“Бейімбет Майлин шығармаларындағы ауыл өмірі”

танымдық сабақ

Кіріспе

Бұл сабақ Бейімбет Майлиннің шығармалары арқылы ауыл өмірін тануға арналған. Жазушы ауыл тіршілігін, адамдардың тұрмысын, әйел тағдырын және әлеуметтік теңсіздікті шынайы суреттейді. Мақсат – оқушылардың әдебиетке, ұлттық болмысқа деген танымын арттыру.

Сабақтың мақсаты мен міндеттері

- Бейімбет Майлиннің шығармаларын талдау арқылы ауыл өмірін тану;

- Әлеуметтік теңсіздік, әйел тағдыры, ауыл тіршілігі секілді тақырыптарды анықтау;

- Әдеби тілмен жазылған көркем суреттеулерді түсіну және талдай білу;

- Шығармадан үзінділер арқылы тарихи жағдайды бағамдау.

Сабақтың типі:

Жаңа білім беру сабағы (танымдық, зерттеу элементтерімен)

Сабақтың түрі:

Әдеби-танымдық сабақ (шығармашылық талдау сабағы)

Қолданылатын әдістері:

Әңгімелеу – жазушы өмірі мен шығармаларын таныстыру

Мәтінді талдау – үзінділер бойынша жұмыс

Ойталқы (дискуссия) – сұрақтарға топпен жауап беру

Топтық жұмыс – шығармадан ауыл көрінісін сипаттау

Салыстыру әдісі – қазіргі ауыл мен Майлин заманындағы ауылды салыстыру

Кластер, кесте, схемалар – ақпаратты визуалды ұйымдастыру

Құндылықтарға баулу:

Ұлттық болмыс – ауыл өмірі арқылы қазақ халқының мәдениетін тану

Тарихи сана – әдебиеттегі әлеуметтік өзгерістерді түсіну

Еңбекқорлық – ауыл адамдарының қарапайым еңбегіне құрмет

Әділеттілік – әйел теңсіздігі, әлеуметтік әділет туралы көзқарас қалыптастыру

Шыншылдық пен адамгершілік – кейіпкерлер әрекеті арқылы моральдық тәрбие

Көрнекіліктер мен ресурстар:

Бейімбет Майлиннің портреті

“Күлпәш”, “Шұғаның белгісі”, “Раушан-коммунист” шығармаларынан үзінділер

Ауыл өміріне қатысты фотосуреттер (ескі ауыл көрінісі, киіз үй, әйелдер еңбегі т.б.)

Кесте мен сызбалар (кейіпкер сипаттамасы, оқиға желісі)

Видеоматериал (көркем фильм\деректі үзінді)

Бейімбет Майлин – ауыл шындығын жазған қаламгер

Қазақ әдебиетінде Бейімбет Майлиннің орны – ерекше. Ол ауылды жай мекен ретінде емес, халықтың тағдыры тоқайласқан, сан қилы сезім мен тіршіліктің тоғысқан әлемі ретінде бейнеледі. Оның кейіпкерлері – сахналық кейіп емес, шын өмірдің тынысын сездіріп тұрған тірі адамдар. Олар күледі, жылайды, күйінеді, күреседі... Әрқайсысының бойында тұтас қазақ ауылының үні бар.

«Күлпәш» әңгімесін оқығанда, көз алдыңа кедей ауылдың сүреңсіз тұрмысы, отқа жанғандай ауыр әйел тағдыры келеді. Күлпәш – тағдырына мойынсұнған, бірақ ішкі жан дүниесі мұқалмаған қазақ әйелі. Оның үнсіздігі – мойынсұнудың емес, сабыр мен төзімнің нышаны. Майлин Күлпәш арқылы сол кездегі қазақ әйелінің өмірін, қоғамдағы орнын, ішкі мұңын бүкпесіз көрсетті. Ол әйелдің ренішін айқаймен емес, жанды суреттермен сезіндіреді.

Ал «Шұғаның белгісі» шығармасында махаббат пен әлеуметтік теңсіздік қатар өрбиді. Әбдірахман мен Шұға арасындағы таза сезім – ауылдағы махаббаттың биік үлгісі. Бірақ ол сезім де қоғам құрған шеңберден аса алмайды. Жазушы кейіпкерлерін аяп қана қоймай, сол қоғамға деген іштей наразылығын әр сөзден, әр жолдан байқатады. Шұға – сырты жарқыраған, іші жанған ауыл қызы. Әбдірахман – арман жетегінде адасқан жас жігіт. Олардың трагедиясы – ауылдың, тұтас ұлттың трагедиясы.

«Раушан-коммунист» – ауыл өмірінің жаңа кезеңі. Мұнда білім мен ерік күші алға шығады. Раушан – жаңа заманның кейіпкері, ескі салтқа қарсы тұрған, білім арқылы ауылды өзгертуді көздеген қыз. Бұл – Майлиннің ауылдағы өзгерістерге үмітпен қарағанының белгісі.

Майлин үшін ауыл – мәңгі тақырып. Ол ауылды кейіпкер етеді. Тіпті кейде табиғат суреті де кейіпкерге айналып кетеді. Қар басқан дала, шөп иісі сіңген киіз үй, ауыл шетіндегі құлақ үй – бәрі де шығармаларында тірі сурет болып сөйлеп тұрады.

Бейімбе Майлиннің әр шығармасы – ауыл өмірінің фотосуреті секілді. Бірақ ол фотосурет қарапайым емес, жанмен, сезіммен, үнмен көрінеді. Оның прозасы – қарапайым, бірақ терең. Оқырманын өз ауылына қайта жетелейді. Ұмыт қалған иістерді, үнсіз көзқарастарды, естен шыққан сөздерді қайта оралтады.

Осылайша, Бейімбет Майлиннің шығармаларында ауыл – бір кездері жадау болғанымен, жан дүниесі бай, намысы биік, қайсар халықтың алтын бесігі болып суреттеледі.

Шығармалардан үзінділер мен ауыл өмірінің көрінісі

Талдауға арналған сұрақтар

• Бейімбет Майлин шығармаларында ауыл өмірі қандай тәсілдермен бейнеленеді?(Көркем тіл, диалог, табиғат суреттері арқылы т.б.)

• “Күлпәш” шығармасында кедей отбасының өмірі арқылы қандай әлеуметтік мәселе көтеріледі?

• “Шұғаның белгісіндегі” махаббат пен әлеуметтік жағдай арасындағы қақтығысты қалай түсінесіз?

• Раушан – ауыл қызының жаңа бейнесі. Бұл образ арқылы жазушы қандай өзгерісті көрсеткісі келді?

• Б.Майлин кейіпкерлерінің бейнесі арқылы сол заманғы ауыл адамдарының рухани болмысы қалай ашылады?

• Бүгінгі ауыл өмірі мен Бейімбет Майлин сипаттаған ауыл арасында қандай ұқсастық пен айырмашылық бар?

• Майлиннің прозасындағы ауыл өмірі қазіргі жастар үшін қандай тәрбие құндылықтарын бере алады?

Қорытынды

Майлиннің прозасы – ауыл өмірінің көркем шежіресі. Оның әрбір әңгімесі ауылдың тыныс-тіршілігін, адамдардың жан күйзелісін, үмітін, күресін шынайы жеткізеді. Ауыл – жай ғана мекен емес, ұлттық рухтың, тұрмыстың, тағдырдың көрінісі. Оқушылар бұл сабақта ауыл өмірін тереңірек түсініп, әдебиет арқылы тарихи са