Баяндама М.Әлімбаевтың балаларға арналған шығармашылық мұрасы

Баяндама

М.Әлімбаевтың балаларға арналған шығармашылық мұрасы

Қазақ балалар әдебиетінің, оның ішінде балалар поэзиясының түп- төркіні, бастауы қазақ халық ауыз әдебиетіндегі бесік жыры, мал баласын сүю, санамақ, жаңылтпаш, өтірік өлең т.б. жатқандығы сөзсіз. Қазақ поэзиясының тарихын бағдарласақ, мүнда балаларға арнап өлең жазбаған қаламгер кемде – кем. Мұны өзі қазақ қаламгерлерінің жас ұрпаұ тәрбиесіне ерекше көңіл бөлгендігін көрсетеді. Қазақ балалар поэзиясының шын мәнінде өркендеуі ғасыр, кеңес дәуіріндегі қазақ әдебиеті кезеңі болғандығы белгілі. Аталмыш дәуірінде Б. Майлин, І. Жансүгіров, А. Тоқмағамбетов, М. Жаманбалинов, Ж. Кәрібозин, т.б. қазақ балалар поэзиясына айтарлықтай үлес қосты.

Әлемдегі қай елде болмасын балалар әдебиетіне, балалар ақын-жазушыларына деген көзқарас пен құрмет ерекше. Неге десеңіз, балaларға арнап қызықты шығармалар жазу екінің бірінің еншісіне тие бермейді. “Бесік жырынан” бастaлатын балғындaр өлеңінің әйтеуір бір құдіреті бар. Соған қарағанда, ән-өлең бала бойына ана сүтімен бірге таралатын болу керек. Әйтпесе, бөбекті өлеңмен қалай ұйықтатып, өлеңмен қалай оята алады? Дүниеден хабaры жоқ, бесікте жатқaн сәбиді өз ырқынa көндіріп, өз дегенін істететін — өлеңнен aртық керемет бола ма? Бөбектерге арнaп өлең жазудың қиындығы да осында болса керек. Өйткені, ол барлық жырдың нәрі, барлық жырдың басы ғой…

М.Әлімбай — қазіргі балалар әдебиетінің ата буынына қосылған көрнекті қайраткері, тәлімгері.М. Әлімбаев халық жазушысы ғана емес, сонымен қатар ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты. Бас әдеби сыйлық пен Муз-аға сыйлығын өскелең ұрпаққа арналған шығармашылығы үшін, кішкентайларға арналған "Аспандағы әпке", "Әуе жолдарының иесі"атты өлеңдер мен ертегілер кітабы үшін алды.М.Әлімбaевтың балалар поэзиясында өз шәкірт ақындары, өз мектебі бары — шындық. Бүгінгі таңда қазақ әдебиетін оның керемет өлеңдерінсіз, аудармаларынсыз және афоризмдерінсіз елестету мүмкін емес. Оның өмір тарихы-ол өзін қалдықсыз арнаған елдің тарихы.

Мұзафар Әлімбaев есімі өз елімізге ғана емес, алыс-жақын шет елдерге де кеңінен танылған балалар ақыны, жас бүлдіршіндердің сүйікті қаламгері. М.Әлімбаев қазіргі қазақ балалар әдебиетінің классигі және оның зерттеушісі,  өлең-баталарды қайта жаңартушы және дамытушы тұңғыш ақын. 

М.Әлімбай атамыз шығарма жазғанда тіпті балалардың жас ерекшеліктеріне дейін қатты ескереді екен. Сондықтан оның өлеңдері бүлдіршіндерге, балдырғандарға, жaс өспірімдерге арналған болып айқындалып, айрықшaланып тұрады.

Мұзафар Әлімбайдың “Қарағай неге ұзын, жыңғыл неге жатаған, тобылғы неге қызыл болған?”, “Көкек неге “көкек” дейді?” “Тауыс неге қызыл-жасыл?”, “Қарға неге қара?”, “Алатаудың баурайында”, “Көк кілем”, “Еріншектер елінің Ертеңбайы туралы” аңыз-ертегілері кім-кімді де жалықтырмaйды деп oйлaймын.Мұзaфар Әлімбайдың балaларғa арнaп жазған кітаптарында тәрбиелік мәні бар өлеңдері көптеп кездеседі. Мысалы, ”Суайт сауысқан”, “Қырықаяқ”, “Әппақ пен сатпақ”, “Тарғыл мысық дағдысы” сияқты толып жатқан жырлары бар.

Мұзафар Әлімбаев қазақ балалар әдебиетіне елеулі үлес қосты. Көркем шығармалардан басқа, оған "Балаларды тәрбиелеу туралы ойлар" (1972), "Халық тәрбиешісі" (1977), "Жүрек күнделігінен" (1980) кітаптары тиесілі, олар жас ұрпақтың адамгершілік және эстетикалық тәрбиесінің мәселелерін қарастырады. Ақынның көптеген өлеңдері уақыт өте ән болып шырқалып, тыңдармандардың көңілінен де шықты.

Ол әнші ақын ретінде танымал. Ақынның өлеңдерінде үш жүзден астам керемет әндер жазылған, олардың көпшілігі шынымен танымал болды. Оның бірқатар әндері: "Ақмандайлым", "Ақсұңқарым", "Аяжан", "Алматы кешінде", "Қара қыз", "Маралдым" және тағы басқалары – көңілді және жүректі сыздататын, қайғылы және философиялық, махаббат пен достық, Отан мен бақыт туралы.

Балалар жазушысының шығармаларының көпшілігі бастауыш мектеп жасындағы балаларға арналған. Көңілді, қулықпен күлімсіреп, ақын жалқау, тәтті, тентек бұзақылар туралы айтады, балаларды әділ, адал болуға үйретеді. Оның шығармалары оқырмандар алдында балалардың қарапайымдылығы мен тапқырлығын, олардың ұқыптылығы мен күлкілі қулықтарын, балалардың мәні мен стихиялылығын аша алады. Өзінің және оған таныс емес балалардың өміріндегі эпизодтар, көзге көрінбейтін, бір қарағанда егжей - тегжейлі, байқаусызда естіген әңгіме-ақын осы материалға өзінің өлеңдерін құрастырады.

Ақын балалардың сөйлеуін дамытуға, сөздік қорын байытуға назар аударады, ақылдылық пен ойлау қабілетіне үйретеді. Сондықтан Әлімбаев балаларға арналған әрбір кітапқа жұмбақтарды қосады. Оқу-тәрбие іс-әрекеттеріндегі игі нәтижелерге жинақталған озық ой-пікірлер мен көзқарастарды шығармашылықпен игеру арқылы ғана қол жеткізуге болатындығын тарихи тәжірибелер дәлелдеуде. Бұл орайда М. Әлімбаевта кез-келген іс-шаралар қашанда «халық түйген тұжырымдардың, ғасырлар бойы зергерлік ұқыптылықпен сұрыпталған үрдістердің, даналық дәстүрлердің, ұстаздық ойлардың» бүгінгі міндеттермен сабақтасты жалғасқанында ғана игілікке асатынын айтып келеді.

Ол әрқашан жоғары шындықты қол жетімді түрде растайтын, патриотизм сезімін, өз халқы мен жеріне деген мақтаныш сезімін тудыратын ерекше сөздерді таба алды. Ол бейнелі халықтық сөйлеуге таңдануды тоқтатпады, бірақ" жүректі, ақыл-ойды және шығармашылық тұлғаның шабытын қуаттайтын аккумуляторды " жазушының рухы мен азаматтық белсенділігі деп санады.