Бастауыш сыныпта цифрлық сауаттылықты оқытудың маңыздылығы

Информатика пәні мұғалімі Хайретдинова Риниза Рафисовна

Аннотация

Бұл мақалада бастауыш сынып оқушыларына цифрлық сауаттылықты оқытудың тиімділігі қарастырылады. Цифрлық сауаттылықтың қазіргі қоғамдағы маңызы, бастауыш сынып оқушыларының даму ерекшеліктері, оқу үдерісінде цифрлық құралдарды қолданудың тиімді жолдары, сондай-ақ педагогикалық әдіс-тәсілдер мен практикалық ұсыныстар талданады. Мақалада цифрлық сауаттылықты оқыту арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеттері, сыни ойлау дағдылары және ақпараттық коммуникациялық құзыреттіліктері дамытылатыны көрсетіледі.

Кіріспе

Қазіргі заманғы білім беру жүйесінде цифрлық сауаттылықтың маңызы артып келеді. XXI ғасырда ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың дамуымен бірге білім беру үдерісі де жаңаша сипатқа ие болуда. Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыру – олардың болашақтағы білім алуына, кәсіби дамуына және қоғамдағы белсенді азамат болып қалыптасуына негіз қалайды. Сондықтан бастауыш сыныптарда цифрлық сауаттылықты оқыту – білім беру жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.

Негізгі бөлім

1. Цифрлық сауаттылық ұғымының мәні және оның бастауыш білімдегі орны

Цифрлық сауаттылық — бұл тек компьютерді пайдалану дағдысы ғана емес, сонымен бірге ақпаратты іздеу, өңдеу, сыни бағалау және оны қауіпсіз түрде қолдана білу қабілеті. ХХІ ғасырда өмір сүріп жатқан әрбір азамат, соның ішінде бастауыш сынып оқушысы да цифрлық ортада бағдарлай алуы қажет. Балалар ерте жастан интернет пен мобильді құрылғылармен танысады, алайда оларды тиімді және қауіпсіз пайдалану үшін арнайы оқыту қажет. Бастауыш сынып – баланың тұлғалық және танымдық дамуы қарқынды жүретін кезең. Осы кезеңде

қалыптасқан цифрлық дағдылар кейінгі оқу сатылары мен өмірлік тәжірибеде үлкен рөл атқарады. Сондықтан оқушылардың ақпараттық-коммуникациялық технологияларды саналы қолдану мәдениетін мектеп қабырғасынан бастап қалыптастыру маңызды.

2. Цифрлық сауаттылықты бастауыш сыныптарда қалыптастырудың педагогикалық негіздері

Цифрлық сауаттылықты оқыту оқушының ойлау қабілетін дамыту, дербестікке үйрету, ақпаратпен жұмыс істеу дағдысын жетілдіру сияқты маңызды функцияларды атқарады. Әсіресе, цифрлық құралдар

арқылы оқушылардың логикалық, шығармашылық, жобалау және зерттеушілік қабілеттерін дамытуға болады. Бұл бағытта келесі педагогикалық ұстанымдарға сүйену қажет:

 Жас ерекшеліктеріне сай тәсілдерді қолдану. Бастауыш сынып оқушыларына күрделі теорияны емес, көрнекі, ойын арқылы үйрету тиімді. Мысалы, суреттер, бейнероликтер, анимациялар, онлайн-ойындар арқылы оқыту материалдары түсінікті әрі қызықты болады.

 Қауіпсіздік пен этикалық нормаларды үйрету. Интернеттегі қауіптер туралы (фейк ақпарат, кибербуллинг, жеке деректерді қорғау) ақпарат беру — цифрлық сауаттылықтың маңызды бөлігі.

 Интеграцияланған оқыту. Цифрлық құралдарды тек информатика сабағында емес, математика, ана тілі, жаратылыстану пәндеріне де кіріктіру қажет. Мысалы, интерактивті тапсырмалар, білім беру платформаларын пайдалану, бейне жазбалармен жұмыс – оқытудың сапасын арттырады.

3. Цифрлық технологиялардың оқыту үдерісіндегі рөлі мен тиімділігі

Цифрлық технологияларды сабақта қолдану оқытудың сапасын жақсартып, оқушылардың білімге деген қызығушылығын арттырады. Интерактивті тақталар, планшеттер, ноутбуктер, сандық оқулықтар, түрлі онлайн-платформалар (BilimLand, Kahoot, Quizizz, Liveworksheets т.б.) арқылы білім беру үдерісі

көрнекі, жүйелі және тартымды бола түседі.

 Интерактивті тапсырмалар: Мұғалім оқушының әрбір әрекетін бақылай алады, ал оқушы өз қатесін бірден көріп, түзете алады.

 Деңгейлік тапсырмалар: Оқушылардың оқу жетістігі әртүрлі. Сандық ресурстар тапсырмаларды оқушының қабілетіне қарай ұсынуға мүмкіндік береді.

 Қашықтықтан оқыту мүмкіндігі: COVID-19 пандемиясы кезінде білім беру жүйесі онлайн оқытуға көшуге мәжбүр болды. Бұл жағдайда цифрлық сауаттылықтың рөлі арта түсті. Бастауыш сынып оқушылары мен олардың ата-аналары Zoom, Google Meet, Google Classroom, Teams платформаларын игеріп, жаңа оқу мәдениетін қалыптастырды.

4. Бағдарламалау негіздерін ерте жастан оқытудың маңызы

Соңғы жылдары әлемдік білім беру жүйесінде бағдарламалауды ерте жастан оқыту үрдісі кең етек жаюда. Scratch, Blockly, Code.org секілді визуалды бағдарламалау платформалары арқылы оқушылар компьютерлік ойлау, алгоритмдік логика сияқты дағдыларды меңгере алады.

Бағдарламалау балаларға:

 Шығармашылықпен жұмыс істеуді;

 Мәселені кезең-кезеңімен шешуді;

 Қателікті түзетуді;

 Топта жұмыс істеуді үйретеді.

Scratch секілді визуалды тілдер күрделі синтаксиске емес, блоктар арқылы код жазуға негізделген, сондықтан олар бастауыш сынып жасындағы балалар үшін өте ыңғайлы.

5. Мұғалімнің рөлі мен кәсіби дайындығы

Цифрлық сауаттылықты тиімді оқыту үшін мұғалімнің өзі де заманауи технологияларды жетік меңгеруі қажет. Мұғалімдердің кәсіби біліктілігін арттыру цифрлық білім берудің сапасын қамтамасыз етудің басты факторы. Осы мақсатта:

 АКТ саласындағы біліктілікті арттыру курстары ұйымдастырылуы тиіс;

 Мұғалімдердің өзара тәжірибе алмасуын қолдайтын қауымдастықтар құрылуы керек;

 Пән мұғалімдері мен информатика мұғалімдерінің бірлесе жұмыс істеуі тиімді нәтиже береді.

Сондай-ақ мұғалім оқушылардың цифрлық мінез-құлқын қалыптастыратын тұлға ретінде әрекет етеді. Оқушылар интернетке жүктейтін ақпараттың сенімділігіне, авторлық құқыққа құрметпен қарауына, онлайн ортадағы әдепке үйренуі үшін мұғалім тарапынан үнемі бақылау мен бағыт беру қажет.

6. Ата-анамен бірлескен жұмыс

Бастауыш сынып оқушыларының цифрлық сауаттылығын қалыптастыруда ата-аналардың да рөлі зор.

Олар үйде баланың интернеттегі әрекетін қадағалап, құрылғыларды пайдаланудың шектеулі әріпайдалы болуына жағдай жасауы керек. Мектеп пен ата-ана арасындағы үйлесімді қарым-қатынас цифрлық дағдыларды қалыптастыруда нәтижелі болмақ.

• Ата-аналарға арналған тренингтер мен семинарлар өткізу;

• Баланың экран алдында отыру уақытына шектеу қоюға көмектесу;

• Үй тапсырмаларын цифрлық түрде орындауға қолдау көрсету ұсынылады.

7. Кедергілер мен шешу жолдары

Цифрлық сауаттылықты бастауыш сыныптарда оқытуда бірқатар қиындықтар кездесуі мүмкін:

 Материалдық-техникалық база жеткіліксіздігі: Ауылдық мектептерде компьютерлер мен интернет жылдамдығы талапқа сай болмауы мүмкін.

 Мұғалімдердің даярлық деңгейі: Кейбір мұғалімдер цифрлық технологияларды пайдалануға дайын болмауы ықтимал.

 Оқушылардың назарын тұрақты ұстап тұру: Сандық құрылғылар көңіл бөлуді де, бақылауды да қажет етеді.

Бұл мәселелерді шешу үшін:

 Мемлекеттік деңгейде цифрлық инфрақұрылымды дамыту;

 Мұғалімдерге жүйелі оқыту бағдарламаларын ұсыну;

 Оқушыларға қызықты әрі мағыналы мазмұн ұсыну қажет.

Цифрлық сауаттылықтың анықтамасы және маңызы

Цифрлық сауаттылық – бұл ақпараттық-коммуникациялық технологияларды тиімді және қауіпсіз пайдалану қабілеті. Ол тек компьютер мен интернетті қолдануды ғана емес, сонымен қатар ақпаратты іздеу, өңдеу, бағалау және тарату дағдыларын қамтиды. Цифрлық сауаттылық қазіргі қоғамның қажеттіліктеріне жауап беретін негізгі құзыреттілік болып табылады.

Бастауыш сынып оқушыларының даму ерекшеліктері

Бастауыш сынып оқушыларының танымдық және психологиялық ерекшеліктері олардың цифрлық сауаттылықты меңгеру процесіне әсер етеді. Бұл жастағы балалардың ойлау қабілеті, есте сақтау, зейін, қиял сияқты психикалық процестері қарқынды дамиды. Сондықтан цифрлық сауаттылықты оқыту

барысында балалардың жас ерекшеліктері ескерілуі тиіс. Оларға арналған оқу материалдары қызықты, түсінікті және ойын түрінде ұсынылуы қажет.

Цифрлық құралдарды бастауыш сынып сабақтарында қолданудың тиімді жолдары

Бастауыш сыныптарда цифрлық құралдарды қолдану оқу үдерісін жандандырып, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Мысалы, электронды оқулықтар, интерактивті тақталар, білім беру ойындары, бағдарламалау тілдері (Scratch, ScratchJr) сияқты құралдар оқушылардың шығармашылық

қабілеттерін дамытуға ықпал етеді. Сонымен қатар, бұл құралдар оқушылардың сыни ойлау, проблемаларды шешу, топта жұмыс істеу дағдыларын қалыптастырады.

Педагогикалық әдіс-тәсілдер мен практикалық ұсыныстар

Цифрлық сауаттылықты оқытуда қолданылатын педагогикалық әдіс-тәсілдер оқушылардың белсенділігін арттыруға бағытталуы тиіс. Оқушыларды зерттеу, тәжірибе жасау, жобалық жұмыс, рөлдік ойындар сияқты әдістер арқылы цифрлық сауаттылықты меңгеруге ынталандыру қажет. Сонымен қатар,

мұғалімдердің цифрлық құралдарды тиімді пайдалану үшін арнайы даярлықтан өтуі, әдістемелік көмек алу маңызды.

Қорытынды

Қазіргі ақпараттық қоғамда цифрлық сауаттылық — тұлғаның маңызды құзыреттіліктерінің бірі ретінде танылып отыр. Әсіресе, бастауыш сынып кезеңінде бұл дағдыны қалыптастыру баланың келешек өміріне, оқу жетістігіне және кәсіби дамуына тікелей әсер етеді. Цифрлық сауаттылық — тек

технологияны меңгеру емес, оны тиімді, қауіпсіз әрі этикалық нормаларға сай қолдана білу мәдениеті.

Мақалада бастауыш сынып оқушыларына цифрлық сауаттылықты үйретудің маңыздылығы, тиімді педагогикалық әдістері, оқытудың заманауи құралдары мен платформалары, мұғалім мен ата-ананың рөлі жан-жақты қарастырылды. Сонымен қатар, оқушылардың бағдарламалау негіздерін меңгеруі,

ақпаратпен жұмыс істей білуі, интернеттегі қауіпсіздік ережелерін түсінуі олардың саналы әрі сауатты цифрлық ортада өмір сүруіне мүмкіндік береді.

Мұндай оқыту мектеп пен отбасының үйлесімді іс-әрекеті нәтижесінде ғана іске асады. Мемлекет тарапынан қолдау, инфрақұрылымның жаңартылуы, мұғалімдердің кәсіби дамуы да бұл үрдістің сәтті жүруіне ықпал етеді. Сондықтан цифрлық сауаттылықты бастауыш сыныптан бастап жүйелі түрде

үйрету – заманауи білім берудің ажырамас бөлігі болуы тиіс.

Қорыта келгенде, бастауыш сыныптарда цифрлық сауаттылықты оқыту – білім беру жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Бұл үдеріс оқушылардың ақпараттық-коммуникациялық құзыреттіліктерін қалыптастырып, олардың болашақтағы білім алуына және қоғамдағы белсенді азамат болып қалыптасуына негіз қалайды. Сондықтан цифрлық сауаттылықты оқытуға ерекше көңіл бөлінуі тиіс.

Пайдаланылған әдебиеттер

1.Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. «Білім беру жүйесінде цифрлық технологияларды қолдану бойынша әдістемелік нұсқаулар». – Нұр-Сұлтан, 2022.

2.Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан-2050» стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты. – Астана, 2013.

3.Тұрғынбаева Б.А. «Инновациялық технологиялар және білім беру үдерісі». – Алматы, 2021.

4.Bilimland.kz платформасының ресми нұсқаулықтары.

5.Kahoot! қолдану бойынша мұғалімдерге арналған әдістемелік материалдар.

6.Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. (2022). Білім беру жүйесінде цифрлық технологияларды қолдану бойынша әдістемелік нұсқаулар. – Астана: ҚР БҒМ.

7.UNESCO. (2018). A Global Framework of Reference on Digital Literacy Skills. Paris: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.

8.Prensky, M. (2001). Digital Natives, Digital Immigrants. On the Horizon, Vol.9No.5.

9.Тұрғынбаева Б.А. (2021). Инновациялық технологиялар және білім беру үдерісі. – Алматы: Білім.

10.Bilim Media Group. (2023). BilimLand.kz платформасының әдістемелік құралдары мен нұсқаулары. – Алматы.

11.Code.org. (2022). Computer Science Fundamentals: Teacher Resources. – https://code.org

12)Мырзахметова Ш.С. (2020). «Цифрлық сауаттылықты бастауыш сыныпта қалыптастырудың педагогикалық шарттары» // Білім беру педагогикасы журналы, №4.