Болаттардың түрлері мен оларды таңбалау ерекшеліктері

Болат – ол темір мен көміртегі 2,14 %-дан аспайтын көміртектің қорытпасы. Көміртек қорытпаға қаттылық береді. Бірақ оның көптігінің нəтижесінде металл сынғыш келеді. Металдың химиялық құрамы болаттың əртүрлі топтарға бөлінуінің маңызды параметрі болып табылады. Болаттар қосындыланған жəне

көміртекті деп бөледі.

Көміртекті түрін аз (көміртек 0,25%-ға дейін), орта (0,25–0,6%) жəне жоғары (онда 0,6%-дан көп көміртек болады ) көміректі деп бөледі.

Талап етілетін сипаттарды беру үшін болаттың құрамына қоспалауыш элементтерді енгізеді. Механикалық қасиеттерінің жақсаруы, коррозиялық

тұрақтылық, болаттың магниттік жəне электрлік сипаттары қоспалардың құрамын қолданып, құрамдастыруда алынады. Сондай-ақ болаттың сипаттамасын жақсарту үшін термоөңдеуді пайдаланады. Бірақ қоспалауыш қоспалар оны неғұрлым əсерлі етуге мүмкіндік береді. Қоспалауыш элементтерді мөлшерлік құрамы бойынша төмен, орта жəне жоғары қосындыланған деп ажыратады.

Төмен қосындыланған қорытпаларда қоспалауыш элементтер 2,5%-дан көп болмайды. Орта қосындыланғандарда 2,5–10%, жоғары қосындыланған қорытпаларда 10%-дан жоғары.

Болаттардың жіктелуі өздерінің тағайындауы бойынша да жүзеге асады.

Аспаптық жəне құрастырымдық түрлерді, ерекше физикалық қасиеттермен ерекшеленетін таңбаларды бөліп қарайды. Штампты, өлшеу, сонымен қатар кескіш құралдарды өндіру үшін аспаптық түрді қолданады.

Құрастырымдылық түрі құрылыста жəне машина жасауда қолданылатын

болат өнімдерді шығаруда қолданылады. Ерекше сипаттарға (магниттік,

беріктік жəне т.б.) ие өнімдерді алу үшін ерекше физикалық қасиеттерімен

ерекшеленетін болаттардан (прецизионалды деп аталатын) жасайды.

Болаттардың жіктелуі

Ерекше химиялық қасиеттері бойынша болаттар бір-біріне қарсы қойла

бастады. Бұл топтағы қорытпаларға тот баспайтын, қаққа берік, қызуға берік

жəне т.б. жатқызуға болады. Тот баспайтын қорытпалар тотқа төзімді жəне

тот баспайтын тағамдық болуы да мүмкін. Бірақ ол екі түрлі категорияға

жатады.

Өзінің құрамына болат зиянды қоспаларды қосады. Оларға күкірт пен

фосфор жатады. Болатта сонымен қатар байланыссыз күйдегі газдар (оттегі

мен азот) болады. Ол оның сипаттамасына теріс əсер етеді. Фосфор болатқа зиян элемент ретінде қорытпаның сынғыштығын арттырады. Əсіресе төмен температураларда байқалатын морт сынғыштықты шақырып, сондай-ақ қызыдырылған металдың иілгіштігін айтарлықтай төмендетеді.

Күкірттің көп мөлшері жоғары температуда қыздырылған металда қызусынғыштық шақырып, сызаттардың пайда болуына əсер етеді.

Фосфор мен күкірттің бұл екі элементінен мөлшерлік құрам бойынша болаттардың дағдылы сападағы (0,06–0,07% аспайтын күкірт пен фосфор),

сапалы (0,035%-ға дейін), жоғары сападағы (0,025%-ке дейін) жəне өте

жоғары сападағы (0,015%-ға дейін S, 0,02%-ға дейін P) түрлерін бөледі.

Болаттардың таңбалануы олардың құрамынан оттегінің қандай дəрежеде алынып тасталғанын көрсетеді. Тотықсыздану дəрежесі бойынша

келесі болат түрлерін бөледі:

- жайбарақат типті, «ЖП» түрінде белгіленеді;

- жартылай жайбарақат – «ЖЖ»;

- қайнау типті – «ҚП».

Болаттың таңбасының мағынасын ашу үшін қажетті ақпараттарды білу

керек. Қоспалауыш элементі жоқ қарапайым құрылымдық болаттарды «Ст»

түрінде таңбалайды. Таңба белгісіндегі əріптерден кейін орналасқан сан

бойынша ондай қорытпада қанша көміртек бар екенін анықтауға болады

(пайыздың ондық үлесімен есептеледі). Егер сандардан кейін «ҚП» əріптері

тұрса, ол қорытпаның пеште тотықсыздану үдерісінен толықтай өтпегені

анық болады. Сəйкесінше ол қайнатылған категорияға жатады. Егер таңба

атауында əріптер болмаса, онда болат жайбарақат категориясына сəйкес

келеді. Қарапайым сападағы көміректі құрылмалық болаттардың химиялық

құрамы 2.1 кестесінде көрсетілген.

Кесте 2.1 – Қарапайым сападағы көміртекті құрылмалық болаттардың

химиялық құрамы

Құрылмалық қоспасыз болат сапалылар категориясына жатады жəне өз

белгіленуінде екі санға ие. Ондағы көміртектің орташа мөлшері (пайыздың

жүздік үлесінде есептеледі) сандармен анықталады.

Болаттың құрамында қандай қоспалаушы қоспалар бар екенін анықтау

үшін қоспалардың мəліметтері қалай белгіленгенін қарап көру керек.

Қоспалаушы болаттарды таңбалау 2.2 кестесінде келтірілген əріптік

белгілеулерді қоса алады.

Кесте 2.2 – Болаттардың қоспалауыш элементтермен белгіленуі

Қоспалаушы элементтері бар болаттарды жіктеу бірнеше категорияларды қосады. Қоспалауыш болаттарды таңбалау тиісті ережелер бойынша жасалады. Оны білу арқылы нақты бір кез келген қорытпаның категориясын жəне оны қолданудың негізгі аумағын оңайлықпен анықтауға мүмкіндік береді.

Көміртектің құрамы ондай таңбалардың атауының бастапқы бөлігінде

орналасқан сандарды (бір немесе екі) көрсетеді. Екі сан қорытпадағы көміртектің орташа мөлшерін пайыздың жүздік үлесінде, ал біреуі ондық үлесінде көрсетеді. Атауының басында сан таңбасы жок болаттар да бар. Ол дегеніміз бұл қорытпа-лардағы көміртек 1% шамасында болады.

Қорытпалардың қандай элементтерден тұратынын көрсету үшін əріптерді таңба атауының бірінші санынан кейін қояды. Құрамындағы элементтер туралы ақпарат беретін əріптерден кейін сандардың тұруы да, тұрмауы да мүмкін. Сан бойынша (егер тұрған жағдайда) қорытпаның құрамындағы элементтің орташа мөлшері анықталады (тұтас пайыздармен). Ал егер сан болмаса, онда ол элемент 1,5%-ға дейінгі мөлшерде болғаны. «А» əрпі болаттардың бөлек түрлерінің таңбала-нуының соңында қойыла алады жəне ол алдымызда жоғары сапалы болаттың тұрғанын білдіреді. Ондай таңбаларға құрамында қоспалауыш қоспа жəне көміртекті болаттары бар жата алады. Жіктемеге сəйкес болаттардың бұл категориясына күкірт пен фосфор 0,03%-дан аспайтындары жатады.

«Ст» əріптерімен құрамында қоспалауыш элементтері жоқ құрылымдық болаттар белгіленеді. Жүздік үлесте есептелетін көміртектің мөлшері əріптерден кейін орналасатын сандарда көрсетілген. Төмен көміртекті болаттар кішкене басқаша белгіленеді. 09Г2С таңбалы болатта көміртек құрамы 0,09 %, Si, Mn жəне т.б. қоспалауыш қоспалар 2,5 % шамасында болады. 10ХСНД жəне 15ХСНД болаттары көміртектің əртүрлі мөлшерімен ерекшеленеді, ал қоспалауыш қоспалардың құрамы бойынша 1 %-дан аспайды. Сондықтан əріптерден кейін қоспалауыш элементтерді көрсететін сандар қойылмайды.

20Х, 30Х, 40Х жəне т.б. құрылымдық қоспалауыш болаттар құрамында

хром бар басым қоспалауыш элементтермен таңбаланады. Қаралып жатқан

қорытпадағы пайыздың жүздік үлесімен есептелетін көміртектің мөлшері бас

жағында сан түрінде қойылады. Əрбір қоспалауыш элементтің əрпінен соң

сан тұруы мүмкін. Ол бойынша оның қорытпадағы құрамдық мөлшерін

анықтайды. Егер сан көрсетілмесе, онда болаттағы бұл элементтің мөлшері

1,5 %-ден аспайды.

30ХГСА хромдық кремний марганецтік үлгіден көміртектің 0,3 %

екенін, сондай-ақ құрамында хром, марганец, кремний бар екені белгілі.

Болаттағы бұл элементтердің мөлшері 0,8 – 1,1 % аралығында.

«Ш» əрпі таңбалаудың ең басында мойынтіректерді дайындауға

арналған құрылымдық болатты білдіреді. Қоспалауыш элементтердің əріптік

белгісі мен бұл қоспалардың мөлшерлік құрамын көрсететін сандар болаттың

таңбасының атынан кейін қойылады. ШХ4 жəне ШХ15 таңбалы болаттарда

0,4 жəне 1,5 % хром бар, тиісінше темір мен көміртектен басқа.

«Л» əрпімен сапалы қоспалы болат белгіленеді. Олар қоспалауыш

қасиеттермен жетілдірілген жəне 35ХМЛ немесе 40ХМЛ таңбалануының ең

соңына қойылады.

Аспапты категориясына жататын қоспасыз болаттарды «У» əрпімен

белгілейді. Ол таңбаланудың басында қойылады. Əріптен кейін тұрған сан

қаралатын қорытпадағы көміртектің мөлшерін білдіреді. Ондай болаттар сапалы жəне жоғары сапалы категорияға жатады (бұл категорияның болаттарын «А» əрпімен белгілеп, таңба атауының соңына қояды). Сонымен қатар олардың таңбалануында «Г» əрпі қойылуы мүмкін. Ол марганецтің жоғары мөлшері бар екенін білдіреді (У7, У8, У8А, У8ГА жəне т.б.).Қоспалы құрастырымдықтармен ұқсас (ХВГ, 9ХВГ) құрамында қоспалауыш элементтері бар аспаптық болаттар таңбаланады.

Тез кесетін болаттарды «Р» əрпімен белгілейді. Оның артынан вольфрамның құрамдық мөлшерін көрсететін сандар тұрады. Болаттардың ондай таңбалары үшін стандарттық қағида қолданылады. Əріптер элементті, сандарды, қорытпа-ның құрамындағы мөлшерді білдіреді. Хромды əдетте көрсетпейді, өйткені оның мөлшері 4 %-ға тең. Көміртек ванадияның мөлшеріне тең жəне дəл солай көрсетілмейді. Ванадий 2,5 %-дан асқан жағдайда оның əріптік белгіленуі жəне құрамдық мөлшері таңбаланудың ең соңында жазады (З9, Р18, Р6М5Ф3 и др.).

Болат қорытпаларды белгілеу қағидалары советтік кезеңде жасалған. Бірақ қазірдің өзінде тек Қазақстанда ғана емес, сонымен қатар ТМД елдерінде де ойдағыдай қолданысқа ие. Болаттың қандай да бір таңбасы туралы ақпаратты білу арқылы оның тек химиялық құрамын ғана емес, сонымен қатар талап етілетін сипаттарымен тиімді түрде металдарды іріктеуге болады.

2.4 кестесінде қоспалардың болаттың қасиетіне əсер етуі туралы кейбір

мəліметтер келтіріледі.

Көміртекті сапалы болат оттекті конвентерлерде жəне электр пештерінде балқиды. Болат екі топта шығарылады: Болат екі топта шығарылады:

- №1 топ. 05кп, 08пс, 08кп, 08, 10кп, 10пс, 10, 15кп, I5пс, 15, 20 кп, 20,

25; 30, 35, 40, 45, 50, 55, 58, (55ПП), 60, 65, 70, 75, 80, 85 таңбалы

марганецтердің қалыпты мөлшерімен;

- №2 топ. 15Г, 20Г, 25Г, ЗОГ, 35Г, 40Г, 45Г, 50Г, 60Г, 65Г, 70Г

таңбалы марганецтердің жоғары мөлшерімен (шамамен 1 %).

Кесте 2.4 – Кейбір қоспалардың болаттың қасиетіне əсер етуі

Элемент	Белгіленуі	Хим. белгісі	Элементтің металдар мен қорытпалардың қасиеттеріне əсер етуі
Никель	Н	Жүктеу ЖИ арқылы жасау ЖИ арқылы жасау Бөлісу 1 - айлық Материал тарифі -96% жеңілдік 00 05 00 ҚМЖ Ашық сабақ Тәрбие сағаты Презентация БЖБ, ТЖБ тесттер Көрнекіліктер Балабақшаға арнарлған құжаттар Мақала, Эссе Дидактикалық ойындар және тағы басқа 400 000 материал Барлық 400 000 материалдарды шексіз жүктеу мүмкіндігіне ие боласыз 1 990 ₸ 49 000₸ 1 айға қосылу Таңдау Материалға шағымдану Бұл материал сайт қолданушысы жариялаған. Материалдың ішінде жазылған барлық ақпаратқа жауапкершілікті жариялаған қолданушы жауап береді. Ұстаз тілегі тек ақпаратты таратуға қолдау көрсетеді. Егер материал сіздің авторлық құқығыңызды бұзған болса немесе басқа да себептермен сайттан өшіру керек деп ойласаңыз осында жазыңыз Жариялаған: Қамбіл Нұршайық 09 Ақпан 2021 814 Шағым жылдам қаралу үшін барынша толық ақпарат жіберіңіз Шағымды қалдыру Баяндама: болаттардың түрлері мен оларды таңбалау ерекшеліктері 2 курс 10 топ Тақырып бойынша 11 материал табылды Баяндама: болаттардың түрлері мен оларды таңбалау ерекшеліктері 2 курс 10 топ Материал туралы қысқаша түсінік студенттерге материалтану пәнінен болаттардың түрлері және оларды таңбалау Материалды жүктеу Материалдың қысқаша нұсқасы Болаттардың түрлері мен оларды таңбалау ерекшеліктері Болат – ол темір мен көміртегі 2,14 %-дан аспайтын көміртектің қорытпасы. Көміртек қорытпаға қаттылық береді. Бірақ оның көптігінің нəтижесінде металл сынғыш келеді. Металдың химиялық құрамы болаттың əртүрлі топтарға бөлінуінің маңызды параметрі болып табылады. Болаттар қосындыланған жəне көміртекті деп бөледі. Көміртекті түрін аз (көміртек 0,25%-ға дейін), орта (0,25–0,6%) жəне жоғары (онда 0,6%-дан көп көміртек болады ) көміректі деп бөледі. Талап етілетін сипаттарды беру үшін болаттың құрамына қоспалауыш элементтерді енгізеді. Механикалық қасиеттерінің жақсаруы, коррозиялық тұрақтылық, болаттың магниттік жəне электрлік сипаттары қоспалардың құрамын қолданып, құрамдастыруда алынады. Сондай-ақ болаттың сипаттамасын жақсарту үшін термоөңдеуді пайдаланады. Бірақ қоспалауыш қоспалар оны неғұрлым əсерлі етуге мүмкіндік береді. Қоспалауыш элементтерді мөлшерлік құрамы бойынша төмен, орта жəне жоғары қосындыланған деп ажыратады. Төмен қосындыланған қорытпаларда қоспалауыш элементтер 2,5%-дан көп болмайды. Орта қосындыланғандарда 2,5–10%, жоғары қосындыланған қорытпаларда 10%-дан жоғары. Болаттардың жіктелуі өздерінің тағайындауы бойынша да жүзеге асады. Аспаптық жəне құрастырымдық түрлерді, ерекше физикалық қасиеттермен ерекшеленетін таңбаларды бөліп қарайды. Штампты, өлшеу, сонымен қатар кескіш құралдарды өндіру үшін аспаптық түрді қолданады. Құрастырымдылық түрі құрылыста жəне машина жасауда қолданылатын болат өнімдерді шығаруда қолданылады. Ерекше сипаттарға (магниттік, беріктік жəне т.б.) ие өнімдерді алу үшін ерекше физикалық қасиеттерімен ерекшеленетін болаттардан (прецизионалды деп аталатын) жасайды. Болаттардың жіктелуі Ерекше химиялық қасиеттері бойынша болаттар бір-біріне қарсы қойла бастады. Бұл топтағы қорытпаларға тот баспайтын, қаққа берік, қызуға берік жəне т.б. жатқызуға болады. Тот баспайтын қорытпалар тотқа төзімді жəне тот баспайтын тағамдық болуы да мүмкін. Бірақ ол екі түрлі категорияға жатады. Өзінің құрамына болат зиянды қоспаларды қосады. Оларға күкірт пен фосфор жатады. Болатта сонымен қатар байланыссыз күйдегі газдар (оттегі мен азот) болады. Ол оның сипаттамасына теріс əсер етеді. Фосфор болатқа зиян элемент ретінде қорытпаның сынғыштығын арттырады. Əсіресе төмен температураларда байқалатын морт сынғыштықты шақырып, сондай-ақ қызыдырылған металдың иілгіштігін айтарлықтай төмендетеді. Күкірттің көп мөлшері жоғары температуда қыздырылған металда қызусынғыштық шақырып, сызаттардың пайда болуына əсер етеді. Фосфор мен күкірттің бұл екі элементінен мөлшерлік құрам бойынша болаттардың дағдылы сападағы (0,06–0,07% аспайтын күкірт пен фосфор), сапалы (0,035%-ға дейін), жоғары сападағы (0,025%-ке дейін) жəне өте жоғары сападағы (0,015%-ға дейін S, 0,02%-ға дейін P) түрлерін бөледі. Болаттардың таңбалануы олардың құрамынан оттегінің қандай дəрежеде алынып тасталғанын көрсетеді. Тотықсыздану дəрежесі бойынша келесі болат түрлерін бөледі: - жайбарақат типті, «ЖП» түрінде белгіленеді; - жартылай жайбарақат – «ЖЖ»; - қайнау типті – «ҚП». Болаттың таңбасының мағынасын ашу үшін қажетті ақпараттарды білу керек. Қоспалауыш элементі жоқ қарапайым құрылымдық болаттарды «Ст» түрінде таңбалайды. Таңба белгісіндегі əріптерден кейін орналасқан сан бойынша ондай қорытпада қанша көміртек бар екенін анықтауға болады (пайыздың ондық үлесімен есептеледі). Егер сандардан кейін «ҚП» əріптері тұрса, ол қорытпаның пеште тотықсыздану үдерісінен толықтай өтпегені анық болады. Сəйкесінше ол қайнатылған категорияға жатады. Егер таңба атауында əріптер болмаса, онда болат жайбарақат категориясына сəйкес келеді. Қарапайым сападағы көміректі құрылмалық болаттардың химиялық құрамы 2.1 кестесінде көрсетілген. Кесте 2.1 – Қарапайым сападағы көміртекті құрылмалық болаттардың химиялық құрамы Болат таңбалары Химиялық құрамы, % С S≤ P≤ Ст 0 ≤0,23 0,07 0,055 Ст 1 0,06-0,12 0,045 0,055 Ст 2 0,09-0,15 0,045 0,055 Ст 3 0,14-0,22 0,045 0,055 Ст 4 0,18-0,27 0,045 0,055 Ст 5 0,028-0,037 0,045 0,055 Ст 6 0,38-0,49 0,045 0,055 Ст 7 0,050-0,62 0,045 0,055 Құрылмалық қоспасыз болат сапалылар категориясына жатады жəне өз белгіленуінде екі санға ие. Ондағы көміртектің орташа мөлшері (пайыздың жүздік үлесінде есептеледі) сандармен анықталады. Болаттың құрамында қандай қоспалаушы қоспалар бар екенін анықтау үшін қоспалардың мəліметтері қалай белгіленгенін қарап көру керек. Қоспалаушы болаттарды таңбалау 2.2 кестесінде келтірілген əріптік белгілеулерді қоса алады. Кесте 2.2 – Болаттардың қоспалауыш элементтермен белгіленуі Белгіленуі Химиялық элемент Атауы Белгіленуі Химиялық элемент Атауы X Cr Хром А N Азот C Si Кремний Н Ni Никель T Ni Титан К Co Кобальт D Cu Мыс М Mo Молибден B Wo Вольфрам Б Nb Ниобий Г Mg Марганец Е Se Селен Ф W Ванадий Ц Zr Цирконий Р B Бор Ю Al Алюминий Қоспалаушы элементтері бар болаттарды жіктеу бірнеше категорияларды қосады. Қоспалауыш болаттарды таңбалау тиісті ережелер бойынша жасалады. Оны білу арқылы нақты бір кез келген қорытпаның категориясын жəне оны қолданудың негізгі аумағын оңайлықпен анықтауға мүмкіндік береді. Көміртектің құрамы ондай таңбалардың атауының бастапқы бөлігінде орналасқан сандарды (бір немесе екі) көрсетеді. Екі сан қорытпадағы көміртектің орташа мөлшерін пайыздың жүздік үлесінде, ал біреуі ондық үлесінде көрсетеді. Атауының басында сан таңбасы жок болаттар да бар. Ол дегеніміз бұл қорытпа-лардағы көміртек 1% шамасында болады. Қорытпалардың қандай элементтерден тұратынын көрсету үшін əріптерді таңба атауының бірінші санынан кейін қояды. Құрамындағы элементтер туралы ақпарат беретін əріптерден кейін сандардың тұруы да, тұрмауы да мүмкін. Сан бойынша (егер тұрған жағдайда) қорытпаның құрамындағы элементтің орташа мөлшері анықталады (тұтас пайыздармен). Ал егер сан болмаса, онда ол элемент 1,5%-ға дейінгі мөлшерде болғаны. «А» əрпі болаттардың бөлек түрлерінің таңбала-нуының соңында қойыла алады жəне ол алдымызда жоғары сапалы болаттың тұрғанын білдіреді. Ондай таңбаларға құрамында қоспалауыш қоспа жəне көміртекті болаттары бар жата алады. Жіктемеге сəйкес болаттардың бұл категориясына күкірт пен фосфор 0,03%-дан аспайтындары жатады. «Ст» əріптерімен құрамында қоспалауыш элементтері жоқ құрылымдық болаттар белгіленеді. Жүздік үлесте есептелетін көміртектің мөлшері əріптерден кейін орналасатын сандарда көрсетілген. Төмен көміртекті болаттар кішкене басқаша белгіленеді. 09Г2С таңбалы болатта көміртек құрамы 0,09 %, Si, Mn жəне т.б. қоспалауыш қоспалар 2,5 % шамасында болады. 10ХСНД жəне 15ХСНД болаттары көміртектің əртүрлі мөлшерімен ерекшеленеді, ал қоспалауыш қоспалардың құрамы бойынша 1 %-дан аспайды. Сондықтан əріптерден кейін қоспалауыш элементтерді көрсететін сандар қойылмайды. 20Х, 30Х, 40Х жəне т.б. құрылымдық қоспалауыш болаттар құрамында хром бар басым қоспалауыш элементтермен таңбаланады. Қаралып жатқан қорытпадағы пайыздың жүздік үлесімен есептелетін көміртектің мөлшері бас жағында сан түрінде қойылады. Əрбір қоспалауыш элементтің əрпінен соң сан тұруы мүмкін. Ол бойынша оның қорытпадағы құрамдық мөлшерін анықтайды. Егер сан көрсетілмесе, онда болаттағы бұл элементтің мөлшері 1,5 %-ден аспайды. 30ХГСА хромдық кремний марганецтік үлгіден көміртектің 0,3 % екенін, сондай-ақ құрамында хром, марганец, кремний бар екені белгілі. Болаттағы бұл элементтердің мөлшері 0,8 – 1,1 % аралығында. «Ш» əрпі таңбалаудың ең басында мойынтіректерді дайындауға арналған құрылымдық болатты білдіреді. Қоспалауыш элементтердің əріптік белгісі мен бұл қоспалардың мөлшерлік құрамын көрсететін сандар болаттың таңбасының атынан кейін қойылады. ШХ4 жəне ШХ15 таңбалы болаттарда 0,4 жəне 1,5 % хром бар, тиісінше темір мен көміртектен басқа. «Л» əрпімен сапалы қоспалы болат белгіленеді. Олар қоспалауыш қасиеттермен жетілдірілген жəне 35ХМЛ немесе 40ХМЛ таңбалануының ең соңына қойылады. Аспапты категориясына жататын қоспасыз болаттарды «У» əрпімен белгілейді. Ол таңбаланудың басында қойылады. Əріптен кейін тұрған сан қаралатын қорытпадағы көміртектің мөлшерін білдіреді. Ондай болаттар сапалы жəне жоғары сапалы категорияға жатады (бұл категорияның болаттарын «А» əрпімен белгілеп, таңба атауының соңына қояды). Сонымен қатар олардың таңбалануында «Г» əрпі қойылуы мүмкін. Ол марганецтің жоғары мөлшері бар екенін білдіреді (У7, У8, У8А, У8ГА жəне т.б.).Қоспалы құрастырымдықтармен ұқсас (ХВГ, 9ХВГ) құрамында қоспалауыш элементтері бар аспаптық болаттар таңбаланады. Тез кесетін болаттарды «Р» əрпімен белгілейді. Оның артынан вольфрамның құрамдық мөлшерін көрсететін сандар тұрады. Болаттардың ондай таңбалары үшін стандарттық қағида қолданылады. Əріптер элементті, сандарды, қорытпа-ның құрамындағы мөлшерді білдіреді. Хромды əдетте көрсетпейді, өйткені оның мөлшері 4 %-ға тең. Көміртек ванадияның мөлшеріне тең жəне дəл солай көрсетілмейді. Ванадий 2,5 %-дан асқан жағдайда оның əріптік белгіленуі жəне құрамдық мөлшері таңбаланудың ең соңында жазады (З9, Р18, Р6М5Ф3 и др.). Болат қорытпаларды белгілеу қағидалары советтік кезеңде жасалған. Бірақ қазірдің өзінде тек Қазақстанда ғана емес, сонымен қатар ТМД елдерінде де ойдағыдай қолданысқа ие. Болаттың қандай да бір таңбасы туралы ақпаратты білу арқылы оның тек химиялық құрамын ғана емес, сонымен қатар талап етілетін сипаттарымен тиімді түрде металдарды іріктеуге болады. 2.4 кестесінде қоспалардың болаттың қасиетіне əсер етуі туралы кейбір мəліметтер келтіріледі. Көміртекті сапалы болат оттекті конвентерлерде жəне электр пештерінде балқиды. Болат екі топта шығарылады: Болат екі топта шығарылады: - №1 топ. 05кп, 08пс, 08кп, 08, 10кп, 10пс, 10, 15кп, I5пс, 15, 20 кп, 20, 25; 30, 35, 40, 45, 50, 55, 58, (55ПП), 60, 65, 70, 75, 80, 85 таңбалы марганецтердің қалыпты мөлшерімен; - №2 топ. 15Г, 20Г, 25Г, ЗОГ, 35Г, 40Г, 45Г, 50Г, 60Г, 65Г, 70Г таңбалы марганецтердің жоғары мөлшерімен (шамамен 1 %). Кесте 2.4 – Кейбір қоспалардың болаттың қасиетіне əсер етуі Элемент Белгіленуі Хим. белгісі Элементтің металдар мен қорытпалардың қасиеттеріне əсер етуі Никель Н Материалды жүктеу Жүктеу Сақтау Бөлісу ЖИ арқылы жасау Файл форматы: docx Басқа Баяндамалар, реферат Басқа 09.02.2021 814 Жүктеу Сақтау ЖИ арқылы жасау Жариялаған: Қамбіл Нұршайық Бұл материалды қолданушы жариялаған. Ustaz Tilegi ақпаратты жеткізуші ғана болып табылады. Жарияланған материалдың мазмұны мен авторлық құқық толықтай автордың жауапкершілігінде. Егер материал авторлық құқықты бұзады немесе сайттан алынуы тиіс деп есептесеңіз, шағым қалдыра аласыз Қазақстандағы ең үлкен материалдар базасынан іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде керек материалды іздеп, жүктеп алып сабағыңызға қолдана аласыз Іздеу Материал жариялап, аттестацияға 100% жарамды сертификатты тегін алыңыз! Ustaz tilegi журналы министірліктің тізіміне енген. Qr коды мен тіркеу номері беріледі. Материал жариялаған соң сертификат тегін бірден беріледі. Толығырақ Оқу-ағарту министірлігінің ресми жауабы Сайтқа 5 материал жариялап, тегін АЛҒЫС ХАТ алыңыз! Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытуға қосқан жеке үлесі үшін және де Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық материалыңызбен бөлісіп, белсенді болғаныңыз үшін алғыс білдіреміз! Жариялау Сайтқа 25 материал жариялап, тегін ҚҰРМЕТ ГРОМАТАСЫН алыңыз! Тәуелсіз Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуға және білім беру сапасын арттыру мақсатында Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жариялағаны үшін марапатталасыз! Жариялау Министірлікпен келісілген курстар тізімі Химия пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Тарих пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Биология пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Ағылшын тілі пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ География пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Информатика пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Мектепке дейінгі білім беру бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ «Қазақ тілі» жəне «Қазақ əдебиеті» бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Дене шынықтыру пәні бойынша педагогтің пәндік және кәсіби құзыреттілігін дамыту 80/108 сағат Толығырақ Білім алушылардың білім сапасын арттыру мақсатында сабақта цифрлық технологияларды қолдану 80/108 сағат Толығырақ Инклюзивті білім беру жүйесінде ерекше білім беру қажеттілігі бар білім алушыға психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету бойынша педагогтердің кәсіби және пәндік құзыреттіліктерін дамыту 80/108 сағат Толығырақ