Кіріспе.

Ұлттық құндылықтарды құрмет тұтып ,тәрбиенің қайнар көзі ретінде қарастыру қай заманда болса да маңызды ретінде күн тәртібінде тұрары белгілі.Әсіресе,бүгінгі жаһандануға бет бұрып,әлемдік бәсекелестікке ,оның талаптарына жауап беру жағдайында бұл мәселенің өзектілігі айшықталып отыр.Ел бұл жайлы толық өркениетті ел болу үшін алдымен өз мәдениетімізді ,өз тарихымызды бойымызға сіңіріп,содан кейін өзге дүниені игеруге ұмтылғанымыз жөн баршамызға салмақты міндеттер жүктейді.Сондықтан бүгінгі таңда басты мақсат –жас ұрпақты ұлттық игіліктер мен адамзаттық құндылықтар,рухани –мәдени мұралар сабақтастығын сақтай отырып ,тәрбиелеу болып отыр.

Керамос грек тінен аударғанда саз балшық деген мағынаны білді .Көне және орта ғасырларда қыш жасау өнері кеңінен таралды. Балшықтан ыдыс –аяқтар мен әдемі кесе,ойыншықтар мен «саз кітаптар»,қабырға сәндегіштері ,су құбырларымен кірпіштер жасалды.

Халықты ұттық қолөнерге әдеп ғұрып жабдықтарымен қатар ,аң аулауға, мал өсіруге және егіншілікке қажетті құрал-жабдықтарда кіреді. Осы құрал-жабдықтардың шығу тарихының өзінің келешек ұрпаққа берер тәлім-тәрбиесі мол .Халықтың қолөнері адамдардың көркемдік талғамының қалыптасуына ерекше әсер етеді ,жас ұрпаққа эстетикалық тәрбие беруге қызмет етіп,оларды халқымыздың материалдық рухани мұраларын терең түсініп ,оны бағалай білуге тәрбиелейді. Ежелден осы күнге дейн келе жатқан және өте кең көлемді тараған өнердің бірі қыштан әртүрлі тұрмысқа қажетті бұйымдар жасау болып табылады мысалы казіргі таңда мен оқушыларга алдымен балшықтын дайндалу жолын түсіндіремін саз балшық неғұрлым жаксы дайындалса жасалатын жұмыста жақсы сапалы шығады саз балшықпен илеу донгелек және шенбер жасалудан бастап үиретемін саз балшықтың пайдасы өте көп саусақ қыймылы арқылы ои жүиесін дамытып қол ұстанымын қалыптастырады кәзіргі таңда оқушылардын қызығуы өте жоғары сазбалшықтың емдік қасеті өте көп саздын жетті түрі бар сары, ақ, қара, қоныр, қызыл ,күлгін, ашақ көк түстер бұл түстер серек кездеседі ал қызылкоға өнірінде саз табу қыйын болып тұр іздеу жұмысын жасап жүрмін жапы мен саз балшықты түркістан өңірінен алдыртамын келешекте түркістан өнірне барып білімімді артырып күидіретін пеш құрылғысын алсамба деген жоспарым бар казір жасалып жатырған жұмысымыз жәи күн көзіне кептірлген жұмыс ол сынғыш болып келеді суға еріп кетеді күидіргіш пештін көмегі өте манызды ол 90\ от қызуна күидірлуі қажет Қыш бұйымдарын кептіру және күйдіру кезінде шыны мықты және қатты болып сапалы тұрмысқа қолдануға дайын болып шығады жасалған жұмысты сатуға және сыилыққа беруге де болады

2 Қазақстандағы қол өнерінің дамуы:

Қасиетті қазақ халқының қолөнерінің тарихы тым тереңде.Ол кеңбайтақ жерімізде мәдениетіміз арқау алады. Қолөнер қашанда заман, өмір ағымымен бірге туындап ,дамып отырады.Ұлттық қолөнердің өрбу жолының өзіне тән даму тарихы бар.Қазақ халқының қолөнері XV ғасырдан бастап зерттелінгенін өнер тарихынан,археологиялық зерттеуден мәлім. Отандық археология тарихында қола дәуіріндегі заттай ескерткіштерді зерттеуде белгілі бір дәрежеде жетістіктерге қол жеткізілді. Сондықтан құнды тарихи деректеме болып табылатын қыш археологиялық ескерткіштерден алынған. Қыш ыдыстарды зерттей отырып, ертедегі тұрғындардың түрлі топтарының өзара қатынасын, ауысуын, шаруашылық әрекеттерінің ерекшеліктерін, дүние танымдарының кейбір қырларын, археологиялық мәдениеттерінің туыстастығы мен олардың шығу тегін баяндайды.

Қоныстарды мекендеушілерде қыш ыдыстарын жасау ісі едәуір орын алды. Оның бәрі шаруашылық пен тұрмыста пайдалануға арналды. Қола дәуірінде құмырашылар көбінесе әйелдер болды. Құмыраларға салынған өрнектер негізінен алғанда штрихталған үшбұрыштар, зигзагтар, шырша, дөңгелек батырып салған оюлар, сызықшалардан тұрды. Ыдыс-аяққа қарап, олардың жасалу техникасы туралы сөз етуге болады. Балшық өте мұқият таңдап алынады.

Қорыта айтсақ, қола дәуірін зерттеудің өзекті мәселелерінің ішінде – қыш (керамика) өңдеу ісі ерекше орын алады. Аталмыш кезеңнің мерзімін белгілеу, ежелгі дүние тұрғындары арасындағы мәдени байланыстарды анықтау, қола дәуірінің кейінгі кезеңдермен этномәдени сабақтастығын зерделеу қыш өнеріне тікелей байланысты. Қола дәуірінің жерлеу орындары мен қоныстарында жиі кездесетін қыш ыдыстар және оларға салынған өрнектер ежелгі дүние тұрғындарының өнері мен шаруашылық түрінен хабар берсе керек.

3.Қыш құмыралардың өнерінің технологиялысы

Қыш өнері көнеден бастау алған кәсіп түрі болғандықтан. Оның тарихы ғасырлар бұрын бастау алып, жасалу технологиясы жылдан-жылға күрделене түскен. Бүгінде қыш құю ісімен айналысатын шеберлер көп емес. Алайда өнімге деген сұраныс жыл сайын артып келеді. Саз-балшықтан құмыра жасау үшін қандай сазды пайдалану керек? Қыштан жасалған шыныаяқтарды қол мүсінімен жасаймыз. Ең бірінші ыдыстың түбі одан кейін қабырғалары жасалады. Гончарлық шеңбермен құмыра ғана емес, табақ, түрлі формадағы шыныаяқтар, күл сауыт және үйге қоятын түрлі сәндік заттар мен бұйымдар жасауға болады. Негізінен саз-балшықпен жұмыс істеу үшін саздан бөлек кесіп-түзетуге қажетті құрал-жабдықтар керек. Құмыра жасайтын саз өте жұмсақ болуы керек. Құрғақ болған жағдайда жасаған зат саздың қаттылығынан кептіргеннен кейін тез сынып кетеді. Сазды қолдану сіз жасайтын заттың көлеміне байланысты. Сондықтан 500 гр-нан 5-6 кг-ға дейінгі көлемде саз қолданамын. Саздың бірнеше түрі болады. Біз қызыл және ақ саз-балшықпен жұмыс істейміз. Өйткені ең танымалы осы екі түс болып табылады.

Жасаған затты пешке салып күйдіруге бір күн кетеді. Пеште негізінен саз-балшықтан жасалған заттар 90 градуста күйдіріледі. Кез келген құмыра 12 сағатта сол градусты көтереді. Пештен шығарғаннан кейін, арнайы бояумен бояймыз. Одан кейін тағы да пешке саламыз. Бірақ екінші күйдіру жоғары 1150 градустағы темпиратурада болуы керек.

5.Ұлттық қол өнердің оқушыларға берер тәрбиелік мәні

Қыш құмыра жасаудың денсаулыққа пайдасы өте зор. Әсіресе онкологиялық аурумен ауыратын балаларға қол маторикасын дамытуға, бала бойындағы ойлауды, тепе-теңдікті ұстауда үлкен пайдасы бар. Ми жұмысын дамытуда ерекше рөл ойнайды. Кішкентай балаларға балшықпен жұмыс істеудің пайдалы тұстары көп. Бұл істің тағы бір ерекшелігі – жаныңызға тыныштық сыйлайды. Сондай-ақ адам терісіне қолына өте пайдалы. Ешқандай аллергия бермейді. « Қыш шеңбері» көркемөнер үйірмесінде оқушылар қыш өнерінің әсем келбетінің сырын ашып, оның бойындағы таңғажайып құпияларымен танысып, тұрмыстық салт дәстүрі жайлы көп мағұлымат алады.

Жоғарыда айтылған барлық қажеттіліктерді қабылдай отырып, оқушыны шығармашылық жұмысқа тарту арқылы танымдық қабілеттерін, қызығушылығын арттырып, жетістіктерін көрсетіп, белсенділігін қалыптастыра отырып, өздігінен еңбек етуге дайындау, іскерлігін дамыту бүгінгі күннің талабы.

6 Қорытынды.

Тарих беттерін парақтай қалсаңыз, қазақ даласының қай жерінде де ата-бабаларымыз өзге жұртпен терезесі тең деңгейде өмір сүргенін айғақтайтын дәлелдер жеткілікті. Өткенге көз жіберіп, біздің ұлтымыздың тарихта алатын орны қандай деген сауалға жауап іздейтін болсақ, ауыз толтырып айтарлық қаншама құнды қазынамыздың бар екені көрініп тұр. Солардың бірі – бүгінде бүкіл әлем назарын тіктеп отырған қыш құмыра жасау қол өнері.