«Музыка және мінез»

Жоспары:

1. Кіріспе

2. Негізгі бөлім

3. Қорытынды

1.КІРІСПЕ

 «Құлақтан кіріп бойды алар

                                                                   Әсем ән мен тәтті күй

                                                         Көңілге түрлі ой салар

                                                          Әнді сүйсең менше сүй»

Абай

  Даныпшан Абайдың бұл сөздерінде үлкен мән, терең мағына жатқаны ешқандай дау тудырмайды. Құлақтан кірген әсем әннің шын мәнінде бойыңды баурап алатыны, содан адамды жоғары сезімдерге жеткізетіні өнер саласында да, ғылым саласында да сан мәрте дәлелденген жайт.

Ғалымдар бізді таң қалдырудан шаршамайды. Ендігі жаңалықтары: сүйіп тыңдайтын музыка түрі интеллектің дәрежесі мен адам мінезіне тікелей әсер етеді екен. 

Музыка өнердің ең көне түрлеріне жатады. Ертедегі адамдар айналада естіген дыбыстарға қасиетті мағына беріліп, уақыт өте келе алғашқы музыкалық аспаптардан әуендер шығаруды үйренді. Алғашқы ұрмалы аспаптар палеолит дәуірінде пайда болды — олар ғұрыптық мақсатта қолданылды, ал алғашқы үрмелі музыкалық аспап флейта шамамен 40 000 жыл бұрын пайда болды.

Сонымен, ежелгі заманнан бері музыка адам өмірінің ажырамас бөлігіне айналды. Ежелгі дәуірде музыканың негізгі қолданылуы салт-дәстүрді сүйемелдеу болды.

Музыканың қасиетті мағынасы фольклорлық бағытта бақыланады, оған "тарихқа дейінгі" термині қолданылады. Тарихқа дейінгі Африка, Америка және басқа байырғы халықтардың аборигендік музыкасы. Әр мереке мен рәсім дыбыстар мен әуендердің белгілі бір үйлесімімен сүйемелденді. Музыкалық аспаптардың дыбыстары шайқастың басталғанын білдірді.

Музыканың тарихқа дейінгі кезеңі жазбаша музыкалық дәстүрдің пайда болуымен аяқталады.  Музыкалық аспаптардың алуан түрлілігімен шығармалар күрделене түсті. Ортағасырлық музыка алуан түрлі болды. Шіркеу және зайырлы шығармалар көзге түсті. Бірінші тип халықтың руханилығын бейнелесе, екіншісі сол кездегі эстетикалық мұраттарды бейнелеген.

Ғалымдар музыканың қоғам эволюциясының әрбір кезеңінде мәдениеттің дамуы мен дүниетанымының жай-күйін дәл көрсететінін дәлелдеді.

Сонымен, уақыт өте келе саны өсіп, бүгінгі күнге дейін өсіп келе жатқан әртүрлі музыкалық жанрлар адамның мінезіне әр түрлі әсер ететіні белгілі болды.

Музыканың адам өміріндегі мәні ерекше. ”Ән жоқ жерде адам тірлігі де жоқ” деп өте тауып айтқан. Музыка адамды шаттыққа бөлеп, мұң - зарын сейілткен. Музыканың әсер - ықпалының күштілігі соншалық, ол адамдардың мінез - құлқы мен салт - дәстүрін де өзгерте алады екен. 

2.Негізгі бөлім

Музыка дегеніміз — сырлы да сиқырлы дыбыс. Ал, дыбыс – табиғат. Табиғатсыз тіршілік жоқ болса, дыбыссыз музыка жоқ. Әуен көптеген сансыз дыбыстан құралады. Табиғаттан пайда болған жаңбыр, дауыл, жел үні, су сылдыры, құстардың әні, аңдардың үні мен қимылы, жан - жануарлардың боздауы, кісінеуі т. б. дыбыстарға еліктеуден әуен құралады. Жақсы ән мен сазды музыка – жан азығы. Әсем ырғақты, жан тербетер ән, сазды музыка тыңдаған адамның жүрегі жай тауып, рахат сезімге, ерекше қуанышты күйге бөленеді. Солардың арқасында қан айналу, зат алмасу процесі жақсарады. Музыка көңілді көтереді, қайғыны жеңілдетеді, бойды сергітеді, жанға жайлы эмоция тудырады.

Нәтижелер бойынша  Негізгі жанрлар:

Музыкалық жанрлардың алуан түрлілігі бар – қазіргі уақытта қырыққа жуық, ал кіші жанрларды санау мүлдем мүмкін емес, өйткені олардың саны күн сайын сөзбе-сөз өсіп келеді. Бұл жобада біз бәріне белгілі бесеуін қарастырамыз: поп-музыка, джаз, рок, классика және рэп. Олардың әрқайсысы өз уақытында адамның мәдениеті мен өміріне қатты әсер етті.

Эстрадалық музыка - бұл уақыттың қысымымен үнемі өзгеріп отыратын жанр, бірақ оның жалпы мәні өзгеріссіз қалады. Бұл қарапайым мотив және мәтінді түсіну қиын емес, негізінен адамдардың махаббаты туралы баяндайды.

Джаз – бұл әркім естіген, бірақ бәрі бірдей тыңдай бермейтін стиль. Бұл музыкалық жанр, ол әлдеқашан ескірген сияқты, бірақ қайта тіріліп, көптеген кіші жанрларға ие бола алды.

Рок – ең көп таралған жанрлардың бірі, оның ең танымал хиттерін алпысыншы жылдардан бүгінгі күнге дейін санауға болады. Дәл осы жанр ең "жемісті" болып табылады. Бұл қазіргі заманғы музыканың анасы деп аталатын рок, өйткені ол ең кіші жанрларды тудырды.

Қазіргі уақытта классика ең аз танымал музыка болып табылады, дегенмен оны сүйетіндер жастар арасында да кездеседі. Дегенмен, әдетте, олар да не тыңдап жатқанын толық түсінбейді және көптеген адамдар біздің заманымызда классика жазылмаған деп қателеседі. Классикалық музыка адамға әсер етіп, өміршеңдік, төзімділік береді. Мазасыздықты, депрессия ықтималдығын, ашуланшақтықты төмендетеді. Білімді меңгеруге ықпал етеді.

Соған қарамастан, уақыт өте келе классикалық музыканың адамның мінезіне әсері өзгереді. Қазір классиканы тыңдайтындар аз, ал Франц Шуберт пен Фредерик Шопен сияқты адамдар туралы бұрын-соңды естімегендер көп.  Классиканы шынымен тыңдайтын адамдар туралы не айтуға болады?

Әдетте, бұл кедергісіз, өзіне сенімді тұлғалар. Олардың танымал емес музыканы тыңдайтынын білу оларға күш береді және өздерін басқалардан сәл жоғары сезінуге мүмкіндік береді. Скрипка мен флейтаның нәзік дыбыстары рефлексияға бейімделеді, органның үрейлі ноталары жүрек соғуын күшейтеді және адамды қобалжытады,

Рэп – бұл ең жас және сонымен бірге жастар арасында ең көп таралған жанр, ол туралы бірдеңе айту мүмкін емес, өйткені ол поп-музыка сияқты өзгермелі. Сонымен қатар, оның әріптесінен айырмашылығы, реп тек орындау тұрғысынан ғана емес, жалпы мағынасы жағынан да өзгереді. Оның басты ерекшелігі – ұзақ мәтінде баяндалған белгілі бір ретсіз, кейде салмақты, кейде әлеуметтік қайшылықты мағына. Ән бойында қайталанатын монотонды ырғақ маңызды рөл атқарады. Рэп әуесқойлары өте көпшіл, тәуелсіз, сауатты келіссөздер жүргізе алады және өз көзқарастарын қорғай алады. Сондай-ақ олардың жоғары өзін-өзі бағалауы атап өтіледі.
Музыканың бұл жанры адам бойындағы барлық негативтерден арылуға және өзіңізді қуаттандыруға мүмкіндік береді. Бұл жанрдың өзіндік ерекшелігін оның әр түрлі эмоционалды реңктері бар көптеген кіші түрлері береді. Көбінесе мұндай әндердің мәтіндері терең мағынаға ие, сондықтан рок пен металды тыңдайтын адамдар айналасындағылардың барлығын талдауға бейім, кейде олар тіпті немқұрайлы.Музыка адамның мінезіне ғана емес, жалпы халықтың мәдениетіне де жақсы әсер етуі мүмкін деген қорытынды жасауға болады. 

Қәзіргі кезде Заманауи этно- фальклор ансамбльдері де кеңінен дамып келеді. Фальклор ансамбілі- қазақ тарихын рухани мәдениетімен тығыз байланысты. Халық шығармашылығының көркем саласы ,халық мүддесіне қызмет ететін айырықша өнер болып табылады. «Қәзіргі таңда өз облысымызға танымал Сармад ансамблін айтуға болады.»

Біздің қоғамымыздың жас жеткіншектерінің музыкаға көзқарасының қалыптасуы тек білімге ғана емес ,музыкаға қоса өзінің сезім түйсігін, мінезін,қалыптастыру керек.бұл жерде өнердің алатын орыны ерекше. Себебі біз әлемдегі ірі-ірі тұлғалардың жинаған тәжірибесінің арасын одан әрі кеңейтіп дамытуымыз керек.

Қәзіргі таңда жас ұрпаққа тәрбие беру саласында көп өзгерістер,жаңалықтар болып жатыр.Бүгінгі күнде негізгі мақсат жан-жақты дамыған білімді тұлғаны тәрбиелеудің бір құралы кең сан қырлы ұтымды қамтитын музыкалық өнер.

Әрбәр оқушының сана сезімі ,мінез-құлқы ,мәдениеті,өмірге көзқарасы бірдей бола бермейді. Оқушы эстетикалық сезім мен эмоциялық көңіл күй арқылы қоршаған ортаны әсерлене сезінеді. Сол арқылы оның музыка жөніндегі ойы мен талғамы қалыптасады.

Музыка аспаптарында орындалатын шығармаларды аспаптық музыка деп атайды. Қазақтың домбыра ,қобыз сияқты ұлттық аспаптарында орындалатын шығармаларды аспаптық музыка деп атаймыз. Қазақтың қобызы қәзіргі таңда күйлерді де классикалық шығармаларды да еркін ойнаймыз,классикалық аспаптардан кем болмады.

Оқушының музыка арқылысезімін, мінезін қалыптастыру

               
     Балалық шақтан бастап музыкалық аспаптармен ойнату баланың  дамуына үлкен әсер етеді. Американ университетінің мұғалімдері балалардың 3 жыл бойы музыкамен айналысса , олардың зейін, ойлау, қабылдау қабілеттері және логикалық ойлаулары, сөздік қоры құрастыратыны жоғары екені анықталды. Сол себепті ғалымдар көпжылдық зерттеулерге сүйеніп мынадай шешімге келді: Музыка тек қана есту және қозғалыс  функцияларына  ғана емес, ол бастың оң және сол жақ мидың психикалық функцияларының процесіне әсер етеді.

Сол себепті музыкалық әуен адамға артығымен энергиясын береді. Балалардың аспапта ойнау мүмкіндіктері белгілі бір деңгейде алдыңғы музыкалық дайындық кезінде айқындалады. Оқушылардың міздері бір- біріне ұқсамайтын өзгеше болып келді. Сол мінезге байланысты шығармаларды да мінезге байланысты таңдап беруге тура келеді.

«Күрделі шығарамлармен жұмыс » тақырыбындағы ашық сабағымда жаңа айтылғандай 5 сынып оқушым Классикалық шығармада О.Ридинг композитордың «Концерт» си минор 1 бөлімін ойнады.

Мақсаты: Оқушының қобыз аспабында шебер ойнау техникасын дамыту.

Сабақтың міндеті:

Білімділігі: аспапта шебер орындау. Таза дыбыс..

Дамытушылығы: Күй мен классикалық шығарманың муыкасын айыра білу. Классика шығарманы сезіне ойнау.

Тәрбиелік: Шығарманың авторымен танысу.Классикалық өнер арқылы оқушының бойындағы музыкаға деген сезімін ояту.

Сабақтың көрнекілігі: кітап, қобыз аспабы,аудиожазба,сурет

 Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі

2. Үй тапсырмасын тексеру.

3.Жаңа сабақ

4.Сергіту сәті

5. Қорытындылау

6.Үйге тапсырма

7.Бағалау

1. Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушымен амандасу. Аспаптың құлақ күйін тексеру.

Оқушының сабаққа әзірлігін тексеру.

2.Үй тапсырмасын тексеру:

Си минор тональдігі,арпеджиосымен ойнау арқылы саусақ жүргектігін арттыру.

Е.Үсеновтың «»Күзгі әуен» шығармасы берілген .Енді осы тапсырманы үйден дайындалғандағы нәтижесін тексереміз.

4. Жаңа сабақ:

О.Ридинг «Концерт» си минор 1 часть

Шығарманың тональдігін айыру,өлшем бірлігі. Кездесетін штрихтар,дыбыс ұзақтылықтары.

О.Ридинг өмірбаяны.

О.Ридингтің концертін зерттей бастағанда, оқушыға композитордың жеке басы туралы айтып берген жөн. Оскар Ридинг – неміс скрипкашысы және композиторы (1840 – 1918). Ол көптеген симфониялық оркестрге ірі көлемді концерт симфониялар жазды.

Сергіту сәті:

Қорытындылау:

О.Ридинг туралы сұраққа жауап беру.

Е.Үсенов туралы айту

Е.Үсенов Күзгі әуен шығармасының шығуы

Бағалау:

Үйге тапсырма: Жаңа сабақта өтілген шығарманы берілген жерге дейін санап ойнау.

Қорытынды:   Баяндамамызды қорыта келе, музыканың адам өмірімен тығыз байланыста екені дәлелденді. Адамды музыка арқылы емдеп, әртүрлі қиын жағдайлардан шығу жолдарын шешуге  болады. Музыканың адам мінезін анықтап дұрыс тануға көмектеседі. Ал біздің өсіп,  дамып келе жатқан ұрпаққа музыканың маңызы өте зор. Қобыз үні адамның жан-дүниесін басқа таза әлеммен байланыстырады. Рухани ,таза сезімдерді адам жанына ұялатып.адалдық пен шындыққа баулиды.

Қазақстан Республикасы Оқу – ағарту министірлігі

Атырау облысы Қызылқоға ауданы

Миялы балалар өнер мектебі

БАЯНДАМА

«МУЗЫКА ЖӘНЕ МІНЕЗ»

Дайындаған: К.С.Курмангазиевна

(қобыз сыныбының мұғалімі)