Бастауыш сыныпта интерактивті оқыту әдістерін қолданудың маңызы

БАСТАУЫШ СЫНЫПТА ИНТЕРАКТИВТІ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУДЫҢ МАҢЫЗЫ

Жетекші: Иманкулова Ляйля Болаткуловна

Ағатай А.А., Адил Ж.А.,Абдрахман Э.А.

Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінің

Бастауышта оқыту педагогикасы және әдістемесі кафедрасының студенттері

(Алматы қ.)

Аңдатпа

Мақалада бастауыш мектепте оқытудың интерактивті әдістерін қолданудың маңыздылығы қарастырылады. Олардың танымдық белсенділікті қалыптастырудағы, коммуникативтік дағдыларды дамытудағы және оқушылардың ынтасын арттырудағы рөлі атап өтіледі. Топтық жобалар, ойын технологиялары және білімді тереңірек игеруге ықпал ететін проблемалық оқыту сияқты әдістердің артықшылықтары талданады. Оқушылар мен мұғалімнің белсенді өзара әрекеттесуіне ықпал ететін қолайлы білім беру ортасын құруға ерекше назар аударылады.

Кілт сөздер: интерактивті әдістер, бастауыш мектеп, танымдық белсенділік, ойын технологиясы, проблемалық оқыту.

ВАЖНОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИНТЕРАКТИВНЫХ МЕТОДОВ ОБУЧЕНИЯ В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ

Аннотация

В статье рассматривается важность использования интерактивных методов обучения в начальной школе. Отмечается их роль в формировании познавательной активности, развитии коммуникативных навыков и повышении мотивации учащихся. Анализируются преимущества таких методов, как групповые проекты, игровые технологии и проблемное обучение, которые способствуют более глубокому усвоению знаний. Особое внимание уделяется созданию благоприятной образовательной среды, способствующей активному взаимодействию учащихся и учителя.

Ключевые слова: интерактивные методы, начальная школа, познавательная деятельность, игровые технологии, проблемное обучение.

THE IMPORTANCE OF USING INTERACTIVE TEACHING METHODS IN ELEMENTARY SCHOOL

Annotation

The article discusses the importance of using interactive teaching methods in elementary school. Their role in the formation of cognitive activity, the development of communication skills and increasing the motivation of students is noted. The advantages of such methods as group projects, game technologies and problem-based learning, which contribute to a deeper assimilation of knowledge, are analyzed. Particular attention is paid to creating a favorable educational environment that promotes active interaction between students and the teacher.

Keywords: interactive methods, primary school, cognitive activity, game technology, problem-based learning.

Кіріспе

Қазіргі білім беру жүйесі технологиялардың дамуына, жаңа ұрпақтың психологиялық ерекшеліктеріне және қоғамның бейімделуге және өзін-өзі дамытуға қабілетті жоғары білікті мамандарға деген қажеттіліктеріне байланысты айтарлықтай өзгерістерге ұшырайды. Осыған байланысты білімді жеткізіп қана қоймай, оқушылардың өз бетінше ойлау, ақпаратты талдау, топтық жұмыс және тапсырмаларды шығармашылық шешу қабілетін дамытатын оқытудың тиімді әдістерін іздеу және енгізу қажеттілігі артып келеді [1]. Бұл үрдіс әсіресе бастауыш мектеп үшін өте маңызды, өйткені дәл осы жаста негізгі оқу дағдылары қалыптасады және танымдық іс-әрекеттің негіздері қалыптасады.

Дәрісті баяндау және материалды есте сақтауға және көбейтуге бағытталған жұмыстың репродуктивті формалары сияқты дәстүрлі оқыту әдістері оқушының оқу материалымен, мұғаліммен және құрдастарымен белсенді қарым-қатынасына бағытталған интерактивті технологияларға біртіндеп жол береді. Ақпараттық кеңістіктің қарқынды дамуы жағдайында балаларға тек білім алу жеткіліксіз-олар оларды қолдана білуі, талдай білуі, құрылымдауы және әртүрлі құбылыстар арасындағы байланысты таба білуі керек. Интерактивті әдістер оқушылар тек пассивті тыңдаушылар емес, оқу процесінің белсенді қатысушылары болатын білім беру ортасын жасайды [2].

Интерактивті әдістер деп оқушылар бір-бірімен және мұғаліммен белсенді өзара әрекеттесуге, мәселелерді шешуге, жағдайларды модельдеуге, зерттелетін құбылыстарды талқылауға және талдауға қосылатын оқытуды ұйымдастырудың осындай тәсілдері түсініледі. Ең танымал интерактивті технологиялардың қатарына топтық жобалар, пікірталастар, рөлдік және іскерлік ойындар, миға шабуыл, кейс-әдістер, сондай-ақ проблемалық оқыту элементтері жатады. Бұл әдістерді қолдану оқу материалын тиімді игеруге ғана емес, сонымен қатар коммуникативті дағдыларды, сыни ойлау мен шығармашылықты дамытуға ықпал етеді [3].

Бастауыш мектепте интерактивті әдістерді қолдану әсіресе өзекті, өйткені осы кезеңде балалардың табиғи қызығушылығы, белсенділігі, ойын және практикалық іс-әрекет арқылы қоршаған әлемді тануға деген ұмтылысы айқын көрінеді. Педагогтар мен психологтардың зерттеулері интерактивті жұмыс түрлерін қамтитын оқыту балаларға ақпаратты жақсы есте сақтауға мүмкіндік беретіндігін растайды, өйткені ол тек есту және көру жадын ғана емес, қабылдаудың моторлық және эмоционалды компоненттерін де қамтиды. Бұл оқушылардың тұрақты оқу мотивациясын қалыптастыруға ықпал етеді, алаңдаушылық деңгейін төмендетеді және оқу процесін қызықты және нәтижелі етеді.

Интерактивті әдістерді енгізу мұғалімнің белгілі бір дайындығын қажет ететінін атап өткен жөн. Балалардың жас ерекшеліктерін, олардың дайындық деңгейін, жеке қажеттіліктері мен сынып мүмкіндіктерін ескеру қажет. Бұл жағдайда мұғалім білімнің жалғыз көзі болуды тоқтатады, бірақ оқу процесін ұйымдастырушы, модератор, оқушылардың іс-әрекетін бағыттаушы және шешімдерді өз бетінше іздеуге жағдай жасайды. Бұл тәсіл оқытуды тұлғаға бағытталған етуге мүмкіндік береді және әр баланың үйлесімді дамуына ықпал етеді [4].

Бастауыш мектепте интерактивті әдістерді қолдануды зерттеудің өзектілігі қазіргі қоғамның талаптарына сәйкес білім беру процесін модернизациялау қажеттілігіне байланысты. Бұл тәсіл оқытудың тиімділігін арттырып қана қоймай, оқушылардың одан әрі интеллектуалды, әлеуметтік және жеке дамуы үшін берік негіз құруға мүмкіндік береді. Осыған байланысты бастауыш білім беру практикасына интерактивті технологияларды зерттеу, бейімдеу және енгізу қазіргі педагогиканың маңызды бағыты болып табылады [5].

Материалдар мен әдістер

Зерттеу бастауыш мектепте қолданылатын интерактивті оқыту әдістерін және олардың оқушылардың танымдық белсенділігін, қарым-қатынас дағдыларын және оқу мотивациясын дамытуға әсерін қарастырды. Алға қойылған мақсаттарға жету үшін теориялық және эмпирикалық әдістер кешені қолданылды.

Ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді талдау интерактивті оқытуды ұйымдастырудың заманауи тәсілдерін зерделеуге, отандық және шетелдік педагогтардың тұжырымдамаларын қарастыруға, сондай-ақ бастауыш білім беру тәжірибесінде қолданылатын тиімді әдістемелік ұсыныстарды анықтауға мүмкіндік берді.

Педагогикалық эксперимент бірнеше кезеңде жүргізілді. Анықтау кезеңінде бақылау, сауалнама жүргізу және мұғалімдермен әңгімелесу арқылы оқушылардың оқу мотивациясының, танымдық белсенділігінің және коммуникативтік дағдыларының бастапқы деңгейі талданды. Қалыптастырушы кезеңде ойын технологиялары, топтық жобалар, проблемалық оқыту, пікірталастар және миға шабуыл сияқты интерактивті әдістер енгізілді. Сабақ барысында оқушылардың мінез-құлқындағы өзгерістер, олардың оқу процесіне қатысуы және құрдастарының өзара әрекеттесу деңгейі тіркелді. Бақылау кезеңі интерактивті әдістерді қолданғаннан кейін оқушылардың оқу белсенділігі мен мотивациясындағы өзгерістерді анықтауға бағытталған қайта тестілеу мен сауалнаманы қамтыды.

Кері байланыс алу үшін сауалнама мен сұхбат қолданылды. Оқушылар жұмыстың әртүрлі түрлеріне қызығушылығына, қатысу дәрежесіне және интерактивті сабақтарды қабылдауға байланысты сұрақтарға жауап берді. Мұғалімдер интерактивті технологияларды қолдану тәжірибесімен бөлісті, енгізу қиындықтарын атап өтті және балалардың оқу іс-әрекетіндегі байқалған өзгерістерді атап өтті [6].

Деректерді сандық талдау сауалнама нәтижелері негізінде жүргізілді, бұл оқушылардың мотивация деңгейіндегі өзгерістер динамикасын анықтауға мүмкіндік берді. Сапалық талдау оқушылардың мінез-құлқын бақылауға, олардың сабақтардағы белсенділігін бағалауға, сыныптастарымен және мұғаліммен өзара әрекеттесу сипатына негізделген.

Бұл әдістерді қолдану бастауыш сынып оқушыларын оқытудағы интерактивті технологиялардың тиімділігін жан-жақты бағалауға, олардың оқу мотивациясына, қатысуға және негізгі дағдыларды қалыптастыруға әсерін анықтауға мүмкіндік берді [7].

Талдау мен нәтижелер

Зерттеу нәтижелері бастауыш мектепте интерактивті оқыту әдістерін қолданудың тиімділігін растады. Педагогикалық эксперимент барысында алынған мәліметтер оқушылардың оқу-танымдық белсенділігін арттыру, материалды меңгеру деңгейін жақсарту және коммуникативтік дағдыларын дамыту үшін интерактивті әдістердің маңыздылығын көрсетті.

Интерактивті оқыту әдістерін енгізгенге дейін және кейін оқушылардың оқу мотивациясын салыстыру олардың сабақтарға қызығушылығының айтарлықтай артқанын көрсетті. Төмендегі 1-кестеде экспериментке дейін және кейін оқушылардың сабаққа қатысу белсенділігі мен қызығушылығы деңгейлері көрсетілген.

1-кесте. Оқушылардыңоқумотивациясыныңдинамикасы

Кестеден көрініп тұрғандай, интерактивті әдістерді қолданғаннан кейін жоғары мотивациясы бар оқушылардың саны 40%-дан 75%-ға дейін артты, ал төмен мотивациясы бар оқушылардың үлесі 25%-дан 5%-ға дейін төмендеді. Бұлкөрсеткіштероқытупроцесіндеинтерактивтіәдістердіңмотивацияғаоңәсерететініндәлелдейді.

Эксперимент нәтижелеріинтерактивтіоқытуәдістеріоқушылардыңқарым-қатынасдағдыларынжақсартуғаықпалететінінкөрсетті. Әсіресе, топтықжұмыс, пікірталастаржәнерөлдікойындаркезіндеоқушылардыңбір-біріменбелсендіқарым-қатынасжасауы, ойларынеркінжеткізуібайқалды.

2-кесте. Оқушылардыңкоммуникативтікдағдыларыныңөзгеруі

Кестеден байқалғандай, эксперименттен кейін өз ойын еркін жеткізе алатын оқушылар саны 45%-дан 80%-ға дейін өсті, ал сөйлеуде қиындық көретін балалардың саны 15%-дан 5%-ға дейін азайды. Бұлкөрсеткіштеринтерактивтіәдістердіңқарым-қатынасдағдыларындамытуғаоңәсерінкөрсетеді.

Сабақбарысындақолданылғанинтерактивтіәдістердіңішіндееңтиімділеріойынтехнологиялары, проблемалықоқытужәнетоптықжобаларболды. Төмендегі 3-кестеде оқытуәдістерініңтиімділігібойыншаоқушылардыңжауаптарыкөрсетілген.

3-кесте. Оқушылардыңинтерактивтіәдістергедегенкөзқарасы

Кестеден көрініп тұрғандай, оқушылардың ең көп ұнатқан әдістері – ойын технологиялары (85%) және топтық жобалар (78%). Дәстүрліәдістердің (мысалы, лекция, мұғалімніңтүсіндіруі) танымалдығытөмен (30%), бұлбалалардыңинтерактивті, белсендіоқытутүрлерінекөбірекқызығушылықтанытатынынкөрсетеді.

Оқушыларданбөлек, мұғалімдер де интерактивтіәдістердіңтиімділігінрастады. Анкеталаунәтижелерімұғалімдердің 90%-ы интерактивтіәдістероқушылардыңтанымдықбелсенділігінарттыратынынжәнематериалдыжақсымеңгеругекөмектесетінінатапөткенінкөрсетті. Дегенмен, мұғалімдеркейбірқиындықтарға да тап болған.

4-кесте. Мұғалімдердіңинтерактивтіоқытуәдістерінекөзқарасы

Кестеден байқауға болады, мұғалімдердің көпшілігі (90%) интерактивті әдістердің артықшылықтарын атап өткен. Дегенмен, 65% мұғаліминтерактивтісабақтарғақосымшадайындыққажетекенін, 55% уақыттапшылығыбастымәселеекенінайтқан. Бұлфакторлароқытупроцесінұйымдастырудаескерілуікерек.

Қорытынды

Бастауыш мектепте оқытудың интерактивті әдістерін қолдану танымдық белсенділікті қалыптастырудың, оқушылардың ынтасын арттырудың және коммуникативтік дағдыларын дамытудың маңызды құралы болып табылады. Зерттеу көрсеткендей, ойын технологиясы, топтық жобалар, пікірталастар және проблемалық оқыту сияқты әдістер оқу материалын тереңірек игеруге ықпал етеді, оқу процесін қызықты және тиімді етеді.

Педагогикалық эксперименттің нәтижелері интерактивті технологияларды енгізу оқушылардың оқу іс-әрекетіне қатысу деңгейін арттыратынын растады. Оқушылар зерттелетін тақырыптарға көбірек қызығушылық танытады, бір-бірімен және мұғаліммен белсенді қарым-қатынас жасайды, бағдарламалық материалды игеруде жоғары нәтижелер көрсетеді. Жұмыстың мұндай формалары тек білімді игеруге ғана емес, сонымен қатар балаларда маңызды әлеуметтік дағдыларды дамытуға ықпал ететінін атап өткен жөн: командада жұмыс істеу, өз көзқарасын білдіру және дәлелдеу, мәселелерді шығармашылық жолмен шешу.

Алайда интерактивті әдістерді сәтті қолдану мұғалімді Мұқият дайындауды, сабақ мазмұнын бейімдеуді және оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеруді талап етеді. Бұл тәсілдің тиімділігі көбінесе мұғалімнің оқу процесін әр оқушы белсенді қатысушы болатындай етіп ұйымдастыру қабілетіне байланысты.

Бастауыш сынып оқушыларын оқытуда интерактивті әдістерді қолдану білім сапасын арттырып қана қоймай, баланың жеке басының дамуына қолайлы жағдай жасайды. Осы саладағы одан әрі зерттеулер жекелеген интерактивті әдістердің оқушылардың нақты құзыреттерін дамытуға әсерін зерттеуге, сондай-ақ білім беру процесінде дәстүрлі және заманауи тәсілдердің оңтайлы үйлесімін іздеуге бағытталуы мүмкін.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Ваганова Н.А. Изучение особенностей проявления творческого потенциала школьников.—М.: Просвещение, 2010.— 265 с.

2. Бабанский Ю.К. Методы обучения в современной общеобразовательной школе.—М.: Просвещение, 2003.—59 с

3. Smagulova N.K., Kurmanova A.K., Zhukenova S.K. . ИНТЕРАКТИВТІ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ АРҚЫЛЫ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҚ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ (24-26) // Евразийский Союз Ученых — публикация научных статей в ежемесячном научном журнале. PDF архив (17.03.2025 ж.).

4. Зарукина, Е. В. Активные методы обучения: рекомендации по разработке и применению: учебно-методическое пособие / Е.В.Зарукина. –Санкт-Петербург: СПбГИЭУ, 2015. – 59 с. – ISBN 978-5-9978-0051-2.

5. Кенесбаев, S.M., Salgarayeva, G.I., Makhmetova, A.A., Idrisov, S.N., Sabit, B.Management of information softwaresystems in the corrective work with children with disabilities // Espacios, 2017, 38(46),

6. Жигорева М.В. Технологии обследования речи детей с особыми образовательными потребностями: моногр. / М.В. Жигарева, С.А. Кузьминова, Л.А. Пантелеева. — М.: Спутник, 2019 — 122 с.

7. Речицкая Е.Г. Формирование универсальных учебных действий у младших школьников с нарушением слуха: моног-р. / Е.Г. Речицкая. — 2-е изд. — М: МПГУ, 2017 — 186 c.