2023-2024 оқу жылына арналған

қысқа мерзімді сабақ жоспарларын

жүктеп алғыңыз келеді ма?

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен 2022-2023 оқу жылына арналған 472-бұйрыққа сай жасалған

"Бие сүтінің маңызы және химиялық құрамы"

Материал туралы қысқаша түсінік

Сусын ретінде бие сүтінің тағамдық қор қатарында алатын орнын ,құрамдас бөліктерін анықтау әдісін үйрене отырып,түрлерін,құрамы мен қасиеттері бойынша салыстыру ,химиялық құрамы,адам ағзасына тигізетін әсерін білу.

Кулдыбаева Зайра Оралбековна

Автор материалды ақылы түрде жариялады.
Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

20 Желтоқсан 2017

2200

6 рет жүктелген

Химия Авторлық бағдарлама 9 сынып

Бүгін алсаңыз 25% жеңілдік
беріледі

770 тг 578 тг

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігіЖамбыл облысы Т.Рысқұлов ауданы

«А.Шынасилов атындағы шағын орталықты орта мектебі»коммуналдық мемлекеттік мекемесі

Авторы : Нұрманалы Дархан Дүйсенбекұлы 10-сынып оқушысы

Зерттеудің тақырыбы: « Бие сүтінің маңызы және химиялық құрамы»

Бағыты: Таза табиғи орта –Қазақстан -2050 стратегиясын іске асырудың негізі

Секциясы: Химия

Жетекшісі: Құлдыбаева Зайра Оралбековна химия пәнінің мұғалімі

Жарлысу ауылы2017 жыл

Мазмұны

Кіріспе ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3-4 бет

Негізгі бөлім1.1. Бие сүтінінің зерттелу тарихынан------------------------------------------------------ 5-7 бет

1.2. Бие сүті және қымыздың құрамы мен маңызы ---------------------------- 7-8 бет1.3. Бие сүті мен қымыздың шипалық емдік қасиеттері ------------------ 8-14 бет

Зерттеу бөлімі2.1.Бие сүтінің химиялық құрамы ------------------------------------------------------------- 14-17 бет

3. Қорытынды------------------------------------------------------------- 18 бетПайдаланылғанәдебиеттер---------------------------------------------- 19 бет

АnnotationThe aim of research work: Drink Mare's milk as a food place in the ranks of the Foundation to study the method of determining the component parts,types,composition and properties of comparison ,the chemical composition,the influence on the human body.Objectives:- knowledge of healthy lifestyle and formation of profit Mare's milk- research and production of Mare's milk in human life, the importance- the chemical composition of Mare's milk and the importance of the topic,motivationcreatesthe.Prediction: profession production of Mare's milk in Kazakhstan is not developed sufficiently.The problem of the study:The definition of forms of research.Familiarize yourself with research methods.Importance and determination of chemical composition of Mare's milk.Mare's milk treatment, determination of disease kinds that.Research methods: - article from publications,researchworks,Internetinformation search,informationgathering,classification.- comparison of the collected materials.- preparation of conclusions on the basis of the received materials.The need for research and novelty:G. by the beginning of xx drink brand,a comprehensive field should receiveOutcomes and results:With the introduction of the required data on historical and scientific nature and Mare's milk,beneficial effects on the human body.In the history of our nation a special place in everyday life and koumiss Mare's proceedings in it, and exploring methods of influence on the human body and the development of procedures associated with it.

Аннотация

Зерттеу жұмысының мақсаты: Сусын ретінде бие сүтінің тағамдық қор қатарында алатын орнын ,құрамдас бөліктерін анықтау әдісін үйрене отырып,түрлерін,құрамы мен қасиеттері бойынша салыстыру ,химиялық құрамы,адам ағзасына тигізетін әсерін білу.Міндеттері:

бие сүтінің пайдасын білу мен салауатты өмір салтын қалыптастыру

бие сүтінің өндірісі мен адам өміріндегі маңыздылығын зерттеу

бие сүтінің химиялық құрамы мен тақырыптың маңыздылығын, көкейтестілігін дәлелдеу.

Болжамы:Қазақстанда бие сүтін өндіру кәсібі жеткілікті дәрежеде дамымаған.Зерттеу мәселесі:Зерттеу нысанын анықтау.Зерттеу әдістерімен танысу.Бие сүтінің маңызы мен химиялық құрамын анықтау.Бие сүті ем болатын ауру түрлерін анықтау.Зерттеу әдістері: -ғылыми еңбектерден,зерттеу жұмыстарынан,интернет жүйесінен ақпараттар іздеу,ақпарат жинау,топтастыру.- жиналған материалдармен салыстыру.- алынған материалдар негізінде қорытынды жасау.Зерттеу жаңалығы мен қажеттілігі:Бие сүтінің құнды азық екені ұмытылып барады,бұл сусынды өндіру шаруашылығы дұрыс жолға қойылмаған. Қазақтың ұлттық сусыны бренд болып,жан-жақты өріс алуға тиісЖұмыс нәтижесі мен қорытындысы:Бие сүті туралы қажетті тарихи және ғылыми сипаттағы деректерді енгізе отырып,адам организміне пайдалы әсерлеріне зерттеу жүргізілді.Халқымыздың тарихында және күнделікті өмірде ерекше орын алатын бие сүті мен одан алынатын қымызды әзірлеу әдістері және соған байланысты рәсімдерді зерттей келе адам организміне әсерін байыптау.

Кіріспе

Тағамдық өнімдердің құрамын зерттеу қазіргі кезеңдегі өзекті мәселелердің бірі болып табылады.Сүт биологиялық сұйықтық ретінде сүтқоректілер ағзасында,яғни сүт бездерінде синтезделеді. Жануарлардың тұқымқуалаушылық қасиеттеріне байланысты сүттің физикалық –химиялық және биологиялық қасиеттерін анықтайтын белгілі бір химиялық құрамы болады [1].Сүтқоректі жануарлардың әрбір түрі тек өзіне ғана тән, белгілі бір құрамы бар сүт түзеді және оны шығарады. Әр малдың сүтінің химиялық құрамы өте күрделі болып келеді, бірқалыпта тұрмайды, керісінше малдың физиологиялық жай–күйіне, жем беру, бағып-күтужағдайына, тегіне, жасына, т.б.байланысты өзгеріп отырады. Қымыз бен бие сүті – біздің халқымыздың дәстүрлі сусындарының және тағамының бірі.Біріншіден,бие сүті мен қымыз адам денсаулығына өте пайдалы.Иммундық жүйені нығайтады.Ішкі құрылыстағы көптеген ауруларға ем.Сондықтан бие сүті мен қымызды дүниежүзінің елі кеңінен пайдаланып жатыр.Бірақ өзіміз оны дұрыс пайдалана алмай отырмыз. Бие сүті мен қымыздың маңызы,өндірілуі әлі шешуін таппаған проблемалардың бірінен саналады.Ол проблема бізге осы тақырыпты зерттеуге себеп болды. Зерттеу жұмысымыз кіріспе,бие сүтінің зерттелу тарихы мен маңызы,химиялық құрамы,қорытынды,әдебиеттер тізімінен тұрады.Кіріспеде таңдап алынған тақырыптың көкейтестілігі сөз етіледі,мақсат –міндеттері анықталып,болжамы нақтыланады. Бие сүтінде адам ағзасына қажетті элементтердің барлығы табылады.Сонымен қатар,бие сүтінің құрамы дәрумендердің молдығымен дараланады.Биохимиялық процестер кезінде ашытуға қойылған сүт,қымыз қалпына жеткенше 2 бағытта ыдырайды: бір жағынан,ақырғы өнім ретінде сүт қышқылы пайда болса,екінші жағынан,этиль спирті түзіледі. Қымыз 2 түрлі әдіспен ашытылады.Өнеркәсіптік әдіспен дайындау кезінде арнайы микроб-болгар таяқшасы мен ашытқы қосылады да ,сүт 20 минут бойы араластырылады.Ашытқының қышқылдығы Тернер(Т) бойынша 50-60С0 болуға тиіс.Даяр болуына байланысты 15-20 минут қалғанда температурасын 170С-қа дейін жеткізіп,бөліп-бөліп шөлмекке құяды.Шөлмектің аузын тығындап,қымызды салқындату үшін арнайы бөлмеге қойылады.Құрамындағы спирт пен қышқыл мөлшеріне,сақталу мерзіміне қарай қымыз- саумал,түнемел,құнан,дөнен,бесті қымыз болып бөлінеді. Ежелгі ақын бір дастанында «қымыздан ірімшік жасап жейтін скифтертуралы жазса ,осы кітаптың екінші томында Алтын орда дәуіріндегі қазақтардың «Жайлауларда құрметті қонақтарды қабылдап,..... шұрайлы даланың жұпар гүліне қаныққан сары қымызбен сыйлаған» деп жазады.[2].Тегі француз,Германияда туып ,білім алған соң ,1823 жылы Ресейге келіп,1837 -1840 жылы Орынбор өлкесінде тұрған ғалым И.Ф.Бламберг

3

«Земли киргиз(қазақ) –кайсаков» дейтін кітабында «Қырғыздар (қазақтар) қымызды көп ішеді екен.Бұл ішімдік ,егер ол енді ғана ашылған болса ,адамды мас қыла алады;шөлді қандырып,қарынды тойғызады,терлетіп,жол жүріп шаршаған адамның ұйқысын келтіреді» деп жазады(СПБ.,1848)[4].Ағылшын дәрігері Каррик Джордж «Қымыз туралы» деген мақаласында қымыздың шипалық қасиетін айта келіп,былай дейді: «Қыстан арып ашып шыққан көшпелінің өзі де аққа ауыздары тиісімен қайта сергіп,беттеріне қызыл қан жүгіретін»(СПБ..1903)[5].Скифтерді біздің жыл санауымыздан жүздеген жылдар бұрын жылқының сүтін ішеді деп кім ойлаған?» деп таңданады.(СПБ..1903)[6].ХХ ғасырдың орта шешінде поляктың қазақ жерінде болған революционері,суретші ғалымы Б.Залесский де өзінің «Қазақ сахарасына саяхат» атты кітабында да қазақ қымызының құдіреті туралы айтады[7].Жұмыстың мақсаты: Сусын ретінде бие сүтінің тағамдық қор қатарында алатын орнын ,құрамдас бөліктерін анықтау әдісін үйрене отырып,түрлерін,құрамы мен қасиеттері бойынша салыстыру ,химиялық құрамы,адам ағзасына тигізетін әсерін білу.Міндеттері:

бие сүтінің пайдасын білу мен салауатты өмір салтын қалыптастыру

бие сүтінің өндірісі мен адам өміріндегі маңыздылығын зерттеу

бие сүтінің химиялық құрамы мен тақырыптың маңыздылығын,көкейтестілігін дәлелдеу.

Болжамы:Қазақстанда бие сүтін өндіру кәсібі жеткілікті дәрежеде дамымаған

4 Негізгі бөлім

1.1. Бие сүтінің зерттелу тарихынан

Тарихи деректерге назар аударсақ,1858 жылы Самара қаласының маңында сырқат адамдарды бие сүтімен емдейтін ең алғашқы курорт ашылыпты.Оны ұйымдастырған дәрігер В.Толстиков деген кісі.Ол: «Бие сүт асқазанды ыстап,адамның өзін әлдендіреді,тәнін жаңартады»,-деп жазып кетіпті.Ал оның алдында В.И.Даив қымызбен емдеу әдісін уағыздап,1843 жылдары Орынбор қаласында әскери қызметте жүргенінде-ақ қымыздың шөл қандырар сусын екенін,қырқұлақ ауруының алдын алуда емдік қасиетінің өте молдығын ресейліктерге ашықтан-ашық айтып,дәлелдеп беріпті.Олардан тағы бір орыс ғалымы Н.В.Постниковтың да қалыспай,ХҮІІІ ғасырдың 73 жылдарында ғылыми негізде қымыздың адам ағзасына пайдалысын,адамды жасартатынын және салмақ қосуына ықпал ететінін дәлелдеп,өзінің ғылыми зерттеуінің нәтижесін жариялапты.Біз мұның сыртында тағы бір орыс ғалымы Сигерстің «Кумыс и его лечебное действие»[7] деген кітабын баспадан шығарғанын да білеміз.Бұлар ғылыми аз деректер десеңіз,әңгімені әріден қозғайық.Біздің эрамызға дейін Ү ғасырда грек тарихшысы Геродот біздің арғы атамыз Скифтердің бие сүтінен сусын ашытып сусын ретінде ішетінін жазып,олардың сүтті қалбырлауды да білетінін ,оның құпиясын мұқият сақтайтынын ,ешкімге ешқашан айтпайтынын баяндайды.Біздің ата бабаларымыз құрғақ сүт дайындау технологиясын білген.Мұны кезінде этнограф – тарихшы Һәм жазушы Ақселеу Сейдімбеков ағамыз өзінің «Күңгір-күңгір күмбездер» атты кітабында егжей-тегжейлі жазғанды[8].Баяғыда ата-әжелеріміз қыстаудан жайлауға,одан күздікке көшерінде қой- ешкінің сауып алып қазанға қайнатады да,оған түгінен арылып,илеу арқылы иленіп,шуашы мен шайырынан айрылған,керегеге жайылып,кептірілген таза теріні салады,қайнаған сүт әбден қойыртпақтанып теріге сіңеді де,тері ісінеді.Оны сөреге қойып кептіріп алады да ,келесі күні тағы да сүт қайнатып ,оған әлгі теріні қайта салады.Бұл әдісті үш рет қайталаған соң сүт сіңген терінің қалыңдығы бармақ елі болып ,уыз сүттің бар маңызы өн бойына тұнады.Сүт керек болған жағдайда осы терінің бір бөлігін кесіп алады да,тостағандағы суға салып,әп-сәтте уыз сүт дайындай қояды да,қалған теріні торсыққа салып сақтап қояды. Керемет деп осыны айт.Француз саяхатшысы Вильгельм Рубринас та 1253 жылы қазіргі Татарстан аймағынан өткенде қымыз ішкен екен,ол да өзінің жазбаларында қымыз ашыту тәсілдерін,сусынның дәмін,адам ағзасына,оның ішінде несеп бөлу мүшелеріне емдік әсерін талдап тұрып түсіндіріпті.ХҮІІІ-ХІХ ғасырларда көшпелі елдердің тұрмыс тіршілігін бақылаған С.Т.Аксаков та ,орыстың ұлы ақыны А.С.Пушкин де қымыз туралы өте жақсы пікрлерін білдірген.Ол деректер Ресей мұрағаттарының материалдары,көне басылымдар арқылы біздерге жетіп отыр[9].

5 Біз С.Т.Аксаковтың да жазбаларымен нақты танысқанымызда,бір білгеніміз:ең алғаш қымыздың дәрілік қасиетін біліп,онымен емдеген Уфа қаласының дәрігерлері екен.Дәлірек айтқанда,дәрігер Авенариус.Жалпы қымыздың емдік қасиеттері жөнінде ХІХ ғасырдың бірінші жартысында орыстың медициналық журналдарында Н.Шванковскийдің,П.Скворцовтың В.Дальдың да бірнеше мақалалары жарияланған болатын.Ұлы орыс жазушылары Л.Н.Толстой Самара қаласында,А.П.Чехов Андреевск санаторийінде қымызбен емделсе,ХІХ ғасырдың ортасында ғалым дәрігерлер С.П.Боткин,Г.А.Захарин,Н.В.Склифосовский де қымызбен емдеу мәселелерін қызу қолдапты.1858 жылы Самара қаласынан 6 шақырым жерде ашылған қымызбен емдеу санаториін Н.В.Постников 55 жыл бойы басқарып ,қазақтың қасиетті қымызы арқылы мыңдаған ауруларды емдеп жазды.Тек қазақ жерінде қымызбен емдейтін алғашқы емхана 1910жылы Бурабайда ашылып,мұндағы сырқаттар үшін қымыз дәстүрлі қазақ әдісімен сабада ашытылады.Сол 1910 жылы Торғайда да темір жол қызметкерлерін емдейтін Берсүгір емханасы жұмыс істеді [10]. Неміс фермері Еуропаға қымызмұрындық берді.Германияның Вальдбрун аймағында өткен қымыз фестивалінде саумалдан жасалған косметикалық өнімдер,дәрумен және балаларға арналған тағамдар сатылды.400-ге жуық жылқысы бар фермер Ганс Цольманның отбасы 1959 жылдан бастап жылқы бағуды қолға алған.Цольман отбасы қымыз ашытып қана отырған жоқ, биенің сүтінен сәбилерге беретін саумалдан бастап, түрлі косметикалық крем сабын, лосьон шығарады. Әр өнімді әдемілеп орап, сыртына неден, қалай жасалғаны турасында тәптіштеп жазып қойған. Ең бастысы «ешқандай химиялық қоспасы жоқ, тек табиғи өнімнен жасалды» деп атап көрсетілген. Соған қызыққандар бірден сатып алып, дәмін көргеннен кейін дорбалап алып кетіп те жатады.Цольмандардың ендігі жоспары саумал қосқан балмұздақ жасау екен. Қымыздың адам денсаулығына оң әсері крем-сабын және дәрумендер арқылы да тиіп жатыр деген германиялық қазақ Дина Шатқам өзінің бие сүтінен жасалған заттарды пайдаланып жүргенін алға тартады:- Қымызды көп уақыт ұстай алмайсыз, белгілі бір уақытта ішіп қою керек. Қымызға қолыңыз жетпесе, мында бие сүтінен жасалған бірнеше капсулдық дәрумендер бар. Адамның барлық ауруы ішек-қарындағы бактериялардан басталатын болса, мында қымыздың дәрумендері бар. Ол ішті, адам ағзасын тазалайды. Сонымен бірге құрғатылған бие сүтінен жасалған кремдер қолға өте пайдалыҚымыз өнімдеріне Еуропа ғана емес, басқа да әлем елдері қызығып жатыр.Бір немістің қазақтың ұлттық сусыны қымызды осылай дамытып жатқанына қуанамыз. Бір жағынан өзіміздің қазақта бұл тек сусын қымыз ретінде ғана қалып қойғаны өкінішті. 1991 жылы профессор Жанғабылов пен Цольман мырза екеуі Германияда бие сүтінің адам денсаулығына пайдасы жайлы форум өткізген.

6 Онда медициналықсаладағы неміс мамандары қымыздың пайдасын қалай дамыту және пайдалану жолдарын талқылаған. Уақыт өте келе бие сүтінен түрлі өнім дайындау бойынша Германияда нақты жобалар пайда болғанымен Қазақстанның өзі әлі бұл салада кенже қалып келеді.[11] Немістер қымыздың кермек дәмін аздап болса да алманың шырынын немесе банан қоспаларын қосып сәл жұмсартатын да тәсіл ойлап тапқан.Мұнымен қатар кез келген уақытта қымыз ішкісі келген адам сусынның кептірілген ұнтағын сатып алып, суға салып, езіп жіберсе, бір демде қымыз да дайын болады екен.1.2.Бие сүті және қымыздың құрамы мен маңызы Ежелден халықта емдік және жас нәресте тағамы ретінде қолданылған бие сүтінің белоктық және аминқышқылдық құрамын зерттеу осы тұрғыдан қарағанда ғылыми және практикалық маңызы бар.Ал одан алынатын қымыз сапалы,шипалық емі бар тағам болып табылады. Бие сүті өндірісіндегі,пайдаланудағы ең алғашқы отаны Қазақстан болса да,оның биохимиялық құрамы сиыр сүтіне қарағанда аз зертт

Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!

Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!