Алматы облысы, Алатау қаласы Заречный ауылы № 1 орта мектеп

Бастауыш сынып мұғалімі: Калиякбарова Асель Хамитқызы

Білім алушылардың қабілеттерін дамыту: оқыту әдістерін қалай таңдауға және қолдануға болады?

Адам өзінің өмір сүру процесінде көптеген топтарға қатысуға мәжбүр: отбасы, мектеп, сынып, кәсіби ұжым. Топтың ережелерін, нормаларын, ұмтылыстарын білу және қабылдау, топтағы мәртебеңізді білу, функционалды қатынастарды сақтау өте маңызды. Адам топта өмір сүре алуы керек. Ол бұл үшін қажетті білімді неғұрлым тезірек алса, соғұрлым жақсы. Сабақта шағын топтағы жұмысты ұйымдастыра отырып, біз болашақта балалардың кездесуі мүмкін нақты жағдайларды модельдейміз және осы жас санатына түсінікті ойын түрінде балаларды қарым қатынас жасауға үйретеміз. Іс - әрекет тәсілінің технологиясы (жобалық – шығармашылық қызмет) сияқты қызмет түрі оқушыларға сабақтың қатаң шеңберіне сәйкес келмей, белгілі бір уақыт аралығында жұмыс істеуге мүмкіндік береді, бұл олардың жақсы орындалуына, шығармашылық белсенділіктің артуына ықпал етеді, бұл оқушыға жиі "жаңа" көзқараспен қарауға, оның даралығын көруге мүмкіндік береді. Топтық жұмысқа дайындықты баланың мектепте болған алғашқы күндерінен бастау керек және мұны баланың өте нәзік және осал ішкі әлемін бұзбау үшін өте сақтықпен жасау керек. Мектепке баратын көптеген балалар өздеріне сенбейді және психологиялық қолдауды қажет етеді. Қалыпты тең құқықты пікірталас тек сенім мен ізгі ниет жағдайында мүмкін болатындығын есте ұстаған жөн. Қолайлы атмосфераны құру үшін балаға байланыс орнатуға, баланың көру, есту, тактильді анализаторларын, оның психикалық процестерін (ойлау, зейін, сезім, қабылдау, есте сақтау, сөйлеу) дамытуға, өзіне деген сенімділік пен өзіндік маңыздылықты дамытуға көмектесетін әртүрлі психологиялық ойындар мен жаттығулар қолданылады. Ең бастысы, олар баланы танымдық процестің тең қатысушысына айналдырады. Бірлескен іс – әрекет кезінде, ең алдымен, шағын топтардағы оқушылардың белсенділігі көрінеді олар үшін ыңғайлы. Оқушылар әр түрлі себептермен бүкіл сынып пен мұғалімнің алдында көпшілік алдында сөйлей алмайды және өз ойын дауыстап айта алмайды, бірақ топта ол белсенді ұстанымға ие бола алады, барлық ұсынылған сұрақтар мен тапсырмаларды бірдей талқылай алады. Мұндай жағдайда оқушы өзін сенімді сезінеді, бұл өте маңызды, әсіресе оқытудың бірінші кезеңінде. Оқушы қандай да бір тапсырмамен жалғыз қалғанда, ол оған қолынан келмеуі мүмкін. Ол командада болғанда, қызығушылықты, тыныс алуды, оған сенімді түрде көтерілуге көмектесетін серіктестердің ойларын сезінгенде, кез-келген тапсырма соншалықты қорқынышты және қол жетімді емес болып шығады. Сенімсіздік шегінеді. Тәжірибе көрсеткендей, топтарда оқу қабілеті төмен оқушылар әдеттегіден 10-15 есе жиі сөйлейді, олар сөйлеуден және сұраудан қорықпайды. Бұл олардың белсенділігін арттыру туралы айтады, бұл білім, дағдыларды сәтті қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бір топқа біріктірілген оқушылар бірге жұмыс істеуге дағдыланады, ортақ тіл табуға және қарым-қатынас қиындықтарын жеңуге үйренеді. Күшті оқушылар өздерінің аз дайындалған серіктері үшін жауапкершілікті сезіне бастайды, ал олар өздерін топта жақсы жағынан көрсетуге тырысады. Топтық жұмыстың негізгі мақсаты-оқушылардың ойлауын дамыту. Балаларды бірге оқуға үйрету маңызды. Мәселелерді бірлесіп шешуі үшін жаңа білім бірлескен күш жігердің ашылуы, топтық ойлану қажет. Мен топтық жұмыстың бірқатар артықшылықтары бар деген қорытындыға келдім: - сіңірілетін материалдың көлемі мен оны түсіну тереңдігі артады; - фронтальды оқытуға қарағанда ұғымдарды, дағдыларды қалыптастыруға аз уақыт жұмсалады; - оқушылар сабақтан ләззат алады, мектепте өздерін жайлы сезінеді; - оқушылардың танымдық белсенділігі мен шығармашылық дербестігі артады; - балалар арасындағы қарым-қатынастың сипаты өзгереді (немқұрайлылық, агрессия жоғалады, жылу мен адамгершілік қосылады); - сыныптың бірлігі артады; - өзін-өзі сынау өсуде (құрдастарымен тәжірибесі бар бала өз мүмкіндіктерін дәлірек бағалайды, өзін жақсы басқарады); - мұғалім оқушыларға жеке көзқарасты жүзеге асыруға мүмкіндік алады (сыныпты топтарға бөлу кезінде олардың өзара бейімділігін, қабілеттерін, жұмыс қарқынын ескеру, топтарға қиындықтар бойынша сараланған тапсырмалар беру). Топтық жұмыс барысында біз келесі элементтерді бөліп көрсетеміз: - танымдық міндет қою (проблемалық жағдай); - дидактикалық материалды тарату; - топтағы жұмысты жоспарлау; - тапсырманы жеке орындау, нәтижелерді талқылау; - - топ жұмысының нәтижелері туралы хабарламалар; - топтардың жұмысы және қойылған міндетке қол жеткізу туралы жалпы қорытынды; Оқушылардың топтық өзара әрекеттесуінің әртүрлі тәсілдері. Оқушылардың топтық өзара әрекеттесуін әртүрлі тәсілдермен ұйымдастыруға болады мұғалімге белгілі бір мақсатқа жету үшін оларды тиімді пайдалану үшін топтық өзара әрекеттесудің әртүрлі тәсілдерінің ерекшеліктері туралы білу маңызды. Тәжірибе көрсеткендей, жұмыс істеген формалар топтарда жұмысты ұйымдастыруды едәуір жеңілдетеді. Топтық жұмыстың келесі түрлері бар. Олардың кейбіреулеріне қысқаша сипаттама берейік. • Миға шабуыл. Идеяларды қалыптастыру үшін қолданылады. Қатаң ереже сақталады. Рөлдер топ ішінде бөлінеді ұжымдық шешім әзірленгеннен кейін топ ішінде әртүрлі топтардың баяндамалары хабарламалары жасалады. • Жалғастыр. Жұмыстың бұл түрі "тізбек бойынша"әр түрлі топтағы тапсырмаларды орындауға негізделген.Әр түрлі пәндер бойынша сабақтарда қолдануға болады (мысалы, иллюстрацияны немесе суретті сипаттау кезінде, қоршаған әлем сабағында кез-келген жануар туралы әңгіме құрастыру кезінде). • Қазына іздеу. Мұғалім фактілерді білуді де, түсінуді де, түсінуді де талап ететін сұрақтар жасайды.Оқушы немесе топ интернет ресурстарын, қосымша әдебиеттерді, оқулықтарды пайдалана отырып, сұрақтарға жауап беруі керек. • Дөңгелек үстел. Топ мүшелері (еркін тәртіпте) сөйлейді. Біреуі сөйлеп жатқанда, қалғандары тыңдайды. Қорытындылай келсек, топтық жұмыс оқушы мен оқушы, оқушы мен мұғалім араларындағы әрекеттері үлкен орын алатынын көруге болады. Оқушылармен топтық жұмыс жүргізу алдында оларды қабілетіне, қызығушылығына, икеміне, біліміне қарай лайықтап алуы қажет, тексеру мен бағалаудың әділдік, жариялылық талаптарын орындау, ұстаз бен шәкірт ынтымақтастығы арқылы оқушының белсенді ойлауына, белсенді сөйлеуіне, шығармашылығына қол жеткізу біздің өтіп жатқан тәжірибеміздің болашағы деп ойлаймын.