту жеткіліксіз. Басты мақсат – оқушының мәселені талдай білуі, тиімді шешім қабылдауы, логикалық қорытынды жасай алуы. Бұл үшін мұғалім заманауи әдіс-тәсілдерді қолдануы қажет: модельдеу, саралап оқыту, зерттеу тапсырмалары, ойын технологиялары, бағалау мен кері байланыс жүйесі.

Осы мақалада бастауыштағы математикалық сауаттылықты дамытуға арналған тиімді әдістер қарастырылып, олардың практикалық маңызы жан-жақты талданады.

Негізгі бөлім

1. Математикалық сауаттылықты дамытудың теориялық негіздері

Математикалық сауаттылық ұғымы математикалық білімді түсініп қолдану, логикалық ойлауды дамыту және математикалық тілде өз ойын нақты жеткізе алу қабілеттерін қамтиды. Бастауыштағы білім алушылар үшін бұл құзыреттілікті дамыту бірнеше бағытта жүзеге асырылады:

1. қарапайым мәтіндік есептерді талдау;

2. логикалық байланыстарды анықтау;

3. модель құра білу;

4. деректерді графикалық түрде оқу және түсіндіру;

5. ойлау әрекеттерін дамыту (салыстыру, топтау, жалпылау).

Педагогикалық зерттеулер бастауыш жастағы балалардың ойлау жүйесі көрнекілікке, ойын әрекетіне және тәжірибелік іс-әрекетке сүйенетінін көрсетеді. Сондықтан математикалық сауаттылықты дамытуда көрнекілік, схемалар, диаграммалар, манипулятивті материалдар кеңінен қолданылады.

2. Өмірлік жағдаятқа негізделген тапсырмалардың тиімділігі

Математикалық сауаттылықтың негізгі талабы — білімді өмірлік жағдайларда қолдану. Сондықтан сабақ барысында шынайы өмірден алынған тапсырмалар берілгені жөн. Мысалы:

– дүкендегі сатып алу, баға салыстыру;

– жол қашықтығын есептеу;

– уақытты жоспарлау;

– деректерді кесте арқылы салыстыру.

Мұндай тапсырмалар оқушының оқу мотивациясын күшейтіп, математиканың өмірмен байланысын түсінуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, практикалық есептер оқушылардың талдау, шешім қабылдау дағдыларын дамытады.

3. Математикалық модельдеу: схема, кесте, диаграмма

Модельдеу бастауыш сынып оқушысының күрделі ақпаратты түсінуіне көмектесетін тиімді әдіс. Оқушылар жолақ модель арқылы есептің құрылымын көреді, кесте көмегімен деректерді реттейді, диаграмма арқылы сандық ақпараттың көрнекі бейнесін жасайды.

Мысалы, “5 алма болды, 3-еуі желінді” есебін модельдеу:

– жолақ модель;

– суретті модель;

– сандық модель.

Модельдеу — ойлау дағдыларын дамытатын құрал:

• мәселені талдауды жеңілдетеді;

• шешімнің дұрыстығын тексеруге мүмкіндік береді;

• логикалық операцияларды қалыптастырады;

• ақпаратты бірнеше форматта ұсынуға үйретеді.

4. Саралап оқыту — әр оқушының дамуын қамтамасыз ету

Сыныптағы әр оқушының оқу қарқыны әртүрлі. Саралап оқыту осы айырмашылықты ескеріп, барлығын бірдей оқу мақсаттарына жеткізуді көздейді.

Саралаудың негізгі формалары:

1. тапсырманы күрделілік деңгейі бойынша саралау;

2. қолдау көлемін өзгерту;

3. нәтижені әртүрлі форматта көрсетуге мүмкіндік беру;

4. топтық жұмыс түрлерін қолдану.

Мысалы, “қосу және азайту” тақырыбында:

– І деңгей: қарапайым амалдар;

– ІІ деңгей: қысқа мәтіндік есеп;

– ІІІ деңгей: мәселені бірнеше тәсілмен шешу.

Бұл тәсіл әр оқушының мүмкіндігін ашуға мүмкіндік береді.

5. Ойын технологиялары және зерттеу элементтері

Ойын технологиялары бастауыш сыныпта оқытудың ажырамас бөлігі. Ойын барысында оқушылар бәсекелестік, қызығушылық және белсенділік танытады. Мысалы:

– “Сандық домино”;

– “Кім жылдам?”;

– “Қате тап”;

– “Суреттен модель құрастыр”.

Зерттеу тапсырмалары да математикалық сауаттылыққа оң әсер етеді:

– деректер жинау;

– диаграмма жасау;

– болжам айту;

– қорытынды шығару.

Ойын мен зерттеу біріге отырып, оқушылардың сыни ойлауын дамытады.

6. Қателермен жұмыс және кері байланыс беру

Қателер — оқушының әлсіз тұстарын анықтайтын маңызды құрал. Қателерді талдау арқылы мұғалім оқу үдерісін тиімді етеді. Тиімді кері байланыс белгілі бір әрекеттің дұрыс және жетілдіруді қажет ететін тұстарын көрсетеді.

Кері байланыстың түрлері:

– ауызша;

– жазбаша;

– топтық;

– өзін-өзі бағалау;

– өзара бағалау.

Бұл тәсілдер оқушының жауапкершілігін арттырып, өз жұмысын жетілдіруге ынталандырады.

Қорытынды

Бастауыш сынып оқушыларының математикалық сауаттылығын дамыту — білім беру сапасының маңызды көрсеткіштерінің бірі. Бұл міндетті жүзеге асыру үшін математиканы оқыту дәстүрлі тәсілдермен ғана шектелмей, өмірлік жағдаяттар, модельдеу, саралап оқыту, ойын және зерттеу әдістері сияқты заманауи әдістемелермен толықтырылуы қажет.

Оқушының математикалық ойлауын дамыту тек дұрыс есеп шығарумен өлшенбейді; оған ақпаратты талдау, салыстыру, жүйелеу, логикалық қорытынды жасау, деректерді түсіндіру дағдылары да кіреді. Сондықтан мұғалімнің рөлі — осы дағдыларды дамытуға жағдай жасау, тиімді орта құру, қолдау көрсету.

Мақалада ұсынылған әдістер мен практикалық тәсілдер бастауыш мектептегі математикалық сауаттылықты арттыруға, оқушылардың оқу жетістігін жақсартуға оң ықпал етеді. Бұл білім алушылардың әрі қарайғы оқуына, функционалдық ойлауының қалыптасуына мықты негіз болады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Әбілқасымова А.Е. Бастауыш математика әдістемесі. – Алматы: Білім, 2018.

2. Кенжебекова М.Ә., Омарова Г.Т. Бастауыш сыныпта математиканы оқыту әдістемесі. – Алматы: Қазақ университеті, 2020.

3. Аймағамбетова Қ. Математикалық сауаттылықты дамыту жолдары. – Нұр-Сұлтан: Ы.Алтынсарин атындағы ҰБА, 2019.

4. Сманова Б.С. Бастауыш мектепте дамыта оқыту технологиялары. – Шымкент: ОҚМПУ, 2021.

5. Мәмбетқұлова А. Қалыптастырушы бағалау және математикалық ойлауды диагностикалау. – Алматы: Рауан, 2020.